1. ˈMën bɔmɛn Piɛdhö ˗ya pö kletiɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wa kë? ˈYö ˈmën ˗kë ˗dhioo ˈö bhë ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗?

ˈKÖ ˗KË ꞊dhɛ kwa ˗dho ˗tosɛta kë dhaŋ˗ ˈgü ɛɛnˈˈ ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö, ˗dhioo ˈö bɔmɛn Piɛdhö ˗ya dɔ ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˗ta bhë kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ sü ˗a ˈgü. Piɛdhö ˗ya ˗pö: ‹˗Ka kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗Zlan ˈwëëdhö ka ˗bha ˗tosɛa kë ˗kɔ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈgü. ˗A ˈklɔɔ˗ ˗mü ꞊dhɛ ˗Zlan ˗Wo ˗ya ˗pö: ‹˗Ka kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊dhɛ n ˈdhö, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ a ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈.›› (1 Piɛ. 1:15, 16) ˈKwa ˗dhɛ ˗ga ˗wo ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü, kwa˗ ˗yö ˗dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa to Zoova ˈö˗ ˗bha ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗zɔn ˈka ˈyaa ˈdhö bhë, ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. Kwa ˗mɔn ˗a ˗bha, ꞊ii kwa dua ˗mü ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ kwa ˈˈtakɔ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a ˗bha. Bɔmɛn Piɛdhö yöö ꞊dede ˗yö ˈwɔn yaa ꞊va ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa «kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈.»

2. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ˗yɔ bɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

² ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö ˗an ˗yɔ bɔ: ˈMën ˗tɔ ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü? ˈMën Biblö ˗ya pö kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü ˗bha? Kwa ˗dho kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ kwa ˈˈtakɔ ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Mlɛɛn ˈö kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü ˗yö ˗gban kwa ˗bha ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

3. Mɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈka, ˈmën ˗tɔ ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü? ˈYö gagade ˈö ˗gban ˗a ˗bha kwa ˗dho ˗a ꞊slɔɔ ˈmɛn?

³ Mɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈka, mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈnën ˗tɔ mɛn ˈö ˈyaa ˈˈyɩɩ ˈto ꞊plɛ ꞊plɛ, ˈö ˗zlanwo sɔ ˗da ö ˗bha, ˈö ö ˗de ˗kë ꞊kpɔɔsü. ˈˈKɛɛ ˈyaa ˈˈdhʋ̈. Zoova ˈö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ bhë, Biblö ˗ya ˗pö «zuʋ̈gblüdhi ˗Zlan» ˗mü ˗a ˈka. (1 Tim. 1:11, NWT) ˈÖ go mü ˈzü ˈö˗ pö ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu ‹zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗sü ˈka›. (Ps. 144:15) Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo sɔ ˈö dho ˗an bho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗da wo ˗bha, ˈwo ˈwɔn ˗së ˗nu ˗kë kö mɛn ˗nu ˈˈɲan bɔ wo ˗ta bhë, ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗mü ˗an ˈka. (Mat. 6:1; Mak. 12:38)  Kletiɛn ˗nu kwa ˗bha ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ yö ˗kɔ ˗yö ˗gban ˗sü ˈka pë ˈö Biblö ˗ya pö ˗a ˗ta. ˗Yö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗Zlan ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö kö ˈpë ˈkwaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˗ya ˗dhɛ kwa ˗gɔ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, Zoova ꞊yaa˗ pö kwa ˗dhɛ: «Ka dua ˗mü ˈka kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈,» kö ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈˈsanni ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ kwa ˈˈtakɔ ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈpë ˈwo˗ ˗dhɛ ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü ˈkwa˗ dɔ.

4. ˈMën ˗tɔ ˗kë «ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü»?

⁴ ˈMën ˗tɔ ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü? Biblö ˈgü, ˗wo kpö ˈö ˗kë «ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈» ˈka bhë, ˗yö ˗gban mɛn ɛɛnˈˈ pë ˈbha ˈö ˗dhii ˈyaa˗ ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈgü, ˗a ˗bha. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö ˗gban mɛn ɛɛnˈˈ pë ˈbha ˈö ꞊waa˗ ˗ya ö ˗de ˗ta ˗Zlan ˗bha ˈka, ˗a ˗bha. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈkwa˗ pö ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˗dhii dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kë kwa ˗zota ˗kɔ ɛɛnˈˈ kwa ˈˈtakɔ ˗nu ˗bha. Kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë kɔ ˗së kë, kö ˗mlɛɛn ˈö kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü ˗yö ˈyɔ. ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗kë ˗Zlan ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈˈtɔŋdë ˈka, ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ꞊dedewo. Pë ˗nu ˈö Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗bha ˈkwa ˗an man, ˗yö ˗kë kwa ˗dhɛ ˗së ˈzü.

5. ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˈwo to wo ˗wo ˗ta bhë ˈwo˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban Zoova ˗bha?

⁵ Zoova ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗kɔ ꞊gban ˗ta. Pë ˈö˗ ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˈwo˗ ˗bha ˈˈgo ˗gbloo ˈˈsuee ˈwo˗ pö, yö ˗mü. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö: «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, Zoova ˗Zlan ˗Gblüdë ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈.» (Is. 6:3) ꞊Waa˗ pö ˈwo kë Zoova ˈka ꞊klöö˗, ˗an dua ˗mü ˗wo kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈpö. ˗Kɔ ꞊dede ˈwo˗ ˈka ˈyö bhë. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˗wo ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˗wa nu ˗dhɛ ˈbha ˈgü ˈˈsɛ ˗ta yö kö ˈwo ˗Zlan ˗bha nɔɔn˗ dɔ, ˗a ˗dhɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. Pë ˈö ˗kë kö Moizö ˗yö dɔ ˗sü ˈka ˗kpɔɔ kpö ˈö ˈˈgʋ̈ ˗ni ˈgü ˗a ˈˈsuee, ˈyö bhë.—Ex. 3:2-5; Jos. 5:15.

6-7. (1) ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Exode 15:1, 11 ˈgü, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈö Moizö ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ ꞊Zlan ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈? (2) ˗Mën ˈö˗ ˗zɔn Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈? (Pe ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)

⁶ ˈDhɛ Moizö ˗yö yö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈwo ꞊weeyi ˗zɔɔndhö ˗kan, ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ wo ˗bha ˗Zlan Zoova ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. (Exode 15:1, 11 ˗wo pö.) Ezitömɛn ˗nu ˈwo kun ꞊sua ˗zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka bhë ˈwaa kun ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ toŋtoŋdhö. ˗Kɔ do bhë ˈyö Kanaanmɛn ˗nu kun ˗a ˗bha ˈpö. ˗An ˗bha ˗zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˗yö ˗gban ˈnën ˈˈpuu ˗nu ˈˈsaabhosü waa ˈˈɲangüyaakësü ˗bha. (Lév. 18:3, 4, 21˗24; Deut. 18:9, 10) ˈˈKɛɛ Zoova ˗zë ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö kö ˗ya pö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wo ˈwɔn yaa suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë. ˗Yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗kɔ ꞊gban ˗ta. ˗A ˗de ˗ʒiaan ˗a ˗bha ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗kun ˗zɔn ˗sü ˈka ˈˈpuu ˈka ˈˈsënŋ ˈˈpɛn ˈö kun ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ ˗kpoŋ ˈgü, ˗a ˗ta. ˈPë kun ˗bɛnzë ˗sü ˈka ˗a ˗ta ˗yö ˈtɔ: «꞊Waa˗ pö ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü kö ˗wo ˗wɩ Zoova ˈka.»​—Ex. 28:36-38.

⁷ ˗Wo ˈö kun ˗ya ˗sü ˈka pë ˈˈpɛn ˗ta bhë, ˗ya ˗zɔn mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊dedewo. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ ˗a ˈˈsɩ ˈti kë Izraɛdhömɛn ˈbha ˗dhɛ kö ˗yö ꞊ɲɔɔn ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ ˗bha kö pë ˈö ˗ya ˗sü ˈka ˗a ˗kpoŋ ˈgü bhë ˗ya yö, kö ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗ee? ˗Abin. ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wo ˈtɔŋ˗ ˈsëëdhɛ ˗wo ˗pö gɔɔn˗ ˗nu, dhebɔ ˗nu waa ˈnën ˗nu ˗an ˗dhɛ ˗kplawo, ˈö ˈwo ˗wo ˈö bhë ˗a man. (Deut. 31:9-12) Kwa ˗kë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗be, ˗wo ˈö yö kwa ˗dho ˗a man ˈpö: «Man ˈnën ˈa ˗tɔ Zoova ka ˗bha ˗Zlan. [...] Ka dua ˗mü ˈka kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ a ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈.» «Ka dua ˗mü ˈka kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ n ˗bha ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ maan Zoova a ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈.»—Lév. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. ˗Mën ˈö Lévitique 19:2 waa 1 Piɛdhö 1:14-16 ˗wa ˗zɔn kwa ˗dhɛ?

⁸ ˈPë Zoova kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗wa pö mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ ˈö ˗ya ˗sü ˈka Lévitique 19:2 ˈgü, ˗kwaa  ˗ga. ˗Ya ˗pö Moizö ˗dhɛ: «˗Bhö ˗a pö Izraɛdhö ˈˈsɛgümɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ: ‹Ka dua ˗mü ˈka kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ maan Zoova ka ˗bha ˗Zlan, a ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈.›» ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗a pö ˈö bɔmɛn Piɛdhö ˗ya wo kletiɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wo kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ bhë, ˗yö ˗gban Biblö ˈˈɲan ö bhë ˗a ˗ta. (1 Piɛdhö 1:14-16 ˗wo pö.) Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kletiɛn ˗nu ˈwaa Moizö ˗bha ˈtɔŋ˗ ꞊wlöö ˈzü. ˈˈKɛɛ pë ˈö bɔmɛn Piɛdhö ˗ya pö bhë, ˗yö ˗bɛ ˗sü ˈka ˗wo ˈö Lévitique 19:2 ˈgü, ˗a ˗bha. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˗a ˗dhɔkëmɛn dua ˗mü ˈpö kö ˗wo kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗dho ˗tosɛta kë dhaŋ˗ ˈgü ɛɛnˈˈ ˈˈsɛ ˗ta, ˗wo ˈö bhë ˗yö ˗gban kwa ˈˈpɛpɛ kwa ˗bha.​—1 Piɛ. 1:4; 2 Piɛ. 3:13.

9. ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa dho kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë Lévitique ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 19 ˈgü?

⁹ Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kë kwa ˗bha ˗Zlan ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ ˗së. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˗a kë˗ ˈka kö ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ dɔ. Zoova ˗yö ˗dhioo ˗nu ˈwo dho kwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗an ˗dɔ kwa ˗ta. ˗Dhioo ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗a ˈbha ˗nu ˗wo Lévitique 19 ˈgü. Biblö ˈgüpʋmɛn do ˈwo˗ ˗dhɛ Maakɔsö Kalishö ˗ya ˗pö: «Lévitique ˈsëëdhɛ ˈgü, ˗a ˗de ˗ʒiaan ˈsëëdhɛ ˗be ˈˈsoodhu ˗blɛɛsü ˈwo Biblö ˈgü bhë ˗an ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Lévitique 19 ˗ya ˈˈpian ˈdhɛ˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo, ˈö pë ꞊va ˗wɔn ꞊blɛɛ, ˗a ˈka.» ˗Gleŋ ˗nu ˈwo go ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ ˈbha ˗nu ˈgü ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˗kwa ˗an ˗ga. Kwa ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü, kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Lévitique 19 zübhodhɛ ˗ya ˗pö: «Ka dua ˗mü ˈka kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈.»

10-11. ˗Mën ˈö Lévitique 19:3 ˗ya pö ˈkwa˗ kë? ˈYö ˈmën ˗kë ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗?

¹⁰ ˈDhɛ Zoova ˗ya pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wo kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˗yö ˗go mü ˈzü ˈö˗ pö: «Mɛn ˈö ˈdhö, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ö dë waa ö dhe ˗an ꞊bhlëë ˗ya. [...] Man ˈnën ˈa ˗tɔ Zoova ka ˗bha ˗Zlan.»​—Lév. 19:2, 3.

¹¹ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kwa ˗mɛn ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. Kwa dua ˗mü ˈkwa ˈto ˗a ˗bha ˗dhioo ˈö bhë ˗a ˈˈpiʋ̈. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈdhɛ ˈnëngɔɔnnën do ˗yö Yesu dhɛɛˈˈ kpɔ yi do ˈka ˈö˗ pö: «˗Më ˗wɔn ˗së ꞊në ˈma˗ kë ˈyö ˈa dho ꞊sii ˈö ˈyaa yën ˗a ꞊slɔɔ?» bhë, ˈpë Yesu ˗ya pö ˗a ˗dhɛ ˗a do ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a dua ˗mü kö ˗yö ö dë waa ö dhe ˗an ꞊bhlëë ˗ya. (Mat. 19:16-19) Yesu ˗ya  ˗pö ˗ʒianwo ꞊dhɛ Fadhiziɛn waa ˈtɔŋgɔmɛn ˗nu këwɔn ˈyaa ˗së ˈyö sü ꞊dhɛ ˈwaa wo ˗zokë wo ˗mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗wo ˗kun ‹꞊bhlëë bho ˗ni ˈgü ˗Zlan Wo ˗bha.› (Mat. 15:3-6) ‹˗Zlan ˗Wo› ˈö ˗wɩ ˗a ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü ˈyö ˗tɔ ˈTɔŋ˗ ˗kɔŋ do ˈö ˗Zlan ˗ya dɔ ˈkpa bhë, ˗a ˈˈsoodhu ˗bha ˗naan waa ˈpë ˗ya ˗sü ˈka Lévitique 19:3 ˈgü. (Ex. 20:12) ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ pö˗ ˈka ꞊klöö˗ yö ˗a ˈdhö, ˈˈsanni Lévitique 19:3 ˗ya pö ‹˗ka ka dë waa ka dhe ˗an ꞊bhlëë ˗ya,› ˈpë˗ pö ˗blɛɛsü ˈyö ˗tɔ: «Ka dua ˗mü ˈka kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ maan Zoova ka ˗bha ˗Zlan, a ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈.»

12. ˗Dhioo ˈö Lévitique 19:3 ˈgü bhë, kwa ˗dho ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹² Zoova ˗ya ˗pö ˈkwa kwa ˗mɛn ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «A n ˗mɛn ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗ee?» ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ ˈö nu ˈö yö˗ ˈka ꞊dɛɛ ˗bha ˈkwaa kwa ˗zokë ˗ni ˈgü kwa ˗mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗së ˈka, ˗kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗ya ˗a kë ˗sü ˗bha. ˈWɔn ˈö ˗ya kë ˈsaadhö kö ˗ya kë. ˈˈKɛɛ ˈö sü ꞊dɛɛ ˗bha, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˗së ꞊va ˗kë kwa ˗mɛn ˗nu ˗dhɛ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗kë ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˗an ˗dhɛ ˈwëëga ˗nu ˈka, ˈkwa ˗an ꞊faanmën ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗bha, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈkwa ˗an ˗zo ˗gban. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kö ˈkwa Lévitique 19:3 ˗ya ꞊bhlëë ˈgü.

13. (1) ˈTɔŋ˗ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗mɛɛn ˈö Lévitique 19:3 ˈgü? (2) ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Dhukö 4:16-18 ˈgü, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa dho ˈto ˗a ˈka Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈?

¹³ Lévitique 19:3 ˗yö ˗dhioo ˈbha ˈö ˈkwa dho ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˗a ˗zɔn. ˗Yö ˗gban ꞊glooyi ˈtɔŋ˗ ˈkun ˗sü ˗bha. Kletiɛn ˗nu ˈkwaa Moizö ˗bha ˈtɔŋ˗ ꞊wlöö ˈzüdho, ˗a ˈwɔn ˈgü ˈkwaa ꞊glooyi ꞊bhlëë ˗ya. ˈˈKɛɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈkwa ˗gleŋ sü Izraɛdhömɛn ˗nu ˗bha ꞊glooyi ꞊bhlëë ˗ya ˗kɔ waa ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo ˗an ꞊slɔɔ ˗a ˈgü, ˗an ˈgü. ˈTɔŋ˗ ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ꞊glooyi ˈka, ˗an dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo yökë. Pë ˈwo dho ˗a kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ˗Zlan ˗dhɔkësü. * ˗A ˗wɔn ˈgü, Yesu ˗kun ˈdho ˗ni ˈgü ˗kplawo Zuifö ˗nu ˗bha ˗yakwëëkëgükɔ ˈgü yi ˈö bhë ˗a ˈka, ˈö ˗Zlan ˗Wo ˈsëëdhɛ ˗wo pö mü. (Ex. 31:12˗15; Dhukö 4:16-18 ˗wo pö.) ˗Wo kpö ˈö ˗kë «˗ka n ˗bha ꞊glooyi ꞊bhlëë ˗ya» ˈka ˈö ˗ya ˗sü ˈka Lévitique 19:3 ˈgü bhë, ˗yö kwa ˗blü kö ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö pë ˗nu ˈwo ˗gban ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗bha ˈkwa ˗an kë. ˈKwa kwa ˗zota, ˗a ˗dhɛ ˈbha ˗yö mü ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë ˗së ˈka ˗ee? Kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˗kplawo ˈkwa Zoova ˗dhɔkë, kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗dho ˈyɔ, ˈö ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗së ˗yö ˗da kwa ꞊zinŋgü, ˈö ˈkwa ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈.

14. Gagade ˗mɛɛn ˈö ˗ya ˗sü ˈka Lévitique ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 19 ˈgü ˗gɛn ˗ɲaan ˈka ꞊va?

¹⁴ Gagade ˗wɔngbɩɩsü do ˈö ˗bɛn zë ˗sü ˈka ˗gɛn ˗ɲaan ˈka ꞊va Lévitique ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 19 ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. ˗A ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 4 ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˗ya ˗pö: «Man ˈnën ˈa ˗tɔ Zoova ka ˗bha ˗Zlan.» ˗Wo ˈö bhë waa˗ do ˈbha ˈö waa˗ ˗nu ˈwo bhɔ ˈkwëë˗, ˗wo ˗bɛn zë ˗sü ˈka Lévitique ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 19 ˈgü ˗gɛn ˗ɲaan ˈka 16. ˗Yö kwa ˗zo ˗bö ˈtɔŋ˗ ˗blɛɛsü ˈka. ˗Ya ˗pö: «Man ˈnën ˈa ˗tɔ Zoova ka ˗bha ˗Zlan. [...] ˗Ya ˈˈkan n ˗bha ka dua ˈyaa ˗mü ˈka ˗zlan ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗dhɔkë.» (Ex. 20:2, 3) ˈKwa˗ pö ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa mɛn ɛɛnˈˈ pë ˈbha ˈsü ꞊bhlëësü kö ˗yö ʒiö˗ ˈka kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗ta. ˗Ya ˈgo mü, ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗wo kwa ˗dhɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu bhë, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈwɔn ˗nu ˈwo dho ˗a ˈtɔ zë, ˈkwa ˈˈkan ˗an ˗bha.—Lév. 19:12; Is. 57:15.

15. Lévitique 19 ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈwo ˗gban wü ˈˈsaa˗ ˗nu ˗bha bhë, ˗wo kwa ˗blü ˗mën kë ˗sü ˗bha?

 ¹⁵ Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ wo ˗bha ˗Zlan ˗mü Zoova ˈka ˗a ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˈka. Lévitique 18:4 ˗ya ˗pö: «Ka dua ˗mü ˈka n ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. Ka dua ˗mü ˈka ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈, man ˈnën ˗a ˈtɔ Zoova ka ˗bha ˗Zlan.» Lévitique 19 ˗yö ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈbha ˗nu ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 5-8, 21, 22 ˗wo ˗gban wü ˈˈsaa˗ ˗nu ˗bha. Izraɛdhömɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo wü ˈˈsaa˗ ˗nu bho ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗ya pö˗ ˈka˗ ˈdhö, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwa ˗dho ‹˗dhii ˗ya Zoova ˗bha pë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗bha.› Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo bhë ˗an dua ˗mü ˗wo kwa ˗blü kö ˈkwa ˗kë Zoova ˗dhɛ ˗së ˗sü ˗ʒian mɛɛnˈˈ, ˈkwa˗ ˈtɔ bhɔ mɛn kpö ˈgü ꞊dhɛ ˈˈsaapë ˈö˗ ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˗a ˈdhö. Pë ꞊dede ˈö Eblö 13:15 kwa ꞊faanmën ˗a kë ˗sü ˗bha, ˈyö bhë.

16. ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗mɛɛn ˈö Lévitique 19 ˈgü, ˈö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu waa mɛn ˗nu ˈö ˈwaa˗ ˗dhɔkë ˗an bho ˈko ˈˈpiʋ̈?

¹⁶ ˈKwa˗ pö ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa kë ꞊dhɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to ˗an ˈdhö. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, kwa ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈwo ꞊klaŋplöö, kwa yökëyoo ˗nu, kwa ˗mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗fɛɛ ˗ya kwa ˗bha kö kwaa˗ ˗nu ˈkwa pë ˗nu ˈwo dho kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkësü shiʋ̈ˈˈ, ˗an kë. ꞊Waa˗ kë kwa ˈka ˈˈdhʋ̈, ˈmën dho kwa ˗takun kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗bha? ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ do ˗së ˈö Lévitique 19:19 ˈgü, ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «Ka dua ˈyaa ˗mü kö sɔ ˈwo˗ bɔ yɩɩga ˗nu ˈö ˗an suu ˈyaa do ˗an ˈka, ˈka˗ ˗da ka ˗bha.» ˈTɔŋ˗ ˈö bhë ˗yö ˗an ˗takun kö ˗wa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Izraɛdhömɛn ˗nu waa ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgümɛn ˗nu ˈwaa do. ꞊Dɛɛ, kwa sɔ ˗nu ˈwo ˗an bɔ yɩɩga ˗kaankwöösü ˈka ɛɛnˈˈ ˈˈkwi sɔ ˗nu ˗da kwa ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈkwaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa bhɔ mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗zoyödhɛpë waa ˗an ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈwaa ˗bɛ Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha bhë ˗an ˗bha, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˗kë kwa ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈwo ꞊klaŋplöö, kwa yökëyoo ˗nu, ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈka. Kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɔ kwa ˗kë, ˈö ˈkwa ˈwɔn ˗nu ˗kë ˗dhɔkaadhe ˈgü kwa këyoo ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ pë ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗tosɛta ˈgü ˈkwa˗ pö ˈkwa ˗an kë, Zoova ˈnën ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ to ˗a ˗bha, ˈyö ˈkwa ˗kan mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈkwa˗ pö ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, kwa dua ˗mü ˈkwa kë kwa ˗de ˗ta ˗Zlan ˗bha ˈka.​—2 Ko. 6:14-16; 1 Piɛ. 4:3, 4.

17-18. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa sü Lévitique 19:23-25 ˈgü?

¹⁷ ˗Wo kpö ˈö ˗kë «Maan Zoova, man ˈnën ˈa ˗tɔ ka ˗bha ˗Zlan» ˈka bhë, ˗yö ˗dho Izraɛdhömɛn ˗nu ˗takun ˗be kö ˗mlɛɛn ˈö waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü ˗wa ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈. ˗Wo ˗dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗be ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Lévitique 19:23-25 ˗ya do  ˗zɔn. (˗A ˗wo pö.) Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wa ˗da ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ ˗a ˈgü, ˈtɔŋ˗ ˈö bhë ˗a ˈgüman ˗kɔ ˈwo dho ˗a man ˗a ˈka ˈyö ˗tɔ ˗mën? ꞊Ya kë ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗ya ˈˈdhü ˗nu ta, ˗a dua ˈyaa ˗mü kö ˗ya bhɛ ˗bhö ˗kwɛ ˗yaaga ˈˈpiʋ̈. ˗Kwɛ ˗yiishiö ˗bha ˗naan ˈgü, ˗a dua ˗mü kö ˗ya bhɛ ˈˈpɛpɛ bho, ˗yö ˈdho˗ ˈka ˗Zlan ˗dhɔkëdhɛ ˈgü. ˗Kwɛ ˈˈsoodhu ˗bha ˗naan ˈgü, ˈyö ꞊kun ˗a bhɛ ˗bhö. ˈTɔŋ˗ ˈö bhë ˗yö ˗dho ˗a kë kö Izraɛdhömɛn ˗wa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗an dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo wo ˗bha ˈwɔn ˗së bɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈˈdhiʋ̈. ˗An dua ˗mü ꞊ʒiaan kö ˗yö ga ˗an ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗zokë wo ˈˈpiʋ̈, kö ˗wa ˗dhɔkësü bɔ ˈˈdhiʋ̈ wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ꞊Waa˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗dhö ˗bhöpë nu ˗an ˗dhɛ ˗kplawo. ˗Zlan ˗kun ˗an ꞊faanmën ˗ni ˈgü ˈpö kö ˗wo nu gbɔɔdhe ˗nu ˈka ö ˗dhɔkëdhɛ ˈgü.

¹⁸ ˈTɔŋ˗ ˈö ˗bɛn zë ˗sü ˈka Lévitique 19:23˗25 ˈgü bhë, ˗yö kwa ˗zo ˗bö dhiaŋ ˈö Yesu ˗ya zë ˗tɔn ꞊troo ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö: «ˈKa ˈdho ˗ya pë ˗nu ˈka dho˗ ˗bhö ˈˈɛɛn ˈö ˈka dho˗ mü [...] bha˗ ˈbha ˗wɔn zuën ˗ta.» ˗Yö ˗go mü ˈö˗ pö: «Ka Dë ˈö ˗ya ˗sü ˈka dhang˗ ˈgü ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ka ˗mawɔn ˗ya ˗bha.» Zoova ˗dho kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu nu kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˗kë ˗a ˈka ˗mannën ˗nu ˈka, ˗a ˈdhö. (Mat. 6:25, 26, 32) Kwa ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ˈö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ‹pë ˗nu ˗gbɔɔ ˈˈflɛɛmɛn ˗nu ˗gɔ› ˗suɛɛdhö, ˈö ˈkwa kwa ˗bha ˈwëëga ˗nu sü ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˗a ˈka ˗zlanwokɔdhi ˗dhɛ. Zoova ˗yö kwa ˗bha ˈˈgblüsëdhɛ ˗yö, ˈö dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha ˗a ˗wɔn ˈgü. (Mat. 6:2-4) Kwa ˈˈgblü ˗ya kë ˗së, kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗gleŋ ˗nu ˈwo Lévitique 19:23-25 ˈgü bhë, kwa ˗an ˈgüman.

19. Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈkwa ˗an yö Lévitique ˈsëëdhɛ ˗be ˈgü bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈwo ˗da ü ˗bha?

¹⁹ Lévitique 19 ˈˈɲan ˗nu ˈö ˈkwa ˗an yö bhë, ˗wo kwa ˗takun kö ˈpë ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˈkwa˗ dɔ. Kwa ˗bha ˗Zlan ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˗a ˗wɔn ˈgü kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ‹kwa ˗bha ˗tosɛa kë ˗kɔ ꞊gban ˈgü.› (1 Piɛ. 1:15) Mɛn ꞊vadhɛ ˈö ˈwaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈka ˗wo kwa ˗bha ˈˈtakɔ ˗së ˈsuan˗ ˗bho, ˈö ˈwo Zoova ˈtɔ bhɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka. (1 Piɛ. 2:12) ˗Gleŋ ꞊va ˈbha ˗nu ˗wo Lévitique 19 ˈgü kwa ˗bha ˈka ˈzü. ˈWɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˈdhɛ yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ ˈbha ˗nu ˗dho kwa ˗takun ˈzü kö pë ˗nu ˈkwa dho ˗an kë kö ‹ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈› ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö bɔmɛn Piɛdhö ˗ya pö˗ ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˈkwa˗ ˈbha ˗nu dɔ.