1. Nso isinam esịt enen̄ede enem nnyịn?

ESINEM nnyịn ndikop ke ata ediwak owo ke ẹdidiana ye nnyịn ẹkpono Jehovah! Mbon oro ikekpepde Bible isua oko ẹma ẹbe 10,000,000. Emi owụt ke nnyịn ke inam un̄wana nnyịn ayama. Mme owo ke miliọn ke miliọn ẹma ẹtiene nnyịn ẹdụk Editi ẹnyụn̄ ẹdikpep ke Abasi ọkọnọ eyen esie edikpa afak nnyịn ke ntak emi enye amade nnyịn.​—1 John 4:9.

2, 3. (a) Siak n̄kpọ emi mîkemeke ndikpan nnyịn ndiyama “nte se inọde un̄wana.” (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

² Ikọt Jehovah ke ofụri ererimbot ẹsem nsio nsio usem. Edi oro ikpanke nnyịn ndidiana kiet ntoro Ete nnyịn Jehovah. (Edi. 7:9) Inamke n̄kpọ m̀mê idụn̄ ke m̀mọ̀n̄, m̀mê isinyụn̄ isem ewe usem, imekeme ndiyama “nte se inọde un̄wana ke ererimbot.”​—Phil. 2:15.

³ Ediwak owo ndiditiene nnyịn n̄kpono Jehovah, ye nnyịn ndidiana kiet nnyụn̄ ndu ke ukpeme ọnọ Jehovah ubọn̄. Ke ibuotikọ emi, iyeneme nte ẹsisan̄ade ẹnam emi.​—Kot Matthew 5:​14-16.

4, 5. (a) Ke ẹsiode ndikwọrọ ikọ ẹfep, nso en̄wen ke ikpanam man iyak un̄wana nnyịn ayama? (b) Nso ikeme ndidi ufọn nnyịn ndituak inua imam nnyụn̄ ntie ufan ufan? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

⁴ Ibuotikọ kiet ke Enyọn̄-Ukpeme Ikọmbakara June 1, 1925 ọkọdọhọ ke owo ekededi eke mînamke ‘un̄wana esie ayama’ ke usen ifan̄ emi osụhọde ọnọ ererimbot emi idịghe ata asan̄autom Abasi. Ibuotikọ oro ekedi “Un̄wana Ayama ke Ekịm.” Ibuotikọ oro ọkọdọhọ ke edieke owo oyomde ndinam un̄wana esie ayama, ke ana enye ọkwọrọ eti mbụk onyụn̄ odu uwem nte Abasi amade. Emi owụt ke usụn̄ kiet emi inamde un̄wana nnyịn ayama edi ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ n̄kpep mme owo Bible. (Matt. 28:​19, 20) Edi ikụreke ke oro. Nte idude uwem eyetiene anam ẹnọ Jehovah ubọn̄. Mme owo ẹsikụt nnyịn ke ini ikwọrọde ikọ. Ntre nnyịn ndituak inua imam nnyụn̄ n̄kọm owo ufan ufan ayanam mme owo ẹfiọk utọ Abasi emi ikponode ye utọ mbon emi idide.

⁵ Jesus ọkọdọhọ mme mbet esie ete: “Ke ini mbufo ẹdụkde ufọk, ẹkọm mbonufọk oro.” (Matt. 10:12) Ke n̄kan̄ emi Jesus ye mme mbet esie ẹkekwọrọde ikọ, mme owo ẹma ẹsiwak ndidọhọ isenowo ẹdụk ẹdi ufọk. Edi idịghe ntre mfịn ke ediwak itie. Idem esinyek mme owo ke ini owo emi mmọ mîfiọkke awahade ufọk mmọ, ndusụk owo ẹsikam ẹyat esịt. Edi esịt ekeme ndina mmọ sụn̄ edieke itiede ufan ufan ke ini itịn̄de se inamde iwaha ufọk mmọ. Iwakke se isifọnde nte ndituak inua imam ke ini ikụtde owo. Nditọete oro ẹsidọn̄de n̄wed nnyịn ke ukpatn̄kpọ ẹda ẹkwọrọ ikọ ke ebiet emi mme owo ẹsiwakde ẹkụt ke ndituak inua imam esin̄wam mmọ etieti. Edieke ẹmekde fi etiene ọkwọrọ ikọ ke utọ ebiet emi, afo ndituak inua imam nnyụn̄ n̄kọm mme owo ekeme ndinam mmọ ẹsan̄a ẹdibọ n̄wed. Oro akam ekeme ndinam mmọ ẹtọn̄ọ nneme ye afo.

6. Nso ke ebe ye n̄wan kiet ẹkenam man ẹka iso ẹkwọrọ ikọ?

⁶ Udọn̄ọ iyakke ebe ye n̄wan kiet ke England ẹkwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk aba. Kpa ye oro mmọ ẹma ẹkesọn̄, mmọ ẹma ẹbiere ndika iso nnam un̄wana mmọ ayama. Sia mmọ ẹdụn̄de ẹkpere ufọkn̄wed, mmọ ẹsidori mme n̄wed nnyịn ke okpokoro ke iso ufọk mmọ ke ini emi mme ete ye eka ẹdidide idimen nditọ mmọ inyọn̄. Ndusụk mme ete ye eka isikemeke ndime, mmọ ẹsibọ n̄wed N̄kparawa Owo Ẹbụp, Eboho 1 ye 2. Mmọ ẹsinyụn̄ ẹbọ ndiye n̄kpri n̄wed. Sista kiet emi edide asiakusụn̄ esitiene ebe ye n̄wan emi ọkwọrọ ikọ do. Sista oro nditie ufan ufan, ebe ye n̄wan oro ndinyụn̄ nnen̄ede nyom ndin̄wam mme owo ama anam ete eyen ufọkn̄wed kiet enyịme ẹkpep imọ Bible.

7. Didie ke afo ekeme ndin̄wam mbon itọkekọn̄ oro ẹfehede ẹdi edem mbufo?

⁷ Mbon itọkekọn̄ ẹyọyọhọ nsio nsio idụt idahaemi. Nso ke afo akpanam man an̄wam mmọ ẹdifiọk Jehovah ye se enye aduakde ndinam? Emekeme nditọn̄ọ n̄kpep nte mbon oro ẹfehede ẹdidụn̄ ke edem mbufo ẹsikọmde owo ke usem mmọ. JW Language application ekeme ndin̄wam fi anam oro. Emekeme n̄ko ndikpep ikọ ifan̄ ke usem mmọ, sia oro ekeme ndinam mmọ ẹma ndineme nneme ye afo. Omonyụn̄ ekeme ndiwụt mmọ nsio nsio vidio ye mme n̄wed nnyịn ke usem mmọ ke jw.org.​—Deut. 10:19.

8, 9. (a) Didie ke Mbono Esop Uwem ye Utom Nnyịn an̄wam nnyịn? (b) Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ẹsitiene ẹbọrọ mbụme ke mbono esop?

⁸ Jehovah ama nnyịn tutu. Enye ada Mbono Esop Uwem ye Utom Nnyịn ekpep  nnyịn ndikwọrọ ikọ ọfọn. Se isikpepde ke mbono esop emi an̄wam ediwak nnyịn itịm ifiọk nte ikpanamde mfiakn̄ka ye nte ikpekpepde owo Bible.

⁹ Esinem isenowo oro ẹdụkde mbono esop nnyịn ndikụt nditọwọn̄ ẹtienede ẹbọrọ mbụme. Mme ete ye eka, ẹkpep nditọ mbufo ndisibọrọ mbụme ke ikọ idemmọ. Emi ayan̄wam mmọ ẹyak un̄wana mmọ ayama. Ndusụk owo ẹdi ẹdikpep akpanikọ ke ntak emi mmọ ẹkekụtde nditọwọn̄ ẹbọrọde mbụme ke ikọ idemmọ ke mbono esop.​—1 Cor. 14:25.

10. Didie ke Utuakibuot Ubon ekeme ndin̄wam nnyịn ika iso idiana kiet?

¹⁰ N̄kpọ en̄wen emi edinamde un̄wana nnyịn ayama ke iso owo edi ndinam n̄kpọ emi edinamde ika iso idiana kiet ke esop ye ke ubon. Mme ete ye eka ndisinịm Utuakibuot Ubon kpukpru urua ayan̄wam ubon mmọ ẹtetịm ẹdiana kiet. Ediwak ubon ẹsise edinam TV nnyịn kpukpru ọfiọn̄, ekem ẹneme nte mmọ ẹkemede ndinam se mmọ ẹkpepde. Edi kûfre ke idịghe se afo ekpepde nditọwọn̄ ke edikpep mme uyen. Ntre nam se ekekeme man kpukpru owo ke ubon ẹdia ufọn Utuakibuot Ubon.​—Psalm 148:​12, 13.

11-13. Didie ke kpukpru nnyịn ikeme nditiene nnam esop adiana kiet nnyụn̄ n̄n̄wam mbon en̄wen ẹnam un̄wana mmọ ayama?

¹¹ Mme uyen n̄ko ẹkeme nditiene nnam esop ẹdiana kiet ẹnyụn̄ ẹn̄wam mbon en̄wen ẹnam un̄wana mmọ ayama. Didie ke mmọ ẹkeme ndinam emi? Afo emekeme ndinam ufan ye nditọete oro ẹma ẹkesọn̄. Bụp mmọ se in̄wamde mmọ ẹka iso ẹnam n̄kpọ Jehovah ke ediwak isua. Se mmọ ẹditịn̄de ayan̄wam fi, oyonyụn̄ anam mbufo mbiba ẹka iso ẹnam un̄wana mbufo ayama. Kpukpru nnyịn imekeme ndinam emehe nnyịn ndisikọm mbon oro ẹdụkde mbono esop. Emi ayanam idiana kiet, onyụn̄ ekeme ndinam isenowo ẹyom nditiene nnam un̄wana mmọ ayama. Situak inua imam ini ọkọmde isenowo, nyụn̄ nọ mmọ itie ẹtie. Afo ndisimen isenowo n̄wụt nditọete ekeme ndinam enem mmọ ke idem.

¹² Edieke ẹdọhọde fi enịm mbono an̄wautom, nen̄ede kere se akpanamde man an̄wam nditọete oro ẹma ẹkesọn̄ ẹtiene ẹkwọrọ ikọ. Kụt ete ke efakutom oro ọnọde mmọ ọyọfọn ye mmọ. Emekeme ndidian mmọ ye n̄kparawa m̀mê n̄kaiferi emi  ẹdikemede ndin̄wam mmọ. Kere n̄ko ban̄a mbon oro mîkemeke ndikwọrọ ikọ nte ẹkesikwọrọde ke ntak emi idem mîsọn̄ke mmọ m̀mê ke ntak nte n̄kpọ etiede ye mmọ. Ọfọn ekere aban̄a mbon en̄wen onyụn̄ anam n̄kpọ ye eti ibuot. Emi ayan̄wam mme uyen, mbon oro ẹma ẹkesọn̄, mbon oro ẹnen̄erede ẹfiọk ndikwọrọ ikọ, ye mbon oro mînen̄ekede ifiọk ẹsịn ifịk ẹkwọrọ eti mbụk.​—Lev. 19:32.

¹³ Owo kiet emi eketienede ewet psalm ekewet ete: “Ọfọn didie onyụn̄ enem didie ntem nditọete ndidụn̄ ọtọkiet ke edidianakiet!” (Kot Psalm 133:​1, 2.) Ama esinem nditọ Israel ini mmọ ẹkesisopde idem ẹkpono Jehovah. Ekesitie nte aran emi ẹkesitọhọde owo ke ibuot, emi enemde utebe onyụn̄ anamde idem eye owo. Nnyịn n̄ko imekeme ndinam idem enem nditọete nnyịn edieke ifọnde ido inyụn̄ inemde itie. Emi eyetiene anam idiana kiet. Ekpedi emesinam ntre, imọkọm fi. Edi, ndi emekeme ndisịn ukeme man emehe ye nditọete akan nte emehede idahaemi?​—2 Cor. 6:​11-13.

14. Nso ke akpanam man un̄wana fo aka iso ayama ke ebiet emi odụn̄de?

¹⁴ Nso ke akpanam man un̄wana fo aka iso ayama ke ebiet emi odụn̄de? Mbọhọidụn̄ fo ẹkeme ndima ndikpep n̄kpọ mban̄a Jehovah edieke afo esifọnde uwem ye mmọ mûnyụn̄ udiọkke inua ikọ. Bụp idemfo ete: ‘Mbọhọidụn̄ mi ẹda mi nte nso utọ owo? Ndi mmakama ufọk mi ye okụre mi asana? Ndi nte n̄kamade ufọk mi etiene anam efak nnyịn eye? Ndi mmesin̄wam mme owo?’ Ke ini enemede nneme ye nditọete, emekeme ndidọhọ mmọ ẹtịn̄ nte mmọ ndifọn ido nnyụn̄ ndu eti uwem an̄wamde iman mmọ, mbọhọidụn̄ mmọ, mbon itieutom mmọ, m̀mê nditọ ufọkn̄wed mmọ. Se mmọ ẹditịn̄de ayan̄wam fi.​—Eph. 5:9.

15. Ntak emi anade inen̄ede idu ke ukpeme?

¹⁵ Edieke iyomde un̄wana nnyịn aka iso ayama, ana nte idude uwem owụt ke imọfiọk ke ini emi osụhọde ọnọ idiọk ererimbot emi iniọn̄ke aba. Jesus ama esiwak ndidọhọ mme mbet esie ete: “Ẹdu ke ukpeme.” (Matt. 24:42; 25:13; 26:41) Edieke ikerede ke “akwa ukụt” idisọpke idi, m̀mê ke ididịghe ke eyouwem nnyịn, emi idiyakke isịn idem ikwọrọ ikọ. (Matt. 24:21) Oro idinyụn̄ iyakke un̄wana nnyịn ayama ke mbọhọ oro idụn̄de nte ekesiyamade; un̄wana nnyịn akam ekeme nditetre ndiyama ofụri ofụri.

16, 17. Nso idin̄wam nnyịn ika iso idu ke ukpeme?

¹⁶ Ana inen̄ede idu ke ukpeme sia edi eyo esiere ererimbot emi ọdiọk akan nte ekedide. Imọfiọk ke idụhe se idikpande Jehovah ndisobo idiọk ererimbot emi ke nnennen ini emi enye ekenịmde. (Matt. 24:​42-44) Mbemiso ini oro edisịm, ana ika iso inyene ime inyụn̄ inen̄ede idu ke ukpeme. Ana isikot Bible kpukpru usen, ikûnyụn̄ utre ndisibọn̄ akam nnọ Jehovah. (1 Pet. 4:7) Sikpep n̄kpọ to nditọete emi uwem mmọ owụtde ke enenem mmọ ndika iso ndu ke ukpeme nnyụn̄ nnam un̄wana mmọ ayama. Uwụtn̄kpọ kiet edi enye oro ẹwetde ke Enyọn̄-Ukpeme April 15, 2012, ke page 18-21 ke ibuotikọ emi, “Mmomụm Utọn̄ Ọfọn̄ Eyen Jew ke Isua Ata ye Duop.”

¹⁷ Sịn idem nam n̄kpọ Jehovah nyụn̄ dian idem ye nditọete ke esop. Emi ayanam esịt adat fi, idinyụn̄ iyakke etie afịna idem ke utịt ebịghi ndidi. (Eph. 5:16) Se ikọt Abasi ẹkenamde ke isua 100 emi ekebede ikedịghe ekpri. Abasi ke onyụn̄ an̄wam nnyịn inam se ikande oro mfịn. Utom Abasi enen̄ede omụm isọn̄ ke ofụri ererimbot akan nte owo ekededi  ekpekekerede. Un̄wana nnyịn enen̄ede ayama!

18, 19. Didie ke mbiowo ẹkeme ndin̄wam nnyịn isịn idem inam n̄kpọ Abasi inyụn̄ idu ke ukpeme? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁸ Enem nnyịn ndifiọk ke imekeme ndinam n̄kpọ Jehovah nte enye amade kpa ye oro nnyịn mîfọnke ima. Enem nnyịn n̄ko ke Jehovah ọnọ nnyịn mbiowo man ẹn̄wam nnyịn. Bible ọdọhọ ke mmọ ẹdi “enọ.” (Kot Ephesus 4:​8, 11, 12.) Ke ini mbiowo ẹdide ẹdise fi, da ini oro kpep n̄kpọ to mmọ, kpebe eti ibuot mmọ, nyụn̄ da item mmọ du uwem.

¹⁹ Ke ini ebe ye n̄wan kiet ke England ẹkenyenede mfịna, mmọ ẹma ẹkot mbiowo iba ẹdin̄wam mmọ. N̄wan ọkọdọhọ ke ebe imọ isidaha mmimọ usụn̄ ke n̄kpọ Abasi. Ebe ama enyịme ke imọ inen̄ekede ifiọk ndikpep owo n̄kpọ, ke imọ isinyụn̄ inịmke Utuakibuot Ubon kpukpru urua. Mbiowo oro ẹma ẹti mmọ nte Jesus ekesinamde n̄kpọ ye mme mbet esie. Jesus ama esise mme mbet esie enyịn onyụn̄ ọnọ mmọ se mmọ ẹyomde. Mmọ ẹma ẹdọhọ ebe ekpebe Jesus, ẹnyụn̄ ẹdọhọ n̄wan enyene ime ye ebe esie nte Jesus ekesinyenede. Mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹtịn̄ se ebe ye n̄wan oro ẹkpenamde man ẹkeme ndisinịm Utuakibuot Ubon ye nditọ mmọ mbiba. (Eph. 5:​21-29) Ekem mmọ ẹma ẹtoro ebe ke ukeme oro enye esịnde ndidi eti ibuotufọk. Mmọ ẹma ẹdọhọ enye okûkpa mba, edi yak aka iso eben̄e Abasi edisana spirit man an̄wam enye ada ubon esie usụn̄ ke n̄kpọ Abasi. Se mbiowo oro ẹkenamde oro an̄wam ubon oro ẹyak un̄wana mmọ ayama.

20. Edieke ayakde un̄wana fo ayama, nso ididi ufọn?

²⁰ Andikewet Psalm 128 ọkọdọhọ ete: “Kpukpru mmọ emi ẹbakde Jehovah, ẹnyụn̄ ẹsan̄ade ke usụn̄ esie, ẹkop inemesịt.” (Ps. 128:1) Esịt eyenen̄ede enem fi edieke ayakde un̄wana fo ayama ke usụn̄ ita oro inemede ke ibuotikọ emi, oro edi, nditiene n̄kot mme owo ẹdikpono Jehovah, ndinam ubon ye esop ẹdiana kiet, ye ndika iso ndu ke ukpeme. Edieke anamde mme n̄kpọ emi, mme owo ẹyekụt nti utom fo, ediwak owo ẹyenyụn̄ ẹnọ Ete nnyịn ke heaven ubọn̄.​—Matt. 5:16.