1. Ke ini Adam ye Eve ẹkesọn̄de ibuot ye Jehovah, nso ke Jehovah eketịn̄ oro ọsọn̄ọde nnyịn idem?

JEHOVAH esisọn̄ọ ikọt esie idem. Enye anam emi toto ke ini emi Adam ye Eve ẹkenamde idiọkn̄kpọ. Ke ndondo oro mmọ ẹkesọn̄de ibuot ke In̄wan̄ Eden, Jehovah ama etịn̄ n̄kpọ emi edinọde ubonowo idotenyịn. Idotenyịn okosụk ododu ọnọ ubonowo. Ke ini se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ke Genesis 3:15 an̄wan̄ade mme owo, mmọ ẹyedori enyịn ke ẹyesobo Satan emi edide “akani urụkikọt” ẹnyụn̄ ẹbiat kpukpru utom esie ẹfep.​—Edi. 12:9; 1 John 3:8.

2. Didie ke Jehovah ọkọsọn̄ọ Noah idem?

² Noah ye ubon esie kpọt ẹkekpono Jehovah ke idiọk ererimbot oro mmọ ẹkedụn̄de. Afai ye orụk use oro mbon eyo Noah ẹkenamde ama odoro owo ndidien. Utọ n̄kpọ emi akpakanam idem emem Noah. (Gen. 6:​4, 5, 11; Jude 6) Edi Jehovah ama etịn̄ n̄kpọ emi akanamde Noah enyene uko onyụn̄ aka iso esịn idem ‘asan̄a ye Enye.’ (Gen. 6:9) Jehovah  ama ọdọhọ Noah ke imọn̄ isobo idiọk ererimbot oro, onyụn̄ etịn̄ se anade enye anam man ubon esie ẹbọhọ. (Gen. 6:​13-18) Se Jehovah eketịn̄de ama ọsọn̄ọ Noah idem.

3. Didie ke Jehovah ọkọsọn̄ọ Joshua idem? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

³ Jehovah ama ọdọhọ Joshua ada ikọt imọ odụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Idịghe ekpri utom ekedi oro sia mme idụt emi ẹkedụn̄de do ẹma ẹnyene ata n̄kpọsọn̄ mbonekọn̄. Akana enye an̄wana akan kpukpru mmọ. Jehovah ama ọfiọk ke idem eyenyek Joshua, ntak edi oro enye ọkọdọhọde Moses ọsọn̄ọ Joshua idem. Jehovah ọkọdọhọ Moses ete: “Mek Joshua nyụn̄ sịn udọn̄ nọ enye nyụn̄ sọn̄ọ enye idem, koro edi enye edibe mbio emi iso, enye edinyụn̄ anam mmọ ẹda isọn̄ oro afo edikụtde ẹnyene.” (Deut. 3:28) Mbemiso Joshua akakade ekọn̄, Jehovah ama onyụn̄ ọsọn̄ọ enye idem ete: “Idịghe mma n̄wụk fi? Nyene uko nyụn̄ kop odudu. Kûdịghe, kûnyụn̄ uyak idem enyek fi, koro Jehovah Abasi fo odude ye afo ke ebiet ekededi eke afo akade.” (Josh. 1:​1, 9) Ikọ emi ama enen̄ede ọsọn̄ọ Joshua idem!

4, 5. (a) Didie ke Jehovah ọkọsọn̄ọ ikọt esie idem ke eset? (b) Didie ke Jehovah ọkọsọn̄ọ Eyen esie idem?

⁴ Idịghe owo kiet kiet kpọt ke Jehovah ekesisọn̄ọ idem, enye ama esinyụn̄ ọsọn̄ọ ofụri ikọt esie idem. Ini ikọt Jehovah ẹkedude ke ufụn Babylon, enye ama etịn̄ prọfesi oro ọkọdọn̄de mmọ esịt. Jehovah ọkọdọhọ mmọ ete: “Kûkop ndịk, koro ami ndude ye afo. Kûsuan enyịn, koro ami ndide Abasi fo. Ami nyọsọn̄ọ fi idem. Ami nditreke ndin̄wam fi. Ami nditreke ndida ubọk nnasia edinen ido mi nsọn̄ọ mmụm fi n̄kama.” (Isa. 41:10) Jehovah ama onyụn̄ ọsọn̄ọ ikọt esie oro ẹkedude ke eyo mme apostle idem. Enye esisọn̄ọ nnyịn idem mfịn n̄ko.​—Kot 2 Corinth 1:​3, 4.

⁵ Jehovah ama esisọn̄ọ Jesus Eyen esie idem. Ini Jesus akanade baptism, enye ama okop Jehovah etiede ke heaven ọdọhọ ete: “Emi edi edima Eyen mi, emi ami nnyịmede.” (Matt. 3:17) Ikọ oro ama enen̄ede ọsọn̄ọ Jesus idem ofụri ini oro enye okodude ke isọn̄ ọkwọrọ ikọ!

6. Didie ke uwụtn̄kpọ talent ọsọn̄ọ nnyịn idem?

⁶ Jesus ama esisọn̄ọ mme owo idem ukem nte Ete esie. Ini enye eketịn̄de se iditịbede ke akpatre ini editịm n̄kpọ emi, enye ama ada uwụtn̄kpọ talent ọsọn̄ọ mme mbet esie idem ẹka iso ẹnam akpanikọ. Eteufọk ke uwụtn̄kpọ talent oro ama ọdọhọ ofụn kiet kiet oro akanamde akpanikọ ete: “Emetịm anam, eti ofụn emi anamde akpanikọ! Afo ama anam akpanikọ ke se mîwakke. Nyemek fi ese aban̄a ediwak n̄kpọ. Tiene usọufọk dat esịt.” (Matt. 25:​21, 23) Uwụtn̄kpọ oro ọsọn̄ọ nnyịn idem ndika iso nnam n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt.

7. Didie ke Jesus ọkọsọn̄ọ mme apostle esie idem, akpan akpan Peter?

⁷ Mme apostle Jesus ẹma ẹsineni m̀mê anie ke otu mmimọ okpon akan. Edi Jesus ama esinyene ime ekpep mmọ ete ẹsụhọde idem ẹsan̄a utom ẹnọ mbon en̄wen utu ke ndiyom ndidi etubom. Nte enye eketịn̄de n̄kpọ emi ye mmọ ama ọsọn̄ọ mmọ idem. (Luke 22:​24-26) Peter ama esiwak ndinam se Jesus mîmaha. (Matt. 16:​21-23; 26:​31-35, 75) Kpa ye oro, Jesus ikọsọnke Peter, edi ama ọsọn̄ọ enye idem onyụn̄ akam ọdọhọ enye ọsọn̄ọ nditọete esie idem.​—John 21:16.

8. Didie ke Hezekiah ọkọsọn̄ọ mme etubom ekọn̄ ye mbon Judah eken idem?

⁸ Mbemiso Jesus ekedide isọn̄ edikpep nnyịn nte ikpọsọn̄ọde owo idem, ikọt Abasi ẹma ẹfọfiọk ke ọfọn isọn̄ọ kiet eken idem. Hezekiah ama okot mme etubom ekọn̄ ye mbon Judah eken obon ọsọn̄ọ mmọ idem ke ini mbonekọn̄ Assyria ẹkeyomde ndidi en̄wan ye mmọ.​—Kot 2 Chronicle 32:​6-8.

9. Nso ke n̄wed Job ekpep nnyịn aban̄a ndisọn̄ọ owo idem?

⁹ Kpa ye oro edide Job okoyoyom ndọn̄esịt, enye ama ekpep mme ufan esie ita oro ẹkedide ndidọn̄ enye esịt nte ẹkpesọn̄ọde owo idem. Enye ama ọdọhọ mmọ ke ekpedi se iwọrọde imọ ọkọwọrọ mmọ ke imọ ‘ikpada ikọ inua imọ isọn̄ọ mmọ idem, ke ndọn̄esịt n̄kpọkinua imọ okponyụn̄ osụk mmọ esịt.’ (Job 16:​1-5) Ekem Elihu ye Jehovah ẹma ẹsọn̄ọ Job idem.​—Job 33:​24, 25; 36:​1, 11; 42:​7, 10.

10, 11. (a) Ntak emi okoyomde ẹsọn̄ọ adiaha Jephthah idem? (b) Mmanie mfịn ke ikpesitoro inyụn̄ isọn̄ọ idem?

¹⁰ Ama oyom ẹsọn̄ọ adiaha Jephthah idem n̄ko. Mbemiso Jephthah ete esie akakade ekọn̄ ye nditọ Ammon, enye ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ Jehovah ke edieke enye anamde imọ ikan, ke iyayak akpa owo emi ediwọrọde idikọm imọ ini imọ inyọn̄de idi inọ Jehovah. Enye oyokodu ke tent utuakibuot anam n̄kpọ Jehovah. Jehovah ama anam enye akan ke ekọn̄ oro. Akpa owo emi ọkọwọrọde edikọm enye ekedi adiaha esie. Enye ekedi n̄kukụre eyen esie. Ibuot ama oyon̄ Jephthah. Edi enye ama anam kpa nte enye ọkọn̄wọn̄ọde, ayak adiaha esie okodu ke tent utuakibuot ke Shiloh anam n̄kpọ Jehovah ke ofụri eyouwem esie.​—Judg. 11:​30-35.

¹¹ Imọdiọn̄ọ ke n̄kpọ emi ama ọsọn̄ Jephthah, edi anaedi ọkọsọn̄ adiaha esie akan. Kpa ye oro, enye ama enyịme ndinam se ete esie ọkọn̄wọn̄ọde. (Judg. 11:​36, 37) Oro ọkọwọrọ ke enye ididọhọ ebe idinyụn̄ inyeneke nditọ; ete esie idinyeneke owo emi ekerede enyịn̄ esie, idinyụn̄ inyeneke adiakpa. Omokụt do ke ama oyom ẹnen̄ede ẹdọn̄ enye esịt ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ enye idem. Bible ọdọhọ ete: “Ndien akabade edi ido ke Israel: Nditọiban Israel ẹsika ke isua ke isua ẹketoro adiaha Jephthah kpa owo Gilead, usen inan̄ ke isua.” (Judg. 11:​39, 40) Ediwak nditọete nnyịn iren ye iban oro mîdọhọ ndọ ẹnen̄ede ẹsịn idem ke ‘utom Ọbọn̄’ ukem nte adiaha Jephthah. Ndi ifọnke isitoro inyụn̄ isọn̄ọ mmọ idem?​—1 Cor. 7:​32-35.

12, 13. Didie ke Peter ọkọsọn̄ọ nditọete esie idem?

¹² Ke okoneyo oro ekesierede usen emi ẹkewotde Jesus, enye ama ọdọhọ apostle Peter ete: “Simon, Simon, sese! Satan emeben̄e oyom ndibọ mbufo man asak mbufo nte wheat. Edi mmanam n̄kpeubọk mban̄a fi nte mbuọtidem fo okûmem; ndien afo n̄ko, ke ini editọn̄ọde ntak ọsọn̄ idem, sọn̄ọ nditọete fo idem.”​—Luke 22:​31, 32.

¹³ Peter ama esịne ke otu mbon oro ẹkedade ikọt Abasi usụn̄ ke eyo mme apostle. (Gal. 2:9) Nte enye akanamde n̄kpọ uko uko ke usen Pentecost ye ke oro ebede ama ọsọn̄ọ nditọete esie idem. Ke enye ama akanam n̄kpọ Abasi ke ediwak isua, enye ama ewet leta ọnọ nditọete esie. Nso ikanam enye  ewet? Enye ọkọdọhọ mmọ ete: “N̄wet ikọ ifan̄ emi nnọ ẹsọk mbufo, man nnọ mbufo nsịnudọn̄ ye ikọ ntiense akpanikọ nte ke emi edi ata mfọnido Abasi oro owo mîdotke; ẹsọn̄ọ ẹda ke esịt.” (1 Pet. 5:12) Mme leta oro Peter ekewetde ama ọsọn̄ọ nditọete esie idem. Mmọ ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ nnyịn idem mfịn. Imenen̄ede iyom ẹsọn̄ọ nnyịn idem man ikeme nditie mbet ini emi Jehovah edinamde se enye ọkọn̄wọn̄ọde.​—2 Pet. 3:13.

14, 15. Didie ke mme n̄wed Bible oro apostle John ekewetde ọsọn̄ọ nnyịn idem?

¹⁴ Apostle John n̄ko ama esịne ke otu mbon oro ẹkedade ikọt Abasi usụn̄ ke eyo mme apostle. Se enye ekewetde ke Gospel esie aban̄a ukwọrọikọ Jesus enem tutu. Gospel esie ọsọn̄ọ mme Christian idem ke ata ediwak isua, ke onyụn̄ ọsọn̄ọ nnyịn idem mfịn. Enye ikpọn̄ ewet ke Gospel esie ke Jesus ọkọdọhọ ke ima ke ẹdida ẹdiọn̄ọ ata mbet imọ.​—Kot John 13:​34, 35.

¹⁵ Enyene mme akpan n̄kpọ en̄wen emi apostle John ewetde ke leta esie mbita. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini idiọkn̄kpọ nnyịn anamde idem emem nnyịn, ndi nnyịn isikopke ndọn̄esịt ini ikotde ke “iyịp Jesus . . . eyet nnyịn isana ke kpukpru idiọkn̄kpọ”? (1 John 1:7) Edieke esịt akade iso afịna nnyịn, ndi isinemke nnyịn ke ini ikotde ke ‘Abasi okpon akan esịt nnyịn’? (1 John 3:20) John ikpọn̄ ewet ke “Abasi edi ima.” (1 John 4:​8, 16) Enye ada ọyọhọ leta esie iba ye ita otoro ikọt Abasi oro ‘ẹkade iso ẹsan̄a ke akpanikọ.’​—2 John 4; 3 John 3, 4. 

16, 17. Didie ke apostle Paul ọkọsọn̄ọ mme Christian eyo esie idem?

¹⁶ Etie nte apostle Paul ọkọsọn̄ọ nditọete idem akan ke eyo mme apostle. Sia otu emi ẹkedade ikọt Abasi  usụn̄ ini oro ẹkedude ke Jerusalem, etie nte ediwak mme apostle ẹkedụn̄ do ini ẹketọn̄ọde esop Christian obufa obufa. (Utom 8:14; 15:2) Mme Christian oro ẹkedụn̄de ke Judea ẹma ẹsikwọrọ Christ ẹnọ mbon Ido Ukpono Mme Jew oro ẹkenịmde ke Abasi kiet kpọt odu. Edi edisana spirit ama anam apostle Paul ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mbon oro ẹketuakde ibuot ẹnọ ediwak abasi ke nsio nsio idụt oro Greece ye Rome ẹkekarade.​—Gal. 2:​7-9; 1 Tim. 2:7.

¹⁷ Paul ama ọkwọrọ ikọ ke ofụri ikpehe oro ẹkotde Turkey idahaemi, onyụn̄ ọkwọrọ ke Greece ye Italy. Enye ama asiak nsio nsio esop ke mme ebiet emi mbon oro mîdịghe mme Jew ẹkedụn̄de. Ama oyom ẹsọn̄ọ mbufa mbet Christ emi idem sia mmọ “ẹma ẹtọn̄ọ ndikụt ukụt ke ubọk mbio obio [mmọ].” (1 Thess. 2:14) Ke n̄kpọ nte isua 50 eyo mme apostle, Paul ama ewet ọnọ obufa esop oro ẹkesiakde ke Thessalonica ete: “Nnyịn imesikọm Abasi kpukpru ini ke ini isiakde kpukpru mbufo enyịn̄ ke akam nnyịn, koro nnyịn mîtreke nditi utom mbuọtidem mbufo ye utom ima mbufo ye ime mbufo.” (1 Thess. 1:​2, 3) Enye ama ọdọhọ mmọ n̄ko ete “ẹka iso ẹdọn̄ kiet eken esịt ẹnyụn̄ ẹbọp kiet eken ọkọri.”​—1 Thess. 5:11.

18. Didie ke Otu oro ẹkesede ẹban̄a utom ikọt Abasi ke eyo mme apostle ẹkesọn̄ọ Philip idem?

¹⁸ Otu oro ẹkesede ẹban̄a utom ikọt Abasi ke eyo mme apostle ẹma ẹsisọn̄ọ mbiowo ye kpukpru ikọt Abasi idem. Otu oro ẹma ẹnen̄ede ẹn̄wam Philip ini enye ọkọkwọrọde Christ ọnọ mbon Samaria. Mmọ ẹma ẹsio Peter ye John ke otu mmọ ẹdọn̄ ẹkebọn̄ akam ẹnọ mbufa mbet Christ man mmọ ẹbọ edisana spirit. (Utom 8:​5, 14-17) Mmọ ndikosio Peter ye John ndọn̄ ẹka Samaria ama enen̄ede ọsọn̄ọ Philip ye mbufa mbet oro idem.

19. Nso iketịbe ini mme Christian eyo mme apostle ẹkekotde leta oro ẹkenọde ẹsọk mmọ?

¹⁹ Nte ini akakade, ama oyom otu oro ẹbiere m̀mê akpana mme Christian oro mîdịghe mme Jew ẹtiene ẹna mbobi nte Ibet Moses ọkọdọhọde mme Jew ẹna. (Utom 15:​1, 2) Otu oro ẹma ẹbọn̄ akam ẹben̄e Jehovah ọnọ mmọ edisana spirit esie ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹdụn̄ọde N̄wed Abasi. Oro ama an̄wam mmọ ẹbiere ke iyomke mme Christian ẹna mbobi aba. Ekem mmọ ẹma ẹwet se mmọ ẹkebierede ke leta, ẹnyụn̄ ẹyak leta oro ẹnọ nditọete ẹda ẹsọk mme esop man nditọete ẹfiọk se mmọ ẹkebierede. Nditọete ẹma ẹnen̄ede ẹdara ini mmọ ẹkekotde leta oro. Leta oro ama ọsọn̄ọ mmọ idem etieti.​—Utom 15:​27-32.

20. (a) Didie ke Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹsisọn̄ọ kpukpru nnyịn idem? (b) Mbụme ewe ke idibọrọ ke ibuotikọ oro etienede?

²⁰ Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn mfịn ẹsisọn̄ọ mbon Bethel, mme isụn̄utom, mme esenyịn circuit, ye mme akpan asiakusụn̄ idem. Mmọ ẹsinyụn̄ ẹsọn̄ọ nditọete emi ẹsibọpde n̄kpọ ẹnọ esop Abasi ye kpukpru ikọt Abasi eken idem. Esinem nnyịn ke ini mmọ ẹsọn̄ọde nnyịn idem ukem nte ekenemde nditọete nnyịn ke eyo mme apostle. Ke 2015, mmọ ẹma ẹsio ediye ekpri n̄wed Fiak Tiene Jehovah. N̄wed emi ọsọn̄ọ ediwak ikọt Abasi idem ke ofụri ererimbot. Edi, ndi sụk mbon oro ẹdade ikọt Abasi usụn̄ ẹkpesọn̄ọ owo idem? Iyọbọrọ mbụme emi ke ibuotikọ oro etienede.