1. Nso ke Ecclesiastes 3:1, 7 ekpep nnyịn?

NDUSỤK nnyịn imama nditịn̄ ikọ etieti, ke ini ndusụk owo ẹtiede idop idop. Nte ikụtde ke itie Bible emi ẹdade ibuotikọ emi ẹto, enyene ini emi ikpetịn̄de ikọ ye ini emi ikpodopde uyo. (Kot Ecclesiastes 3:1, 7.) Kpa ye oro, ekeme ndisitie nnyịn nte ndusụk nditọete nnyịn ẹdop idop ẹkaha. Onyụn̄ ekeme nditie nnyịn nte mbon eken ẹtịn̄ ikọ ẹkaha.

2. Anie enyene unen ndidọhọ nnyịn ini emi ikpetịn̄de ikọ ye nte ikpetịn̄de?

² Ukeme nditịn̄ ikọ edi enọ Abasi. (Ex. 4:10, 11; Edi. 4:11) Enye ada Ikọ esie an̄wam nnyịn ifiọk nnennen usụn̄ emi ikpadade enọ oro inam n̄kpọ. Ke ibuotikọ emi, iyeneme ndusụk uwụtn̄kpọ ke Bible emi ẹdin̄wamde nnyịn idiọn̄ọ ini emi ikpetịn̄de ikọ ye ini emi ikpodopde uyo. Iyokụt n̄ko nte Jehovah esidade se itịn̄de ye mbon en̄wen. Ẹyak ibem iso ineme ini emi ikpetịn̄de ikọ.

3. Rome 10:14 owụt ke nso ke ikpeben̄e idem ndinam?

³ Ana iben̄e idem nditịn̄ mban̄a Jehovah ye Obio Ubọn̄ esie kpukpru ini. (Matt. 24:14; kot Rome 10:14.) Ima inam ntre, ikpebe Jesus. Akpan ntak kiet emi akanamde Jesus edi isọn̄ ekedi man edidọhọ mme owo akpanikọ aban̄a Ete esie. (John 18:37) Edi ana iti ke nte itịn̄de ikọ edi akpan n̄kpọ n̄ko. Ntre ke ini itịn̄de inọ mbon en̄wen iban̄a Jehovah, ana inam ntre ke “ifụre ifụre ido ye ntotụn̄ọ ukpono,” inyụn̄ iwụt ke imekere iban̄a nte etiede mmọ ke idem, ke nnyịn idaha se mmọ ẹnịmde inam mbubru. (1 Pet. 3:15) Oro idiyakke etie nte itịn̄ ikọ iduọn̄ọ ke ofụm; edi iyekeme ndikpep mme owo n̄kpọ, se itịn̄de onyụn̄ ekeme ndidụk mmọ esịt.

4. Mme N̄ke 9:9 owụt ke didie ke se mbiowo ẹtịn̄de ekeme ndin̄wam mbon en̄wen?

 ⁴ Mbiowo ikpodopke uyo edieke mmọ ẹkụtde ke edi se ẹnọde eyenete item. Edi imọdiọn̄ọ ke mmọ ẹdinam emi ke nnennen ini mbak mmọ ẹdisesuene eyenete oro. Ọkpọfọn mmọ ẹbet kan̄a tutu edi sụk mmọ ye eyenete oro. Mbiowo ẹsidomo ukeme man ẹtịn̄ ikọ ke usụn̄ emi bụt mîdinamke owo emi mmọ ẹnọde item. Kpa ye oro, mmọ isitreke ndidọhọ mbon en̄wen mme item Bible emi ẹkemede ndin̄wam mmọ ẹnam n̄kpọ nte mbon emi ẹnyenede ọniọn̄. (Kot Mme N̄ke 9:9.) Ntak emi edide ata akpan n̄kpọ nnyịn ndinyene uko ntịn̄ ikọ ke ini akpanade itịn̄? Ẹyak ineme uwụtn̄kpọ iba emi mme owo ẹkenamde n̄kpọ nsio nsio; kiet aban̄a ete kiet emi akanade ọnọ nditọiren esie item, enye eken aban̄a n̄wan emi akanade eketịn̄ ikọ ye owo kiet emi edidide edidem nte ini akade.

5. Ini ewe ke Eli emi ekedide akwa oku eketre nditịn̄ nnennen n̄kpọ man otụnọ nditọ esie?

⁵ Eli emi ekedide akwa oku ama enyene nditọ irenowo iba emi enye akamade etieti. Edi nditọ oro ikokponoke Jehovah ke usụn̄ ndomokiet. Mmọ ẹkenam utom ke tent utuakibuot nte mme oku; ata akpan utom ekedi oro. Edi mmọ ẹkeda ifetutom mmọ ẹnam se mîkpanaha ẹnam, ikponoke uwa emi mme owo ẹkewade ẹnọ Jehovah ke usụn̄ ndomokiet, ẹnyụn̄ ẹnam oburobụt idan̄ ke eferife. (1 Sam. 2:12-17, 22) Nditọ Eli ẹma ẹdot n̄kpa nte Ibet Moses ọkọdọhọde, edi Eli akasua ọnọ mmọ enyọn̄ enyọn̄ onyụn̄ ayak mmọ ẹka iso ẹnam utom ke tent utuakibuot. (Deut. 21:18-21) Jehovah akada didie se Eli akanamde aban̄a se iketịbede oro? Enye ọkọdọhọ Eli ete: “Ntak emi . . . okponode nditọ fo akan mi?” Oro ama anam Jehovah ebiere ndiwot ndiọi nditọ Eli mbiba oro.—1 Sam. 2:29, 34.

6. Mbụk Eli ekpep nnyịn nso?

⁶ Mbụk Eli ekpep nnyịn akpan n̄kpọ kiet. Nnyịn ikpodopke uyo edieke idiọn̄ọde ke ufan nnyịn m̀mê owo nnyịn abiat ibet Abasi, edi akpana iti enye se Jehovah ọdọhọde. Ke oro ebede, ikpenyene ndikụt ete ke mbon emi Jehovah emekde ẹse esop esie enyịn ẹn̄wam enye. (Jas. 5:14) Nnyịn ikpedehe-dei itie nte Eli, ikpono ufan nnyịn m̀mê owo nnyịn ikan Jehovah. Ndikụbọde inua ntịn̄ ikọ ye owo emi abiatde ibet Abasi oyom uko, edi ndinam oro ekeme ndida ediwak ufọn ndi. Se nte n̄wan Israel kiet emi ekekerede Abigail okokpụhọrede ye Eli.

7. Nso ikanam Abigail eketịn̄ ikọ ye David?

 ⁷ Abigail ekedi n̄wan imọ owo kiet emi ekekerede Nabal, okonyụn̄ enyenede isọn̄. Nte David ye mme asan̄autom esie ẹkesụk ẹfehede mbak Edidem Saul ediwot mmọ, enyene ini emi mmọ ẹkekedude ye mme ekpemerọn̄ Nabal inyụn̄ iyakke mbon n̄wo ẹyịp mme erọn̄ Nabal. Ndi Nabal ama owụt esịtekọm ke se ẹkenamde ẹnọ enye oro? Ihih. Ini David eben̄ede enye ọnọ imọ ye mme asan̄autom imọ ekpri udia ye mmọn̄, Nabal ama ayat esịt onyụn̄ an̄wan̄a isụn̄i ofụk mmọ. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Ke ntak oro, David ama ebiere ndikowot kpukpru irenowo ke ufọk Nabal. (1 Sam. 25:13, 22) Nso ikpakakpan enye ndinam utọ n̄kpọ oro? Abigail ama okụt ke idịghe se idopde uyo, ntre enye ama enyene uko aka ebịne mbonekọn̄ 400 emi ẹsan̄ade ye n̄kpọekọn̄ ye iyatesịt ye biọn̄ ke idịbi, onyụn̄ eketịn̄ ikọ ye David.

8. Mbụk Abigail ekpep nnyịn nso?

⁸ Ini Abigail okosobode ye David, enye eketịn̄ ikọ uko uko, ukpono ukpono, onyụn̄ ekpekpek David. Kpa ye emi mîdịghe Abigail ekedue David, enye ama ekpe David ubọk. Enye ama ọdọhọ ke imọdiọn̄ọ ke David edi eti owo, ke enye oyonyụn̄ anam se inende; Abigail ama onyụn̄ enịm ke Jehovah ayan̄wam imọ. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Ukem nte Abigail, ana inyene uko itịn̄ ikọ ini ikụtde ke owo anam n̄kpọ emi ekemede ndinam enye akanam akwa idiọkn̄kpọ. (Ps. 141:5) Ana itịn̄ ikọ ye owo ukpono ukpono, edi ana inyụn̄ inyene uko. Edieke inọde owo item ke ima ke ini ikụtde ke oyom inọ, iwụt ke idi ata ufan owo oro.—N̄ke 27:17.

9-10. Nso ke mbiowo ẹkpeti ini mmọ ẹnọde owo item?

⁹ Ana mbiowo akpan akpan ẹnyene uko ẹtịn̄ ikọ ye nditọete emi ẹdụkde idiọk afan̄.  (Gal. 6:1) Mbiowo ẹsụhọde idem ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ ke ekeme ndiyom ẹnọ mmimọ item n̄ko sia mmimọ ifọnke ima. Edi mmọ iyakke oro akpan mmọ ndisua nnọ mbon emi ẹduede n̄kpọ. (2 Tim. 4:2; Titus 1:9) Ke ini mbiowo ẹnọde eyenete item, mmọ ẹsidomo ndida ukeme utịn̄ikọ emi Abasi ọnọde mmọ n̄kpep enye se akpanamde. Mmọ ẹsinam oro ke usọ ẹnyụn̄ ẹnyene ime. Ima esinam mmọ ẹyom ndin̄wam eyenete mmọ. (N̄ke 13:24) Edi se isibehede mmọ ikan edi ndinọ Jehovah ubọn̄; oro esinam mmọ ẹkụt ẹte ke ẹnam se Jehovah ọdọhọde ẹnyụn̄ ẹkpeme esop ẹsio ke mfịna.—Utom 20:28.

¹⁰ Imeneme mme ini emi ikpetịn̄de ikọ. Edi enyene mme ini emi ọfọnde idodop uyo. Nso ikeme ndinam ọsọn̄ nnyịn ndinam emi?

11. Nso uwụtn̄kpọ ke James ọkọnọ? Nso inam edi eti uwụtn̄kpọ?

¹¹ Ekeme ndisọn̄ ndikpeme se itịn̄de. James emi eketienede ewet Bible ama ọnọ uwụtn̄kpọ emi anamde ikụt ke edi ntre. Enye ọkọdọhọ ete: “Edieke owo ekededi mîduehe ke ikọ, enye edi mfọnmma owo, ekeme ndikara ofụri idem esie n̄ko. Edieke nnyịn isịnde ukpaha ke inua enan̄-mbakara man mmọ ẹkop uyo ẹnọ nnyịn, nnyịn imọwọn̄ọde ofụri idem mmọ.” (Jas. 3:2, 3) Ẹsifọri n̄kpaha ke ibuot enan̄-mbakara ẹnyụn̄ ẹsịn urụk n̄kpaha oro ke inua esie man ẹkara enye. Andiwat esikot n̄kpaha oro man anam enan̄ oro aka n̄kan̄ emi enye oyomde, mîdịghe anam enye atuak ada. Awat enan̄-mbakara mîmụmke urụk n̄kpaha oro ọfọn, enan̄-mbakara oro ekeme ndifehe ntịme ntịme onyụn̄ ọnọ idem esie ye andiwat enye unan. Ukem ntre n̄ko, nnyịn mîkpemeke se itịn̄de, imekeme  ndida ediwak mfịna ndi. Ẹyak ise ndusụk idaha emi anade ikara edeme nnyịn ikûnyụn̄ utịn̄ ikọ.

12. Ini ewe ke ikpakara edeme nnyịn inyụn̄ itịn̄ke ikọ?

¹² Nso ke afo esinam ke ini eyenete ọdiọn̄ọde n̄kpọ emi mîkpanaha ẹtịn̄ ẹnọ owo? Ke uwụtn̄kpọ, edieke okụtde eyenete emi odụn̄de ke idụt emi ẹkpande utom nnyịn, ndi emesiyom enye ọdọhọ fi nte mmọ ẹsan̄ade ẹnam n̄kpọ Abasi ke n̄kan̄ oro? Imọdiọn̄ọ ke idịghe nte oyom ndisịn mmọ ke mfịna. Imama nditọete nnyịn, onyụn̄ ọdọdọn̄ nnyịn ndidiọn̄ọ nte n̄kpọ etiede ye mmọ. Imoyom n̄ko ndidiọn̄ọ nnennen se idiben̄ede Jehovah anam ọnọ mmọ. Kpa ye oro, utọ ini ntem ke ana ikara edeme nnyịn ikûnyụn̄ utịn̄ ikọ. Edieke inyịkde owo etịn̄ se mîkpanaha ẹtịn̄ ẹnọ owo, oro owụt ke nnyịn imaha enye inyụn̄ imaha nditọete nnyịn emi ẹdoride enyịn ke enye iditịn̄ke inọ owo nte mmimọ isisan̄ade ikwọrọ ikọ inyụn̄ idụk mbono esop. Idụhe owo nnyịn ndomokiet emi akpamade ndinam n̄kpọ ọsọn̄ ye nditọete nnyịn emi ẹdude ke idụt emi ẹkpande utom nnyịn akan nte edide. Eyenete ndomokiet ke utọ idụt oro ikponyụn̄ iyarakede nte nditọete ke n̄kan̄ oro ẹsisan̄ade ẹkwọrọ ikọ, ẹnịm mbono esop, m̀mê ẹnam n̄kpọ Abasi eken.

13. Mme N̄ke 11:13 owụt ke nso ke ana mbiowo ẹnam? Ntak-a?

¹³ Ana mbiowo akpan akpan ẹnam item emi odude ke Mme N̄ke 11:13, ẹkûnyụn̄ ẹtịn̄ ikọ idịbi ẹnọ owo emi mînyeneke unen ndikop. (Kot.) Ekeme ndisọn̄ ebiowo ndinam emi, akpan akpan ekpedi enye ọdọ n̄wan. Ebe ye n̄wan ndisidọhọ kiet eken se mmọ ẹkerede, nte etiede mmọ ke idem, ye se itịmerede mmọ esịt, esinam mmọ ẹdọdiọn̄ ẹdiana kiet. Edi ebiowo ọdiọn̄ọ ke inaha imọ iyarade “ikọ idịbi” emi nditọete ẹkedọhọde enye inọ n̄wan imọ. Enye akpayarade, oro ikpayakke nditọete ẹsidọhọ enye n̄kpọ aba, enye okponyụn̄ ọnọ idem esie idiọk enyịn̄. Ẹmek nditọete mbiowo ke esop ke ntak emi mmọ ẹdide se ẹberide edem. Ntre inaha mmọ ẹnyene “edeme ikọ iba,” m̀mê ẹdi mbon abian̄a. (1 Tim. 3:8) Emi ọwọrọ ke inaha mmọ ẹdi mbon n̄kari m̀mê ẹma ndisitịn̄ ikọ edem. Edieke ebiowo amade n̄wan esie, enye ididọhọke enye n̄kpọ emi mîkpanaha enye ọfiọk.

14. Didie ke n̄wan ebiowo ekeme ndin̄wam ebe esie aka iso enyene eti enyịn̄?

¹⁴ N̄wan ekeme ndin̄wam ebe esie aka iso enyene eti enyịn̄ edieke enye mînyịkke enye ọdọhọ imọ n̄kpọ emi edide ikọ idịbi. Edieke n̄wan anamde item emi, oro oyowụt ke enye ebere ye ebe esie onyụn̄ okpono nditọete emi ẹketịn̄de ikọ idịbi mmọ ẹnọ ebe esie. N̄kponn̄kan edi ke oro eyenem Jehovah esịt sia se enye anamde oro ayanam emem odu ke esop, nditọete ẹnyụn̄ ẹdiana kiet.—Rome 14:19.

15. Jehovah akada didie se mme ufan Job ita ẹketịn̄de? Nso ikanam enye ada ntre?

¹⁵ N̄wed Job ekeme ndikpep nnyịn ediwak n̄kpọ mban̄a ini emi ikpetịn̄de ikọ ye nte ikpetịn̄de. Ke ediwak afanikọn̄ ẹma ẹkesịm Job, irenowo inan̄ ẹma ẹdi ndidọn̄ enye esịt nnyụn̄ nnọ enye item. Mmọ ẹma ẹdidop ẹtie ke ata anyan ini. Edi se owo ita ke otu mmọ, Eliphaz, Bildad, ye Zophar, ẹketịn̄de nte ini akakade ama owụt ke mmọ mbita ikodopke itie ikere nte ẹdisan̄ade ẹn̄wam Job. Mmọ ẹkekere nte mmọ ẹdisan̄ade ẹwụt ke enyene se Job eduede. Ndusụk se mmọ ẹketịn̄de ama enen, edi ata ediwak se mmọ ẹketịn̄de ẹban̄a Jehovah ye Job ama ọdiọk etieti, ndusụk ẹkenyụn̄ ẹdi nsu. Mmọ ẹma ẹbiere ikpe ẹnọ Job ẹte ke edi idiọkowo. (Job 32:1-3) Nso ke Jehovah  akanam aban̄a oro? Enye ama ayat esịt etieti ye mmọ mbita. Enye okokot mmọ ndisịme, onyụn̄ ọdọhọ mmọ ẹkenam Job ọbọn̄ akam ọnọ mmọ.—Job 42:7-9.

16. Nso ke ikeme ndikpep nto ndiọi uwụtn̄kpọ Eliphaz, Bildad, ye Zophar?

¹⁶ Ndiọi uwụtn̄kpọ Eliphaz, Bildad, ye Zophar ẹkpep nnyịn ediwak n̄kpọ. Akpa, ikpanaha ibiere ikpe inọ nditọete nnyịn. (Matt. 7:1-5) Edi akpana inen̄ede ikpan̄ utọn̄ ini mmọ ẹtịn̄de ikọ. N̄kukụre se idinamde an̄wan̄a nnyịn se iwọrọde mmọ edi oro. (1 Pet. 3:8) Ọyọhọ iba, ke ini itịn̄de ikọ, ana ikụt ite ke se itịn̄de ọfọn onyụn̄ enen. (Eph. 4:25) Ọyọhọ ita, se itịn̄de ye mbon en̄wen enen̄ede ebehe Jehovah.

17. Nso ke ikeme ndikpep nto Elihu?

¹⁷ Elihu iman Abraham ekedi ọyọhọ owo inan̄ emi eketienede ekese Job. Enye ama akpan̄ utọn̄ okop se Job ye mme ufan esie ita eken ẹketịn̄de. Imenịm ke enye ama enen̄ede akpan̄ utọn̄ ini mmọ ẹtịn̄de ikọ sia oro akanam enye ekeme ndinọ Job ima ima item edi idịpke inua; item esie ama an̄wam Job ekere n̄kpọ ọfọn. (Job 33:1, 6, 17) Se ikenen̄erede ibehe Elihu ekedi ndinọ Jehovah ubọn̄, idịghe idemesie m̀mê owo en̄wen ekededi. (Job 32:21, 22; 37:23, 24) Imekpep ito Elihu ke enyene ini emi ẹkpedopde uyo ẹnyụn̄ ẹkpan̄ utọn̄. (Jas. 1:19) Imekpep n̄ko ite ke se ikpenen̄erede ibehe nnyịn ke ini inọde owo item ekpedi ndinọ Jehovah ubọn̄, idịghe idem nnyịn.

18. Nso ke ikpanam iwụt Jehovah ke imama nte enye ọnọde nnyịn ukeme nditịn̄ ikọ?

¹⁸ Nnyịn ndinam item emi Bible ọnọde nnyịn aban̄a nte ikpetịn̄de ikọ ye ini emi ikpetịn̄de owụt ke imama nte Abasi ọnọde nnyịn ukeme nditịn̄ ikọ. Jehovah ama ọnọ Edidem Solomon emi ekedide owo ọniọn̄ spirit esie ewet ete: “Ikọ eke ẹtịn̄de ke nnennen ini ebiet apple gold ke usan silver.” (N̄ke 25:11) Ima inen̄ede ikpan̄ utọn̄ ini mbon en̄wen ẹtịn̄de ikọ inyụn̄ ikere kan̄a mbemiso itịn̄de, ikọ nnyịn ekeme nditie nte utọ apple oro—eye onyụn̄ ọsọn̄ urua. Ndinam emi ayanam Jehovah ama nnyịn ekpededi imesitịn̄ ikọ awak m̀mê isitịn̄ke. (N̄ke 23:15; Eph. 4:29) Mfọnn̄kan usụn̄ edi emi nnyịn ndiwụt Jehovah ke imama nte enye ọnọde nnyịn ukeme nditịn̄ ikọ!