Iren ita oro ẹma ẹtre ndien nditịn̄ ikọ. Ekeme ndidi n̄kukụre se ẹkekopde ekedi uyom ofụm emi otode desat Arabia. Job ikenyeneke n̄kpọ en̄wen nditịn̄ aba, anyan mfan̄a ama ọbọ enye ibifịk ama. Da nte ke omokụt enye esede mme ufan esie ita oro, Eliphaz, Bildad, ye Zophar ke iyatesịt nte n̄kpọ eke enye ọdọhọde mmọ ẹka iso ẹtịn̄ se ẹmama. Edi mmọ ikekemeke ndise enye iso, sia mfan̄a mmọ, “ikpîkpu ikọ” mmọ, ye ndiọi n̄kpọ emi mmọ ẹketịn̄de ẹdian Job ikọnọhọ mmọ se mmọ ẹkekerede. (Job 16:3) Job ama ọdọdiọn̄ eben̄e idem ndiwụt ke imọ idikpọn̄ke Abasi imọ.

Ekeme ndidi Job ama ekere ke n̄kukụre se imọ inyenede idahaoro edi nte imọ idide ufan ye Jehovah. Kpukpru inyene esie ẹma ẹtak, nditọ esie mboduop ẹkpan̄a, mme ufan esie ye mbọhọidụn̄ esie ikponoke enye aba inyụn̄ in̄wamke enye aba, ndien ke akpatre enye ama ọdọn̄ọ idiọk udọn̄ọ. Udọn̄ọ oro ama anam ikpaidem esie ebre, adiana n̄kikan, ndọn̄ onyụn̄ ofụk enye. Ibifịk esie ama etebe. (Job 7:5; 19:17; 30:30) Kpa ye kpukpru oro, mme ufan esie ita oro ẹma ẹtịn̄ ndiọi ikọ ẹdian enye, oro ama anam esịt ayat Job ata idiọk idiọk. Enye ama esịn idem odomo ndiwụt ke imọ idịghe idiọkowo nte mmọ ẹdọhọde. Se Job eketịn̄de akpatre ama ekịbi mmọ inua. Mmọ ikekwe ndiọi n̄kpọ se ẹtịn̄de ẹdian enye aba. Edi ubiak Job ikokụreke. Enye okosụk oyoyom un̄wam ke mbrenyịn!

An̄wan̄a nnyịn ntak emi se ikọwọrọde Job mîkenen̄ekede in̄wan̄a enye. Ama oyom ẹnen̄ede enye ẹnyụn̄ ẹnọ enye item. Ama onyụn̄ enen̄ede oyom ẹdọn̄ enye esịt; se mme ufan esie ita oro ẹkpekekam ẹnamde edi oro. Ndi n̄kpọ etịbe ọnọ fi akpa emi anamde fi enen̄ede oyom ẹdọn̄ fi esịt ẹnyụn̄ ẹteme fi se akpanamde? Ndi akanam mbon emi afo akadade nte mme ufan fo ẹtọ fi edem ke isọn̄? Ndikpep nte Jehovah Abasi akan̄wamde Job asan̄autom esie, ye se Job akanamde ekeme ndinọ fi idotenyịn onyụn̄ an̄wam fi ọdiọn̄ọ nnennen se akpanamde.

Etise, n̄wed Job etịn̄ aban̄a owo en̄wen emi nnyịn mîkekereke. Enyene owo en̄wen emi eketiede okop kpukpru se mmọ ẹketịn̄de oro; enye ekekere Elihu ikonyụn̄ ikponke owo nte mmọ. Enye ama okop kpukpru mfan̄a emi iren inan̄ oro ẹkefan̄ade, edi isioroke uyo ndomokiet. Se enye okokopde ama ayat enye etieti.

Elihu ama ayat esịt ye Job. Ama ayat enye ndikụt eti owo nte Job ayakde iren ita oro ẹnam enye odomo ndiwụt ke ‘imọ imenen utu ke ndidọhọ ke Abasi enen.’ Kpa ye oro, mbọm Job ama enen̄ede anam enye sia enye ama okụt ubiak Job, okụt ke enye idịghe owo n̄kari, ke oyom ẹnọ enye item ke ima ẹnyụn̄ ẹdọn̄ enye esịt. Imosụk ise Elihu akayatde esịt ye mme ufan Job ita oro ẹkenamde nte iyom ndidọn̄ Job esịt do! Enye ama okop mmọ ẹtịn̄de ndiọi ikọ ye Job, ẹdomode ndinam enye okûbuọt idem aba ye Jehovah okûnyụn̄ usọn̄ọ uda ye enye, ndinyụn̄ nnam bụt anam enye. Se ikọdiọkde ikan ekedi mmọ ndisu nsu emi akanamde etie nte Abasi edi ibak. Ke Elihu ama okokop kpukpru oro, enye ikekemeke ndime aba!—Job 32:2-4, 18.

Enye ama ọdọhọ mmọ ete: “Ami ndi eyenọwọn̄ ke emana ndien mbufo ẹdi ikpọ owo. Ntak edi oro n̄komụmde idem n̄kama, ndịk okonyụn̄ anamde mi ndiwụt mbufo ifiọk mi.” Edi enye ikekemeke ndidop uyo aba. Enye ama aka iso ọdọhọ mmọ ete: “Idịghe sụk mbon emi ẹwakde usen ẹnyene ọniọn̄, inyụn̄ idịghe sụk mbon emi ẹsọn̄de ẹfiọk ikpe.” (Job 32:6, 9) Elihu ama etịn̄ ikọ ke anyan ini, se enye eketịn̄de ama ọsọn̄ọ ke idịghe mbon emi ẹsọn̄de kpọt ẹfiọk n̄kpọ. Nte enye eketịn̄de ikọ ye Job ama enen̄ede okpụhọde ye nte Eliphaz, Bildad, ye Zophar ẹketịn̄de. Elihu ama anam Job ọdiọn̄ọ ke imọ idisueneke enye m̀mê ndidian ubiak ke ubiak esie. Enye ama okpono Job, okot Job enyịn̄, onyụn̄ owụt ke iren ita oro ikokponoke Job. * Enye ama etịn̄ ukpono ukpono ete: ‘O Job, mbọk, kop ikọ mi.’—Job 33:1, 7; 34:7.

Elihu ama ọnọ Job item, idịpke inua. Enye ọkọdọhọ ete: “Afo emetịn̄ ikọ esịn mi ke utọn̄ . . . ete, ‘Ami ndi edisana nnamke idiọk; mmasana, nnyụn̄ nnyeneke ndudue. Sese! Enye oyoyom mme ifet ndida mbiọn̄ọ mi.’ ” Elihu ama osio se ikedide ata mfịna Job etịn̄ ini enye okobụpde ete: “Nte se afo abatde ke unenikpe edi emi? Afo ọdọhọ ete, ‘Edinen ido mi akan eke Abasi.’ ” Enye ikekemeke ndiyak Job aka iso ekere n̄kpọ ntre. Enye ama ọdọhọ Job ete: “Afo unenke ke n̄kpọ emi.” (Job 33:8-12; 35:2) Elihu ama ọdiọn̄ọ ke kpukpru se ikatakde Job, ye nte mbon emi ẹkpekekam ẹdọn̄de enye esịt ẹketịn̄de ndiọi ikọ ye enye, akanam esịt ayat enye. Edi enye ama odụri Job utọn̄ ete: “Kpeme idem mbak ifụtesịt edinam fi amia ubọk ke ntak udu.”—Job 36:18.

Elihu ama etịn̄ ke kpukpru se Jehovah esinamde ẹsinenen, enye oro ekedi akpan n̄kpọ akan. Enye ama etịn̄ uko uko ete: “Nsa-o ata Abasi ndinam se idiọkde, Ata Ọkpọsọn̄ ndinyụn̄ nnam se mînenke! . . . Ata Ọkpọsọn̄ inyụn̄ ikwan̄ake ikpe.” (Job 34:10, 12) Elihu ama an̄wam Job okụt nte Jehovah esituade owo mbọm onyụn̄ ekpede unenikpe. Enye ama an̄wam Job okụt nte Jehovah mîkobụmekede inọ Job ufen ini Job mîkokponoke Jehovah ke se enye eketịn̄de. (Job 35:13-15) Ndien utu ke Elihu ndinam nte imọfiọk kpukpru n̄kpọ iban̄a Jehovah, enye ama osụhọde idem ọdọhọ ete: “Abasi okon̄ akan nte nnyịn ikemede ndifiọk.”—Job 36:26.

Kpa ye emi Elihu ọkọnọde Job item idịpke inua, enye ikọsọn̄ke-sọn̄ ido ye Job. Enye ama anam Job enyene idotenyịn ke Jehovah ayanam idem ọsọn̄ enye usen kiet usen kiet. Abasi ọyọdọhọ asan̄autom esie emi ọsọn̄ọde ada ye enye do ete: “Yak obụkidem esie akabade esehe akan eke ini uyen; yak enye afiak enyene odudu nte ekenyenede ke ini uyen esie.” N̄kpọ en̄wen emi Elihu akanamde owụt ke imọfọn ido ye Job ekedi enye ndinọ Job ufan̄ osioro uyo utu ke ndidọdọhọ Job se enye akpanamde. Enye ọkọdọhọ Job ete: “Tịn̄, koro edinen ido fo adatde mi esịt.” (Job 33:25, 32) Job ikọbọrọke. Ekeme ndidi se Elihu eketịn̄de ama ọsọn̄ọ Job idem onyụn̄ owụt ke Elihu enen̄ede ekere aban̄a enye tutu enye ekere ke ufọn idụhe imọ ndifan̄a idem. Akam ekeme ndidi enye ndifiọk ke Elihu ekere aban̄a imọ ama anam eyet ọbọhọ enye.

Imekeme ndikpep ata akpan n̄kpọ nto Job ye Elihu. Elihu ekpep nnyịn nte ikpọnọde owo item inyụn̄ idọn̄ owo esịt. Ata ufan iditreke ndidọhọ fi se mûnamke ọfọn, idinyụn̄ itreke ndinọ fi item ama ọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ emi ekemede ndisịn fi ke fehesan̄. (Mme N̄ke 27:6) Iyom ndidi utọ ufan oro, isifọn ido ye mbon emi n̄kpọ ọwọrọde inyụn̄ isọn̄ọ mmọ idem ọkpọkọm mmọ ẹtịn̄ ikọ ikereke. Ndien ke ini edide se ẹnọde nnyịn item, yak isụhọde idem ikpan̄ utọn̄ ikop item oro nte Job utu ke nditre ndida item oro. Kpukpru nnyịn imoyom ẹnọ nnyịn item ẹnyụn̄ ẹnen̄ede nnyịn. Ndinam item emi ẹnọde nnyịn ekeme ndinyan̄a nnyịn.—Mme N̄ke 4:13.

Ini Elihu eketịn̄de ikọ, enye ama esiwak ndisiak ofụm, ikpaenyọn̄, obuma, ye emịnen̄mịnen̄. Enye ọkọdọhọ aban̄a Jehovah ete: “Mbufo ẹtịm ẹkpan̄ utọn̄ ẹkop uyo n̄kụni esie.” Ikebịghike enye ama etịn̄ aban̄a “ọkpọsọn̄ ofụm.” (Job 37:2, 9) Etie nte ekedi nte enye etịn̄de ikọ oyobio ke ofụme, nte ofụmede aka ke ọsọn̄ ubọk aka. Ke akpatre ata ọkpọsọn̄ oyobio ama ofụme. Ndien ata utịben̄kpọ ama etịbe. Jehovah ama etịn̄ ikọ!—Job 38:1.

Esinem nnyịn etieti ima ikot n̄wed Job idisịm itie emi Jehovah etịn̄de ikọ ye Job. Se Jehovah eketịn̄de ye Job eketie nte oyobio ofụme emen kpukpru nsu emi Eliphaz, Bildad, ye Zophar ẹkesude efep. Jehovah ikakpahakpa nditịn̄ ikọ ye mmọ mbita tutu etịn̄ ikọ okụre ye Job. Se ikebehede enye ekedi ndin̄wam Job; enye ama enen̄ede edima asan̄autom esie nte emi ete ekpenen̄erede eyen esie.

Ubiak Job ama an̄wan̄a Jehovah. Mbọm Job ama anam Jehovah ukem nte mbọm esinamde Jehovah ini ekededi emi ndima nditọ esie ẹbọde ufen. (Isaiah 63:9; Zechariah 2:8) Edi enye ama ọdiọn̄ọ n̄ko ke Job ‘eketịn̄ ikọ eke mîsịneke ifiọk,’ ke oro akakam ananam mfịna esie ọtọt. Ntre Jehovah ama obụp Job ediwak mbụme man enen̄ede enye. Jehovah ọkọtọn̄ọ ntem: “Afo okodu m̀mọ̀n̄ ke ini n̄kanamde isọn̄? Sian mi, edieke afo enyenede ifiọk.” Ke ini Jehovah ọkọtọn̄ọde ndibot n̄kpọ, “mme ntantaọfiọn̄ usenubọk,” oro edi mme angel, ẹma ẹsio n̄kpo idara ndikụt mme utịbe utịbe n̄kpọ emi Jehovah okobotde. (Job 38:2, 4, 7) Job ikọdiọn̄ọke kpukpru oro.

Jehovah ama ọtọn̄ọ nditịn̄ mban̄a mme n̄kpọ emi enye okobotde. Eketie nte n̄kpọ eke enye emende Job asan̄a owụt ikpaenyọn̄, mme odu-uwem n̄kpọ, isọn̄, onyụn̄ etịn̄ mme ibet obot ọnọ enye. Jehovah ama ada ini etịn̄ aban̄a nsio nsio unam emi ẹkedude ke n̄kan̄ emi Job okodụn̄de, utọ nte ekpe, raven, ebot ikpọ obot, zebra, editịm, ostrich, enan̄-mbakara, falcon, ntrukpom, Isantịm, ye ofiom. Kere nte ekpetiede fi ke idem ndisịne ke klas emi Andibot ke idemesie ekpepde n̄kpọ aban̄a n̄kpọ-obot! *

Nso ikanam Jehovah anam kpukpru emi? Ama oyom ẹsọsọp ẹn̄wam Job osụhọde idem. Job ndikeseme ndọhọ ke Jehovah inamke n̄kpọ ọfọn ye imọ akakam ananam ubiak esie ọtọt, inyụn̄ iyakke enye enen̄ede ekpere edima Ete esie. Oro akanam Jehovah obụp Job afiak obụp m̀mê enye okodu ke m̀mọ̀n̄ ini imọ ibotde kpukpru mme utịbe utịbe n̄kpọ oro, n̄ko m̀mê enye ekeme ndinọ mmọ udia, n̄kara mmọ, nnyụn̄ nsụk mmọ ide. Edieke Job mîkemeke ndikara mme n̄kpọ oro Jehovah okobotde, nso ikpanam enye ekere ke imọ imenyene unen nditeme Andibot se akpanamde? Jehovah ama ọdiọn̄ọ nnennen se ẹkpenamde ye usụn̄ nte ẹkpenamde oro enen̄ede ọfọn akan nte Job ọdiọn̄ọde!

Kpukpru se Jehovah eketịn̄de oro ama owụt ke enye enen̄ede ama Job. Eketie nte Jehovah ọdọhọ Job ete: ‘Eyen mi, edieke n̄kemede ndibot kpukpru n̄kpọ emi nnyụn̄ nse mban̄a mmọ, ndi emenen̄ede ekere ke ndisehe mban̄a fi? Ndi emekere ke n̄kpọkpọn̄ fi, n̄wot nditọ fo, nnam inyene fo ẹtak, nnyụn̄ ntọ fi udọn̄ọ? Ndi idịghe Ami kpọt n̄keme ndinam fi afiak enyene se ikatakde fi nnyụn̄ nnam idem ọsọn̄ fi?’

Job ọkọbọrọ Jehovah ikọ ikaba kpọt sia Jehovah okoyom ndida mme mbụme oro nnam enye ekere n̄kpọ. Job ikodomoke ndifan̄a idem m̀mê ndiwụt ke imọ imenen. Enye ama osụhọde idem enyịme ke imọ idiọn̄ọke-diọn̄ọ n̄kpọ, onyụn̄ atua n̄kpọfiọk ke mme ikọ emi enye eketịn̄de ikereke. (Job 40:4, 5; 42:1-6) Emi anam inen̄ede ikụt ke Job ama ọbuọt idem ke Jehovah. Kpa ye kpukpru se ikọwọrọde enye oro, enye iketreke ndinen̄ede mbuọt idem ke Jehovah. Enye ama enyịme nnen̄ede emi Jehovah ekenen̄erede enye onyụn̄ akabade esịt. Emi ekeme ndinam ibụp idem nnyịn ite, ‘Ndi mmosụhọde idem n̄kem ndinyịme nnen̄ede ye item emi ẹnọde mi?’ Kpukpru nnyịn imoyom ẹnọ nnyịn item ẹnyụn̄ ẹnen̄ede nnyịn. Ima inam se ẹdọhọde nnyịn, ọwọrọ imọbuọt idem ke Jehovah ukem nte Job.

Jehovah ama anam n̄kpọ man anam ubiak Job etre. Etie nte Eliphaz ọkọsọn̄ọ mme ufan abian̄a Job iba eken, ntre Jehovah ama ọdọhọ enye ete: “Mmayat esịt etieti ye afo ye ufan fo mbiba, koro mbufo mîtịn̄ke akpanikọ iban̄a mi nte asan̄autom mi Job etịn̄de.” (Job 42:7) Tịm kere se Jehovah etịn̄de oro ise. Ndi ikọ Jehovah ọkọwọrọ ke kpukpru se iren ita oro ẹketịn̄de ẹkedi nsu m̀mê ke kpukpru se Job eketịn̄de ama enen? Iwọrọke ntre. * Edi Job ama enen̄ede okpụhọde ye iren ita emi ẹkedoride enye ikọ do. Job okodu ke ọkpọsọn̄ mfụhọ, esịt ama onyụn̄ enen̄ede ọduọ enye ke ntak nsu emi iren ita oro ẹkesude ẹdori enye. An̄wan̄a ke utọ owo oro ekeme nditịn̄ ikọ ikereke. Se ikọwọrọde Job ikọwọrọke Eliphaz ye mme ufan esie iba. Mmọ ẹkedi mbon ntan̄idem, ẹkekokoi ẹtịn̄ ndiọi ikọ oro sia mmọ ikenen̄ekede ibuọt idem ye Abasi. Se mmọ ẹkenamde yak ọdiọk akan ndiọi ikọ emi mmọ ẹketịn̄de ẹdian Job ekedi mmọ nditịn̄ ikọ emi anamde etie nte Jehovah ọsọsọn̄ ido onyụn̄ abak ibak!

Imosụk ise Jehovah ọkọdọhọde ke ana iren ita oro ẹwa uwa. Akana mmọ ẹwa nyara enan̄ itiaba ye okukịm erọn̄ itiaba. Idịghe ekpri okụk ekedi oro. Nte ini akakade, Ibet Moses ama edidọhọ ke ana akwa oku awa ayara enan̄ edieke idiọkn̄kpọ esie adade ubiomikpe ọsọk ofụri idụt. (Leviticus 4:3) Ayara enan̄ ọkọsọn̄ urua akan ke otu mme unam emi Ibet Moses ọkọdọhọde ẹsiwa. Ikokụreke ke mmọ ndiwa mme uwa oro, Jehovah ọkọdọhọ ke n̄kukụre se idinamde imọ inyịme uwa iren ita oro edi Job ndibọn̄ akam ke ibuot mmọ. * (Job 42:8) Jehovah ndikowụt ke Job iduehe nnyụn̄ n̄kpe unenikpe ama ọdọn̄ Job esịt!

Jehovah ama enịm ke Job ayanam se imọ idọhọde, ke enye eyefen iren ita oro ẹketịn̄de ata ndiọi n̄kpọ ẹdian enye do. Job ama onyụn̄ anam se Ete esie ọkọdọhọde. (Job 42:9) Job ama ọdọhọ ke imọ imọsọn̄ọ ida ye Jehovah, edi se ikenen̄erede inam ẹkụt ke enye ọsọn̄ọ ada ye Jehovah ekedi enye ndikanam se Jehovah ọdọhọde. Enye ndikokop uyo Jehovah ama anam Jehovah ọdiọn̄ enye akan akpa.

Jehovah ama “enen̄ede enyene esịt ima onyụn̄ atua [Job] mbọm.” (James 5:11) Didie ke Jehovah akanam oro? Jehovah ama anam idem ọsọn̄ Job. Kere nte esịt ekenemde Job ini enye okokụtde ke idem imọ afiak “esehe akan eke ini uyen” nte Elihu ọkọdọhọde! Mme iman esie ye mme ufan esie ẹma ẹdin̄wam enye ndien, ẹseme enye, ẹnyụn̄ ẹnọ enye enọ. Jehovah ama afiak ọnọ enye inyene esie onyụn̄ anam enye oforo utịm ikaba akan akpa. N̄kpa nditọ Job akabiak Job akan, nso ke Jehovah akanam aban̄a enye oro? Enye ye n̄wan esie ẹma ẹfiak ẹnyene nditọ duop en̄wen, oro ama ọdọn̄ mmọ esịt ekpri! Jehovah ama onyụn̄ anam Job odu uwem ebịghi. Job ama odu uwem isua 140 adian ke se ama okododu, oro ama anam enye okụt nditọ nditọ esie esịm ọyọhọ emana inan̄. Bible ọdọhọ ete: “Ekem Job akpa ke ama ọkọsọn̄ onyụn̄ oyụhọ usen.” (Job 42:10-17) Ke Paradise, Job ye edima an̄wan esie ẹyefiak ẹkụt kpukpru nditọ mmọ, esịnede duop oro Satan okowotde.—John 5:28, 29.

Nso ikanam Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ Job ntre? Bible ọdọhọ ete: “Mbufo ẹmekop nte Job ọkọyọde ukụt.” (James 5:11) Ọsọsọn̄ ndin̄wan̄a ata ediwak nnyịn utọ ufen emi Job ọkọbọde. Ikọ oro “ọkọyọde” owụt se Job akanamde ke ofụri ini idomo oro. Enye iketreke ndima Jehovah nnyụn̄ mbuọt idem ye enye. Utu ke ndiyat esịt nnyụn̄ nsịn mbon oro ẹkekoide-koi ẹdue enye ke esịt, enye ama enyịme ndifen mmọ. Enye ama aka iso odori enyịn ke Jehovah inyụn̄ iyakke n̄kpọ ndomokiet anam enye ọkpọn̄ Jehovah, sia enye oro ke enye akada ke akpan n̄kpọ akan.—Job 27:5.

Oyom kpukpru nnyịn iyọ. Imọfiọk ke Satan oyodomo ndinam idem emem nnyịn nte enye akanamde ye Job. Edi edieke ikade iso iyọ, ibuọtde idem ye Jehovah, ikade iso isụhọde idem, inyịmede ndifen nnọ owo, inyụn̄ ibierede ke nnyịn idiyakke n̄kpọ ndomokiet anam ikpọn̄ Jehovah, nnyịn n̄ko iyaka iso idori enyịn ke n̄kpọ ọyọfọn ke ini iso. (Mme Hebrew 10:36) Idụhe se idiyatde Satan esịt nte nnyịn ndibuọt idem ye Jehovah ukem nte Job, inyụn̄ idụhe se idinamde esịt enem Jehovah nte nnyịn ndibuọt idem ye enye ukem nte Job!