1, 2. (a) Met ekkóch néúwisin lamalam ra mochen silei, me ifa usun Petrus a pélúweniir? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.) (b) Met a apworai Petrus lón ena atun?

 FITU rán mwirin án Jesus máló, aposel Petrus a útá mwen ewe mwichen aramas mi fókkun oputa i. Iir néúwisin ewe lamalamen Jus, ekkewe ra rawangawei Jesus pwe epwe ninniiló. Nge iei ra song ngeni Petrus pún a echikaraatá ewe mwán mi pechemá seni le uputiwan, me ra mochen silei ika fán menni manaman are lón iten ié Petrus a féri ei mettóch. Iwe, ena aposel a pélúweniir fán pwora, a erá: “Lón iten Jesus Kraist ewe chón Nasaret, ewe oua nieló wóón ewe iráán ninni nge Kot a amanawasefáli seni máló, lón itan ei mwán mi útá ikeei mwemi a péchékkúl.”​—Föf. 4:5-10, NW.

² Me mwen ena, Petrus a fókkun niwokkusiti aramas ina popun a amamesini Jesus fán úlúngát. (Mark. 14:66-72) Iwe, met popun a pwora lón ei atun a útá mwen mesen ekkewe néúwisin lamalam? Án Kot we manaman mi fel a álisi Petrus, nge an fókkun lúkúlúk pwe Jesus a fen manawsefál a pwal apworai i. Pwata Petrus a fókkun lúkú pwe Jesus a fen manawsefál? Ifa usun sipwe pwal eáni ena watteen lúkúlúk?

3, 4. (a) Ié kewe ra manawsefál mwen uputiwen ekkewe aposel? (b) Ié Jesus a amanawasefáli?

³ Néún Jesus kewe aposel ra silei pwe ekkewe mi máló ra  tongeni manawsefál pún me mwen ar uputiw a fen wor aramas mi máló nge ra manawsefál. Ra silei pwe Kot a fen ngeni soufós Elias me Elisa ewe manaman le amanawasefáli aramas. (1 King 17:17-24; 2 King 4:32-37) Emén somá a mwo nge manawsefál lupwen ekkewe aramas ra oturalong lón peiasen Elisa we me a kkúú chúún kewe. (2 King 13:20, 21) Ekkewe popun Chón Kraist ra lúkú pwe mi enlet ekkena pwóróus lón Paipel, usun chék kich sia lúkú pwe mi enlet án Kot we Kapas.

⁴ Ese mwáál, kich meinisin a chúng letipach ren ach álleani pwóróusen án Jesus amanawasefáli ekkóch aramas. Ewe fefin mi má seni pwúlúwan ese mwáál a máirú lupwen Jesus a amanawasefáli néún we áláeménún át. (Luk. 7:11-15) Lón pwal eú atun, Jesus a amanawasefáli emén nengngin 12 ierin. Anchangei pwapwaan me máirúún ekkewe sam me in lupwen néúr na nengngin a manawsefál! (Luk. 8:49-56) Me a ifan meseiken chókkewe mi kúna án Lasarus towu seni peiasan we nge a manaw!​—Joh. 11:38-44.

5. Ifa usun án Jesus manawsefál a sókko seni ekkewe manawsefál a fis akkomw me mwan?

⁵ Ekkewe aposel ra silei pwe án Jesus manawsefál a sókko seni ekkewe manawsefál mi fis akkomw me mwan. Ekkewe chón manawsefál lóóm ra manawsefál lón inisiir inisin fituk me mwirin och fansoun ra pwal máló sefál. Jesus a manawsefál lón inisin ngún, ewe sókkun inis sise tongeni kúna ren mesach me esap tongeni kitetteriló. (Álleani Föför 13:34.) Petrus a erá pwe Jesus a máló lón inisin fituk me a manawetá lón inisin ngún. Pwal och, Jesus a “feitä läng, a nonom lepelifichin Kot o a nemeni ekewe chon läng meinisin, pwal ekewe ngün mi wor ar nemenem me manaman.” (1 Pet. 3:18-22) Ekkewe manawsefál mi fis lóóm ra fókkun amwarar nge rese akkarap ngeni amwararen án Jesus manawsefál.

6. Ifa usun án Jesus manawsefál a kkúú néún kewe chón káé?

⁶ Án Jesus manawsefál a fókkun kkúú néún kewe chón káé. Jesus ese chúen nónnóm lón peiasan we, usun met chón koputan kewe ra ekieki. I a fen manaw me a wor an watteen manaman. Aramas rese tongeni efeiengawa i. Án Jesus manawsefál a ánnetatá pwe i Néún Kot me ei mettóch a apéchékkúla letipen néún kewe chón káé. Me akkomw ra letipengaw nge mwirin ra fókkun pwapwa. Pwal och, rese chúen niwokkus nge ra pwora. Án Jesus manawsefál a fókkun lamot lón pwénúetáán minne Kot a tipeni me lón ar angangen afalafala ewe kapas allim.

7. Met Jesus a féfféri iei, me ikkefa ekkewe kapas eis ra ppiitá?

⁷ Kich néún Jiowa chón angang sia fókkun silei pwe Jesus esap chék i emén mwán mi lapalap. I a manaw iei me a wisen emmweni ewe angangen afalafal a fis wóón unusen fénúfan. Lón wisen Jesus we usun Kingen án Kot we Mwú lón láng, ekiseló chék i epwe limeti fénúfan seni féffér mi ngaw meinisin me ewilaaló ngeni eú paratis, ikewe aramas repwe manaw ie tori feilfeiló. (Luk. 23:43) Ekkeei mettóch meinisin resap tongeni pwénúetá ika Jesus ese manawsefál. Iwe, ikkefa ekkewe popun sipwe lúkú pwe Jesus a fen manawsefál seni máló? Met lamotan ngenikich án Jesus manawsefál?

8, 9. (a) Pwata ekkewe néúwisin lamalamen Jus ra tingor pwe repwe mammasa peiasen Jesus? (b) Met a fis lupwen ekkewe fefin ra tori ewe peias?

⁸ Mwirin án Jesus ninniiló, ekkewe souasor mi lap me ekkewe Farisi ra chuuri Pilatus me erá: “Äm samol, äm aia chechemeni pwe enan chon chofona a apasa lupwen a chüen manau, ‘Üpwe manausefäl mürin ülüngat rän.’ Iei mine kopwe allük pwe sounfiu repwe mamasafichi peiasan tori ewe aülüngatin rän, pwe nöün kewe chon kaiö resap tongeni feila ren  ewe peias o soläni somän o üreni ekewe aramas, ‘A manausefäl seni mäla.’ Ei kapas chofona lesopolan epwe ngau seni ewe kapas chofona lepoputän.” Iwe, Pilatus a ereniir: “Oupwe angei ekoch sounfiu, oupwe feila o mamasaöchü ewe peias ükükün ämi tufich ngeni.” Iwe, ina met ra fókkun féri.​—Mat. 27:62-66.

⁹ Ra peiaseni inisin Jesus we lón eú peias lón achaw ra pwangeni me ra apwélú ngeni eféú faú. Ekkewe néúwisin lamalamen Jus ra mochen pwe Jesus epwe mwéchúló lón ena peias. Nge minne Jiowa a tipeni mi fókkun sókkóló. Lupwen Maria Maktalene me pwal ewe emén Maria ra feiló ngeni ewe peias lón ewe aúlúngátin rán, ra kúna pwe emén a fen asokkopenaaló ewe faú nge a wor emén chónláng a mómmóót wóón. Ewe chónláng a pesei ekkewe fefin ar repwe tolong lón ewe peias me nengeni pwe a péén. A erá: “Esap nom ikei, a manausefälitä.” (Mat. 28:1-6) Jesus a fen manaw!

10. Ifa ewe pisekin ánnet Paulus a awora mi ánnetatá pwe Jesus a manawsefál?

¹⁰ Minne a fis lón ekkewe 40 rán mwirin án Jesus manawsefál ra fókkun pwáraatá pwe i a fen manaw. Aposel Paulus a menlapei ewe pisekin ánnet ngeni ekkewe chón Korint, iei met a makkeei: “Üa ngenikemi mine üa fen angei met a fokun aüchea: pwe Kraist a mäla fän iten ach tipis usun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, pwe a peias, nge mürin ülüngat rän a manausefälitä usun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, pwe a pwä ngeni Petrus, nge mürin a pwä ngeni ekewe engol me ruoman soukünö. Mürin a pwä ngeni lap seni limupükü chon lükü i lon eu chök fansoun, chomong me leir ra chüen manau, nge ekoch ra mäla. Mürin a pwä ngeni James, mürin a pwal pwä ngeni ekewe soukünö meinisin. Iwe, amüchülan a pwal pwä ngeniei, inamwo ika üa wewe ngeni eman aramas mi uputiu lon fansoun esap pwüng ngeni.”​—1 Kor. 15:3-8.

11. Ifa usun án Jesus manawsefál a fis me ren met “a mak lon ekewe Toropwe mi Pin”?

¹¹ Eú popun sia silei pwe Jesus a fen manawsefál seni máló, pún an manawsefál a fis me ren met “a mak lon ekewe Toropwe mi Pin.” Án Kot we Kapas a oesini án Jesus manawsefál. Áwewe chék, Tafit a makkeei pwe Kot esap mut ngeni ‘nöün we mi pin’ an epwe mwéchúló lón peias. (Álleani Kölfel 16:10.) Lón ewe ránin Pentikost ier 33, ewe aposel Petrus a erá pwe ena oesini a pwénútá ren Jesus ren an apasa: “Tafit a küna met Kot epwe föri lon ekewe fansoun repwe feito, iei mine a kapas usun manausefälin ewe Kraist lupwen a apasa, ‘Esap likilik lon lenien ekewe mi mäla, inisin esap mach lon peiasan.’”​—Föf. 2:23-27, 31.

12. Ié kewe ra kúna Jesus mwirin an manawsefál?

¹² Ewe oruuen popun pwata sia silei pwe Jesus a manawsefál, pún chómmóng aramas ra kúna i mwirin an manawsefál. Lupwen Jesus a manawsefál, lón úkúkún 40 rán a pwá ngeni néún kewe chón káé me lón ewe tánipi a peias ie, wóón ewe al ngeni Emaus, me pwal lón ekkewe ekkóch leeni. (Luk. 24:13-15) Lón ekkena atun, Jesus a fós ngeni ekkóch aramas emén me emén, kapachelong Petrus, me a pwal fós ngeni ekkewe mwichen aramas. Lón eú atun Jesus a pwal mwo nge pwá ngeni eú mwichen aramas iir lap seni 500! Chómmóng aramas ra kúna Jesus mwirin an manawsefál, iwe iei eú pisekin ánnet mi alúkúlúk pwe i a manawsefál.

13. Ifa usun án néún Jesus kewe chón káé tinikken a pwáraatá pwe ra fókkun lúkúlúk pwe Jesus a fen manawsefál?

¹³ Aúlúngátin popun sia silei pwe Jesus a manawsefál, ina án néún kewe chón káé tinikken le esilefetálei usun an manawsefál. Pokiten ra achocho le pwáraatá ngeni aramas pwe Jesus a manawsefál, chómmóng leir ra kúna riáfféúmwáál, weires me máló. Ekieki mwo: Ika Jesus  ese wesewesen manawsefál, itá Petrus epwe mmólnetá le máló ren an pwáraatá usun án Kraist manawsefál ngeni chókkewe ra fen oputa Jesus me rawangawei an epwe ninniiló? Petrus me ekkewe ekkóch chón káé ra fókkun lúkúlúk pwe Jesus a manaw me a ekkemmweni ewe angang Kot a mochen iir repwe féri. Pwal och, án Jesus manawsefál a alúkúlúkú ngeni néún kewe chón káé pwe iir repwe pwal manawsefál seni máló. Áwewe chék, Stefanus a máló fán an lúkúlúk pwe epwe wor manawsefálin ekkewe mi máló.​—Föf. 7:55-60.

14. Pwata ka lúkú pwe Jesus a manaw iei?

¹⁴ Ewe arúáánún popun sia silei pwe Jesus a manawsefál, pún a wor pisekin ánnet pwe i a fen poputá le nemenem usun emén King lón ei fansoun, me a wiseni ewe wis Mékúren ewe mwichefelin Chón Kraist. Pokiten ena, ewe lamalamen Chón Kraist mi enlet a feffeitá. Itá epwe tongeni fis ena ika Jesus ese manawsefál? Pún ika Jesus ese manawsefál, neman sisap mwo nge fen rongorong pwóróusan. Nge sia fókkun lúkúlúk pwe Jesus a manaw me iei a ekkemmwenikich lón ewe angangen afalafala ewe kapas allim wóón unusen fénúfan.

15. Ifa usun ach lúkú án Jesus manawsefál a apworaikich lón ewe angangen afalafal?

¹⁵ Ach lúkú án Jesus manawsefál a apworaikich lón ewe angangen afalafal. Poputá seni órun 2,000 ier lóóm feffeito, ekkewe chón oputa Kot ra áeá sókkópaten mettóch pwe repwe aúkaló ewe angangen afalafal. Ra áeá angangen chón rikiló, esiit, angangen akkachofesá ren mwichen aramas, allúk mi pinei ach angang, eriáfféú, me ninniiló. Iwe nge “esap wor och pisekin maun” epwe tongeni aúkatiw ach angangen afalafal me álisi aramas le wiliti néún Jesus chón káé. (Ais. 54:17) Sise niweiti chókkewe mi peni Satan. Jesus a etikich, me ákkálisikich usun met i a fen pwonei. (Mat. 28:20) Ese fókkun wor popun sipwe niwokkus pún inaamwo ika chón koputach repwe achocho le eppeti ach angang, iir resap tongeni win!

16, 17. (a) Ifa usun án Jesus manawsefál a anúkúcharatiw áitian kewe meinisin? (b) Me ren Johannes 11:25, Kot a ngeni Jesus ewe manaman an epwe féri met?

¹⁶ Án Jesus manawsefál a anúkúcharatiw áitian kewe meinisin. Paulus a makkeei pwe ika ese wesewesen fis án Kraist manawsefál seni máló, iwe epwe lamotongaw minne Chón Kraist ra lúkú me ewe angangen afalafal. Emén sou káé usun Paipel a makkeei: “Ika Kraist ese manawsefál, . . . ekkewe Chón Kraist repwe usun ekkewe chón tiparoch mi tupuló ren eú watteen pwóróus mi chofona.” Ika ese fis án Jesus manawsefál, iwe ekkewe pwóróus lón ekkewe Puken Kapas Allim lón Paipel, eú chék pwóróus mi attong usun emén mwán mi múrinné me tipachem nge chón oputa ra nieló. Nge Kraist a wesewesen manawsefál, iwe a anúkúnúkú enletin meinisin minne a áiti ngeni aramas kapachelong met a apasa usun mwachkkan.​—Álleani 1 Korint 15:14, 15, 20.

¹⁷ Iei alon Jesus: “Ngang ewe manausefäl me ewe manau. Iö a lüküei epwe manau inamwo are epwe fen mäla.” (Joh. 11:25) Alon Jesus ei mi amwarar epwe wesewesen pwénúetá. Jiowa a ngeni Jesus ewe manaman le amanawasefáli chókkewe repwe manawsefál ngeni eú sókkun manaw lón láng, me pwal ekkewe fite fite billion aramas repwe manawsefál wóón fénúfan me kúna manaw esemuch. Án Jesus asor mi omusaaló tipisin aramas me an we manawsefál, a pwáraatá pwe máló epwe móróló. Ei pwóróus itá epwe apéchékkúlakich ach sipwe pwora le likiitú fán sókkópaten sóssót pwal mwo nge máló.

18. Met án Jesus manawsefál a alúkúlúkú ngenikich?

¹⁸ Án Jesus manawsefál a alúkúlúkú ngenikich  pwe aramasen fénúfan repwe kapwúng me ren án Jiowa kewe allúk mi tong. Iei met Paulus a erá lupwen a fós ngeni eú kúmiin aramas lón Aten lóóm, iir mwán me fefin: “[Kot] epwe apwüngü unusen chon fanüfan meinisin fän pwüng ren eman mwän i a awisa ngeni. A fen alletätä ei ngeni aramas meinisin ren an amanauasefäli ei mwän seni mäla.” (Föf. 17:31) Ewer, Jesus a fen kefilitá me ren Kot an epwe wiseni ewe wis Sou Kapwúng, me sia tongeni lúkúlúk pwe epwe féri an angang fán pwúngiéch me tong.​—Álleani Aisea 11:2-4.

19. Ifa usun ach lúkú án Kraist manawsefál a kkúúkich?

¹⁹ Ach lúkú án Jesus manawsefál a amwékútúkich le féri letipen Kot. Ika esap pwúnún án Jesus asorun máló me an we manawsefál, iwe sisap ngaseló seni fán fétekin tipis me máló. (Rom 5:12; 6:23) Ika Jesus ese manawsefál, eli sipwe fen erá: “Ousipwe momongö o ükün, pun lesor sipwe mäla.” (1 Kor. 15:32) Nge sise nefotofot wóón ekkewe mettóch epwe apwapwaai manawach. Sia fen aúcheani ewe ápilúkúlúkún manawsefál me sia pwapwa le álleasochisi án Jiowa emmwen wóón mettóch meinisin.

20. Ifa usun án Jesus manawsefál a pwáraatá pwe Kot mi fókkun tekia?

²⁰ Án Kraist manawsefál a eú minen pwáraatá pwe Jiowa mi fókkun tekia, ewe a “ngeni chokewe mi kütta i liwiniir.” (Ipru 11:6) A ifa me watteen manamanen Jiowa me tipacheman ren an amanawasefáli Jesus ngeni ewe sókkun manaw lón láng esap tongeni taló! Pwal och, Kot a pwáraatá pwe a tufich le apwénúetá meinisin an kewe pwon. A kapachelong án Kot we pwon usun ewe ‘mwirimwir’ mi kkóló aúchean, ewe epwe eáni eú wis mi lamot ren letelóón án Kot pwúúng le nemeni unuselapen láng me fénúfan. Ren an epwe pwénúetá ena pwon, mi lamot án Jesus epwe máló me manawsefál.​—Ken. 3:15.

21. Ifa aúchean ngonuk ewe ápilúkúlúkún manawsefál?

²¹ Sia kilisou ngeni Jiowa ren an awora ngenikich ewe ápilúkúlúkún manawsefál. Ewe Paipel a pwonei: “Nengeni, imwen Kot a nom lein aramas! Iwe, Kot epwe nonom lefiler o ir repwe aramasan, nge püsin Kot epwe etiir pwe epwe ar Kot. Epwe talüpwasei chönün mas seni won meser meinisin. Esap chüen wor mäla ika letipeta ika kechü ika cheuch, pun ekewe mettochun lom ra morola.” Johannes, ewe aposel mi tuppwél, a rongorong mwelien emén mi apasa ena ápilúkúlúk mi amwarar me a pwal ereni Johannes, “Kopwe makkeetiu ekei kapas, pun ra let o allükülük.” Ié a wisen atoura ngeni Johannes meinisin ewe pwóróus? Ina i Jesus Kraist, ewe a fen manawsefál.​—Pwär. 1:1; 21:3-5.