•  Ntak emi n̄kpesisịn̄erede idem?

•  Nso inam n̄kûsusịn̄ede idem?

•  Nso ke n̄kpanam man n̄keme ndisisịn̄ede idem?

•  Kûwowot idem

•  Se ubọkn̄ka fo ẹtịn̄de

 Ke ndusụk idụt, mme uyen inen̄ekede isịn̄ede idem nte ẹkpesịn̄erede, emi ekeme ndinam mmọ ẹdọn̄ọ. Enyene eti ntak emi anamde Bible ọdọhọ ke ‘ndisịn̄ede idem enyene ufọn.’ (1 Timothy 4:8) Yak ise ndusụk ufọn:

•   Ndisịn̄ede idem ekeme ndinam enem fi ke idem. Ndisịn̄ede idem esinam mfre owo osion̄o mmọn̄ibọk emi ẹkotde endorphin emi esinamde esịt ana owo sụn̄, esịt onyụn̄ enem owo. Ndusụk owo ẹdọhọ ke ndisịn̄ede idem esifọn ye mbon emi ẹnen̄erede ẹfụhọ.

   “N̄kpọwọrọ mfehe itọk mma nsụk ndedemede usenubọk, esinem mi ke idem ofụri usen oro, mmesinyụn̄ n̄keme ndinam ekese usen oro. Ndifehe itọk esinam esịt enem mi.”​—Regina.

•   Ndisịn̄ede idem ekeme ndinam fi eye. Ndisịn̄ede idem ọfọn ekeme ndinam fi okop idem, anam idem ọsọn̄ fi, onyụn̄ ekeme ndinam fi okûfehe n̄kpọ ntịme ntịme.

   “Enem mi nte n̄kemede ndiyịre ke ukwak n̄kot idem mi ndọk enyọn̄ utịm ikoduop, n̄kpọ edide ufan̄ isua kiet ko n̄kekemeke ndinam ukpọk ini kiet kpọt! Se inemde mi ikan edi ke mmọdiọn̄ọ ke mmese mban̄a idem mi.”​—Olivia.

•   Ndisịn̄ede idem ekeme ndinam fi odu uwem ebịghi. Ndisịn̄ede idem ọyọfọn ye esịt fo, anam iyịp asan̄a fi ke idem ọfọn, onyụn̄ an̄wam fi en̄wek ibifịk ọfọn. Ndinam n̄kpọ emi anamde esịt fo etịm nda nsịn̄ede idem ekeme ndinam fi okûnyene udọn̄ọ usan̄a-iyịp; udọn̄ọ emi esịne ke otu n̄kpọ emi owotde owo akan, m̀mê owo edi n̄wan m̀mê edi erenowo.

   “Ima isisịn̄ede idem ọfọn kpukpru ini, iwụt Andibot nnyịn ke imama idem emi enye ọkọnọde nnyịn.”​—Jessica.

 Se anade ọfiọk: Ndisịn̄ede idem eyenyene ata akamba ufọn ọnọ fi ke ini iso, onyụn̄ ekeme ndin̄wam fi idahaemi. Eyenan̄wan kiet emi ekerede Tonya ọdọhọ ete: “Inyeneke se idinamde fi ọdọhọ, ‘Ekpedi mma ndiọn̄ọ n̄kpọkọwọrọke nsan̄a anyan usụn̄ m̀mê n̄kpọkọwọrọke mfehe nsịn̄ede idem.’ Mma n̄wọrọ n̄kesịn̄ede idem utu ke ndidọhọ ke emi m̀mê oko iyakke, inyeneke se isinamde ntua n̄kpọfiọk.”

 Ndusụk se ikemede ndinam owo okûsịn̄ede idem ẹdi:

•   Inyeneke se inamde ọdọn̄ mi. “Ini mme owo ẹdide n̄kparawa, mmọ ẹsikere ke inyeneke se mmimọ mîkemeke ndinam. Ọsọsọn̄ ndikere ke ini oyodu emi afo edinyenede udọn̄ọ. Osụk ekere ke mbon emi ẹma ẹkesọn̄ kpọt ẹsinyene.”​—Sophia.

•   Ini idụhe. “Sia nsinyenede ediwak n̄kpọ ndinam, nsinenịm ini emi ndidiade eti udia ye ini emi ndiduọkde odudu, edi esisọn̄ mi ndiyom ini nsịn̄ede idem.”​—Clarissa.

•   Nsịnke enyịn̄ ke itie usịn̄ede idem. “Ndiye idem akpa okụk​—ana ekpekpe okụk mbemiso odụkde itie usịn̄ede idem!”​—Gina.

 Kere ise:

 Nso n̄kpọ isinen̄ede inam ọsọn̄ fi ndisịn̄ede idem? Imọdiọn̄ọ ke idimemke ndikan n̄kpọ oro man ekeme ndisịn̄ede idem, edi ayadia ediwak ufọn.

 Se n̄kpọ ifan̄ emi ẹkemede ndin̄wam mi:

•   Diọn̄ọ ke edi utom fo ndise mban̄a idem fo.​—Galatia 6:5.

•   Kûyoyom n̄kpọ se ada ọdọhọ ke enye anam fi okûsịn̄ede idem. (Ecclesiastes 11:4) Ke uwụtn̄kpọ, idịghe tutu afo esesịn enyịn̄ ke itie usịn̄ede idem ndien afo ekeme nditọn̄ọ ndisisịn̄ede idem. Yom n̄kpọ emi amade nam da sịn̄ede idem nyụn̄ sinam n̄kpọ oro ke ubọk ke ubọk.

•   Bụp mbon en̄wen se mmọ ẹsinamde ẹda ẹsịn̄ede idem.​—Mme N̄ke 20:18.

•   Nyene akpan ini emi edisisịn̄erede idem. Biere nte oyomde ndinam n̄ketre nyụn̄ wet se anamde nịm, oro ayanam enen̄ede esịn ukeme esịn̄ede idem.​—Mme N̄ke 21:5.

•   Yom owo san̄a kiet sịn̄ede idem. Edieke enyenede ufan emi esisan̄ade kiet esịn̄ede idem, enye ayan̄wam fi esisịn̄ede idem kpukpru ini.​—Ecclesiastes 4:​9, 10.

•   Diọn̄ọ ke n̄kpọ idisan̄ake nte ekerede kpukpru ini, ama etịbe ntre, kûtre ndika iso nsịn̄ede idem.​—Mme N̄ke 24:10.

 Bible ọdọhọ irenowo ye iban “ẹfara ke idem.” (1 Timothy 3:​2, 11) Ntre kûnanam uwot idem. Mme owo ẹsida ke mbon emi ẹdụkde-dụk ẹnyịne ke usịn̄ede idem ẹdi mbon n̄wụtidem. N̄kaiferi kiet emi ekerede Julia ọdọhọ ke imọ isimaha akparawa emi esịnde ibuot esịn itọn̄ esịn̄ede idem man edi ediye akparawa, edi ikereke nte akpasan̄ade ọdiọn̄ọ n̄kpọ.

 Enyene mbon emi ẹsidomode ndin̄wam mme owo ẹsịn̄ede idem; kpeme idem ye item utọ mme owo oro mbak udûnọmọ idemfo. Item mmọ ekeme ndinam fi akada unan onyụn̄ anam fi efre “se idide akpan n̄kpọ ikan” ke uwem.​—Philippi 1:10.

 N̄kpọ en̄wen edi ke se ẹtịn̄de man ọdọn̄ owo ndisịn̄ede idem ekeme ndikam nnam okûdọn̄ owo ndisịn̄ede idem. N̄kaiferi kiet emi ekerede Vera ọdọhọ ete: “Ediwak n̄kaiferi ẹsitịm ndise mbon emi mmọ ẹyomde ndibiet ẹnịm, mmọ ẹsimen mme ndise oro ẹse ini mîdọn̄ke mmọ ndisịn̄ede idem. Oro esinam mmọ ẹmen idemmọ ẹdomo ye mme owo oro onyụn̄ anam esịt etịmede mmọ. Ọfọn ebiere nditịm idem fo n̄kama nnyụn̄ nnam idem ọsọn̄ fi, idịghe nditie n̄kere nte oyomde idem fo etie kpọt.”