1. Mun lo y’a to Kayɛn ma koo ɲuman latigɛ ani mun lo sɔrɔla o la?

KAYƐN tun ka ɲi ka koo dɔ latigɛ: k’a ɲini ka see sɔrɔ a ka miiriyajuguw kan wala k’a to u k’a lasun ka koo jugu kɛ. A tun mana min o min latigɛ, o tun bena nɔɔ to a kan, a sii tɔɔ bɛɛ la. An b’a lɔn ko Kayɛn ma koo ɲuman latigɛ. O y’a to a dɔgɔcɛ limaniyanin Abɛli bɔnɛna a niin na. O fana ye Kayɛn ka jɛnɲɔgɔnya tiɲɛ n’a Danbaga ye.—Zɛnɛzi 4:3-16.

2. Mun na a kɔrɔtanin lo an ka koow latigɛ ni hakilitigiya ye?

² An fana ka ɲi ka sugandili kɛ ani ka koow latigɛ. An be koo minw latigɛ, u dɔw kɔrɔtanin lo kosɔbɛ, nka dɔw kɔrɔtanin tɛ. O n’a ta bɛɛ, u caaman be se ka nɔɔba to an kan. N’an be koo ɲumanw latigɛ, o be se k’an tanga koo ferekeninw, jigitigɛkow ani sɔsɔlikow ma. O be se k’an dɛmɛ fana ka ɲɛnamaya kɛ cogo nɔgɔman na ani hɛɛrɛ la.—Talenw 14:8.

3. a) An ka ɲi ka la mun lo la walisa ka koo ɲumanw latigɛ? b) An bena ɲiningali jumanw lo lajɛ?

³ Mun lo be se k’an dɛmɛ ka koow latigɛ ni hakilitigiya ye?  Siga t’a la, an ka ɲi k’an jigi la Ala kan, ka la a la ko a be se, ani a b’a fɛ k’an dɛmɛ an ka hakilitigiya sɔrɔ. An ka ɲi ka la Ala ka Kuma, a ka kokɛcogow n’a ka ladili ɲumanw na fana (Zaki 1:5-8 kalan). An k’an magwɛrɛ a la ani an k’a to a ka Kuma koo ka diya an ye kosɔbɛ. O la, an bena la a la ko Ala b’an kalan an nafa lo kosɔn. Ka fara o kan, an bena to ka Ala ka Kuma sɛgɛsɛgɛ fɔlɔ ka sɔrɔ ka koow latigɛ. Mun lo be se k’an dɛmɛ ka koow latigɛ cogo fisaman na? N’an ye koo dɔ latigɛ, yala an ka ɲi ka ja kelen kan fɔɔ o lo ka kɛ wa?

4. Adama tun ka ɲi ka mun lo latigɛ? O nɔfɛkow kɛra mun lo ye?

⁴ Kabi adamadenw ka ɲɛnamaya daminɛ na, bɛɛ ka ɲi ka koow latigɛ, cɛɛw fara musow kan. Adama tun ka ɲi k’a latigɛ n’a bena mɛnni kɛ a Danbaga lo fɛ wala a muso Awa fɛ. A y’a latigɛ ka mɛnni kɛ a muso lo fɛ. A ye min latigɛ, ele be mun lo miiri o koo la? A muso tun lafilinin lo. Ale ye Adama lasun ka koo dɔ latigɛ min tun man ɲi hali dɔɔni. O lo y’a to a gwɛnna ka bɔ Edɛn nankɔ la ani a laban, a sara. O tun ye gwɛlɛyaw daminɛtɔ lo ye. Adama ye koo jugu min latigɛ, an bele be tɔɔrɔla o lo kosɔn.

5. Komi an yɛrɛ lo be koow latigɛ, an ka ɲi k’o koo jati cogo di?

⁵ Dɔw be se k’a miiri ko ɲɛnamaya tun bena diya yɛrɛ le ni mɔgɔ mako tun t’a la ka koow latigɛ. E fana b’o lo miiri wa? I hakili to a la ko Jehova ma adamadenw dan i n’a fɔ orobow, minw tɛ se ka miiri ani ka koow latigɛ. An be se ka koo ɲumanw latigɛ cogo min na, Bibulu b’o yira an na. Jehova b’a fɛ an ka koow latigɛ an yɛrɛ ma, sabu o b’an yɛrɛ lo nafa. An ka dalilu dɔw lajɛ o koo la.

6, 7. Israɛldenw tun ka ɲi ka mun lo latigɛ? Mun na a tun ka gwɛlɛ u ma k’o kɛ? (Jaa lajɛ, barokun daminɛ na.)

⁶ Israɛldenw donnin kɔ layidu jamana na, u tun ka kan ka kooba dɔw latigɛ. U tun ka ɲi k’a latigɛ n’u bena Jehova lo bato wala n’u bena ala wɛrɛw lo bato (Zozuwe 24:15 Kalan). An be se k’a miiri k’o koo tun ka nɔgɔ. Nka, u tun bena min latigɛ, o tun bena kɛ sababu ye u be to niin na wala u be sa. Kititigɛlaw ka wagati la, Israɛldenw ye koo juguw latigɛ siɲɛ caaman. U y’u kɔɔ sin Jehova ma ani u ye ngalon alaw bato (Kirit. 2:3, 11-23). Kira Eliya (Eli) ka wagati la, Ala ka mɔgɔw tun ka kan k’a latigɛ n’u bena Jehova lo bato wala n’u bena ngalon ala Baali lo bato (1 Mas. 18:21). Komi u tun be sigasigara, Eliya y’u kɔrɔfɔ o kosɔn. I be se k’a miiri ko a tun ka nɔgɔ k’o koo latigɛ sabu hakilitigiyako lo ka Jehova bato ani nafa b’o la. Tiɲɛn na, mɔgɔ hakilitigi si tun man kan k’a ɲini ka nɔrɔ Baali la wala k’a bato. Nka, Israɛldenw bele tun ‘nɔrɔnin be faan fila la.’ Eliya ye koow kɛ ni hakilitigiya ye: a y’u jija u ka tiɲɛn Ala Jehova lo bato.

⁷ Mun na a tun ka gwɛlɛ Israɛldenw ma ka koo ɲuman latigɛ? A fɔlɔ, u limaniyanin tun tɛ Jehova la tugun ani u tun banna ka mɛnni kɛ a fɛ. U jigi tun lanin tɛ Jehova kan. U fana tun tɛ wagati ta k’a ɲini ka Jehova lɔn ka ɲɛ ani k’a ka hakilitigiya faamu. N’u tun y’o kɛ, o tun bena u dɛmɛ ka koow latigɛ ni hakilitigiya ye (Zab. 25:12). A filanan, Israɛldenw y’a to mɔgɔ wɛrɛw ye nɔɔ to u kan wala u yɛrɛ y’a to dɔw ye koow latigɛ u ye. Jamana mɔgɔ minw tun tɛ Jehova bato, olu ye Israɛldenw ka miiriyaw yɛlɛma. U y’u lasun ka ngalon  alaw bato. Kabi wagatijan, Jehova tun ye Israɛldenw lasɔmi k’o koo tun be se k’u sɔrɔ.—Ɛkiz. 23:2.

8. An be kalan ɲuman juman lo sɔrɔ Israɛldenw ka koo la?

⁸ Koo minw ye Israɛldenw sɔrɔ, an be kalan ɲuman sɔrɔ o la. O b’a yira ko an kelen kelen bɛɛ lo ka ɲi ka koow latigɛ. O b’a yira fana ko walisa ka koo ɲuman latigɛ, an ka ɲi ka basigi Bibulu lo kan. Galatikaw 6:5 b’an hakili jigi ko: “Bari mɔgɔ kelen kelen bɛɛ bena lɔ n’a yɛrɛ kunko ye.” An ka kunkanbaara lo ka koow latigɛ an yɛrɛ ma. An man kan k’a to mɔgɔ wɛrɛ k’o kɛ an ye. Nka, an yɛrɛ lo ka ɲi k’a ɲini k’a lɔn min ka ɲi Ala ɲɛɛ kɔrɔ ani k’o kɛ.

9. Mun na farati b’a la k’a to tɔɔw ka koow latigɛ an ye?

⁹ Cogo juman na an be se k’a to tɔɔw ka koow latigɛ an ye? An k’a lɔn ko farati b’o la. An tagamaɲɔgɔnw be se k’an lasun ka koo jugu dɔ latigɛ (Talenw 1:10, 15). An y’an dusukun kolo ni Bibulu ye. O kama, tɔɔw mana an lasun cogo o cogo, an yɛrɛ lo ka kan ka koow kɛ ka kɛɲɛ n’an dusukun ye. Tuma caaman na, n’an y’a to tɔɔw ye koo latigɛ an ye, a kɛra i n’a fɔ an y’a latigɛ ka “taama n’u ye.” N’an y’o kɛ, faratiba b’o la.

10. Ciden Pol ye Galatikaw lasɔmi mun lo la?

¹⁰ Ciden Pol ye Galatikaw lasɔmi ko n’u y’a to mɔgɔ wɛrɛw ye koow latigɛ u ye, farati b’o la (Galatikaw 4:17 kalan). Kafoden dɔw tun b’a fɛ ka koow latigɛ tɔɔw ye walisa k’u mabɔ Yezu ka cidenw na. Mun na do? O mɔgɔw tun b’u yɛrɛ nafa dɔrɔn lo ɲini ani u tun b’a fɛ ka kalandenw sama ka tugu u yɛrɛ kɔ. U tun majiginin tɛ ani u tun t’a to u kerecɛnɲɔgɔnw ka koow latigɛ u yɛrɛ ma.

11. An be se ka tɔɔw dɛmɛ cogo di n’u be koow latigɛra u yɛrɛ ye?

¹¹ Ciden Pol ye ɲɛyirali ɲuman to an ye. Ale tun b’a lɔn ko a balimaw yɛrɛ lo ka ɲi k’u ka koow latigɛ u yɛrɛ ma ani a  tun b’a to u b’o kɛ (2 Korɛntikaw 1:24 kalan). Bi fana, mɔgɔ ka ɲi ka koo dɔw latigɛ a yɛrɛ ma. Ni diinan mɔgɔkɔrɔw be ladili dira ka ɲɛsin o koo ɲɔgɔnw ma, u ka ɲi ka ciden Pol ladegi. A ka di diinan mɔgɔkɔrɔw ye ka Bibulu ka kumaw fɔ balimaw ye. Nka, u b’a to balimaw ka koow latigɛ u yɛrɛ ma. O bɛnnin lo sabu u bena koo minw latigɛ, u nɔfɛko ye u yɛrɛ ka koo lo ye. A kɔrɔtanin lo an k’a faamu ko: an be se k’an mako don tɔɔw la kosɔbɛ ani k’u dɛmɛ k’a faamu Bibulu be min fɔ ka ɲɛsin u ka koow ma. Nka, joo be tɔɔw fɛ ka koow latigɛ u yɛrɛ ma ani u ka kunkanbaara lo. N’u b’o kɛ ni hakilitigiya ye, u be nafa sɔrɔ o la. Tiɲɛn na, an man ɲi k’a miiri ko anw lo ka kan ka koow latigɛ an balimaw ye.

12, 13. Mun na farati b’a la ka koow latigɛ n’an diminin lo wala n’an fari faganin lo?

¹² Bi, mɔgɔ caaman dusukunnakow lo b’u lasun ka koow latigɛ. Nka, farati b’o la. O yɛrɛ bɛnnin tɛ Bibulu ka fɔta ma. A b’an lasɔmi ko an kana a to an dusukun dafabali wala an dusukunnako dama k’an lasun ka koow latigɛ (Talenw 28:26). N’an b’o kɛ, bɔnɛ min be sɔrɔ o la, ɲɛyirali caaman be Bibulu kɔnɔ minw b’o yira. Min yɛrɛ ka jugu, o ye ko adamaden dafabali “dusukun bɛ filibanciya kɛ ka tɛmɛn fɛn bɛɛ kan, a tolilen bɛ kosɛbɛ.” (Zer. 3:17; 13:10; 17:9, ABM; 1 Mas. 11:9). O la, n’an be basigi an dusukunnakow lo kan ka koow latigɛ, mun lo be se ka sɔrɔ o la?

¹³ Jehova b’a ɲini an fɛ an k’ale kanu n’an dusukun bɛɛ ye ani k’an mɔgɔɲɔgɔn kanu i n’a fɔ an yɛrɛ (Mat. 22:37-39). Nka, farati b’a la k’a to an dusukunnakow ka nɔɔ to an ka miiriyaw n’an ka kɛwalew kan. Vɛrise minw kofɔra dakun tɛmɛnin na, olu b’o lo yira. Ɲɛyirali fɛ, n’an ye koo dɔ latigɛ k’a sɔrɔ an diminin lo, mun lo be se ka sɔrɔ o la? N’o ɲɔgɔn y’an sɔrɔ ka ye, an b’a lɔn k’o nɔfɛko ka jugu (Talenw 14:17; 29:22). N’an fari faganin lo fana, an tɛ se ka koow latigɛ ni hakilitigiya ye (Nɔnb. 32:6-12; Talenw 24:10). Ala ka Kuma b’a yira ko hakilitigiyako lo ka “Ala ka sariya bato.” An k’o to an hakili la (Ɔrɔm. 7:25). Tiɲɛn na, n’an be koo kɔrɔtaninw latigɛ ka kɛɲɛ n’an dusukunnakow ye, o be se k’an jigi tigɛ.

14. An ye koo minw latigɛ ka ban, mun lo b’a yira ko a bɛnnin lo an ka yɛlɛmani don u la tuma dɔw la?

¹⁴ An ka ɲi ka koow latigɛ ni hakilitigiya ye. Nka, o kɔrɔ tɛ ko n’an ye koo dɔ latigɛ ka ban, an man ɲi k’o yɛlɛma. An ye koo minw latigɛ, tuma dɔw la, a ka ɲi an ka segi k’u lajɛ ani n’a sɔrɔ an yɛrɛ ka ɲi ka yɛlɛmani don u la. Jehova ye min kɛ Ninivukaw ye Zonasi ka wagati la, an ka miiri o la. “Ala y’a ye k’u b’o kɛra tiɲɛ na, k’u be u ka kɛwalijuguw dabilara, o la, a tun ko a bena kojugu min kɛ u la, a makarila, a m’o kɛ tugu.” (Zonasi 3:10). Jehova y’a ye ko Ninivukaw nimisara sɔbɛ la minkɛ, a tun ye min latigɛ u koo la, a y’o yɛlɛma. O b’a yira ko Jehova be koow kɛ k’u dama kɛɲɛ, a majiginin lo ani a be makari. Ka fara o kan, hali ni Jehova dimina cogo o cogo, a tɛ koow latigɛ a kunfɛ i ko mɔgɔ caaman b’a kɛ cogo min na.

15. An ye koo min latigɛ, mun lo be se k’an lasun ka yɛlɛmani don o la?

¹⁵ N’an ye koo dɔ latigɛ, tuma dɔw la,  a ka ɲi an ka segi k’o koo lajɛ. A be se ka kɛ ko koow cogoya yɛlɛmana. Tuma dɔw la, Jehova tun ye min latigɛ, a ye yɛlɛmani don o la sabu koow cogoya tun yɛlɛmana (1 Mas. 21:20, 21, 27-29; 2 Mas. 20:1-5). Kunnafoni kuraw be se k’a to an ye min latigɛ, an be yɛlɛmani don o la. U tun ma tiɲɛn fɔ masacɛ Dawuda ye Sayuli mamaden Mefibosɛti koo la. Tuma min na Dawuda y’a lɔn min kɛra tiɲɛn na, a tun ye min latigɛ, a ye yɛlɛmani don o la (2 Sam. 16:3, 4; 19:25-30). Tuma dɔw la, a ka ɲi an fana k’o ɲɔgɔn kɛ.

16. a) Ladili jumanw lo be se k’an dɛmɛ ka desizɔn ɲumanw ta? b) An ye koo minw latigɛ ka ban, an ka ɲi k’olu jati cogo di ani mun na?

¹⁶ Ala ka Kuma b’a fɔ an ye ko an kana kɔrɔtɔ ka koo kɔrɔtanin dɔ latigɛ (Talenw 21:5). N’an b’a fɛ ka koo dɔ latigɛ, koo o koo ɲɛsinna o ma, an ka wagati ta ka miiri koɲuman o kan. N’an b’o kɛ, an ka koo latigɛninw bena ɲɛ an bolo kosɔbɛ (1 Tes. 5:21). Sotigi ka ɲi ka wagati ta ka Bibulu n’an ka gafew sɛgɛsɛgɛ fɔlɔ ani k’a ɲini k’a somɔgɔw ka miiriyaw lɔn, ka sɔrɔ k’a latigɛ min ka ɲi ka kɛ. Kana ɲinɛ ko Ala y’a ɲini Ibrayima fɛ a k’a muso lamɛn (Zɛnɛzi 21:9-12). Diinan mɔgɔkɔrɔw fana ka ɲi ka wagati ta ka sɛgɛsɛgɛri kɛ. U ye koo min latigɛ ka ban, kunnafoni kura dɔ be se k’a to u be yɛlɛmani don o la. U tɛna a miiri ko n’u y’o kɛ balimaw tɛna u bonya. Diinan mɔgɔkɔrɔ minw be koow kɛ k’a dama kɛɲɛ ani u majiginin lo, olu labɛnnin lo k’u ka miiriyaw n’u ka desizɔnw yɛlɛma n’u ka ɲi k’o kɛ. An bɛɛ ka ɲi k’u ladegi. N’an y’o kɛ, o be se ka kɛ sababu ye hɛɛrɛ ni bɛɛn be kɛ kafo kɔnɔ.—Kɛw. 6:1-4.

17. Mun lo be se k’an dɛmɛ ka koow latigɛ ka ɲɛ?

¹⁷ Desizɔn dɔw kɔrɔtanin lo ka tɛmɛ dɔw kan. Minw kɔrɔtanin lo, an ka ɲi ka wagati ta ka miiri koɲuman ani ka delili kɛ kosɔbɛ u koo la. Kerecɛn dɔw ka ɲi k’a latigɛ n’u bena furu wala n’u tɛna furu, ani u bena jɔn lo furu. Desizɔnba wɛrɛ ye k’a latigɛ cogo min na ani tuma min na an bena kudayi cidenya baara daminɛ. Duga caaman be se ka sɔrɔ o la. A kɔrɔtanin lo an ka la a la kosɔbɛ ko Jehova be ladili ɲumanw di an ma o koow la (Talenw 1:5). O kama, nafa b’a la an ka ladiliw ɲini Bibulu kɔnɔ ani ka Jehova deli a k’an dɛmɛ. An mako be jogo dɔw la ka koow latigɛ ka kɛɲɛ ni Jehova sago ye. An kana ɲinɛ ko Jehova be se k’an dɛmɛ ka kɛ n’o jogow ye. Tuma o tuma, n’an ka ɲi ka kooba dɔ latigɛ, an k’an yɛrɛ ɲininga ko: “Ne ye min latigɛ, yala o b’a yira ka gwɛ ko ne be Jehova kanu wa? Yala o b’a to hɛɛrɛ ni ninsɔndiya ka kɛ ne ka denbaya kɔnɔ wa? Yala o b’a yira fana ko n’ muɲunin lo ani n’ be koow kɛ ni ɲumanya ye wa?”

18. Mun na Jehova b’a fɛ an ka koow latigɛ an yɛrɛ ma?

¹⁸ Jehova t’an waajibiya k’ale kanu ani k’a bato. A ye see di an ma ka koow latigɛ an yɛrɛ ma. O kama, a b’a to an yɛrɛ lo k’a latigɛ n’an bena ale bato wala n’an tɛna a bato (Zozuwe 24:15; Waaj. 5:3). Nka, n’an basigira a ka Kuma kan ka koo dɔw latigɛ, a b’a ɲini an fɛ an k’o kɛ. N’an lanin be Jehova ka ladiliw la ani n’an b’a ka sariyakolow sira tagama, o be se k’an dɛmɛ ka koo latigɛ ni hakilitigiya ye. An bena a yira fana ko an sabatinin lo an ka koow bɛɛ la.—Zaki 1:5-8; 4:8.