Än Aramas Sotuni le Amoielo Mwelele

REN ekkewe mi pisekisek ra fen amoielo seniir mwelele. Nge woon unusen fönüfan aramas rese tufichin amoielo mwelele. Pwata? Pun chokkana mi wöüöch rese mochen ekkewe ekkoch ika och mettoch epwe angawa nonnomur. King Salomon lon Israel loom a makkeei: “Chokewe mi küna riaföü ra kechü, nge esap wor eman a alisiir. Iwe, ekewe chon ariaföüür a wor ar pöchökül.”​—Än Salomon Afalafal 4:1.

Aramas mi pöchökkül nemenemer ra tongeni föri och pwe epwe molo mwelele woon fönüfan? Iei makkeien Salomon: “Ua küna pwe mettoch meinisin ra pön, a usun chök turufi asepwäl. Sisap tongeni awenecharela mine a pwor.” (Än Salomon Afalafal 1:14, 15) Ach käeö ifa usun aramas ra sotun amoielo mwelele epwe affata ena.

Ekiekin Aramas ar repwe Wöüöch

Lon ekkewe ier 1800, ekkoch mwu ra wöüöchülo ren ar amömöfengen pisek me sopai, ina minne ekkoch aramas mi watte ar pöchökkül ra ekiekifichi ewe mettoch mwelele. Ra meefi eli epwe öch aramas repwe chök äeäfengen wöün fönüfan.

Ekkoch ra ekieki ewe sokkun nemenemen communism, aramas meinisin repwe löllöpök me wöüür epwe pwal löllöpök. Nge ekkewe mi wöüöch rese sani ena sokkun. Chommong ra efich ekiekin communism pwe emön me emön epwe fang ükükün tufichin ngeni ewe mwu, nge ewe mwu epwe ataweei an osupwang. Lape ngeni ra äneänei pwe meinisin mwu repwe etiwa communism pwe unusen fönüfan epwe usun itä eü paratis. Ekkoch mwu mi wöüöch ra etiwa ekkoch pworaus seni pekin communism, iwe, ra föratiw ekkewe kokkotun älillis epwe tümünü meinisin chon fönüer seni “uputiwer tori ar mälo.” Ra apasa pwe ra fen amoielo mwelele me lein nöür kewe aramas.

Iwe nge, ese sopwöch än communism ekiekin föratä eü mwu itä esap wor aramas mi kirikiringaw  lon. Ese pwönütä än aramas äneänei pwe meinisin repwe akkangang fän iten feiöchün unusen leenier nge esap chök pwisin feiöchür. Ekkoch ra oput le älisi ekkewe mi mwelele pun ra meefi pwe ar älisiir eli epwe fen alapaalo ar chipwang. A letelo alon Paipel: “Esap fokun wor eman chon pwüng won fanüfan a chök föri mine a pwüng fansoun meinisin, nge esap wor an tipis. . . . Kot a föri aramas pwe repwe wenechar, nge aramas ra püsin ekiekietä föför mi rikirik.”​—Än Salomon Afalafal 7:20, 29.

Pwal eü äpilükülük itan American Dream, ikewe meinisin mi achocho le angang weires repwe pisekisekilo ie. Chommong mwuun fönüfan ra äppirü ewe sokkun nemenem me kokkot ewe mwuun Merika a itä pisekisekilo ren, äwewe chök ren democracy, angangen sopai, me met kewe. Nge sanne mwu meinisin repwe tongeni wöüöch usun Merika pun wöüöchün esap pokiten chök ewe sokkun nemenem a nom fan. Nge ren pükün uwaöchün fönüen lon, setin me met kan, me a pwal mecheres ia Merika a nom ia an epwe föri business ngeni pwal ekkoch mwu are amömöfengen lefiler. Pwal och, än pekin sopai akkuffengen a efisatä pisekisekiloon chon win, me osupwangeloon chon lus. Itä mi wor met epwe tongeni amwökütü ekkewe mwu mi pisekisek ar repwe älisi ekkewe mi wöüngaw?

Ewe Marshall Plan epwe tongeni Amoielo Mwelele?

Mwirin ewe Oruuen Maunen fönüfan, a tatakkis Iurop me chommong ra aüreki ar repwe mälo ren lengita. Ewe mwuun Merika a lolilen ren chommongun aramas ra efich ewe sokkun nemenemen communism. Ina minne, ükükün rüänü ier a tinalo watteen moni ngeni ekkewe mwu mi ngüüri kokkotun mwuun Merika ar repwe poputäsefäli angangen sopai, atake, me ffolun man. Iwe, ra meefi pwe ena kokkot Marshall Plan a sopwöch. Lon notoun Iurop a lapolo pöchökkülen mwuun Merika, me kisikisilo chon mwelele. Itä ina alen an epwe morolo mwelele woon unusen fönüfan?

Pokiten sopwöchün ewe Marshall Plan, mwuun Merika a awora älillis ngeni fönü mi mwelele woon unusen fönüfan pwe repwe amürinnölo ar atake, pioing, sukul, ekkewe al me met kan. Ewe mwuun Merika a affata pwe an föri ena fän iten pwisin feiöchün. Ekkoch mwu ra pwal sotun le awattei ar pöchökkülen nemenem ren ar awora älillis. Wone ier mwirin, a elichippüng minne a fis, inaamwo ika ra nöünöü watteen moni lap seni ewe moni mi katowu fän ewe Marshall Plan. A enlet pwe ekkoch mwu mi piin mwelele ra fokkun wöüöchülo, äkkäeüin chon ötiwen Asia. Nge chommong ra chüen chök wesewesen mwelele, inaamwo ika ewe älillis ra angei a achokükkünalo semirit mi mälo me alapaalo chon fiti sukul.

Pwata a Elichippüng Älillis seni Fönüen Ekis

A kon weires an ekkewe mwu älisi fönü mi wöüngaw seni ar mwelele lap seni ar älisi mwu mi pisekisek le aüsefälietä minne maun a fen atai. A fen wor än Iurop kokkotun sopai, amömöloon pisek, me aler kewe nge a chök lamot repwe fförsefälliir. Lon ekkewe fönü mi mwelele, inaamwo ika fönüen ekis a älisiir ren fförün al, sukul, me pioing, nge ra chüen wöüngaw chon ekkana fönü pun ra osupwangen kkotun business, pükün uwaöchün fönüer me a weires amömöloon me kamötoon pisek.

 Chommong met a efisi mwelele, me a weires än aramas pwäkiniir. Äwewe chök, mätter a efisi mwelele me mwelele a efisi mätter. Epwe apwangapwang inisin me tupwuen semirit ika ese naf ener möngö, iwe lupwen ra wattetä resap tongeni atufichi pwisin nöür. Pwal och, lupwen ekkewe fönü mi wöüöch ra itä awora möngö ngeni fönü mi wöüngaw ekkewe chon atake me chon sopai lon ena fönü ra lus, iwe a lapolo mwelele. Än eü fönü tinalo monien älillisin fönü mi wöüngaw epwe tongeni efisi och osukosuk. A mecheres än aramas sölai ena älillis, iwe epwe angawa ewe mwu me alapaalo mwelele. Pwüngün, älillis seni fönüen ekis esap tongeni äwesi mwelele pun ese tongeni amoielo populapen fisitään mwelele.

Popun Fisitään Mwelele

Mwelele mi ssenük a fis pun ekkewe mwu me aramas ra ekiekin föri chök minne repwe pwisin feiöch ren. Äwewe chök, ekkewe nöüwis lon ekkewe fönü mi wöüöch rese lien ekiekin amoielo mwelele woon fönüfan nge ra akkomw ekiekin apwapwaai chon üttiir. Ina minne, ra pinei amömöloon uwaan ataken ekkewe fönü mi wöüngaw pwe rete lus ekkewe chon atake lon ewe fönü mi wöüöch. Pwal och nöüwisin fönü mi pisekisek ra awora sokkun älillis ngeni chon atake lon fönüer pwe epwe watte minne repwe amömölo lap seni än ekkewe chon atake lon fönü mi wöüngaw.

A ffat pwe mwelele efisien aramas, pokiten iir me ekkewe mwu ra kan akkomw ekieki chök pwisin feiöchür. King Salomon a makkeei: “Eman aramas a nemeni aramas o ariaföüür.”​—Än Salomon Afalafal 8:9.

Iwe, ifa ach äpilükülük fän iten wesiloon mwelele? Itä a wor eü mwu epwe tongeni siwili ekiekin me letipen aramas?

[Pwoor lon pekin taropwe 6]

Allükün Eppetin Mwelele

Jiowa Kot a awora ngeni ewe mwuun Israel ekkoch allük epwe eppeti mwelele ika repwe älleasochisiir. Fän ewe Allük, iteiten famili me lükün ewe einangen Lifai a wor älemwirier fönü. Eü fönü eü famili a älemwiri esap amömöfocholo. Iteiten mwirin nime ier, ewe fönü epwe liwinsefäl ngeni ewe pwisin wesewesen fönüan are an famili. (Lifitikos 25:10, 23) Ika emön a amömölo fönüan pokiten an semwen, feiengaw, are chipwang, epwe tongeni pwal angeisefäli fönüan we lon ewe ierin Supili nge esap mööni. Esap fokkun wor mweleleen mwirimwirin ekkewe famili.

Än Kot allük a pwal pwäraalo ümöümöch ren an mut ngeni emön mi osupwang an epwe amömö pwisin i pwe epwe slave. Epwe akkomw angei liwinin pwe epwe tongeni mönatiw an liwinimmang. Ika ese mwo mönatiw liwinin pwe epwe pwisin ngaselo tori ewe efisuen ier, emönnewe a nöüni slave epwe angasaalo me fang ngeni pwikil, wiich, me man pwe epwe tongeni poputäsefäl le atakeni fönüan. Pwal eü, ika emön chon Israel mi mwelele a paaro moni seni pwisin chon Israel, ewe Allük ese mutatä an epwe pwal watiw manauan ewe moni. Me ren ewe Allük, ekkewe chon kinikin uwaan atake resap kini meinisin pwe epwe wor met ekkewe mi wöüngaw repwe kini mwirin. Iwe, esap wor emön chon Israel epwe sou tingorfetäl.​—Tuteronomi 15:1-14; Lifitikos 23:22.

Iwe nge, uruwo a affata pwe chon Israel ra mwelele. Pwata a fis ena? Pun rese älleasochisi an Jiowa allük. Ina popun, Israel a usun chommong fönü, ekkoch aramas ra pisekisek ren chommongun fönüer, nge ekkewe ekkoch ra osupwang pwe ese wor fönüer. A wor mwelele lon Israel pokiten ekkoch ra tunalo än Jiowa Allük me akkomwa pwisin en me feiöchün nge esap feiöchün ekkewe ekkoch.​—Mattu 22:37-40.