1. Nso item ke apostle Peter ọkọnọ mme Christian? Nso inam etie nte ke item esie oro ọsọn̄ akaha?

 EDIDE idori enyịn ndikodu uwem ke heaven m̀mê ke Paradise ke isọn̄, iyekpep n̄kpọ ito item emi apostle Peter ọkọnọde mme Christian emi ẹkeyetde aran ke eyo esie ete: “Kpa nte Enye emi okokotde mbufo edide Edisana, mbufo n̄ko ẹkabade ẹsana ke ofụri edu uwem mbufo, koro ẹwet ẹte: ‘Mbufo ẹnyene ndidi edisana koro ami ndide edisana.’” (1 Pet. 1:​15, 16) Se ikụtde ke ikọ Peter oro anam idiọn̄ọ ke kpa ye emi Jehovah asanade akan kpukpru owo ke ofụri ererimbot, ke imekeme ndikpebe enye. Ana kpukpru se nnyịn inamde asana. Edi sia nnyịn mîfọnke ima, imekeme ndikere ke utọ n̄kpọ oro ọsọn̄ akan nnyịn. Peter ama anam ediwak ndudue, edi uwem esie anam ikụt ke imekeme ‘ndisana.’

2. Mme mbụme ewe ke idibọrọ ke ibuotikọ emi?

² Mme mbụme emi iyomde ndibọrọ ke ibuotikọ emi ẹdi: Nso ke owo ndidi edisana ọwọrọ? Nso ke Bible ekpep nnyịn aban̄a nte Jehovah asanade eketre? Nso ke ikpanam man kpukpru se inamde asana? Didie ke nnyịn ndisana edin̄wam nnyịn ikpere Jehovah?

3. Ẹkpedọhọ ke owo edi edisana, ediwak owo ẹsikere ke utọ owo oro esitie didie? M̀mọ̀n̄ ke ikeme ndikụt akpanikọ?

³ Ẹkpedọhọ ke owo edi edisana, ediwak owo ẹsikere ke utọ owo oro esisịne n̄kpọ eset eset, esimen n̄kpọ Abasi obiom ke ibuot, inyụn̄ idịghe owo inemesịt. Edi utọ n̄kpọ oro ikemeke ndidi akpanikọ sia Jehovah emi edide edisana edi “Abasi inemesịt.” (1 Tim. 1:11) Ikọt Jehovah ẹdi mbon “inemesịt”  n̄ko. (Ps. 144:15) Jesus ama asua ọnọ mbon emi ẹkesisịnede san̄asan̄a ọfọn̄, ye mbon emi ẹdide mmọ ẹma ẹyom ndinam nti n̄kpọ nnọ mbon en̄wen mmọ ẹnam ke eferife man ẹkụt mmọ. (Matt. 6:1; Mark 12:38) Se Bible etịn̄de an̄wam nnyịn mme ata Christian idiọn̄ọ se ndidi edisana ọwọrọde. Imenen̄ede inịm ke Abasi nnyịn emi edide edisana, onyụn̄ amade nnyịn ikemeke ndidọhọ nnyịn inam n̄kpọ emi nnyịn mîdikemeke ndinam. Ntre ke ini Jehovah ọdọhọde nnyịn: “Mbufo ẹnyene ndidi edisana,” imenịm ke imekeme ndisana. Edi mbemiso ikemede ndidi edisana, ọfọn idiọn̄ọ kan̄a se ndidi edisana ọwọrọde.

4. Nso ke ikọ oro “edisana” ọwọrọ?

⁴ Ikọ oro “edisana” ọwọrọ nso? Ke Bible, ẹsiwak ndida ikọ oro ntịn̄ mban̄a owo emi enyenede eti uwem, m̀mê owo emi okponode Abasi nte Abasi oyomde. Ẹkeme ndinyụn̄ ndọhọ ke owo emi ama okosio idemesie san̄asan̄a enịm ndinam n̄kpọ Abasi edi edisana. Kpukpru emi ọwọrọ ke edieke inyenede eti uwem, ikponode Jehovah nte enye oyomde, inyụn̄ ikperede enye, ke idi edisana. Esinem nnyịn ndikụt ke Jehovah emi asanade ntre osụk oyoyom ndikpere nnyịn kpa ye emi nnyịn mîfọnke ima.

5. Nso ke nti angel ẹkpep nnyịn ẹban̄a Jehovah?

⁵ Jehovah asana ke kpukpru usụn̄ onyụn̄ anana ndo. Se mme seraph, oro edi, mme angel emi ẹdade ẹkpere ebekpo esie ẹketịn̄de anam idiọn̄ọ. Ndusụk mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Edisana, edisana, edisana Jehovah mme udịm.” (Isa. 6:3) Ekpedi mme angel isanake, mmọ ikpekemeke ndisịne ke ubon Abasi. Sia mme angel ẹdide edisana, ini ekededi emi Jehovah ọdọn̄de mmọ utom ke isọn̄ ọnọ owo, ebiet emi mmọ ẹdade ekeme ndikabade edisana. Se iketịbede edi oro ini angel okotobode Moses etop ke itie emi ikan̄ akasakde ke eto n̄kukịm.​—Ex. 3:​2-5; Josh. 5:15.

6-7. (a) Ke Exodus 15:​1, 11, didie ke Moses akanam nditọ Israel ẹnen̄ede ẹkụt ke Jehovah edi edisana? (b) Nso ikesiti kpukpru nditọ Israel ke Jehovah edi edisana? (Se ndise ikpaedem Enyọn̄-Ukpeme emi.)

⁶ Ke Moses ama akada nditọ Israel ebe Ididuot Inyan̄, enye ama anam mmọ ẹnen̄ede ẹkụt ke Jehovah Abasi mmọ edi edisana. (Kot Exodus 15:​1, 11.) Nte mbon Egypt ye mbon Canaan emi ẹkekponode nsunsu abasi ẹkesinamde n̄kpọ ama edehe tutu. Mbon Canaan ẹma ẹsiwa nditọwọn̄ ẹnọ mme abasi mmọ, ẹnyụn̄ ẹnam oburobụt idan̄ ini mmọ ẹkponode mme abasi mmọ. (Lev. 18:​3, 4, 21-24; Deut. 18:​9, 10) Edi Jehovah Abasi nnyịn itiehe nte mme nsunsu abasi oro. Tutu amama, enye ididọhọke ikọt esie ẹbak utọ ibak oro m̀mê ẹnam utọ ndek ndek n̄kpọ oro. Jehovah asana ke kpukpru usụn̄. Se ẹkewetde ke gold ẹdian ke mbọbọ ibuot akwa oku anam ikụt ke emi edi ntre. Ẹkewet do ẹte: “Jehovah edi Edisana.”​—Ex. 28:​36-38.

⁷ Se ẹkewetde ẹdian ke mbọbọ ibuot akwa oku oro ama anam owo ekededi enen̄ede okụt ke Jehovah edi edisana. Edi ekpedi eyen Israel ikekwe se ẹkewetde oro, sia enye mîkekemeke ndisan̄a n̄kpere akwa oku, ndi oro ọwọrọ ke enye ididiọn̄ọke ke Jehovah edi edisana? Iwọrọke! Ukem ikọ oro ama odu ke Ibet emi ẹkekotde ẹnọ kpukpru nditọ Israel, m̀mê edi erenowo, m̀mê edi n̄wan, m̀mê edi eyenọwọn̄. (Deut. 31:​9-12) Ekpedi afo ama odu ini ẹkekotde Ibet oro, okpokokop mme ikọ ntem: “Ami ndi Jehovah Abasi mbufo; ndien mbufo ẹnyene . . . ndidi edisana, koro ami ndide edisana,” ye “Mbufo ẹnyene ndidi edisana nnọ mi, koro ami Jehovah ndi edisana.”​—Lev. 11:​44, 45; 20:​7, 26.

8. Nso ke ikpep ito Leviticus 19:2 ye 1 Peter 1:​14-16?

⁸ Ẹyak ise ise n̄kpọ kiet emi Jehovah  ọkọdọhọde ẹkot ẹnọ kpukpru nditọ Israel ke Leviticus 19:2. Jehovah ọkọdọhọ Moses ete: “Dọhọ ofụri esop nditọ Israel ete, ‘Mbufo ẹnyene ndidi edisana, koro ami Jehovah Abasi mbufo ndide edisana.’” Ini Peter ekewetde ọdọhọ mme Christian ete “mbufo . . . ẹkabade ẹsana,” etie nte enye akada ikọ esie oro oto itien̄wed Leviticus oro. (Kot 1 Peter 1:​14-16.) Nnyịn inịmke Ibet Moses aba. Edi se Peter ekewetde oro anam ikụt ke Leviticus 19:2 ekpep nnyịn ke Jehovah edi edisana, ke ana kpukpru mbon emi ẹmade enye ẹnyụn̄ ẹdomo ndisana. Ikọ oro ebehe kpukpru nnyịn, edide iduak ndikodu uwem ke heaven m̀mê ke Paradise mi ke isọn̄.​—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Nso ufọn ke idibọ ima ise se idude ke Leviticus ibuot 19?

⁹ Ọdọdọn̄ nnyịn ndidiọn̄ọ nte ikemede ndisana sia iyom ndinam esịt enem edisana Abasi nnyịn. Jehovah eteme nnyịn se ikpanamde man isana. Itie kiet emi ikemede ndikụt utọ item oro edi Leviticus ibuot 19. Marcus Kalisch eyen Hebrew emi ekedide ataifiọk emi ekesinamde ndụn̄ọde aban̄a Bible ekewet ete: ‘Etie nte Leviticus ibuot 19 ọdọn̄ọ n̄kpọ akan, do ke ẹneme n̄kpọ ẹkan, onyụn̄ etie nte enye edi ata akpan ibuot ke ofụri n̄wed Leviticus ye ke akpa n̄wed ition ke Bible.’ Ti ke akpa item emi odude ke Leviticus ibuot 19 edi: “Mbufo ẹnyene ndidi edisana.” Idahaemi imọn̄ ineme ndusụk ufan̄ikọ ke ibuot 19 oro, emi ẹdikpepde nnyịn nte ikemede ndidi edisana kpukpru usen.

10-11. Leviticus 19:3 ọdọhọ ke ikpanam nso? Ntak emi anade inam ntre?

¹⁰ Ke Jehovah ama ọkọdọhọ nditọ Israel ke mmọ ẹnyene ndidi edisana, enye ama adian do ete: “Mbufo kiet kiet ẹnyene ndibak ete ye eka mbufo . . . Ami ndi Jehovah Abasi mbufo.”​—Lev. 19:​2, 3.

¹¹ Omokụt do ke ana ikpono ete ye eka nnyịn nte Abasi ọdọhọde. Ndi emeti ini kiet emi ete kiet okobụpde Jesus: “Nso eti n̄kpọ ke nnyene ndinam man nnyene nsinsi uwem?” Kiet ke otu n̄kpọ emi Jesus ọkọdọhọde enye anam ekedi yak enye okpono ete ye eka esie. (Matt. 19:​16-19) Jesus ama akam  asua ọnọ mme Pharisee ye mme scribe ke nte mmọ ẹkesiode n̄kari ẹdi mbak mmọ ẹdise ẹban̄a ete ye eka mmọ. Se mmọ ẹkenamde oro ama anam ‘ikọ Abasi akabade edi ikpîkpu.’ (Matt. 15:​3-6) “Ikọ Abasi” emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke Matthew emi ama esịne ọyọhọ ibet ition ke otu Ibet Duop, afiak esịne se ikotde oro ke Leviticus 19:3. (Ex. 20:12) Ti n̄ko ke ekedi Abasi ọdọhọ: “Mbufo ẹnyene ndidi edisana, koro ami Jehovah Abasi mbufo ndide edisana,” enye ọnọ item emi ikụtde ke Leviticus 19:​3, emi ọdọhọde yak ikpono ete ye eka nnyịn.

12. Item emi ikụtde ke Leviticus 19:3 akpanam ibụp idem nnyịn nso?

¹² Edieke ikerede item emi Jehovah ọnọde nnyịn ete ikpono ete ye eka nnyịn, imekeme ndibụp idem nnyịn, ‘Ndi mmokpono ete ye eka mi?’ Edieke ekerede ke imọ ikesinen̄ekede ise iban̄a ete ye eka imọ ke ini edem, biere nditọn̄ọ idahaemi nse mban̄a mmọ. Kûwot idem nte mûkanamke se ẹtịn̄de emi, sia se ima ikebe ama ebe; kam biere ete ke ọtọn̄ọde ke mfịn emi, ke imọ iyenen̄ede ise mmọ enyịn. Siwak ndika n̄kese mmọ. Ekpedi ke an̄wam mmọ ẹnyene se ẹdade ẹdu uwem, ke an̄wam mmọ ẹkpere Jehovah, mîdịghe ke ọdọn̄ mmọ esịt, ndi emekeme ndinam n̄kan nte anamde idahaemi? Ama anam ntre, ọwọrọ amanam se Leviticus 19:3 etịn̄de.

13. (a) Siak item efen emi ikụtde ke Leviticus 19:3. (b) Nso ke Luke 4:​16-18 etịn̄ aban̄a Jesus emi ikpekpebede?

¹³ Leviticus 19:3 ekpep nnyịn usụn̄ en̄wen emi ikemede ndisana. Itie oro etịn̄ aban̄a ndinịm Sabbath. Idịghe se inịmde Sabbath sia mme Christian inịmke Ibet Moses aba. Kpa ye oro, imekeme ndikpep ediwak n̄kpọ nto nte nditọ Israel ẹkesinịmde Sabbath ye ufọn emi mmọ ẹkebọde mmọ ẹma ẹnam ntre. Sabbath ekedi usen ukpono Abasi; owo ikesinamke utom ndomokiet usen oro. * Ntak oro ekesinam Jesus aka synagogue ke obio emana esie ke usen Sabbath okokot Ikọ Abasi. (Ex. 31:​12-15; kot Luke 4:​16-18.) Abasi ndikọdọhọ ke Leviticus 19:3 ke nditọ Israel ‘ẹnyene ndinịm mme sabbath imọ’ akpana anam nnyịn isisio ini inịm kpukpru usen ida inam n̄kpọ Abasi. Se uwem fo ise. Ndi emekere ke edi se osion̄ode ubọk ke ndusụk n̄kpọ man ekeme ndinam se ẹtịn̄de oro? Edieke afo esisiode ini enịm ọnọ n̄kpọ Abasi, eyenen̄ede ekpere Jehovah, oro oyonyụn̄ an̄wam fi asana.

14. Nso akpan n̄kpọ ke ẹtịn̄ ẹfiak ẹtịn̄ ke Leviticus ibuot 19?

¹⁴ Enyene akpan n̄kpọ kiet emi ẹtịn̄de ẹfiak ẹtịn̄ ke Leviticus ibuot 19, emi ekemede ndin̄wam nnyịn ika iso isana. Ke utịt ufan̄ikọ 4, ẹdọhọ ẹte: “Ami ndi Jehovah Abasi mbufo.” Ikọ oro, m̀mê mbiet ikọ oro odu utịm ike 16 ke ibuot 19 oro. Oro anam iti akpa ibet ke otu Ibet Duop emi Abasi ọkọnọde nditọ Israel. Ibet oro ọdọhọ: “Ami ndi Jehovah Abasi fo . . . Kûnyene abasi efen ukọrọ ye ami.” (Ex. 20:​2, 3) Ana kpukpru Christian emi ẹyomde ndisana ẹkụt ẹte ke idụhe n̄kpọ ndomokiet m̀mê owo ndomokiet emi mmọ ẹdade ke akpan n̄kpọ ẹkan Abasi. N̄kpọ efen edi ke sia nnyịn ikerede Mme Ntiense Jehovah, imenen̄ede ibiere ke nnyịn idinamke n̄kpọ ndomokiet emi edisuenede enyịn̄ oro.​—Lev. 19:12; Isa. 57:15.

15. Se ẹtịn̄de ke ndusụk ufan̄ikọ ke Leviticus ibuot 19 ẹban̄a uwa akpanam nnyịn inam nso?

¹⁵ Nditọ Israel ndikenịm mme ibet emi Abasi ọkọnọde mmọ okowụt ke mmọ ẹnyịme ke  Jehovah edi Abasi mmọ. Leviticus 18:4 ọdọhọ: “Mbufo ẹnyene ndinịm mme ubiereikpe mi, nnyụn̄ n̄kpeme mme ewụhọ mi, man mbufo ẹsan̄a ke mmọ. Ami ndi Jehovah Abasi mbufo.” Ndusụk “mme ewụhọ” emi ẹkenọde nditọ Israel ẹdu ke Leviticus ibuot 19. Ke uwụtn̄kpọ, ke ufan̄ikọ 5-8, 21, 22 ẹtịn̄ ẹban̄a nte ẹkpewade unam. Akana ẹwa mme unam oro ke usụn̄ emi ‘mîdisabakede edisana n̄kpọ Jehovah.’ Se ikotde ke mme ufan̄ikọ oro akpana anam nnyịn idomo nte ikekeme ndinam se inemde Jehovah esịt, onyụn̄ anam itoro emi itorode enye etie nte uwa emi enye ekesimade ndibọ, ukem nte Mme Hebrew 13:15 ọdọhọde yak inam.

16. Nso ke ẹtịn̄ ke Leviticus ibuot 19 emi ekemede nditi nnyịn ke mbon emi ẹnamde n̄kpọ Jehovah ana ẹkpụhọde ye mbon emi mînamke?

¹⁶ Edieke iyomde ndidi edisana, ana iben̄e idem ndinam mme owo ẹkụt ẹte ke nnyịn idi ata isio ye mbon emi mîkponoke Jehovah. Ekeme ndisọn̄ nnyịn ndinam emi sia ndusụk ini, nditọ ufọkn̄wed nnyịn, mbon mbubehe nnyịn, mbon nnyịn emi mîdịghe Mme Ntiense Jehovah, ye mbon en̄wen ẹkeme ndidomo ndikpan nnyịn ndinam n̄kpọ Jehovah nte enye oyomde. Ama etịbe ntre, ana ibiere nnennen se idinamde. Edi nso idin̄wam nnyịn idiọn̄ọ nnennen se ikpebierede? Enyene item kiet emi odude ke Leviticus 19:​19, emi ọdọhọde ete: ‘Kûsịne ọfọn̄idem eke ẹbuakde nsio nsio urụk iba ẹdọk.’ Ke ntak ibet oro, eyen Israel akpada ye owo idụt efen, idisọn̄ke ndidiọn̄ọ enye emi edide eyen Israel. Sia nnyịn mînịmke Ibet Moses, idiọkke Christian ndisịne ọfọn̄ emi ẹdade nsio nsio utọ ọfọn̄ ẹkịm, utọ nte ndida ọfọn̄ ọfọn̄isịn ndian ye utọ ọfọn̄ en̄wen n̄kịm. Edi enye emi nnyịn mîdinamke edi nnyịn ndikpebe mbon emi se mmọ ẹnịmde ye se mmọ ẹnamde mîsan̄ake ye se Bible ekpepde, ọkpọkọm mmọ ẹdi nditọ ufọkn̄wed nnyịn, mbon mbubehe nnyịn, m̀mê mbon nnyịn. Oro iwọrọke ke nnyịn imaha mbon nnyịn ye mme mbọhọidụn̄ nnyịn. Imama mmọ. Edi enyene mme akpan n̄kpọ ke uwem nnyịn emi anade ikụt ke nnyịn emi idide ikọt Jehovah idi ata isio isio. Ti ke owo ndidian̄ade idemesie san̄asan̄a nda nnọ Abasi esịne ke otu mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke owo edi edisana. Edieke iyomde ndika iso ndi edisana, ana inam n̄kpọ nte Abasi oyomde.​—2 Cor. 6:​14-16; 1 Pet. 4:​3, 4.

17-18. Nso akpan n̄kpọ ke ikeme ndikpep nto Leviticus 19:​23-25?

¹⁷ Ikọ oro “Ami ndi Jehovah Abasi mbufo” akpakana an̄wam nditọ Israel ẹnịm n̄kpọ Abasi akpa ke uwem mmọ. Didie ke mmọ ẹkpekenam oro? Leviticus 19:​23-25 etịn̄ usụn̄ kiet  emi mmọ ẹkpekenamde oro. (Kot.) Kop mi nte eyen Israel akpakanamde ewụhọ oro ini enye odụkde Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Ke ini eyen Israel ọkọtọde eto emi edinyenede mfri, ikanaha enye adia mfri eto oro akpa isua oro, idiaha ọyọhọ isua iba, inyụn̄ idiaha ọyọhọ isua ita. Edi ke ọyọhọ isua inan̄, akana enye emen kpukpru mfri emi eto oro on̄wụmde ọkọnọ ẹnam n̄kpọ Abasi ke tent utuakibuot. Ọyọhọ isua ition ndien ke enye ekekeme nditọn̄ọ ndidia mfri eto emi enye ọkọtọde. Akpakana ibet emi an̄wam nditọ Israel ẹkụt ke n̄kpọ Abasi edi akpa. Akana mmọ ẹnịm ke Jehovah ọyọnọ mmọ se mmọ ẹdiade, ẹnyụn̄ ẹnịm n̄kpọ Abasi akpa. Edieke mmọ ẹnamde ntre, Jehovah iditreke-tre ndinọ mmọ se mmọ ẹdiade. Abasi ama onyụn̄ ọdọhọ mmọ ẹsitịp n̄kpọ ẹnọ yak ẹda ẹnam utom ke itie emi ẹkesituakde ibuot ẹnọ imọ.

¹⁸ Ibet emi ikụtde ke Leviticus 19:​23-25 eti nnyịn ikọ emi Jesus eketịn̄de ini enye ọkwọrọde ikọ ke obot. Enye ọkọdọhọ ete: “Ẹtre nditịmede esịt mban̄a uwem mbufo ẹte ididia nso m̀mê idin̄wọn̄ nso.” Enye ama ọdọhọ n̄ko ete: “Ete mbufo eke heaven ọfiọk ke mbufo ẹmeyom kpukpru n̄kpọ emi.” Abasi emi esisede aban̄a inuen eyese aban̄a nnyịn. (Matt. 6:​25, 26, 32) Imenịm ke Jehovah iditreke ndinọ nnyịn se iyomde. Nnyịn n̄ko imesin̄wam mbon emi ẹyomde un̄wam, edi nnyịn isisioho idem etop. Nnyịn isinyụn̄ ibiatke ini nditịp okụk ẹda ẹnam n̄kpọ esop. Jehovah okụt kpukpru nti n̄kpọ emi inamde do, oyonyụn̄ ọnọ nnyịn utịp. (Matt. 6:​2-4) Ima inam kpukpru oro, oro owụt ke se ẹtịn̄de ke Leviticus 19:​23-25 an̄wan̄a nnyịn.

19. Mme ufan̄ikọ ifan̄ emi inemede ke n̄wed Leviticus ibuot 19 ẹkpep fi nso?

¹⁹ Ufan̄ikọ ifan̄ kpọt ke ineme ke Leviticus ibuot 19; mme ufan̄ikọ oro ẹnyụn̄ ẹn̄wam nnyịn ikụt nte ikemede ndibiet edisana Abasi nnyịn. Ima ikpebe enye, iyodomo ‘ndisana ke ofụri edu uwem nnyịn.’ (1 Pet. 1:15) Ediwak mbon emi mînamke n̄kpọ Jehovah ẹsikụt nti edu ikọt Abasi, oro onyụn̄ anam ndusụk mmọ ẹnọ Jehovah ubọn̄. (1 Pet. 2:12) Edi mme n̄kpọ efen efen do emi ikemede ndikpep nto Leviticus ibuot 19. Ke ibuotikọ emi etienede, iyeneme mme ufan̄ikọ efen ke ibuot 19 oro, iyonyụn̄ ikụt nsio nsio usụn̄ en̄wen emi ikemede ‘ndisana’ nte Peter ọkọdọhọde.