ˈKA KË ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü do ˈö ˈmɛn dho ka ˗takun ˈyaa ˈdhö ˗ee? ꞊Dɛɛ, kwa «ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈö dho kë ˈˈkpʋngtaadhɛ yën ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü» bhë, ˗a ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ˈgü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë mɛn ˈbha ˈyaa kwa ˗gɔ ˗a ˈdhö. (2 Tim. 3:1) ˈˈKɛɛ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhö ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kwa ˗takun. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ kwa ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˗nu ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun «ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu» ˈgü.—Prov. 17:17.

Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˗takundhe ˗slɔɔ ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗bha ˈˈtakpɔsü ˈgü. (Kol. 4:​7-11) ˗Dhɛ ˈö kun ˗kasokɔ ˈgü Wlɔmö bhë, ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗wo ˗kun yö ˗nu ˈö˗ ˗kɔ ˈyaa kun ˗mɔn ˗ni ˈgü ˗an ˗bha, ˗an kë ˗ni ˈgü ˗a ˗bha ˈka. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ Epafloditö ˗yö wo ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kun Fidhipö bhë ˗an ˗bha gbɔɔdhe ˗nu Pɔdhö ˗dhɛ. (Flp. 4:18) Tisikö ˗yö ˈsëëdhɛ ˗nu ˈö Pɔdhö ˗yö ˗an ˗bɛnzë ˗an ˗nu ˈpö zlanwokɔdhi ˗nu ˗dhɛ. (Kol. 4:7) Pɔdhö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü, ˗a ˗kɔ ˗yö ˗mɔn ˗zlanwokɔdhi ˗nu ꞊faanmën ˗sü ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈwaa kun wo ꞊kwaa ˗ni ˈgü ˗a ˗zü kö ˗yö yö ˈˈkpɛnŋ waa ˈˈtʋŋ ˈö kun ˗a ˈka ˗kasokɔ ˈgü bhë ˗an ˈgü. ꞊Dɛɛ, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa kë mɛn ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˗nu ˈka?

Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ bhë, ˗wo ˗kɔ ˈö mɛn ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ˈwo ˈko ˗takun ˗a ˈka ˗a ˗zɔn. ˗Kɔ ˈö kwa ꞊dhegblüdhe do ˗ya mɛn do ˈwo˗ ˗dhɛ Edhizabɛtö ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˗gban ˈgü ˗yödhiʋ̈ ˈka Ɛsüpaɲö ˗a ˗takun ˗a ˈka, ˗kwaa ˗ga. ˈDhɛ ˈwo kanŋsɛɛ ˗yua yö ˗a dhö ˗bha, kwa ꞊dhegblüdhe do ˗yö mɛn ꞊faanmën ˈsëëdhɛ ˈö Biblö ˈˈɲan ˗nu ˗da ˗a ˈgü, ˗a ˗bɔ Edhizabɛtö ꞊dhɛ. Edhizabɛtö ˗ya ˗pö: «ˈDhɛ ˈa ˈsëëdhɛ ˗nu ˈwo bhë ˗an ꞊slɔɔ, ˈa˗ yö ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗yö ö ˗zota ˗ni ˈgü n wɔn ˈgü n zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblu ˗yö ˗dhi. ˗Yö n ꞊faanmën ꞊dedewo kö pë ˈö n dua ˈka, ˈa ˗ya ˗a kë ˗sü ˗bha.»—Prov. 18:24.

Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈˈtɔŋdhɛ ˈö kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ꞊zinŋgü bhë ˈkwa˗ ˗gɛn ˗gban ˗zlanwopösü waa ˗nu ˗bhɔkwëë ˗ta ˗sü ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗a mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii bhë, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an sü kwa ˗bha ꞊soo ꞊taa ɛɛnˈˈ kwa ˗an ˗bha gɔ saan bho kö ˗wo ˈdho ˗zlanwopö ɛɛnˈˈ ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗an ꞊faanmën ˈö wo ˗de ˈpö ˈwo kwa ꞊faanmën. (Wlɔ. 1:12) ˈˈKɛɛ kletiɛn ˈbha ˗nu ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö kö ˗wo ˈgo wo ˗gɔ ˈkɔɔ. Kwa ˗dho kë ˗an ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˗nu ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈˈyua ˈˈgbɩɩ˗ ˗yö ˗an kë ˗ni ˈgü. Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Davi ˈö kanŋsɛɛ ˗yua kun ˗a ˗bha, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈˈSu ˈˈsɔɔdo ˈˈpiʋ̈, ˗wo ˗kun ˗a ˈˈdhɛkë ˗ni ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, waa ö ˗bha dhebɔ Lidia ˗wo ˗bhɔkwëë ˗kë zumö ˈˈdhiʋ̈.

 ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗an ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü bhë, ˗wo ˗an ˗takun ˗a ˈka? ˗Bhɔkwëë ˗nu ˗wa ɲën, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo wo ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈwo dhiaŋzë Davi waa Lidia ˗an ˈˈpiʋ̈ zumö ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˗wa ˈwɔn ˗daa ˗nu kë, ꞊taabha kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo ˈsëëdhɛ ˗bɔ ˗an ˗dhɛ ˈwo ˗an ꞊faanmën. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö go ˗a ˈgü? Davi waa Lidia ˗wa ˗yö ꞊dhɛ ˈwaa wo do ˈka.

Mɛn ˗nu ˈö ˈwaa go wo gɔ ˈkɔɔ bhë, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗takun ˗zlanwopösü ˈgü ˗ee? Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈpë ˈbha ˗nu bho ˈˈgblʋʋ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü kö kwaa˗ ˗nu ˈkwa yökë kwa ˈkwëë˗. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗zo ˈti bhɔ ˗an ˈka. (Prov. 3:27) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˗zlanwopö kwa ˈkwëë˗ ˈsëëdhɛ bɔ ˗sü ɛɛnˈˈ telefɔnö kë ˗sü ˈö mɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈka. Mɛn zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗zlanwopösü ˗bhɔkwëë ˗kë zumö ˈˈdhiʋ̈ ˗an ˗bha ˈka. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗kun Davi waa Lidia ˗an ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. Davi ˗ya ˗pö: «Yaa yi ˗bha ˗zlanwopömɛn kpö ˈya ˈˈdoo ˈnën ˈdɛdɛ dɔ, ˈya bhɛɛˈˈ yi ˈkwëë ˗yö yi ꞊faanmën ˈgbɛ.» ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗kwa ˈdho kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˈka kwa ꞊dhegblü ˈö ˈyaa ˈgo ö ˗gɔ ˈkɔɔ bhë ˗a ˈˈpiʋ̈ kö kwaa˗ ˗nu ˈkwa˗ ꞊klaŋkë. ˈˈKɛɛ ˈˈsanni ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së kö kwa ꞊dhegblü ꞊dede ˗yö ˈˈwɩ ˗a ˗bha.

Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˈwaa ˈgo wo ˗gɔ ˈkɔɔ bhë kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˈˈtʋŋ kë kwa ˈkwëë˗, kwa ˗dho ˗an dɔ ˗së ˈka ˈö ˈkwa ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu dɔ ˈpö, ˈö go mü ˈö ˈˈtɔŋdhɛ ꞊dede ˗yö ˗kë kwa ꞊zinŋgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗kɔ ˈwo Zlan ˈˈDhiwo ˗zɔn ˗a ˈka mɛn ˈbha ˗dhɛ, ˈwo˗ ˗mɛn ˗takun kö ˗yö ꞊ɲɔɔn Zoova ˈˈsuee ˈkwa˗ yö, kwa ˗dho ˗an ꞊bhlëë ˗ya ˈzü. ˈKwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗zlanwopösü waa ˗dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ˈgü, kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗dho kë ꞊va.—2 Ko. 6:13.

Titö ˗bha ˗kë Pɔdhö ˈˈsuee ˗sü ˈö ˈˈtʋŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü bhë, ˗yö Pɔdhö ˗zogban ꞊dedewo. (2 Ko. 7:​5-7) Mɛn ꞊faanmën ˗wo ˗nu ˗pö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë ˗yö ˗së. ˈˈKɛɛ Titö ˗bha ˈwɔnzuan ˗ya ˗zɔn ˈpö ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü waa ˗an ˗bha yö ˗nu kë ˗sü ˈö bhë, ˗yö ˗an ˗zogban.—1 Zn. 3:18.

Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo Rusi bhë, ˗wo ˈwɔnzuan ˗së ˈka ˈwɔn ˈö ˗gban ˈko ˗takunsü ˗bha ˗a ˈgü. ˗Kwa kwa ꞊dhegblü Sɛgɛi waa ö ˗bha dhebɔ Tatiana ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈˈSɔdha ˗nu ˗wo ˗an ˗bha ˈkɔɔdhɛ ˗blüü ˈwo ˗an kun ˈwo dho ˗an ˈka kö ˈwo ˗an dhɛɛˈˈ ˈkpɔ. Tatiana ˈnën ˈwo wo ꞊kwaa˗ ˗zü ˗blɛɛsü. Sɛgɛi ˗ya ˗pö: «ˈDhɛ Tatiana ˗yö ˗lo yi ˗gɔ ˈkɔɔ, kwa ꞊dhegblüdhe ˗zogbansü do ˗yö ˗nu kö ˈö ˗wo ˗a ˗dhɛ. ꞊Taabha, kwa ꞊dhegblü ꞊vadhɛ ˗wo ˗nu ˈwo yi ˗bha ˈkɔɔdhɛ ˈö ˈˈsɔdha ˗nu ˗wa ˗vlaanvlaan bhë ˗a ꞊baa.»

Sɛgɛi ˗ya ˗pö ˈzü: «Proverbes 17:17 ˗dhɔ ˗yö n ˗kë ꞊dedewo. Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗ya ˗pö: ‹Mɛn ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˈö bhë, mɛn ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. Mɛn ꞊dhegblü ˈö bhɔ kö ˗yö mɛn ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü yö ˗mü.› ˈˈKlʋʋbhɔdhe ˈˈtʋŋ ˈö bhë ˗a ˈgü, n ˗bhawɔn ˗kun ꞊dedewo n ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗bha ˗takundhe ˗bha. A˗ ˗yö ꞊dhɛ Proverbes 17:17 ˈö bhë gagade ˗mü. Zoova ˗yö n ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈö ˈˈsuʋ̈ ˈyaa ˗an kë bhë ˗an ˗nu n ˗dhɛ kö ˗wo n ˗takun.» a

ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ꞊dɛɛ, kwa ˗bhawɔn ˗yö kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗bha ˗takundhe ˗bha. ˈˈKlʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, kwa ˗bhawɔn ˗dho yö ˗an ˗bha ˈzü ˈgbɛ. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ꞊faanmën, ˈkwa ˗an ˗takun ꞊dɛɛ.—1 Piɛ. 4:​7, 8.