1. Ikkefa ekkewe pwóróus néún Kot kewe aramas ra kan kákkáé iteitan, iwe, met feiéchún?

 ATUN ka ammólnatá fán iten ewe káéén Leenien Mas, eli ka fen ekieki, ‘Usun itá sia fen piin káé ei pwóróus.’ Ika a fen ttam óm fiti án Chón Pwáraatá Jiowa kewe mwich, iwe ese mwáál ka kúna pwe a kan enniwil ekkóch lesen sia pwóróus wóón. Sia kan kákkáé usun pwóróusen ewe Mwúún Kot, ewe méén kepich, ewe angangen afalafal, me ekkewe napanap ren choweán tong me lúkú. Ach ekkenniwili ekkeei lesen a álisikich le akkamwéchú ach lúkú me wiliti ‘chon föri kapasen Kot, nge esap chon rong chök.’​—Jas. 1:22.

2. (a) Fán chómmóng met án Kot kewe kapasen áchechchem ra weneiti? (b) Ifa usun án Kot kewe allúk ra sókko seni án aramas kewe allúk?

² Ewe kapasen Ipru mi afféú ngeni “kapasen áchechchem,” fán chómmóng a weneiti ekkewe allúk Kot a ngeni néún kewe aramas. Án Jiowa kewe allúk ra alúkúlúk fansoun meinisin, ese usun án aramas kewe allúk a lamot an epwe sissiwil. Inaamwo ika ekkóch me lein án Jiowa kewe allúk ra kawor pwe repwe weneiti eú chék fansoun, nge sap minne a wor mwáállir. Ewe soumak kélfel a erá: “Om kewe allük ra pwüng tori feilfeilachök.”​—Kölf. 119:144.

3, 4. (a) Fán ekkóch met a kapachelong lón án Jiowa kewe kapasen áchechchem? (b) Ifa usun ekkewe chón Israel repwe kúna feiéch ika repwe álleasochisi ekkena kapasen áchechchem?

³ Eli ka kúna pwe fán ekkóch a kapachelong lón án Jiowa kewe kapasen áchechchem ekkewe kapasen éúréúr. Iteitan Kot a néúnéú néún kewe soufós ar repwe atoura ngeni chón Israel an kewe kapasen éúréúr. Áwewe chék, ekiseló me mwen án chón Israel repwele tolong lón ewe Fénúen Pwon, Moses a éúréúrer ren an apasa: “Oupwe afälikemi pwe ousap tupula o tokola ren ämi angang ngeni pwal ekoch kot o fel ngeniir. Iwe, are oupwe föri iei usun, ewe Samol mi Lapalap epwe  song ngenikemi.” (Tut. 11:16, 17) Ewe Paipel a pwáraatá pwe Kot a ngeni néún kewe aramas chómmóng kapasen áchechchem mi álilliséch.

⁴ Jiowa a kan áchema ngeni ekkewe chón Israel ar repwe menniniiti i, álleasochisi me epinaaló itan we. (Tut. 4:29-31; 5:28, 29) Ika repwe álleasochisi ekkeei kapasen áchechchem, repwe fókkun kúna chómmóng feiéch.​—Lif. 26:3-6; Tut. 28:1-4.

5. Met popun Jiowa a maun fán iten King Hiskia?

⁵ Lón unusen uruwoon chón Israel, Kot a kan apwénúetá an kewe pwon. Áwewe chék, lupwen ewe kingen Asiria itan King Sanherip a maun ngeni Juta me ekiekin akkufu King Hiskia, Jiowa a tinaló emén chónláng pwe epwe álisiir. Lón chék eú pwiin, néún Kot na chónláng a nieló “ekewe sounfiu mi pwora meinisin” lón án chón Asiria we mwichen soufiu, iwe Sanherip a liwiniti leenian fán an sáw. (2 Kron. 32:21; 2 King 19:35) Met popun Kot a maun fán iten King Hiskia? Pokiten “Hiskia a kamwöchünük won ewe Samol mi Lapalap, esap fokun aleasolap ngeni, nge a apwönüetä ekewe allük meinisin.”​—2 King 18:1, 5, 6.

6. Ifa usun King Josia a pwáraatá pwe a lúkúlúk wóón Jiowa?

⁶ King Josia pwal eú leenien áppirú ren an álleasochisi án Jiowa kewe allúk. Seni lekúkkúnún lupwen a chék walu ierin, “a föri mine a pwüng me fän mesen ewe Samol mi Lapalap . . . Esap fokun aleasolap ngeni än Kot kewe allük.” (2 Kron. 34:1, 2) Josia a pwáraatá an lúkúlúk wóón Jiowa ren an limetawu seni ewe fénú ekkewe ululun me apéchékkúlasefáli fel mi enlet. Ren án Josia féri ena, a atoto feiéch ngeni me meinisin chón Israel.​—Álleani 2 Kronika 34:31-33.

7. Ifa mwirilóón án chón Israel tunaló án Jiowa kapasen áchechchem?

⁷ Iwe nge, a elichippúng pún néún Kot kewe aramas rese lúkúlúk wóón án Jiowa kewe kapasen áchechchem fansoun meinisin. Lón uruwoon chón Israel, iir ra kan wiliwilikkis pwe fán ekkóch ra álleasochis nge fán ekkóch rese. Lupwen a apwangapwangoló ar lúkú, fán chómmóng án aposel Paulus ei áwewe a pwal weneitiir, a fós usun aramas mi “chüwölüwölfeil ren no kana o mamaanfeil ren enienin asepwälin än chon likatuputup afalafal.” (Ef. 4:13, 14) Iwe usun met Kot a fen affata ngeniir pwe ika rese lúkúlúk wóón an kewe kapasen áchechchem, iwe repwe riáfféú.​—Lif. 26:23-25; Jer. 5:23-25.

8. Met sia tongeni káé seni pwóróusen chón Israel?

⁸ Ifa usun ach silei pwóróusen chón Israel a tongeni álisikich? Kot a kan fénéú me emiriti  néún kewe aramas ikenái usun chék ekkewe chón Israel. (2 Pet. 1:12) Iteiten ach sia álleani án Kot we Kapas, a usun eú minen áchechchem ngenikich. Pokiten a nóm rech ewe tufichin pwisin filatá, sia tongeni filatá le álleasochisi án Jiowa kewe emmwen are fiti met sia pwisin ekieki pwe mi pwúng. (SalF. 14:12) Sipwe káé ekkóch popun pwata sia tongeni lúkúlúk wóón án Jiowa kewe kapasen áchechchem me ifa usun sipwe feiéch ren ach álleasochisiir.

9. Atun ekkewe chón Israel ra nóm lón ewe fénúpéén, ifa usun Jiowa a áchema ngeniir pwe epwe álisiir?

⁹ Lupwen ekkewe chón Israel ra poputá le fetál lón ewe “fanüapö mi watte o eniwokus” úkúkún 40 ier, Jiowa ese tichiki ngeniir ifa usun epwe emmweniir, túmúnúúr me atufichiir. Iwe nge Jiowa a pwár ngeniir lón sókkópaten napanap pwe repwe kúna feiéch ika ra lúkúlúk wóón i me álleasochisi an kewe kapasen emmwen. Lerán a emmweniir ren ewe úrekuchu nge lepwin ren ewe úreekkei. Jiowa a áchema ngeni ekkewe chón Israel pwe epwe álisiir lón ar na sái mi áweires. (Tut. 1:19; Eks. 40:36-38) A pwal awora ngeniir met ra osupwangan. “Üfer kewe ra üföüf resap kamwala, nge pecher resap pwo.” Pwúngún pwe iir rese “osupwang ren och.”​—Ne. 9:19-21.

10. Ifa usun Jiowa a emmweni néún kewe aramas ikenái?

¹⁰ Ekiseló chék néún Kot kewe chón angang repwele tolong lón ewe fénúfan sefé mi pwúng. Kich mi lúkúlúk pwe Jiowa epwe awora met sia osupwangan pwe sipwe manawewu seni ewe riáfféú mi lapalap? (Kölf. 119:40, 41; Mat. 24:21, 22) Pwúngún, Jiowa esap awora eú úrekuchu are úreekkei ar repwe emmwenikichelong lón ewe fénúfan sefé. Nge a áeá an we mwicheich pwe epwe awora ngenikich kapasen áchechchem. Áwewe chék, a kan kawor kapasen pesepes ach sipwe apéchékkúlaló ach riri ngeni Jiowa ren ach féri ach álleaan Paipel, Famili Fel, me fiffiti mwich me ewe angangen afalafal. Sia fen féri ach kókkót pwe sipwe fiti ekkeei kapasen emmwen? Ach féri ei epwe álisikich le eáni ewe sókkun lúkú mi lamot ngenikich pwe sipwe manawelong lón ewe fénúfan sefé.

11. Ifa usun Kot a pwáraatá pwe a chúngúkich?

¹¹ Án Kot we mwicheich a pwal ngenikich kapasen emmwen pwe sipwe eáni kefil mi múrinné lón manawach iteiten rán. A kapachelong ach sipwe eáni ekiek mi itepék me rúúepek wóón pisek me ach sipwe ámecheresaaló manawach pwe sipwe akúkkúnatiw ach aúrek. A pwal kawor ngenikich kapasen emmwen usun úfach me foutach, kefilin ach minen kunou, me ach kefil ren úkúkún sukul sipwe angei. Pwal eú, ekieki usun ekkewe kapasen áchechchem ren ach sipwe kúna túmún lón imwach me waach tarakú, Leenien Mwich me ach mmólnetá ngeni feiengaw mi weiweitá. Meinisin ekkeei kapasen éúréúr ra pwáraatá pwe Kot a chúngú ach sipwe péchékkúl me kúna pwapwa.

12. (a) Fán chómmóng met Jesus a pwóróus ngeni néún kewe chón káé usun? (b) Met sókkun féfférún tipetekison Petrus ese tongeni ménúkaaló? Met sia tongeni káé seni án Jesus leenien áppirú?

¹² Lón fansoun ekkewe aposel néún Kot kewe aramas ra akkangei kapasen áchechchem. Fán chómmóng Jesus a pwóróus ngeni néún kewe chón káé usun lamoten tipetekison. Iwe nge, ese chék ereniir met weween tipetekison, nge a pwáraaló lón an féffér. Lón ewe pwinin mwen epwele máló, Jesus me néún kewe aposel ra chufengen me féri ewe Pasofer. Iwe atun ekkewe aposel ra mwéngé, Jesus a útá me a télú pecher, ina angangen emén slave. (Joh. 13:1-17) Minne Jesus a féri lón ena pwinin a asukula ekkewe aposel eú lesen resap tongeni ménúkaaló.  Órun 30 ier mwirin, ewe aposel Petrus, ewe mi fitiir lón ena atun, a éúréúra ekkewe ekkóch Chón Kraist usun tipetekison. (1 Pet. 5:5) Án Jesus leenien áppirú a achchúngúkich meinisin ach sipwe tipetekison lón féfférúch ngeni pwiich kewe.​—Fil. 2:5-8.

13. Ifa ewe mettóch mi fókkun lamot Jesus a áchema ngeni néún kewe chón káé?

¹³ Pwal eú mettóch Jesus a pwóróus ngeni néún kewe chón káé usun, ina lamoten an epwe péchékkúl ar lúkú. Fán eú ekkewe chón káé rese tongeni atowu ewe chónláng mi ngaw mi nemeni emén át. Iwe ra eisini Jesus: “Pwota äm aisap tongeni atowu?” Jesus a ereniir: “Pokiten a kisikis ämi lükülük. Enlet üpwe ürenikemi, are epwe wor ämi lükülük mi nönnö ngeni eföü pwükilin irä mi fokun kükün, . . . esap wor och mine ousap tufich ngeni.” (Mat. 17:14-20) Lón unusen án Jesus angangen afalafal, a asukula néún kewe chón káé pwe lúkú, ina eú napanap mi fókkun watte lamotan. (Álleani Mateus 21:18-22.) Kich mi aúcheani ekkewe fansoun mi suuk ngenikich ach sipwe apéchékkúla ach lúkú me ren ekkewe kapasen emmwen mi apéchékkúl a kawor lón ach kewe mwich me mwichelap? Pwúngún, ekkeei fansoun ra mmen apwapwa, nge lap seni ena a suuk ngenikich ach sipwe pwáraatá ach lúkúlúk wóón Jiowa.

14. Lón ei fansoun pwata a lamot sipwe pwáraatá ewe tong mi pennúkúóló pwisin mochenin?

¹⁴ Ewe Paipel lón Tesin Krik (Mateus tori Pwärätä) a pwal masou ren chómmóng kapasen áchechchem fán itach pwe sipwe pwári tong lefilach. Jesus a erá pwe ewe oruuen allúk mi lap seni meinisin ina ach sipwe ‘tongei chon oruch usun chök pwisin kich.’ (Mat. 22:39) Pwiin Jesus we itan James a erá pwe tong ina ewe “asalapen öllük.” (Jas. 2:8, Agapé) Ewe aposel Johannes a makkeei: “Ämi chiechiei mi achengicheng, ei allük üa makkei ngenikemi esap minefö, pwe eu allük minen lom. Iei ewe allük a nom remi seni chök me lepoputän. . . . Nge iei üpwe makkei ngenikemi eu allük mi fö.” (1 Joh. 2:7, 8) Met weween án Johannes erá “allük minen lom”? Iir me ruu ra weneiti ewe allúk usun tong. Ei allúk a “minen lom” pwe Jesus a fen kapas usun ren fite ier me lóóm, “seni chök me lepoputän.” Nge a pwal eú “allük mi fö” pún a lamot ekkewe chón káé repwe pwáraatá ewe tong mi pennúkúóló pwisin mochenin ika a siwil nónnómun manawer. Lón ach ei fansoun, sia fókkun kilisou pwe sia angei kapasen éúréúr mi álisikich ach sisap ekieki chék pwisin kich usun met chómmóng aramasen ei fénúfan ra féri. Iwe nge, sia pwáraatá ewe tong mi pennúkúóló pwisin mochenin.

15. Ifa populapen án Jesus feitiw fénúfan?

¹⁵ Jesus a pwáraatá an enletin áfánni aramas.  A pwári ena ren an echikaraatá mi samau me amanawatá mi máló. Nge esap ina populapen án Jesus feitiw fénúfan. An angangen afalafal me asukula aramas a kon watte lamotan ngeni manawen aramas. Ifa usun? Meinisin chókkewe a echikarer me amanaweretá ra pwal chinnapeló me máló. Nge chókkewe mi etiwa ewe pwóróus a afalafala a suuk ngeniir ewe ápilúkúlúkún manaw esemuch.​—Joh. 11:25, 26.

16. Ikenái ifa usun Chón Pwáraatá Jiowa ra álleasochisi án Jesus we allúk ar repwe álisi aramas le wiliti chón káé?

¹⁶ Jesus a allúkú ngeni néún kewe chón káé: “Oupwe feila o asoulängala chon ekewe mwü meinisin.” (Mat. 28:19) Ekkewe Chón Kraist lón fansoun ekkewe aposel ra sópweló ewe angang Jesus a poputááni, iwe nge ikenái a chómmóng aramas sia afalafal ngeniir lón chómmóng fénú lap seni me lóóm. Lap seni fisu million Chón Pwáraatá Jiowa ra tinikken le asukula aramas usun án Kot we Mwú lón lap seni 230 fénú, me ra kákkáé ewe Paipel ngeni fite million aramas. Ei angangen afalafal a ánnetatá pwe sia manaw lón ekkewe ránin lesópwólóón.

17. Ikkefa án Paulus me Petrus kewe kapasen áchechchem ngeni ekkewe Chón Kraist lóóm?

¹⁷ A ffat pwe kapasen áchechchem a álisi ekkewe Chón Kraist lóóm ar repwe úppós lón ar lúkú. Áwewe chék, atun Paulus a kalapus lón Rom a ereni Timoty: “Kopwe kamwöchünük won ekewe kapas mi let üa aiti ngonuk.” (2 Tim. 1:13) Neman ekkena kapas ra fókkun apéchékkúla Timoty. Pwal och, mwirin án ewe aposel Petrus pesei pwiin kewe Chón Kraist ar repwe achocho le pwáraatá ekkeei sókkun napanap ren choweán likiitú, tong lefilen pwipwi, me nemeniéchú pwisin mocheniir, a pwal ereniir: “Üpwe achema ngenikemi ekei mettoch fansoun meinisin, inamwo ika oua fen silei usur, oua pwal nüküchar lon ewe kapas mi let.”​—2 Pet. 1:5-8, 12.

18. Ifa ekiekin Chón Kraist lón fansoun ekkewe aposel ren ekkewe kapasen áchechchem?

¹⁸ Pwúngún pwe minne Paulus me Petrus ra makkeei ra enniwili “ekewe kapas ekewe soufos mi pin ra apasatä me lomlom.” (2 Pet. 3:2) Nge met, pwiich kewe lón fansoun ekkewe aposel iir mi mángaw ren ekkena kapasen emmwen mi toriir? Aapw, pún ra silei pwe ina esissillen án Kot tong epwe álisiir le “mämäritä lon än ach Samol me Chon Amanau Jesus Kraist ümöümöch me silelap.”​—2 Pet. 3:18.

19, 20. Pwata a lamot sipwe lúkúlúk wóón án Jiowa kewe kapasen áchechchem, me ifa usun sipwe kúna feiéch seni?

¹⁹ Ikenái, a wor chómmóng popun sipwe lúkúlúkú án Jiowa kewe kapasen áchechchem mi nóm lón an we Kapas mi unuséch, ewe Paipel. (Álleani Josua 23:14.) Lón ewe Paipel a mak pwóróusen án Kot féffér ngeni aramas ren fite ngeréú ier. Ei pwóróus a mak fán iten ach sipwe kúna feiéch seni. (Rom 15:4; 1 Kor. 10:11) Sia fen kúna pwénúetáán ekkewe oesini lón Paipel. Ekkewe oesini ra usun kapasen áchechchem ren met esaamwo fis. Áwewe chék, fite million aramas ra wiliti chón fel ngeni Jiowa, usun met a fen oesini an epwe fis lón ekkewe “fansoun sopolan.” (Ais. 2:2, 3) Ngangawólóón ei ótót pwal ina pwénúetáán án Paipel oesini. Pwal och, watteelóón ewe angangen afalafal wóón unusen fénúfan, ina wesewesen pwénúetáán minne Jesus a apasa.​—Mat. 24:14.

²⁰ Ren met ewe Chón Férikichetá a féri a affata pwe sia tongeni lúkúlúk wóón. Kich mi kúna feiéch seni? A lamot ach sipwe lúkúlúk wóón an kewe kapasen áchechchem. Ina met Rosellen a féri. A apasa: “Atun ua poputá le unusen lúkúlúk wóón Jiowa, ua poputá le mirititi an tong ren an ákkálisiei me akkapéchékkúlaei.” Amwo sipwe pwal kúna feiéch seni ach fitipachei án Jiowa kewe kapasen áchechchem.