1-2. (a) Nje biso̱ be̱se̱ di mapulano̱ e? (b) Njika mbaki pe̱ di be̱nno̱ e?

BISO̱ be̱se̱ di mapula to̱ndo̱be̱, di mapula pe̱ ná ba lee̱le̱ biso̱ te̱me̱ la sim. Je ná je̱ne̱ ná di titi mweńa di bo̱lo̱ne̱ pe̱ dipita yete̱na ba si malee̱le̱ biso̱ ndolo na te̱me̱ la sim.

² Yehova a bi ná di be̱n ńo̱ng’a ndolo na te̱me̱ la sim. (Mye. 33:5) Je ná di be̱ mbaki ná Loba lasu a to̱ndi biso̱ jita, a mapula pe̱ ná ba lee̱le̱ biso̱ te̱me̱ la sim. Nika e me̱ne̱ne̱ ke̱ di no̱ngi ponda o jombwea Mbenda Yehova a bolino̱ tumba la Israel tongwea na Mose. Yete̱na mulema mo̱ngo̱ mu mabwa ńo̱ng’a ndolo to̱ ná mudī mu ńo̱sedi wa ońola si te̱me̱ la sim, son ombwea ne̱ni Mbend’a Mose * e mabonde̱no̱ ná Yehova a mombwea tumba lao.

3. (a) Bupisane̱ Roma 13:8-10, nje di mokwano̱ ke̱ jombwedi Mbend’a Mose e? (b) Njika myuedi din jokwa di malano̱ jalabe̱ e?

³ Di mokwa ońola ndol’a weawea ńa Loba lasu le ndolo, Yehova, ke̱ jombwedi Mbend’a Mose. (Langa Roma 13:8-10.) O din jokwa, di me̱nde̱ nde kwalea ońola mbenda iwo̱ i bolabe̱ Israel na malabe̱ ma min myuedi: Ońola nje jeno̱ ná di kwala ná Mbenda e ta nde e se̱me̱ye̱ o ndolo e? Ońola nje jeno̱ ná di kwala ná Mbenda e ta e sue̱le̱ te̱me̱ la sim e? Ne̱ni ba ba ta ba be̱ne̱ doi ba tano̱ bangame̱n we̱le̱ Mbenda o ebolo e? Nja pe̱ Mbenda e tano̱ e tata tobotobo e? Malabe̱ ma mi myuedi me ná ma wanea biso̱ lo̱ko̱mea, ma bola biso̱ dipita, na bata sise̱le̱ biso̱ be̱be̱ na Tet’asu ńe ndolo.​—Bebolo 17:27; Rom. 15:4.

4. (a) Ońola nje jeno̱ ná di kwala ná Mbend’a Mose e ta nde e se̱me̱ye̱ o ndolo e? (b) Bupisane̱ Mateo 22:36-40, njika mambenda Yesu a bonde̱no̱ e?

⁴ Je ná di kwala ná Mbend’a Mose e ta nde e se̱me̱ye̱ o ndolo ońolana ndolo nde e matute̱le̱ Yehova o me̱se̱ a mabolano̱. (1 Yohane 4:8) Yehova a boli ná mambenda me̱se̱ ma longi Mbend’a Mose ma se̱me̱ye̱ nde o byanedi beba​—to̱ndo̱ Loba, na to̱ndo̱ munaso̱ngo̱. (Lev. 19:18; Ndim. 6:5; langa Mateo 22:36-40.) E te̱nge̱n so̱ ná mbenda te̱ ńa be 600 ba mambenda na buka nika be longi Mbenda bokwe̱le̱ biso̱ lambo jombwea ndol’a Yehova. Jombweye byembilan bō̱.

5-6. Nje Yehova a mapulano̱ ná ba ba bai ba bole e, nje pe̱ a bino̱ e? Bola eyembilan.

⁵ Be̱ mwenj’ango̱ ńa diba jemea, wombweye pe̱ bana bo̱ngo̱. Yehova a mapula ná mome na muto be o diba, ba to̱ndo̱ne̱ mō̱ na nune̱ jita kańena ndol’abu e mabe̱no̱ po̱ko̱po̱ko̱. (Bbot. 2:24; Mat. 19:3-6) Musonje mwe nde bobe bo buki me̱se̱ moto eno̱ ná a bolane̱ nu a baino̱. Ońola nika nde, mbenda ni londe̱ samba ńa Dom la Mambenda e mabangano̱ musonje. (Ndim. 5:18) Mwe nde bobe “wusane̱ Loba,” n’ebango ende̱ne̱ o make̱no̱ nu o baino̱. (Bbot. 39:7-9) Nu nu kusi y’ebango e ná a senga sese mimbu jita.

⁶ Yehova a bi bwambwam ne̱ni mō̱ te̱ a mombweano̱ mwenj’ao o ndabo a diba. A ta a pula tobotobo ná bito ba Bonaisrael ba bongwabe̱ bwam. Mome nu bai ńena nu ta nu bola Mbenda edube a ta a to̱ndo̱ munj’ao, a si ta pe̱ to̱ a bwa diba ońola njo̱m ni si bake̱. (Ndim. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Nde bwambo bonde̱ne̱ bo po̱i te̱ oteten abu nde a bwa diba, a ta angame̱n bola mo̱ kalat’a jabane̱ la diba. Ni kalati e ta e tata muto ná a si numabe̱ njo̱m a musonje a si wite̱no̱. Omo̱ń a nika, oboso ná mome a mabola munj’ao kalat’a jabane̱ la diba, e me̱ne̱ne̱ biana a ta angame̱n se̱le̱ je̱ne̱ batudu ba mundi. Na nika nde batudu ba wusano̱ be̱ne̱ epolo o keka jongwane̱ babo̱ ná ba sunge diba labu. Mot’a Israel a ta be̱ a bo te̱ diba lao ońola njo̱m ni si bake̱, Yehova a si ta a bola to̱ lambo. Nde a ta e̱ne̱ miso̱di ma nu muto, na sese a tano̱ a senga.​—Mal. 2:13-16.

7-8. (a) Nje Yehova anedino̱ bayedi ná ba bole e? (Ombwa duta la dipapa laboso.) (b) Njika belēdi di mokwano̱ e?

⁷ Mbenda e ta pe̱ e bonde̱ ná Yehova a mombwea jita ja la bwam la bana. Yehova a ta anea bayedi ná bombweye seto̱ buka te̱ ńo̱ng’a bana babu o mbad’eyobo nde na o mbad’a mudī pe̱ ná ba be̱ne̱ mulatako ma bwam na Loba. Ba ta bangame̱n lee̱ babo̱ Mbend’a Yehova ná ba so̱ṅtane̱ mo̱, ba we̱le̱ mo̱ mweńa na to̱ndo̱ pe̱ Yehova. (Ndim. 6:6-9; 7:13) Njo̱m po̱ ńena ońol’ao nde Yehova a ko̱kise̱no̱ Bonaisrael ńe nde ná ba ta ba bolane̱ bana babu bō̱ bobe o dime̱ne̱ lasam. (Yer. 7:31, 33) Bayedi ba si ta bangame̱n je̱ne̱ bana babu ka mabe̱ne̱ mabu mena ba wusano̱ me̱ngise̱ to̱ takise̱ ka pula labu, nde ka sango, jabea la ndo̱n ba kusane̱no̱ Yehova.​—Mye. 127:3.

⁸ Belēdi: Yehova Loba a mombwa ná pe̱ńe̱pe̱ńe̱ ne̱ni mome na muto be o diba ba mabongwane̱no̱ mō̱ na nune̱. A mapula ná bayedi ba to̱nde bana babu, a mabaise̱ pe̱ babo̱ bolangi ońola mbadi ba mabongwano̱ babo̱.

9-11. Ońola nje Yehova a bolino̱ mbenda ni ta ni banga eko̱n e?

⁹ O si ko̱no̱ne̱. Mbenda nisukan ńa  Dom la Mambenda e ta e banga eko̱n, to̱ be̱ne̱ la bepuledi ba bobe ońola lambo la nupe̱pe̱. (Ndim. 5:21; Rom. 7:7) Yehova a boli nde nin mbenda o lee̱ belēdi ba mweńa​—baboledi bao bangame̱n tata milema mabu, nika ńe nde ná mo̱nge̱le̱, besengedi, na mbad’a dutea. A bi ná mo̱nge̱le̱ na besengedi ba bobe nde ba mawane̱ beboledi ba bobe. (Min. 4:23) Mot’a Israel a si ta a lee̱le̱ bane̱ ndolo ke̱ ese̱le̱ ná bepuledi ba bobe be ńake mo̱ o mulema. K’eyembilan, Kiṅe̱ David a kwedi o di lambi. A ta nde mot’a bwam. Nde buńa bō̱ a ko̱no̱ne̱ moto nupe̱pe̱ munj’ao. Bepuledi bao be tute̱le̱ nde mo̱ o bola bobe. (Yak. 1:14, 15) David a wite̱ musonje, a keka lemse̱ mom’a nu muto, nde a bola pe̱ ná a bwabe̱.​—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Yehova a ta a bia ke̱ mot’a Israel a bule̱le̱ mbend’a eko̱n​—A malanga milema. (1 Myan. 28:9) Mbend’a eko̱n e ta e langwea tumba lao ná di sambe mo̱nge̱le̱ ma matute̱le̱ o bedangwedi ba bobe. E se̱ Tete̱ ńe ndolo na dibie̱ Yehova eno̱ e!

¹¹ Belēdi: Yehova a si me̱ne̱ buka te̱ je̱ne̱ne̱ l’eboko. A me̱ne̱ nja jeno̱ na mbale̱, o mulema masu. (1 Sam. 16:7) Jo̱nge̱le̱ to̱ diwo̱, to̱ besengedi, to̱ eboledi ba si wutam na mo̱. A mawase̱le̱ o mulema masu bede̱mo ba bwam, a mapula pe̱ ná di bate be̱ne̱ mo̱. Nde a mapula ná di so̱ bede̱mo ba bobe di be̱nno̱ nde di we̱ pe̱ o buka mo̱ ná be si tute̱le̱ biso̱ o bola bobe.​—2 Myan. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. Nje Mbend’a Mose e malee̱no̱ e?

¹² Mbend’a Mose e malee̱ pe̱ biso̱ ná Yehova a to̱ndi te̱me̱ la sim. (Mye. 37:28; Yes. 61:8) A boli patan a ke̱nge̱nge̱ ńa ne̱ni lee̱le̱ bane̱ te̱me̱ la sim. Bonaisrael ba ta be̱ ba sengane̱ te̱ mambenda Yehova a tano̱ a bola babo̱, a manamse̱ babo̱. Ba yaṅ pe̱ te̱ bete̱sedi bao be te̱m ná sim na be te̱nge̱n, ba mataka. Jombweye mambenda maba mape̱pe̱ ma Dom la Mambenda.

13-14. Nje mambenda maba maboso ma Dom la Mambenda ma tano̱ mabaise̱ e, ne̱ni pe̱ sengane̱ la ma Mambenda di wanedino̱ Israel tombwane̱ e?

¹³ Owe̱ nde Yehova buka te̱. Mambenda maba maboso ma Dom la Mambenda ma ta mabaise̱ ná Bonaisrael bowe̱ nde Yehova mo̱me̱ne̱ mō̱ buka te̱, mome̱le̱ pe̱ babo̱ ońola jowe̱ la losango. (Bbu. 20:3-6) Ma mambenda ma si ta ońola tombwane̱ la Yehova. O diwengisan, ma ta nde ońola tombwane̱ la tumba lao. Tumba lao di ta munam ke̱ di tiki be̱ mo̱ jemea. Nde ba ta be̱ ba taka ke̱ bowe̱ maloba ma mane̱ matumba.

¹⁴ O̱nge̱le̱ te̱ Bonakanaan. Ba ta nde bowe̱ njimbidi i si be̱n longe̱ o mulopo ma jowe̱ Loba la mbale̱ na la longe̱. Na babo̱ ba ye̱use̱ babo̱me̱ne̱. (Mye. 115:4-8) O jowe̱ labu ba ta ba be̱ne̱ musonje na yine̱ mbad’a lata ya ńakaka, babea pe̱ maloba mabu bana babu. Mulemlem pe̱ na Bonaisrael, ba ta be̱ ba yaṅ te̱ Yehova, bowe̱ losango, ba maye̱use̱ nde babo̱me̱ne̱, ba sengise̱ pe̱ mbia mabu sese. (2 Myan. 28:1-4) Ba bena ba ta ba be̱ne̱ doi ba bangi bete̱sedi be te̱m ná sim ba Yehova. Ba bolane̱ doi labu la byanedi bobe na tuse̱ pe̱ ba babo̱bi. (Hes. 34:1-4) Yehova ome̱le̱ Bonaisrael ná a me̱nde̱ ko̱kise̱ ba ba matuse̱ bito na bana ba si be̱n mukaye̱ babo̱. (Ndim. 10:17, 18; 27:19) Nde Yehova a ta be̱ a namse̱ tumba lao ke̱ le mo̱ jemea, ba lee̱le̱ pe̱ mō̱ na nune̱ te̱me̱ la sim.​—1 Ki. 10:4-9.

15. Njika belēdi di mokwano̱ jombwea Yehova e?

 ¹⁵ Belēdi: Seto̱ Yehova nde e njo̱m yete̱na ba bena ba makwale̱ ná ba mabolea mo̱ ba mayaṅa bete̱sedi bao na tuse̱ pe̱ tumba lao. Nde Yehova a to̱ndi biso̱ a bi pe̱ ke̱ di mataka ońola ka ni si te̱m. Ndutu a mabwano̱ ońol’asu ke̱ di mataka e buki ńa ńango nu mabwe̱ ndutu ońola mun’ao ńe o take̱. (Yes. 49:15) To̱ná eno̱ ná a si bole to̱ lambo dibokime̱ne̱, o ponda ni te̱nge̱n a me̱nde̱ kaise̱ babobe bena ba s’ate̱le̱ ońola bobe ba bolane̱no̱ bane̱.

16-18. Njika matongo ma longe̱ Mbend’a Mose e tano̱ ńombwea e, njika belēdi pe̱ di mokwano̱ e?

¹⁶ Mbend’a Mose e ta ńombwea matongo jita ma longe̱ la Bonaisrael, e ta so̱ mweńa ná batudu bena ba te̱se̱be̱ ba kaise̱ tumba la Yehova na ka ni te̱m. Babo̱ nde ba ta ba be̱ne̱ mboṅ a kaise̱ myambo ma jowe̱, m’ebwan, na oteten a bato baba. Byembilan bō̱ ben.

¹⁷ Mot’a Israel nu bo moto a si ta a bwabe̱ esibe̱ se̱le̱ kaisabe̱. Batudu ba mundi mao ba ta be̱ ba wase̱le̱ nje e wan nika denge̱ ba mabakwa nga angame̱n kwedi to̱ ke̱m. (Ndim. 19:2-7, 11-13) Batudu ba ta pe̱ ba kaise̱ myambo mipe̱pe̱ ma longe̱ la buńa te̱​—myambo jombwea mabe̱ne̱ ma moto, na ma ndabo a diba. (Bbu. 21:35; Ndim. 22:13-19) Batudu ba ta be̱ ka kaise̱ te̱ o ka ni te̱m, Bonaisrael pe̱ ba bupe̱ Mbenda, babo̱ be̱se̱ ba matombwane̱, nika e bola pe̱ Yehova edube.​—Lev. 20:7, 8; Yes. 48:17, 18.

¹⁸ Belēdi: Tóngo la longe̱ lasu te̱ le Yehova mweńa. A mapula ná di lee̱le̱ bane̱ te̱me̱ la sim na ndolo. A mamaka nje ye̱se̱ di mabolano̱ na kwalano̱, to̱ di be̱ nde muso̱lo̱ki.​—Bon. 4:13.

19-21. (a) Ne̱ni batudu na bakaisedi ba tano̱ bangame̱n kaise̱ tumba e? (b) Njika mambenda Yehova a te̱se̱no̱ e, njika belēdi pe̱ di mokwano̱ e?

¹⁹ Yehova a ta a pula we̱nge̱le̱ tumba lao na bedangwedi ba bobe ba matumba ma ta madinge̱le̱ mo̱. A ta so̱ a pula ná batudu na bakaisedi ba kaise̱ na ka ni te̱m bupisane̱ Mbenda. Nde bakaisedi ba si ta bangame̱n bolane̱ tumba lao njo to̱ tuse̱ mo̱. Nde ba ta bangame̱n to̱ndo̱ te̱me̱ la sim.​—Ndim. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Yehova a mabwea tumba lao ndedi, a te̱se̱ so̱ mambenda ońola betatedi ná moto a si kaisabe̱ na ka ni si te̱m. K’eyembilan, Mbenda e ta e te̱se̱be̱ ńai moto a si wusano̱ numabe̱ njo̱m ebwan ni si te̱nge̱n. Muto̱beye̱ mo̱me̱ne̱ a ta a be̱ne̱ bwam o bia nja nu num mo̱ njo̱m. (Ndim. 19:16-19; 25:1) Bato baba o bosadi bwe̱se̱ ba ta bangame̱n bola mboṅ denge̱ a makwesabe̱ muka. (Ndim. 17:6; 19:15) Ne̱ni pe̱ e tano̱ na nu nu bo moto  nde e̱ne̱ne̱ nde na mboṅ po̱ buka te̱ e? A si ta angame̱n jo̱nge̱le̱ ná a si me̱nde̱ ko̱kisabe̱. Yehova e̱n nje a bolino̱. O ndabo a mbia, basango ba ta ba be̱ne̱ doi la byanedi, nde di ta di be̱ne̱ myoyo. O myambo mō̱ ma ndabo a mbia batudu ba mundi ba ta ba be̱ne̱ m’bē̱ ma jombwea nika na busise̱ pe̱ mbako nisukan.​—Ndim. 21:18-21.

²¹ Belēdi: Yehova a boli eyembilan ye ke̱nge̱nge̱; e ka ni te̱m o me̱se̱ a mabolano̱. (Mye. 9:8) A manamse̱ ba ba masue̱le̱ bete̱sedi bao na jemea, nde a ko̱kise̱ ba ba mabolane̱ doi labu la byanedi bobe. (2 Sam. 22:21-23; Hes. 9:9, 10) Bō̱ ba mabola bobe nde e be̱ nde biana ba titi o ko̱kisabe̱, nde Yehova a me̱nde̱ kaise̱ babo̱ o ponda ni te̱nge̱n. (Min. 28:13) Ba s’ate̱le̱ te̱, ba si me̱nde̱ suba jokwa ná “ye maladi o ko̱ o mā ma Loba la longe̱.”​—Bon. 10:30, 31. 

22-24. (a) Nja tobotobo Mbenda e tano̱ e tata e, nje pe̱ di mokwano̱ jombwea Yehova e? (b) Njika jome̱le̱ le o Bebusedi 22:22-24 e?

²² Mbenda e ta e tata tobotobo ba ba si ta ba be̱ne̱ ngudi o tata babo̱me̱ne̱: Bana bańue, mikusa, na njan a bato. E ta e langwabe̱ bakaisedi o Israel ná: “O si wanea njan a moto to̱ mun’a ńue muka, o si no̱ngo̱ to̱ mbo̱t’a mukusa ma muto tunge.” (Ndim. 24:17) Yehova a ta ombwea na ndolo tobotobo be̱se̱ bena ba si ta ba be̱ne̱ mukaye̱ babo̱. A ta pe̱ a  ko̱kise̱ batakise̱ babo̱.​—Langa Bebusedi 22:22-24.

²³ O bwam ba tata mbia Mbenda e ta pe̱ e bangane̱ moto ná a si nangane̱ elong’ao ya mbia. (Lev. 18:6-30) Diwengisan na matumba ma ta madinge̱le̱ Israel, mena ma si ta ma banga yen eboledi to̱ je̱ne̱ mo̱ lońo̱ńo̱, tumba la Yehova di ta langame̱n je̱ne̱ bon bobe ńakaka kapo̱ ka Yehova.

²⁴ Belēdi: Yehova a mapula ná ba bena a bolino̱ m’bē̱ bombweye na ndolo be̱se̱ be owas’a doi labu. A singe̱ nangane̱ la moto na mińakisan, to̱ nangane̱ la muna to̱ elong’a mbia. A mapula ná be̱se̱, tobotobo ba babo̱bi ba tatabe̱ na leabe̱le̱ te̱me̱ la sim.

25-26. (a) Ońola nje jeno̱ ná di kwala ná ndolo na te̱me̱ la sim be nde ka mūdi na longe̱ e? (b) Nje di me̱nde̱no̱ kwalea o jokwa di bupe̱ la man ma mabupane̱le̱ e?

²⁵ Ndolo na te̱me̱ la sim be nde ka mūdi na longe̱; o wase diwo̱ di titi ná di be̱ esibe̱ dine̱. Ndolo di to̱ndino̱ Loba e mabata ńaka ke̱ je mbaki ná a malee̱le̱ biso̱ te̱me̱ la sim. Di to̱ndi te̱ Loba na bete̱sedi bao, mulema mu matute̱le̱ biso̱ o to̱ndo̱ bane̱ na lee̱le̱ pe̱ babo̱ te̱me̱ la sim.

²⁶ Male ma Mbend’a Mose nde ma ta eyot’a mulatako oteten a Yehova na Bonaisrael. Ponda diko̱ti di sawabe̱no̱, tumba la Loba di si ta pe̱ owas’a Mbenda, nde lambo le bwam buka mo̱ di timbane̱ epol’ao. (Rom. 10:4) Ńamuloloma Paulo a kwaledi ońola Mbenda ka “edinge̱ding’a mambo ma bwam ma me̱nde̱ po̱.” (Bon. 10:1) Jokwa di bupe̱ la man ma mabupane̱le̱ di me̱nde̱ kwalea mambo mō̱ ma man ma bwam, n’epolo ndolo na te̱me̱ la sim ba be̱nno̱ o mwemba ma kriste̱n.