1-2. Nje di kwaledino̱ o jokwa di se̱le̱ e, nje pe̱ di me̱nde̱no̱ jombwea o din jokwa e?

O JOKWA di se̱le̱, di kwaledi malea mō̱ mena ma maso̱be̱ o kalat’a Levitiko bepasi 19. K’eyembilan, o myemba 3, je̱n ná Yehova a langwedi Bonaisrael ná ba bole bayedi babu edube. Je̱n ne̱ni biso̱ pe̱ o nin we̱nge̱ jeno̱ ná di we̱le̱ ma malea o ebolo ke̱ di mombwea ńo̱ng’a bayedi basu o mbad’eyobo, o mbad’a mudī, name̱ne̱ pe̱ na besengedi babu. O mulemlem ma mwemba, Loba a langwedi baboledi bao ná ba ne̱nge̱ mińa ma wumse̱. Di so̱ṅtane̱ ná, to̱ná di si mabupe̱no̱ mbenda jombwea mińa ma wumse̱ o nin we̱nge̱, je ná di bupe̱ be bete̱sedi ke̱ di po̱ngulane̱ mudango masu o bwam ná jombweye mambo ma mudī buńa te̱. Di boli te̱ nika, di malee̱ nde ná je o we̱ o be̱ bosangi, ka nje te̱ Levitiko 19:2 na 1 Petro 1: 15 ba makwalano̱.

² O din jokwa, di mala jombwea myemba mipe̱pe̱ ma kalat’a Levitiko bepasi 19. Ne̱ni y’epasi yeno̱ ná yokwe̱le̱ biso̱ o lee̱le̱ ba bena be eboki muyao e, o be̱ mbale̱ o ńunga na o ebolo e, na o lee̱le̱ bape̱pe̱ ndolo e? Di mapula be̱ bosangi ka nje te̱ Loba eno̱ bosangi. Jombweye so̱ nje jeno̱ ná jokwa.

3-4. Bupisane̱ Levitiko 19:14, ne̱ni Bonaisrael ba tano̱ bangame̱n jombwea bato ba ndo̱ki na ba ndima e?

³ Langa Levitiko 19:14. Yehova a ta a pula ná baboledi bao ba lee̱le̱ ba bena ba ta eboki muyao. K’eyembilan, a langwedi Bonaisrael ná ba si loa mot’a ndo̱ki. Nik’e ta nde e pula kwala ná ba si ta bangame̱n bola to̱ kwala lambo la  bobe te̱nge̱ne̱ nu moto. E se̱ bobe nik’e wusano̱ be̱ o bolane̱ mot’a ndo̱ki ni ńai a lambo! Kana a si tano̱ a senga nje ba tano̱ ba kwala jombwea mo̱, a si wusa so̱ lingea mo̱me̱ne̱.

⁴ O sumo te̱ nika, myemba 14 pe̱ mi malee̱ biso̱ ná Loba a langwedi baboledi bao ná “ba si ne̱nge̱ye̱ mot’a ndima lambo di makwese̱ mo̱ wase.” Kalati po̱ e makwala jombwea bato be eboki ná: “O y’epas’a Jedu Bonaisrael ba tano̱ ba ja, bato ba ta be̱ ba bolane̱ ba be eboki mambo ma si te̱nge̱n, ba ta pe̱ ba takise̱ babo̱.” Yen ebe, moto nu ta njo a wusa we̱le̱ lambo oboso ba moto ńe ndima ná a ko̱, to̱so̱ ná bato ba yo̱ye̱ mo̱. E se̱ njo nik’e tano̱ e! Mbenda ni maso̱be̱ o myemba 14 e ta so̱ ńongwane̱ baboledi ba Yehova o so̱ṅtane̱ ná bangame̱n lee̱le̱ bato be eboki ndedi.

5. Ne̱ni jeno̱ ná di lee̱le̱ ba bena be eboki ndedi e?

⁵ Yesu a lee̱le̱ bato ba ta eboki ndedi. O̱nge̱le̱ mwe̱ndi mwena a lomedino̱ Yohane mudubisedi ná: “Bandima ba ne̱ne̱, bam’boko ba nidangwa, bamulo̱ngo̱ ba nibo̱le̱, bando̱ki ba nisenga, bawedi [pe̱] ba nipumbwabe̱le̱.” “Dimuti le̱se̱ di ta di sesa Loba” ombusa babo̱ je̱ne̱ betańsedi ba Yesu. (Lukas 7:20-22; 18:43) Kriste̱n ye muńe̱nge̱ o jembilane̱ Yesu, na lee̱le̱ pe̱ ba be eboki ndedi. Jangame̱n lee̱le̱ babo̱ muyao na we̱lisane̱. Ye mbale̱ ná Yehova a si boli biso̱ ngińa o po̱ngo̱ betańsedi, ka nje te̱ e tano̱ na Yesu. Nde di be̱n edube ende̱ne̱ o langwea be̱se̱ bena be ndima e be̱ o mbad’eyobo to̱ o mbad’a mudī, myango ma bwam ma paradisi owe̱ni mbel’a moto ńe̱se̱ e me̱nde̱no̱ be̱ne̱ ja la bwam o mbad’eyobo na o mbad’a mudī. (Lukas 4:18) Mi myango ma bwam me o tute̱le̱ bato jita o sesa Loba.

6. Ne̱ni Levitiko bepasi 19 e mongwane̱no̱ biso̱ o bata so̱ṅtane̱ Dom la Mambenda e?

⁶ Myemba mō̱ ma Levitiko bepasi 19 mi matele̱ye̱ nje e ta e tilabe̱ o Dom la Mambenda. K’eyembilan, mbenda ni londe̱ lo̱mbi e makwala nde buka te̱ ná: “O  s’iba.” (Bbu. 20:15) Moto a wusa jo̱nge̱le̱ ná, etum te̱ a si mano̱ngo̱no̱ lambo lena di titi lao, e nde sengane̱ ni mbenda. Nde a wusa jiba o mbadi ipe̱pe̱.

7. Ne̱ni mot’a ńunga a wusano̱ bula mbenda ni londe̱ lo̱mbi ni makwaleye̱ ońola jiba e?

⁷ Mot’a ńunga a wusa kwala ná a si miba ońolana a si bedi no̱ngo̱ lambo la moto nupe̱pe̱ to̱ buńa. Nde e so̱ mbale̱ ponda ye̱se̱ ke̱ a mapo̱ngo̱ ńunga e? O Levitiko 19:35, 36, Yehova a kwali ná: “Lo si bola ka ni si te̱m ná sim o busise̱ la mbako, o mame̱ne̱ ma bwaba, ma bodilo, to̱ ma bewa. Bińo̱ be̱ne̱ kilo i te̱nge̱n, madale ma dime̱ne̱ ma dongame̱n, efa na hin i londi.” Mot’a ńunga nu ta nu bolane̱ kilo to̱ mame̱ne̱ ma si te̱nge̱n o bwam ba wo̱ndo̱ bande̱ ńunga, a ta so̱ nde ibane̱ babo̱. Myemba mipe̱pe̱ ma kalat’a Levitiko bepasi 19 mi mabata tele̱ye̱ nika.

8. Ne̱ni Levitiko 19:11-13 ńongwane̱no̱ Baju o we̱le̱ bete̱sedi be maso̱be̱ o mbenda ni londe̱ lo̱mbi o ebolo e, ne̱ni pe̱ nika ńeno̱ ná ńongwane̱ biso̱ e?

⁸ Langa Levitiko 19:11-13. Byala baboso ba Levitiko 19:11 be makwala ná: “Lo s’iba.” Myemba 13 mi mawe̱le̱ mulatako oteten a jiba na si be̱ la mbale̱ o ńunga na o ebolo na kwala ná: “O si banda to̱ dumba munaso̱ngo̱.” Moto a ta so̱ nde ibane̱ bato yete̱na a si ta mbale̱ o bekwali ba ńunga to̱ o ebolo. Mbenda ni londe̱ lo̱mbi e ta nde e kwala ná jiba le bobe. Nde beteledi kalat’a Levitiko e mabolano̱, be ta bongwane̱ Baju o so̱ṅtane̱ ne̱ni ba wusano̱ we̱le̱ bete̱sedi be maso̱be̱ o ni mbenda o ebolo, nika ńe nde be̱ la mbale̱ o mambo me̱se̱ ba tano̱ ba bola. Ye biso̱ bwam o dutea o mbadi Yehova a me̱ne̱no̱ si be̱ la mbale̱ na jiba. Je ná di baise̱ biso̱me̱ne̱ ná: ‘Mo̱ na dutedi te̱ jombwea Levitiko 19:11-13, na me̱ne̱ ná nangame̱n wana mawengisan o longe̱ lam e, tobotobo o nje e mombweye̱ bekwali ba ńunga to̱ ebolo e?’

9. Ne̱ni mbenda ni maso̱be̱ o Levitiko 19:13 e tano̱ e tata baboledi e?

⁹ Kriste̱n ńena ni be̱n baboledi ńangame̱n jombwea lambo dipe̱pe̱ o nje e mombweye̱ be̱ la mbale̱. Levitiko 19:13 e makwala ná: “Musawedi ma muboledi nu kakabe̱ mu si nanga wa o dia mwese̱le̱ buńa.” O Israel, bato jita ba ta nde ba bola ebol’a myonda, baboledi ba ta pe̱ nde ba kusa musawedi m’ebol’abu o su la buńa. Muboledi a si wusa so̱ te̱ kusa musawedi mao o su la buńa, a si wusa be̱ne̱ mo̱ni mu mapule̱ ná a dese̱ mbia mao bo buńa. Yehova a tele̱ye̱ ná: “Mapita mao me̱se̱ me nde oten.”—Ndim. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Njika belēdi jeno̱ ná di busane̱ o Levitiko 19:13 e?

¹⁰ O nin we̱nge̱, jita la baboledi ba masawabe̱ nde ngedi po̱ to̱ iba ońola mo̱di, seto̱ buńa te̱. Nde bete̱sedi be maso̱be̱ o Levitiko 19:13 be dia te̱ nde be be̱n epol’ao. Basango b’ebolo bō̱ ba madane̱ baboledi babu na ninka ná ba masawea babo̱ mo̱ni mu salo kobisan n’ebolo ba mabolano̱. Ba bi ná yen ebe ba baboledi ba si be̱n ka to̱ ńai, na ná ba me̱nde̱ te̱ nde bola ebolo to̱ e be̱ nde ná musawedi mabu mu salo. Je ná di kwala ná ‘musawedi ma muboledi mwe nde nanga o dia labu.’ Kriste̱n ni be̱n baboledi ńangame̱n bakise̱ ná e mabolane̱ babo̱ o mbad’a bwam. Jombwe nje epe̱pe̱ jeno̱ ná jokwa na kalat’a Levitiko bepasi 19.

11-12. Njika jo̱nge̱le̱ Yesu a bonde̱no̱ ponda a timbise̱le̱no̱ byala ba Levitiko 19:17, 18 e?

¹¹ Loba a si mapula buka te̱ ná di si  bolane̱ bato bape̱pe̱ lambo la bobe. Di me̱ne̱ nika o Levitiko 19:17, 18. (Langa.) Maka ná Yehova a kwali ná bwē ná: “To̱ndo̱ nde munaso̱ngo̱ ka wame̱ne̱.” Ye mweńa jita ná kriste̱n ni mapule̱ do̱lisane̱ Loba e bole nika.

¹² Maka te̱ ne̱ni Yesu a bonde̱no̱ mweńa ma mbenda ni maso̱be̱ o Levitiko 19:18. Farisai po̱ e ta e baise̱ Yesu ná: “Njika byanedi be kolo buka be̱se̱ o mbenda e? Na Yesu alabe̱ mo̱ ná “byanedi baboso na be kolo buka be̱se̱” be nde ná di to̱nde Yehova na mulema masu mwe̱se̱ na mudī masu mwe̱se̱ na jo̱nge̱le̱ lasu le̱se̱. Ombusa nika, Yesu a timbise̱le̱ pe̱ byala ba Levitiko 19:18 ponda a kwalino̱ ná: “Be londe̱ beba be bowan na mo̱ be nde na: To̱ndo̱ munaso̱ngo̱ ka wame̱ne̱.” (Mat. 22:35-40) Mbadi jita ye jeno̱ ná di lee̱le̱ bato bape̱pe̱ ndolo. Jombweye mbadi iwo̱ i maso̱be̱ o Levitiko bepasi 19.

13. Ne̱ni myango ma Yose̱f mi mongwane̱no̱ biso̱ o bata so̱ṅtane̱ Levitiko 19:18 e?

¹³ Mbadi po̱ ńa lee̱le̱ bane̱ ndolo ńe nde ke̱ di we̱le̱ malea ma Levitiko 19:18 o ebolo. Y’epasi e makwala ná: “O si kuna wame̱ne̱ to̱ ne̱nge̱le̱ mot’a tumba lo̱ngo̱ eba.” Yen ebe di bi moto ńena nu ne̱nge̱le̱ diko̱m l’ebolo, l’esukulu, eko̱lo̱ngo̱n, to̱ mo̱me̱ne̱ elong’a mbia eba ye we̱nge̱ mimbu jita! O̱nge̱le̱ eba yena dom la bonasango a Yose̱f ba tano̱ ba ne̱nge̱le̱ mo̱, na nika e timba tute̱le̱ babo̱ o bolane̱ mo̱ lambo la bobe. (Bbot. 37:2-8, 25-28) Nde Yose̱f mo̱ a si bolane̱ babo̱ to̱ lambo la bobe! To̱ ponda a kusino̱ epolo o timbise̱le̱ bonasango ao bo bobe, a lee̱le̱ nde babo̱ ndedi. Yose̱f a si ne̱nge̱ eba. O diwengisan, a we̱le̱ nde o ebolo nje Levitiko bepasi 19 e mome̱le̱no̱ biso̱ o bola.—Bbot. 50:19-21.

14. Nje e malee̱ ná jangame̱n benga we̱le̱ bete̱sedi be maso̱be̱ o Levitiko 19:18 o ebolo e?

¹⁴ Kriste̱n yena i mapule̱ do̱lisane̱ Loba yangame̱n jembilane̱ Yose̱f, ńena nu lakise̱ bonasango ao o mulopo ma timbise̱le̱ babo̱ nje ba bolane̱no̱ mo̱. Nika pe̱ nde Yesu a kwalino̱ o patan a muka ponda ome̱le̱no̱ biso̱ o lakise̱ mawuse̱ ma ba ba mawusane̱ biso̱. (Mat. 6:9, 12) Ma malea pe̱ nde ńamuloloma Paulo a bolino̱ kriste̱n ná: “Lo si kuna bińo̱me̱ne̱.” (Rom. 12:19) Ome̱le̱ pe̱ babo̱ ná: “We̱lisane̱ mō̱ na nune̱, lakisane̱ pe̱ mō̱ na nune̱ mawuse̱, yete̱na mō̱ a be̱nedi nupe̱pe̱ njo̱m.” (Kol. 3:13) Bete̱sedi ba Yehova be si tuko. O nin we̱nge̱ pe̱, jangame̱n benga we̱le̱ bete̱sedi bena be maso̱be̱ o Levitiko 19:18 o ebolo.

15. Njik’eyembilan e mongwane̱ biso̱ o so̱ṅtane̱ ońola nje jangame̱nno̱ lakise̱ na dimbea pe̱ e?

 ¹⁵ Di no̱nge eyembilan. Malinga di makombe̱no̱ o mulema me nde ka ebango moto a ke̱dino̱. Bebango bō̱ be salo, bepe̱pe̱ pe̱ be kolo. K’eyembilan, je ná di ke̱ye̱ son ninka o dia niponda jeno̱ jipe̱. Di me̱nde̱ senga sese, nde seto̱ ońola pond’a bwaba. Ombusa buńa bō̱ to̱ miba, yen ebe di si me̱nde̱ pe̱ to̱ jo̱nge̱le̱ y’ebango. Nika pe̱ nde yeno̱ na mambo mō̱ mena bane̱ ba mabolane̱no̱ biso̱; ma titi bonde̱ne̱ ponda iwo̱. K’eyembilan, ye ná e po̱ ná diko̱m diwo̱ di kwale to̱ di bole lambo lena di sengise̱ biso̱ sese, na biso̱ di lakise̱ mo̱ na bo̱bise̱ la ńolo. Nde ebango asu e kolo te̱, ye ná e pula ná do̱kita a bangwe mo̱, a kake pe̱ mo̱ na bandasi. Di bengi te̱ tapa y’ebango nika na nika, di masengise̱ nde biso̱me̱ne̱ sese. Nikame̱ne̱ pe̱ nde moto eno̱ ná a bola, ke̱ ba bolane̱ mo̱ lambo di sengise̱ mo̱ sese jita. E ná a benga jo̱nge̱le̱ nje ba bolane̱no̱ mo̱, na sese a sengino̱. Nde moto ńena nu mane̱nge̱ eba a masengise̱ nde mo̱me̱ne̱ sese. E se̱ bwam yeno̱ o we̱le̱ o ebolo malea ma maso̱be̱ o Levitiko 19:18 e!

16. Bupisane̱ Levitiko 19:33, 34, ne̱ni Yehova a tano̱ a pula ná Bonaisrael ba no̱nge be̱n ba bato e, nje pe̱ nika ńeno̱ ná ńokwe̱le̱ biso̱ e?

¹⁶ Ponda Yehova anedino̱ Bonaisrael ná ba to̱nde munasango abu, a si ta a pula kwala ná bangame̱n nde to̱ndo̱ bana ba Israel buka te̱. A kwalane̱ pe̱ babo̱ ná ba to̱nde be̱n ba bato ba ta oteten abu. Di jo̱nge̱le̱ di kwalabe̱ ná bwē o Levitiko 19:33, 34. (Langa.) Ba ta bangame̱n no̱ngo̱ mwe̱n a moto ka “mot’a mboa,” ba “to̱ndo̱ mo̱” ka babo̱me̱ne̱. K’eyembilan, Bonaisrael ba ta bangame̱n jese̱le̱ ná be̱n ba bato na batuedi ba tombwane̱ kokwako. (Lev. 19:9, 10) Bete̱sedi jombwea to̱ndo̱ la be̱n ba bato be mombwea pe̱ kriste̱n o nin we̱nge̱. (Lukas 10:30-37) Ne̱ni nika e? O wase ńe̱se̱, lodun la bato  lasumwe̱ o ekombo abu o bwam ba wala ja o bekombo bepe̱pe̱, yen ebe bō̱ be nde moyo mo̱ngo̱ ma mboa. Ye mweńa jita ná di bole ba bome, ba bana, na ba bito edube.

17-18. (a) Nje bepasi ba kalat’a Levitiko 19:2 na 1 Petro 1:15 be mome̱le̱no̱ biso̱ o bola e? (b) Njik’ebol’a mweńa ńamuloloma Petro ome̱le̱no̱ biso̱ o bola e?

¹⁷ Kalat’a Levitiko 19:2 na 1 Petro 1:15 ba mome̱le̱ baboledi ba Loba o be̱ bosangi. Jita la myemba mipe̱pe̱ mi maso̱be̱ o Levitiko bepasi 19 me ná mongwane̱ biso̱ o bia nje jeno̱ ná di bola ná di do̱lisane̱ Yehova. Je̱n myemba mi lee̱ biso̱ mambo ma bwam mō̱ jangame̱nno̱ bola, na mape̱pe̱ ma bobe di s’angame̱nno̱ bola. * Betiledi ba Grikia be malee̱ ná Yehova a dia a mapula ná di we̱le̱ be bete̱sedi o ebolo o longe̱ lasu. Nde ńamuloloma Petro a bati lambo dipe̱pe̱.

¹⁸ Yen ebe di mowe̱ Yehova ponda ye̱se̱, di mabolea pe̱ bato bape̱pe̱ bwam, nde lambo diwo̱ la tobotobo le lena Petro ome̱le̱no̱ kriste̱n o bola. Obiana a mome̱le̱ biso̱ ná di be̱ bosangi o bedangwedi basu be̱se̱, Petro a se̱le̱ nde kwala ná: “Bomea bedue ba mo̱nge̱le̱ mańu [ońol’ebolo, nwt-F].” (1 Pet. 1:13, 15) Ońola njik’ebolo e? Petro mo̱ ná bonasango a Kristo bena bo̱kisabe̱ ba me̱nde̱ ‘langwa bebolo ba bwam ba nu ńena nu bele̱’ babo̱. (1 Pet. 2:9) We̱nge̱, kriste̱n ye̱se̱ i be̱n edube o bola ebolo e mongwane̱ bato buka to̱ njik’ebolo epe̱pe̱. E se̱ edube ende̱ne̱ baboledi ba Loba be bosangi ba be̱nno̱ o te̱ dikalo na jokwe̱le̱ pe̱ na ko̱di ńe̱se̱ e! (Marko 13:10) Di boli te̱ me̱se̱ o we̱le̱ o ebolo bete̱sedi bena be maso̱be̱ o Levitiko bepasi 19, di malee̱ nde ná di to̱ndi Loba na bato bape̱pe̱. Di malee̱ pe̱ nde ná di mapula “be̱ bosangi” o bedangwedi basu be̱se̱.