1-2. ˈWɔn ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈdhö˗ ˈgü ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ wlüünën ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˗wo ˗bhüöö kpö 1 ˈgü, ˗a ˗bha ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 ˗KWA kwa ˗zota wlüünën gɔɔn˗ do ˈö˗ ˗mɛn ˗nu ˈdhö ꞊bhɔɔsü ˗a ˈgu. ˈˈKɛɛ ˈyö yi do ˈka, ˗a ˗mɛn ˗nu ˗wo ga ˗sidan ꞊kwaa. ˗Yö ˗kun ˗wëëwɔn ꞊dede ˈka ˗a ˗bha ˈka. ˗Ya ˈgo mü, ˈwɔn yaa do -kun ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü ˈzü. ˗Ya ˗man ꞊dhɛ ö ˗mɛn ˗nu ˗wo ˈwëëga ˗shiö, ˈwo ˈˈpö ꞊va to ö ˗bha. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, kö ꞊nɔɔn ˈyaa ˈnën ˈwo˗ to ˗a ˗gɔ ˈkɛnpë ˈka. ˈˈPö ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö ˈto mü ˗ya bho ˈnën ˈwo to ˗a ˗bha ꞊ʒiaan, ˈˈkɛɛ kö ˗a bho ˗a ˈka ˗pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˈyaa ˗gɔ.

² ˈWɔn ˈö ˈkwa˗ ˈgü ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ wlüünën gɔɔn˗ ˈö bhë ˗a ˗bha ˈdhö. Kwa ˈˈbhɛman ˗blɛɛsü ˗nu, Adan waa Ɛvö ˗wo ˗kun ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˈwo kun ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta. (ˈWun. 1:27; 2:​7-9) ˗Tosɛta ˗kë ˗töëpö ˈka ˗sü ˈö zuʋ̈gblüdhi ˈgü bhë, ˗a ˈˈkwɛɛ ˗kun ˈˈpʋ ˗sü ˈka ˗an ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö Adan waa Ɛvö ˈwo ꞊sɔnŋ yaa ˗kë, ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗go ˈˈgblʋʋ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ waa ˗tosɛta ˈö yaa ɲën ˗an kë ˗sü ˗yö ˗dha ˗an ˗gɔ. ˈKɛnpë ˗mɛɛn ˈwo to wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗gɔ? Biblö ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ: «Mɛ doseng ꞊në ˈwɔn yaa ˗yö bɔ˗ ˗ta ˈyö ˗da ˈˈkpʋngtaamɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ꞊yɔɔn ˈgü, ˈyö ga ˗yö bɔ˗ ˗ta ˈpö ˈyö ˗da ˈˈkpʋng ꞊taa. ˈWɔn ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈyö ga ˈyaa mɛ ˈbha ˗mɛ ˈbha ˈto bha ˈyö bha. ˗A ˈklɔɔ˗ ˗mü ꞊dhɛ mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗wo ˈwɔnyaakëmɛ ˈka ˈmɛ bha ꞊në ˈwo˗ ˗dhɛ Adan.» (Wlɔ. 5:12) ˈKɛnpë ˈö Adan ˗ya to kwa ˗gɔ ˈyö ˗tɔ ˈwɔnyaakësü, ˈö˗  ˈˈdhiʋ̈ ˗yö to ga ˗ta. ˗Yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˈˈpö ˈkpii˗ ˈö ˈkwaa ˗mɔn ˗a bho ˗sü ˗bha ˗a ˈdhö.—Ps. 49:8.

 3. ˈMën ˗kë ˈö Biblö ˗yö kwa ˗bha ˈwɔnyaakësü ˗zɔn «ˈˈpö» ˈkun ˗sü ˈka?

³ Biblö ˗yö ˈwɔnyaakësü ˗zɔn «ˈˈpö» ˈkun ˗sü ˈka. (Mat. 6:12; Dhu. 11:4) ˈKwa ˈwɔn yaa kë, ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ pë ˈö ˈkwa ˈˈpö ˈkun Zoova ˗gɔ ˗a ˈdhö, ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya pö kwa ˗dhɛ ˈkwa˗ bho. ˈˈKɛɛ ˈkwa ga, kö ˈˈpö ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya ˈgo kwa ˗bha.—Wlɔ. 6:​7, 23.

 4. (1) Mɛn ˈbha ˈyaa ˈdhö ˗be kö ˗yö ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗takun, ˈmën dho kë ˗an ˈka? (Psaume 49:​7-9) (2) Biblö ˗yö «ˈwɔnyaakësü» ˗zɔn ˗mën ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « ˈWɔnyaakësü» ˗bha.)

⁴ Pë ˗nu ˈwo dha Adan waa Ɛvö ˗an ˗gɔ ˗bhë, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ꞊slɔɔ ˈzü ˗ee? ˗Abin, ˗a ˈˈsɩ ˈyaa kwa ꞊dede kwa ˗dhɛ. (Psaume 49:​7-9 ˗wo pö.) Mɛn ˈbha ˈti kwa ˗takun, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa kwa ˗zo yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ɛɛnˈˈ ˗go ga ˈgü ˗sü ˗dhɛ. Kwa ˗bha ga ˗sü ˗dho kë ˗be ꞊dhɛ ˈˈwü ˗nu ˗bha ˈdhö, ˈö kwa ˈti ˗dho ˈgo ˗a ˈgu toŋtoŋdhö.—Eccl. 3:19; 2 Piɛ. 2:12.

 5. Kwa Dë dhɔɔbhaasü ˗yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈwɔnyaakësü ˈˈpö ˗yö ˈgo kwa ˗bha?(Pë ˈˈbin bhë ˗a ˗ga.)

⁵ Wlüünën ˈö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a züdɔdhɛ ˈgü bhë, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Kö ꞊nɔɔnmɛn do ˗yö nu ˗ya pö ꞊dhɛ ö ˗dho ˗a ˗bha ˈˈpö ꞊gban bho, ˗yö ˗dho kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kë ˗a ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo, ˈö ö ˗kɔ kpɔ ˗a ˗gɔ. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈwɔnyaakësü ˈö Adan ˗ya ˈˈpö to kwa ˗bha bhë, kwa Dë dhɔɔbhaasü Zoova ꞊yaa˗ bho kwa ˗bha. Yesu ˗ya ˈgü ˗pʋ ˈö˗ pö: «Mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɔ ˈö [˗Zlan] ˗kë ˗a ˈˈsinma ˈyaa ˈdhö. Yö ꞊në˗ ˗wɔn ˈgü ˈyö ˈnë ga do ˈö˗ ˗gɔ ˗a bɔ˗ ˗nu ˗dhɛ, kö mɛ ˈˈʋʋ mɛ ˈö dho ˈdhang bho˗ ˈˈdhiʋ̈, kö ˗tosɛa ˈö ˈyaa yën [˗ya ꞊slɔɔ].» (Zan 3:16) Zoova ˗bha gbɔɔdhe ˈö bhë ˗ya ˗kë ˈzü ˈö ˗mlɛɛn ˗së ˗yö ˗da kwaa˗ ˗nu ꞊zinŋgü.

 6. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü? ˈYö ˈmën ˗kë?

⁶ ꞊Trɔɔn ˗mɛɛn ˈkwa˗ ꞊slɔɔ gbɔɔdhe ˈkpii˗ ˈö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn to bhë, ˗a ˈgü? ˈKwa˗ pö dhɛɛˈˈ ˈö bhë ˈkwa˗ ˗yɔ bɔ, ˗wo ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗dhikodhɛ, ö ˗kɔ ˗kpɔ mɛn ˗gɔ ˗sü, mɛn ˗bha ˈwɔn yaa ˗bhawɔn ˈto ˗sü, ˗gɔtadhɔpë waa mɛn ˗bha ˗kë kpɛnŋdhö ˗sü ˗nu ˈdhö bhë, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˈˈnuɛ bho ˗sü zuʋ̈ga ˗dho kë kwa ˗gɔ ꞊dedewo.

ZOOVA ˗YA ˈˈPIƲ̈ KÖ ˗DHIKODHƐ ˗YÖ KË KWAA˗ ˗NU KWA ꞊ZINŊGÜ

 7. (1) ˗Mën ˈbha ˈö dha Adan waa Ɛvö ˗an ˗gɔ ˈzü? (2) Mɛn ˗nu ˈö ˈkwa ˗kë ˗an suugünën ˗nu ˈka bhë, ˈmën kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha? (Wlɔmö 5:​10, 11)

⁷ ˗Ya ˈˈkan ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗bha ˗dha Adan waa Ɛvö ˗an ˗gɔ ˗sü ˗bha, ˗wo ˗mlɛɛn  ˗së ˈö kun waa wo Dë Zoova wo ꞊zinŋgü ˗a ˗shiö ˈpö. ˈˈSanni ˗wo ˈwɔn yaa kë, ˗wo ˗kun ˗Zlan ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈka. (Dhu. 3:38) ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈwo ˈwɔn yaa kë, Zoova ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˗wo ˈto ö ˗bha ˈkɔdhi ˈgü. ˗Yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗wo ˈti ˈnën ˗nu ˈkpɔ ꞊köŋ. (ˈWun. 3:​23, 24; 4:1) ˗A ˗wɔn ˈgü ˗an ˗bha ˈnën ˗nu ˈö ˈkwa yö, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗dhikodhɛ ˗da kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü ˗sü ˗bha. (Wlɔmö 5:​10, 11 ˗wo pö.) Kwa ꞊mɔɔn ˗bha ˈkwa˗ pö ˈzü ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗mlɛɛn ˗së ˗da kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü ˗sü ˗bha. ˈSëëdhɛ ˗be do ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Glɛkö ˗wo ˈö ˗kë «˗dhikodhɛ» ˈka bhë, ˗a ˗gɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë «mɛn ˗nu ˈwo wo ˈko ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈka ˗be ˗an ˗bha ˗kë ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˈka ˗sü.» ˗Wɔnmɛnkunwɔn ˈnën ˗tɔ Zoova ꞊dede ˈnën nu ˗dhikodhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

ZOOVA ˗YÖ Ö ˗KƆ ˗KPƆ KWA ˗GƆ

 8. ˗Mën ˈö ˗tɔ (1) Zoova ˗bha ö ˗kɔ ˗kpɔ mɛn ˗gɔ ˗sü? (2) ˗a ˗bha mɛn ˈwɔn yaa ˗bhawɔn ˈto ˗sü?

⁸ Zoova ˗bha ö ˗kɔ ˗kpɔ mɛn ˗gɔ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˗mlɛɛn ˗së ˗yö ˗da waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈdhö ˗an ˗bha bhë, ˗an ꞊zinŋgü. Pë ˈö dha Adan ˗gɔ bhë, Zoova ˗ya ˈˈwɛɛ ˈö ˗mɔn ˗a ˈka ˗a ˗nu. Biblö ˈˈpian ˈwo˗ ˗ya Glɛkö ˗wo ˈgü bhë, ˗ya ˗dhɛ: «˗Ziö mɛ ˗nu ˗bha ꞊sɔɔn yaa ˗ta [˗sü]» ɛɛnˈˈ mɛn ˗bha ˈwɔn yaa ˗bhawɔn ˈto ˗sü. (Wlɔ. 3:​25, NTBL) Mɛn ˗bha ˈwɔn yaa ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dhikodhɛ ˗da kwaa ˗Zlan kwa ꞊zinŋgü.

 9. ˗Mën ˈö Zoova ˗ya ˗kë kö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˗yö ˈto?

⁹ Zoova ˗yö pë ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu dho ˗a kë kö ˗an ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn yö ˈto kö waa˗ ˗nu ˗mlɛɛn ˗së ˗yö kë wo ꞊zinŋgü, ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. Izraɛdhö ˗sɛ ˈgü ꞊kwɛŋzü, mɛn ˗bhawɔn ˈto ˈˈsaa˗ ˈkpii˗ ˗dhɛkpaɔyi ˗kun do ˗kwɛ ˗bha. Yi ˈö bhë ˗a ˈka ˈnën ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ ˗yö wü ˈˈsaa˗ ˗nu bho ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗bha ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈˈsaa˗ ˗bho wü ˈka ˗sü ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu bho ˗an ˗bha ˈpapadhö, ˈyö sü ꞊dhɛ wü ˗nu ꞊bhlëë ˗yö ˈˈtɩtɩ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha. ˈˈKɛɛ Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wa ˈˈsaa˗ bho ˗kplawo ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗ya pö ˈka ˗a ˈdhö, ˗yö ˗wɩ ˗an ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗bha. (Ebl. 10:​1-4) ˈˈSaa˗ ˗nu ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu kun ˗a bho ˗ni ˈgü mɛn ˗bhawɔn ˈto ˈˈsaa˗ ˈkpii˗ ˗dhɛkpaɔyi ˈka ɛɛnˈˈ ˗dhɛkpaɔyi ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˈka bhë, ˗wo ˗an ˗takun ˈö ˈwo˗ yö ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗mü wo ˈka, ˈö wo ˗bhawɔn ˈdhö pë ˈbha ˈö dho ˈwɔn yaa ꞊gban bho wo ˗bha, ˗a ˗bha.

10. ˈMën Zoova ˗ya nu kö ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto?

¹⁰ Pë ˈbha ˈö dho mɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗toëpö ˈka ˗yö ˗kun Zoova ˗zo ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗kë ˈö˗ Gbö dhɔɔbhaasü ‹˗yö ö ˗dɩ nu ˗gɛnɲan ˈka doseng kö ˗yö ˈbɔn bho mɛ ˈgbɛ ꞊dede ˗bha.› (Ebl. 9:28) Yesu ˗yö ö ˗bha «˗tosɛta ˗nu mɛn ꞊va ꞊dede ˗gɔtadhɔpë ˈka.» (Mat. 20:28) ˈMën ˗tɔ ˗gɔtadhɔpë?

˗GƆTADHƆPË

11. (1) ˈMën Biblö ˗ya ˗dhɛ ˗gɔtadhɔpë? (2) De dosɛnŋ ˈö ˗mɔn kwa ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ ˗sü ˗bha?

¹¹ Biblö ꞊yaa˗ pö ˗gɔtadhɔpë kö ˗yö ˗wɩ pë ˈwo˗ nu kö mɛn ˗bha ˈwɔn yaa ˗bhawɔn ˗yö ˈto, kö ˗dhikodhɛ ˗yö ˗da waa ˗Zlan ˗an ꞊zinŋgü ˗a ˈka. a Zoova ˗bha ˈgü, ˗gɔtadhɔpë ˈnën ˗kë ˈö pë ˈö dha Adan ˗gɔ ˈkwa gbɛ˗ ꞊slɔɔ. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa ˗zo ˈya ˗dho ˗bhɔ ꞊dhɛ ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈sü waa ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën, ˗wo ˗dha Adan waa Ɛvö ˗an ˗gɔ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗gɔtadhɔpë waa pë ˈö dha ˗an ˗gɔ bhë ˗an ꞊bhlëë ˗yö do. (1 Tim. 2:6) Mɛn ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya nu bhë ˗a dua ˗mü kö ˗yö kë ˈnën gɔɔn˗ (1) ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, (2) ˈö dho ˗tosɛta ˈö yaa ɲën ˗a kë, (3) ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˈö ö ˗de kë ˈˈsaa˗ ˈka kwa ˗wɔn  ˈgü, ˗a ˈka. ˗Tosɛta suu ˈö bhë, ˈnën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö yö ˗a ˈdhɛ dha Adan waa Ɛvö ˗an ˗gɔ ˗a ʒiaan ˈgü.

12. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗kɔ ˗yö ˗mɔn ˗gɔtadhɔpë nu ˗sü ˗bha?

¹² ˈPë ˗yaaga ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Yesu ˗kɔ ˗yö ˗mɔn kwa ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ ˗sü ˗bha, ˗kwaa ga. (1) ˗Yö ˗kun ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈö «ˈyii ˈwɔn yaa ˗tangga ˗zian kë.» (1 Piɛ. 2:22) (2) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗tosɛta ˈö yaa ɲën ˗a kë ˈˈsɛ ˗ta yö. (3) ˗Yö ˗wɩ ˗a ˗bha kö ˈö ga, ˈö ö ˗bha ˗tosɛta nu kwa ˗wɔn ˈgü. (Ebl. 10:​9, 10) Yesu ˗kun ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Adan ˗yö ˗kë ˗a ˈka kö ˈyii ˈwɔn yaa kë ꞊koŋ ˗a ˈdhö. (1 Ko. 15:45) Yesu ˗bha ˗ga kwa ˗wɔn ˈgü ˗sü ˗ya ˗kë kö pë ˈö dha Adan ˗gɔ bhë, ˈkwa˗ ꞊slɔɔ. (Wlɔ. 5:19) Yesu ˗yö ˗kë «Adan mɛ ˈö nu zlöö bhë» ˗a ˈka. Kwa ˗bhawɔn ˈti yö ˈzü mɛn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗bha kö pë ˈö Adan ˗ya dha kwa ˗gɔ bhë, ˗ya nu kwa ˗dhɛ. Yesu ˗bha ga ˈˈsaa˗ ˈnën ˗tɔ ˈˈsaa˗ «do ˈö dho to ˈdhö.»—Ebl. 7:27; 10:​12, NTBL.

13. ˗Mën ˈö nu ˗mlɛɛn ˗së ˈka kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü?

¹³ ˈMën ˗tɔ Zoova ˗bha ö ˗kɔ ˗kpɔ mɛn ˗nu ˗gɔ ˗sü waa ˗gɔtadhɔpë? Ö ˗kɔ ˗kpɔ mɛn ˗gɔ ˗sü ˈö bhë ˈwɔn ˈbha ˈö Zoova ˗ya ˗kë, kë ˈˈdhʋ̈ kö waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu wo ꞊zinŋgüdhɛ ˗yö kë ˗së yö ˗mü. ˗Gɔtadhɔpë ˈnën ˗tɔ pë ˈö Zoova ˗ya nu kö ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto. ˗A pë ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈnën ˗tɔ Yesu ꞊ɲɔɔn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈö˗ nu kwa ˗wɔn ˈgü.—Efɛ. 1:7; Ebl. 9:14.

DHA ˗SÜ WAA ˗KË KPƐNŊDHÖ ˗SÜ ˈÖ ZOOVA ˈˈƝAN ˈˈDHIƲ̈

14. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö? ˈYö ˈmën ˗kë?

¹⁴ ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ˗an ꞊slɔɔ kwa ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈgü? ˈKwa˗ pö dhɛɛˈˈ ˈö bhë ˈkwa˗ ˗yɔ bɔ, kwa ˗dho pë ꞊plɛ ˈö Biblö ˗yö ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kwa ˗takun kö ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗bhawɔn ˈto ˗a ˈka ˈkwa˗ dɔ, ˗an yö.

15-16. (1) ˈMën Biblö ˗ya ˗dhɛ «dha» ˗sü? (2) ˗Yö ˗pa kwa zuʋ̈ˈˈ ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁵ Biblö ˗ya ˗pö ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗ya kwa ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ bhë, ˈkwa dha ɛɛnˈˈ ˈkwa ˈgo ˈˈgan ˈgü. ˈWɔn ˈö bhë, Piɛdhö ˗ya ˗blɛɛ ˈö˗ pö: ‹ˈYii ka ˗gɔ ta ˈdhɔ ˈpë ˈö˗ ꞊bhlëë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗puö ꞊dhɛ ˈwëë˗ ˈˈɛɛn ˈˈsënng ˗nu ˈdhö bhë ˗a ˈka. Ka˗ ˈwɔn ˗dɔ ˈkpakpadhö ꞊dhɛ ˈˈsaa˗ ˈö˗ ˗mɔɔ ˈka ˈyaa ˈdhö ˈö Klisi ˗ya bho bhë ꞊në ka dha ˗a ꞊yɔɔn ˈö˗ ꞊wɛnng bha˗ ˗wɔn ˈgü. Klisi bha ꞊në ꞊dhɛ ˈˈbhlaanë ˈö ˗dhii ˈyaa˗ ˗bha, ˈˈɛɛn ˈö pö ˈaa˗ ˗bha ˈö ˈwo˗ ˗kë ˈˈsaa˗ ˈka bha˗ ˈdhö.›—1 Piɛ. 1:​18, 19.

¹⁶ ˗Gɔtadhɔpë ˈˈsaa˗ ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈgo ˈwɔnyaakësü waa ga ˗an ˗gɔ ˈˈgan ˈgü. (Wlɔ. 5:21) Kwa ˗gɔ ˗ta ˈö Zoova waa Yesu ˈwo˗ dhɔ Yesu ꞊ɲɔɔn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈka bhë, kwa ˗an ˈˈnuɛ ˗bho ˗a ˗bha ꞊dedewo.—1 Ko. 15:22.

17-18. (1) ˈMën ˗tɔ ˗kë kpɛnŋdhö ˗sü ˈö Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈? (2) ˈYö ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˈkwa˗ ꞊slɔɔ ˗a ˈgü?

¹⁷ ˗Kë kpɛnŋdhö ˗sü ˈö Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ bhë, ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗kwɛɛ ˈgbinŋ˗ ˗ya ˈgo kwa ˗ta ɛɛnˈˈ ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈyaa ö ˗de ˗bha kpɛnŋdhödhɛ ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗lö ˈgü. Kwa ꞊dede kwa ˗bha ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˈyaa ˈnën Zoova ˗yö zë ˗a ˗wɔn ˗dhɛ ˈö kwa ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˗nu. Ɛɛnˈˈ ˈzü ˈyaa ö ˈˈɲan ˗ta ˗kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗zü. ˈˈKɛɛ Zoova zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˈö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto, ˈyö sü ꞊dhɛ kwa kwa ˗zoyö pë ˈö waa Yesu ˈwo˗ ˗kë kö ˗wo kwa ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ bhë, ˗a ˗dhɛ.—Wlɔ. 3:24; Ga. 2:16.

¹⁸ ˗Kë kpɛnŋdhö ˗sü ˈö Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ bhë, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˈkwa˗ ꞊slɔɔ ˗a ˈgü? Mɛn ˈbha ˗nu ˗bha ˈnën ˗tɔ ö ˗kɔ ˈö ˗Zlan ˗ya ˗yɛ ˗an ˗bha kö waa Yesu ˗nu ˗wo ˗Gblüdëdhɛ kë dhaŋ˗ ˈgü ꞊dhɛ ö ˗bha ˈnën ˗nu ˈdhö. (Tit. 3:7; 1 Zn. 3:1) Zoova ꞊yaa˗ ˗an ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˗ya ˈto. ˗Wo kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˗wo ˈti ˈwɔn  yaa kë do toŋtoŋdhö ˗an ˈdhö. ˗Ya ˈgo mü, ˗wo ˗dho kë ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈgü. (Wlɔ. 8:​1, 2, 30) ˗A mɛn ˗nu ˈwo ˗dho ˗tosɛta kë ˗toëpö ˈka ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö bhë ˗wo ˗an ˗dhɛ ˈpö mɛn kpɛnŋdhö ˗nu. Zoova ꞊yaa˗ ˗an ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto, ˈö ˗wa kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. (Zak. 2:​21-23). Mɛn kpö ˗ziisü ˈwo dho dha Aamagedɔn ˗gblü ˗gɔ bhë ˗tosɛta ˈö ˈwaa ga ˗a ˈgü toŋtoŋdhö ˗a ˈˈkwɛɛ ˗yö ˈˈpʋ ˗sü ˈka ˗an ˗gɔ. (Zan 11:26) «Mɛn kpɛnŋdhö ˗nu» waa «mɛn ˗nu ˈö ˈwaa kpɛnŋdhö» ˗wa ga, ˗wo ˗dho ˈgo ga ˈgü. (Këw. 24:15; Zan 5:​28, 29) Gagade ˈka, Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈwo wo ˗gɔ dho ˗a ˗dhɛ ˈˈshiaŋ ˈˈsɛ ˗ta yö bhë, ˗wo ˗dho «˗ya wo ˗dɩ ˈflëë˗ ˈgü ˗a ˗bha ˈnë ˗nu mɛdhɛkëyi bha˗ ˈka.» (Wlɔ. 8:21) ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˗mlɛɛn ˗së dho kë ˗a ˈka kwaa kwa Dë Zoova kwa ꞊zinŋgü bhë, kwa ˈˈɲan ˗ya ˗gɔ.

19. ˈPë Zoova waa Yesu ˈwo˗ ˗kë kwa ˗dhɛ bhë, ˗ya kwa ˗bha ˗tosɛta kë ˗së ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën « Zoova ˗bha mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü» ˗bha.)

¹⁹ Gagade ˈka ˈwɔn ˈö ˈkwa˗ ˈgü ˗yö ꞊dhɛ wlüünën gɔɔn˗ ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a züdɔdhɛ ˈgü ˈö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗yö dha ˗a ˗gɔ, ˈö ˈˈpö ˈö ˈyaa ˗mɔn ˗a bho ˗sü ˗bha ˈö to ˗a ˗bha bhë, ˗a ˈdhö. ˈˈKɛɛ Zoova ˗ya kwa ˗takun. ˈWɔn ˈö kun kwa ˗ta ˗ya ˈgo ˈˈgblʋʋ, ˈyö sü ꞊dhɛ Zoova ˗yö pë ˈbha ˗kë kö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˗yö ˈto, ˈö Yesu ˗yö kwa ˗gɔ ˗ta dhɔ. Kwa ˗bha ˗zoyö Yesu ˗dhɛ ˗sü ˗yö kwa ˗dha ɛɛnˈˈ kwa ˗bho ˈˈgan ˈgü ˈwɔnyaakësü waa ga ˗an ˗gɔ. Zoova ˗ya kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗yö ˗kë ꞊dhɛ pë ˈö kwa ˈti ˈwɔn yaa kë do ˗a ˈdhö. ˗A ˗dhɛ ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈzü ˈyö ˗tɔ ꞊dɛɛ ˗ʒiaanwo, ˗mlɛɛn ˗së ˗ya ˗da kwaa kwa Dë dhɔɔbhaasü Zoova kwa ꞊zinŋgü.

20. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈgü?

²⁰ ˈKwa kwa ˗zota pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova waa Yesu ˈwo˗ ˗kë kwa ˗dhɛ ˗a ˈgü, ˗an ˈˈnuɛ bho ˗dhɔ ˗yö ˗da kwa ˈgü ꞊dedewo. (2 Ko. 5:15) ˗Wo ˈti kwa ˗takun ˗be, ˗zoyö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü gbɛ˗ ˈti ˗dho kë kwa ˗gɔ. ˈˈKɛɛ Zoova ˗bha mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗gɛn ˈpö ˗tɔ ˗mën kwa ˗bha ˈka? ˈWɔn ˗gɔ ö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˗dho dhɛɛˈˈ ˈö bhë ˗a ˗yɔ bɔ.