1. Tịn̄ ndusụk ufọn emi inyenede ke ntak emi idude ke esop Jehovah.

 EKE nnyịn enen̄ede ọfọn nte idude ke esop Jehovah ke mme akpatre usen emi kpukpru n̄kpọ ẹdide tịmede-tịmede-tịmede mi. Nte edide eyo esiere n̄kpọ etetịm ọdiọk, Jehovah ọnọ nnyịn nditọete man ẹn̄wam nnyịn. (Ps. 133:1) Enye an̄wam nnyịn ikop inem uwem ke ubon nnyịn. (Eph. 5:33–6:1) Enye onyụn̄ ọnọ nnyịn ikike ye ọniọn̄ emi ẹdin̄wamde nnyịn inyene ata emem.

2. Nso ke oyom inam? Ntak-a?

² Kpa ye oro, ana itịme etieti man isọn̄ọ ida inam n̄kpọ Jehovah. Ntak-a? Se mbon en̄wen ẹnamde m̀mê ẹtịn̄de ekeme ndiyat nnyịn ndusụk ini. Mme ndudue nnyịn n̄ko ẹkeme ndinam idem emem nnyịn, akpan akpan ekpedi kwa kwa ndudue kiet oro osụk ọkọp nnyịn ọtọ. Oyom isọn̄ọ ida inam n̄kpọ Jehovah (1) ke ini eyenete eduede nnyịn, (2) ke ini n̄wan m̀mê ebe nnyịn ọdiọkde utọ idiọk emi ọsọn̄de ndiyọ, ye (3) ke ini mme ndudue nnyịn ẹnamde idem emem nnyịn. Ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme mme n̄kpọ emi kiet kiet. Imọn̄ ineme n̄ko se ikemede ndikpep nto eti asan̄autom Abasi kiet ke Bible.

KE INI EYENETE EDUEDE FI

3. Ewe mfịna ke ikọt Jehovah ẹsinyene?

³ Se isidide mfịna. Ndusụk nditọete nnyịn ẹnyene mme ido emi ẹsiyatde nnyịn. Mbon eken ẹkeme nditọ nnyịn edem ke isọn̄, ẹnam n̄kpọ ye nnyịn ikereke, mîdịghe ẹdiọk uwem ye nnyịn. Mbiowo ẹkeme ndinam ndudue. Mme n̄kpọ emi ẹsitịbe, ndien ẹkeme ndinam ndusụk owo ẹkere m̀mê esop Abasi osụk edi emi. Utu ke mmọ ndika iso ndiana ye nditọete mmọ nnam n̄kpọ Abasi “ke esịt kiet,” mmọ ẹkeme nditre ndidian idem ye  mbon emi ẹkeduede mmọ mîdịghe iwahake-waha aba Ufọkmbono Obio Ubọn̄. (Zeph. 3:9) Utọ n̄kpọ oro osụk ọfọn do? Ẹyak ineme se ikemede ndikpep nto owo kiet ke Bible emi mbiet n̄kpọ oro ọkọwọrọde.

4. Mme mfịna ewe ke apostle Paul ekenyene?

⁴ Uwụtn̄kpọ ke Bible. Apostle Paul ama ọdiọn̄ọ ke nditọete imọ ifọnke ima. Ke uwụtn̄kpọ, ini enye okodụkde esop obufa, ndusụk nditọete ke esop ke Jerusalem ẹkefefehe enye. (Utom 9:26) Nte ini akakade, ndusụk owo ẹma ẹta enye ke edem man ẹbiat enye enyịn̄. (2 Cor. 10:10) Paul ama okụt nte ebiowo emi ekesịnede ke otu mbon emi ẹkedade usụn̄ ke utom ikọt Abasi ini oro anamde n̄kpọ emi etiede nte ama anam mbon en̄wen ẹtuak ukot ẹduọ. (Gal. 2:11, 12) Mark emi ekedide kiet ke otu mbon emi ẹkekperede Paul idem ẹkan ama ọtọ Paul edem ke isọn̄ idiọk idiọk. (Utom 15:37, 38) Paul akpakayak ekededi ke otu oro anam enye ọdọhọ ke imọ isan̄ake n̄kpọ aba ye mbon emi ẹkeduede imọ; yak edi enyene idem, etie. Utu ke oro enye ama aka iso ada nditọete esie nte nti owo onyụn̄ aka iso anam n̄kpọ Jehovah. Nso ikan̄wam Paul?

5. Nso ikan̄wam Paul okûyet ubọk ọkpọn̄ nditọete esie? (Colossae 3:13, 14) (Se ndise n̄ko.)

⁵ Paul ama ama nditọete esie. Ima emi Paul akamade mbon en̄wen akanam enye esịn ekikere ke nti edu mmọ utu ke ndudue mmọ. Kpa ima oro akanam Paul anam se enye ke idemesie ekewetde ke Colossae 3:13, 14. (Kot.) Se nte enye akanamde oro mi ye Mark. Kpa ye emi Mark ọkọnyọn̄de ọkpọn̄ Paul akpa ini emi Paul akasan̄ade ke nsio nsio itie ọkwọrọ ikọ, Paul ikayatke esịt ke nsinsi. Nte ini akakade, ini Paul ewetde leta ọnọ esop Colossae ndiwụt adan̄a nte imọ imade mmọ, enye ama otoro Mark, ọdọhọ ke Mark edi nsan̄autom emi enyenede ufọn ọnọ imọ etieti ye ‘andin̄wam emi ọsọn̄ọde’ imọ idem. (Col. 4:10, 11) Ini Paul okodude ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Rome, enye ọkọdọhọ ke iyom Mark edin̄wam imọ. (2 Tim. 4:11) Imenen̄ede ikụt ke Paul ikeyetke ubọk ikpọn̄ nditọete esie. Nso ke ikeme ndikpep nto Paul?

6-7. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ika iso ima nditọete nnyịn kpa ye mme ndudue mmọ? (1 John 4:7)

⁶ Se ikpepde. Jehovah oyom ika iso ima nditọete nnyịn ọkpọkọm ọsọn̄ didie. (Kot 1 John 4:7.) Eyenete mînamke n̄kpọ ye nnyịn nte Christian akpanamde, yak ida ke enye ikokoho-koi iyom ndiyat nnyịn esịt, ke enye n̄ko ke etịme ndinam se Jehovah ọdọhọde ke enen. (N̄ke 12:18) Abasi ama kpukpru nti ikọt esie kpa ye mme ndudue mmọ. Ima inam  ndudue, enye isiyetke ubọk ikpọn̄ nnyịn isinyụn̄ iyatke esịt ke nsinsi. (Ps. 103:9) Omokụt do ke enen̄ede edi se ikpebede Ete nnyịn emi esifende nnyịn!​—Eph. 4:32–5:1.

⁷ Ti n̄ko ete ke nte utịt ererimbot emi ekperede, ntre ke oyom inen̄ede ikpere nditọete nnyịn. Yak idiọn̄ọ ke ukọbọ emi ẹkọbọde nnyịn ekeme ndisọn̄ ubọk n̄kan emi-o. Ẹkeme ndikam nsịn nnyịn ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak emi isọn̄ọde ida ye Abasi. Ọkpọdiọk ekesịm ntre, iyoyom un̄wam nditọete nnyịn ikan nte iyomde idahaemi. (N̄ke 17:17) Kere se iketịbede inọ ebiowo kiet ke Spain, emi ekerede Josep a. Ẹma ẹsịn enye ye mme brọda eken ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak emi mmọ mîkamaha ndidụk ekọn̄. Enye ọdọhọ ete: “Ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹkedọn̄ kpukpru nnyịn ubet kiet. Ke ntak oro ekpri ekpri ini mfịna odu sia ete iwọn̄ọde ekpri, owo do. Akana iyọ kiet eken inyụn̄ ifen kiet eken ke ofụri esịt. Oro ama an̄wam nnyịn ika iso idiana kiet inyụn̄ ikpeme kiet eken sia mbon ufọk-n̄kpọkọbi emi mîkokponoke Jehovah ẹkekakan nnyịn ẹkụk. Enyene ini emi n̄kobụn̄de ubọk ẹnyụn̄ ẹbọp mi ubọk oro. N̄kekemeke ndinam n̄kpọ ndomokiet nnọ idemmi. Edi brọda kiet ama esiyet ọfọn̄ mi onyụn̄ an̄wam mi anam se mmen̄kekemeke ndinam ke ntak ubọk oro. Nditọete ẹma ẹwụt ke ima mi ata ima ini n̄koyomde-yom utọ ima oro.” Omokụt do ke imenyene nti ntak ndibiere mfịna ekededi emi inyenede ye nditọete nnyịn idahaemi!

KE INI N̄WAN M̀MÊ EBE FO ỌDIỌKDE UTỌ IDIỌK EMI ỌSỌN̄DE FI NDIYỌ

8. Ewe mfịna ke mme ọdọ ndọ ẹsinyene?

⁸ Se isidide mfịna. Idụhe ndọ ndomokiet emi mfịna mîdụhe. Bible ọdọhọ ke mme ọdọ ndọ “ẹyekụt ukụt ke obụkidem.” Enye idịpke-dịp inua. (1 Cor. 7:28) Ntak emi Bible etịn̄de ntre? N̄wan ye erenowo emi ẹdọde idemmọ ifọnke ima, mmọ ẹnyene nsio nsio edu, inyụn̄ imaha n̄kpọ ukem ukem. Mmọ ẹkeme ndito nsio nsio itie, nte ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ ke edem mmọ ẹdi nsio nsio. Nte ini akade, ebe ekeme ndidikụt ido n̄wan esie emi enye mîkekwe mbemiso ndọ, n̄wan onyụn̄ okụt eke ebe. Ekededi ke otu mme n̄kpọ emi isiakde do ekeme ndimen mfịna ndi. Utu ke mmọ mbiba ndinyịme ke imedue, ke edi se idiande ubọk inam n̄kpọ man isio mfịna oro unyọn̄, ebe ekeme ndidọhọ ke n̄wan edi mfịna, n̄wan ete ke ebe akam edi. Mmọ ẹkam ẹkeme ndikere ke mmimọ ndidian̄ade ntie m̀mê ndidian̄ade ndọ edinam emem odu. Edi ndi enye oro edinam mmọ ẹnyene emem? b Ẹyak ise se ikemede ndikpep nto owo kiet ke Bible emi okodude ke ata idiọk ndọ.

9. Ewe mfịna ke Abigail ekenyene?

⁹ Uwụtn̄kpọ ke Bible. Abigail ọkọdọ Nabal emi Bible ọdọhọde ke ama ọsọn̄ ido onyụn̄ ọdiọk uwem. Uwem Nabal ama enyene ndịk. (1 Sam. 25:3) Imekere ke ikememke inọ Abigail ndidụn̄ ye utọ erenowo oro. Ndi Abigail ama okụt ifet ndiwọrọ ke utọ ndọ oro? Enye ama enyene utọ ifet oro ini David emi ekedidide edidem Israel ekedide ndiwot ebe esie ke ntak emi enye ọkọsọn̄ọde David ye n̄kparawa esie enyịn. (1 Sam. 25:9-13) Abigail ekpekefehe, ayak David anam se enye akaduakde ndinam. Edi utu ke oro, enye ama eketịn̄ ikọ ye David. Oro akafak Nabal. (1 Sam. 25:23-27) Nso ikanam Abigail anam se enye akanamde oro?

10. Anaedi nso ikanam Abigail ọyọ utọ idiọk ndọ oro?

 ¹⁰ Abigail ama ama Jehovah onyụn̄ ada ndọ nte Jehovah adade. Imenịm ke enye ama ọdiọn̄ọ se Abasi eketịn̄de ye Adam ye Eve ini Enye emende Eve ọsọk Adam yak edi n̄wan esie. (Gen. 2:24) Abigail ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah ada ndọ nte edisana. Enye okoyom ndinam esịt enem Abasi, anaedi oro akanam enye anam se enye ekekemede man anyan̄a ikọtufọk esie ye ebe esie nde. Enye ama ọsọsọp anam n̄kpọ man David idiwot Nabal. Enye ama enyịme n̄ko ndikpe ubọk ke se enye mîkeduehe. Jehovah ama ama utọ n̄wan emi ekenyenede uko do inyụn̄ ikereke iban̄a idemesie kpọt. Nso ke mme ebe ye iban ẹkeme ndikpep nto Abigail?

11. (a) Nso ke Jehovah oyom mme ọdọ ndọ ẹnam? (Ephesus 5:33) (b) Se Carmen akanamde man ndọ esie idisuana ekpep fi nso? (Se ndise n̄ko.)

¹¹ Se ikpepde. Ọkpọkọm n̄wan m̀mê ebe owo ọsọsọn̄ uwem, Jehovah oyom mmọ ẹdiana kiet. Esinem enye ndikụt nte ebe ye n̄wan ẹtịmede ndibiere mfịna ekededi emi mmọ ẹnyenede ye nte mmọ ẹkponode kiet eken ẹnyụn̄ ẹwụtde ke ima idem mmimọ ata ima. (Kot Ephesus 5:33.) Kop uwụtn̄kpọ Carmen. Ke Carmen ama ọkọdọ ebe ke n̄kpọ nte isua itiokiet, enye ama ọtọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense Jehovah ekem ana baptism. Enye ọdọhọ ete: “Esịt ikenemke ebe mi. Iyatesịt esie ekedi nte n̄kesidahade n̄kpọn̄ enye n̄ka mbono esop nnyụn̄ mbierede ndinam n̄kpọ Jehovah. Enye ama esisụn̄i mi onyụn̄ ọdọhọ ke imọn̄ ikpọn̄ mi.” Kpa ye oro, Carmen ikọkpọn̄ke ebe ese. Enye ama ọsọn̄ọ esịne ke ndọ oro ke ofụri isua 50, etịme ndiwụt ebe esie ke imama enye inyụn̄ ikpono enye. Carmen ọdọhọ ete: “Nte isua ekebede, ntre ke n̄kenen̄ede ndiọn̄ọ nte etiede ebe mi ke idem ye nte n̄kpobonde ikọ mma ntịn̄ ikọ ye enye. Sia n̄kọdiọn̄ọde ke Jehovah ada ndọ ke edisana, mma nnam ofụri se n̄kekeme man n̄kpọ idibiat ndọ mi. Sia n̄kamade Jehovah, akananam ikodụkke mi ekikere ndikpọn̄ ebe mi.” c Mfịna ọkpọtọn̄ọ ke ndọ fo, Jehovah ayan̄wam fi ọyọ ndọ oro onyụn̄ ọsọn̄ọ ada anam n̄kpọ esie.

KE INI MME NDUDUE FO ẸNAMDE IDEM EMEM FI

12. Nso ikeme nditịbe nnọ nnyịn ikpanam akwa idiọkn̄kpọ?

¹² Se isidide mfịna. Ikpanam akwa idiọkn̄kpọ, ekeme nditie nnyịn nte ke eke nnyịn okụre. Bible owụt ke ndiọi n̄kpọ nnyịn ẹkeme ndibụn̄ nnyịn ẹnyụn̄ ẹnuak nnyịn. (Ps. 51:17) Brọda Robert ama esịn idem anam n̄kpọ ke ediwak isua man edi asan̄autom unamutom, ekem ama edidi. Edi enye ama anam akwa idiọkn̄kpọ onyụn̄ edikụt ke imọtọ Jehovah edem ke isọn̄. Enye ọdọhọ ete: “Ke mma n̄kokụt nte se n̄kanamde oro ọkọdiọkde eketre,  esịt ama amia mi ufen etieti. Uwem ama odorode mi. Mma ntua nnyụn̄ mbọn̄ akam nnọ Jehovah. Mmeti nte n̄kerede ke tutu amama Abasi idikopke akam mi aba. Nso ikpananam enye okop? N̄kọ mma ntọ enye edem ke isọn̄.” Edieke inamde akwa idiọkn̄kpọ, ekeme nditie nnyịn nte eke nnyịn okụre, sia esịt ayanuaha nnyịn ke ntak oro, nnyịn inyụn̄ inịm ke Jehovah eyet ubọk ọkpọn̄ nnyịn. (Ps. 38:4) Ekpedi etie fi ntre ke idem, se uwụtn̄kpọ owo kiet mi ke Bible emi ọkọsọn̄ọde ada anam n̄kpọ ọnọ Jehovah kpa ye emi enye akanamde akwa idiọkn̄kpọ.

13. Ewe enyene-ndịk idiọkn̄kpọ ke apostle Peter akanam? Ọkọtọtọn̄ọ didie yak ekesịm enye oro?

¹³ Uwụtn̄kpọ ke Bible. Okoneyo emi ekesierede usen emi ẹkewotde Jesus, apostle Peter ama anam nsio nsio ndudue emi ẹkenamde enye akanam ndudue emi ọkọdiọkde akan ke ofụri eyouwem esie. Akpa, enye eketịn̄ ikọ nte ke inyeneke se ikemede ndiberi enye nduọk. Enye akanam inua ete ke kpukpru mme apostle eken ẹkpefehe ẹkpọn̄ Jesus, ke imọ idikpọn̄ke Jesus. (Mark 14:27-29) Ini mmọ ẹdude ke In̄wan̄ Gethsemane, Peter ikatabake idap ibọn̄ akam idọhọ Abasi okûyak imọ idụk idomo, kpa ye emi edide ẹma ẹdọhọ enye anam ntre ediwak ini. (Mark 14:32, 37-41) Ekem ini mme owo ẹkamade akan̄kan̄ ye okpoyon̄ ẹyịre udịm ẹdi ndimụm Jesus, Peter ama asiak itọk. (Mark 14:50) Utịt utịt, Peter ama akan̄ Jesus ikata; enye ama akam ọn̄wọn̄ọ n̄kpọ ete ekpedi imosụk idiọn̄ọ Jesus. (Mark 14:66-71) Peter akanam nso ke enyịn ama ekeditara enye yak enye okụt utọ idiọkn̄kpọ emi enye akanamde? Peter ama obom eyet atua n̄kpa n̄kpa; ekeme ndidi nte esịt akamiade enye ufen ekesịn enye atua utọ oro. (Mark 14:72) Hour ifan̄ ekebe, ẹma ẹwot Jesus ufan esie. Kere do ndien nte eketiede Peter ke idem. Anaedi Peter ama ekere ke imọ idi ata akpatre idiọkowo!

14. Nso ikan̄wam Peter ọsọn̄ọ ada anam n̄kpọ ọnọ Jehovah? (Se ndise.)

¹⁴ Mme n̄kpọ emi ẹken̄wamde Peter ọsọn̄ọ ada anam n̄kpọ ọnọ Jehovah ẹwak. Enye ikadian̄akede ikpọn̄ nditọete esie; enye ama aka ebịne mmọ, imenịm ke mmọ ẹma ẹdọn̄ enye esịt. (Luke 24:33) N̄kpọ en̄wen edi ke Jesus ama ekeset, enye ama okowụt Peter idem. Anaedi enye akanam ntre man ọsọn̄ọ Peter idem. (Luke 24:34; 1 Cor. 15:5) Aka ko ini enye afiakde osobo ye Peter, utu ke ndikasua nnọ enye ke nsio nsio ndudue esie, enye ọkọdọhọ ufan esie oro ke iyọnọ enye utom emi okponde akan se enye osụk anamde. (John 21:15-17) Peter ama ọdiọn̄ọ ke se imọ ikanamde ama ọdiọk enyene ndịk, edi enye ikadaha  nte ke eke imọ okụre. Ntak-a? Sia enye ama enịm ke Jesus Eteufọk imọ ikeyetke ubọk ikpọn̄ imọ. Nditọete esie ẹma ẹka iso ẹn̄wam enye n̄ko. Nso ke ikeme ndikpep nto Peter?

15. Nso ke Jehovah oyom inen̄ede inịm? (Psalm 86:5; Rome 8:38, 39) (Se ndise n̄ko.)

¹⁵ Se ikpepde. Jehovah oyom inen̄ede inịm ke imama nnyịn, ke imonyụn̄ iyom ndifen nnyịn. (Kot Psalm 86:5; Rome 8:38, 39.) Ima inam idiọkn̄kpọ, esịt esimia nnyịn ufen. Esidi ntre, enye oro onyụn̄ edi eti n̄kpọ. Edi inaha ikere ke Jehovah imaha nnyịn aba m̀mê ke idifenke inọ nnyịn. Utu ke oro, ẹyak isọsọp iyom un̄wam. Robert emi ima iketetịn̄ iban̄a ọdọhọ ete: “Enyene idomo emi okodomode mi ndien n̄kere ke nyekeme ndibe ke idemmi. Se ikanamde n̄kanam idiọkn̄kpọ edi oro.” Enye ama edikụt ke edi se ikade ikeneme n̄kpọ oro ye mbiowo. Enye ọdọhọ ete: “Ndondo oro nnemede n̄kpọ oro ye mbiowo, mma n̄kụt nte Jehovah adade mmọ owụt ke imama mi. Mbiowo ikanamke n̄kpọ ye ami nte ẹdọhọ ke okịm okụre. Mmọ ẹma ẹn̄wam mi nnịm ke Jehovah ikeyetke ubọk ikpọn̄ mi.” Edieke ikabarede esịt ikpọn̄ mme idiọkn̄kpọ nnyịn, idọhọde mbiowo ẹn̄wam nnyịn, inyụn̄ idomode nte ikekeme man idifiak ikanam ndiọi n̄kpọ oro, yak nnyịn n̄ko inen̄ede inịm ke Jehovah ama nnyịn etieti, ke enye onyụn̄ efen nnyịn. (1 John 1:8, 9) Ima inen̄ede inịm oro, ikpanam ndudue m̀mê akwa idiọkn̄kpọ nnyịn iditreke ndinam n̄kpọ Abasi.

16. Nso inam ebiere ndika iso nsọn̄ọ nda nnam n̄kpọ nnọ Jehovah?

¹⁶ Jehovah enen̄ede ama kpukpru se inamde man ikeme ndika iso nnam n̄kpọ esie ke mme akpatre usen emi uwem ọsọn̄de ntem. Edieke iyakde Jehovah an̄wam nnyịn, imekeme ndisọn̄ọ nda nnam n̄kpọ esie kpa ye nsio nsio mfịna emi inyenede ke ntak ndudue nnyịn ye eke mbon en̄wen. Imekeme ndika iso mma nditọete nnyịn inyụn̄ ifen mmọ ekpededi mmọ ẹdue nnyịn. Iyanam se ikekeme ndibiere mfịna emi ekemede ndidu ke ndọ nnyịn man iwụt Abasi adan̄a nte imade enye inyụn̄ iwụt ke ida ndọ nte enye adade. Edieke inamde idiọkn̄kpọ, imekeme ndidọhọ Jehovah an̄wam nnyịn, inịm ke enye ama nnyịn onyụn̄ efen nnyịn, inyụn̄ ika iso inam n̄kpọ inọ enye. Jehovah eyenen̄ede ọdiọn̄ nnyịn edieke nnyịn “[mîkpaha] mba ke edinam eti n̄kpọ.”​—Gal. 6:9.