Edieke idiọn̄ọde mme edu owo ye nte enye esinamde n̄kpọ, oro ayanam idiọn̄ọ nte enye etiede inyụn̄ inen̄ede ikpere enye. Kpasụk ntre, edieke idiọn̄ọde mme edu Jehovah ye nte enye esinamde n̄kpọ, oro ayanam idiọn̄ọ nte enye etiede inyụn̄ inen̄ede ikpere enye. Ke ini ikerede iban̄a mme edu Abasi ye nte enye esinamde n̄kpọ, n̄kpọ inan̄ ẹnen̄ede ẹwọrọ ẹda: odudu esie, ọniọn̄ esie, nte enye esikpede edinen ikpe, ye ima esie.

“O Jehovah Akakan Ọbọn̄ Andikara! Sese, edi afo akada akwa odudu fo ye edinyanade ubọk fo anam enyọn̄ ye isọn̄.”—JEREMIAH 32:17.

Mme n̄kpọ oro Abasi okobotde ẹwụt ke enye enen̄ede enyene odudu. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ọwọrọde an̄wa ke usen emi eyo adade, esitie fi didie ke idem? Esifiop. Jehovah akada odudu esie obot utịn oro otụkde fi do. Utịn ofiop adan̄a didie? Ufọt utịn ofiop n̄kpọ nte Celsius 15,000,000. (Mmọn̄ esikpụk ke Celsius 100, edi ufọt utịn ofiop utịm ike-150,000 akan oro.) Odudu oro utịn esision̄ode kpukpru sekọn etie nte nditop ediwak miliọn mme okop-odudu bọmb.

Edi utịn ikpetke-kpet ndikpon nte ediwak ke otu anana-ibat ntantaọfiọn̄ oro ẹdude ke ekondo. Ntaifiọk ẹdọhọ ke ntantaọfiọn̄ oro ẹkotde UY Scuti edi kiet ke otu ntantaọfiọn̄ oro okponde akan ke ofụri ekondo, ndien ke enye okpon utịm ike-1,700 akan utịn. Edieke UY Scuti okpodude ke ebiet emi utịn odude, enye okpofụk mme ekondo oro ẹkotde  Mercury, Venus, Isọn̄, Mars, ye Jupiter. Anaedi oro anam inen̄ede ifiọk se Jeremiah eketịn̄de aban̄a Jehovah Abasi emi akadade akwa odudu esie obot enyọn̄ ye isọn̄, oro edi, ofụri ekondo.

Didie ke odudu Abasi an̄wam nnyịn? Mme n̄kpọ oro Abasi okobotde ẹnịm nnyịn uwem, utọ nte utịn, eto, ye ediwak nti n̄kpọ eken oro ẹdude ke isọn̄. N̄ko, Abasi esida odudu esie an̄wam nnyịn owo kiet kiet. Didie ke enye anam emi? Ke ini Jesus okodude mi ke isọn̄, enye ama ọnọ Jesus odudu ndinam utịben̄kpọ. Bible ọdọhọ ke Jesus ama anam mme nnan ẹkụt usụn̄, anam mbụn̄ọ ẹsan̄a isan̄, anam mbon akpamfia ẹsana, anam inan ẹkop n̄kpọ, onyụn̄ anam mme akpan̄kpa ẹset. (Matthew 11:5) Nso kaban̄a mfịn? Bible ọdọhọ ke Abasi “ọnọ owo oro akpade mba odudu,” onyụn̄ ọdọhọ ke “mbon oro ẹdoride enyịn ke Jehovah ẹyefiak ẹkop odudu.” (Isaiah 40:29, 31) Abasi ekeme ndinọ nnyịn “odudu eke ebede ukeme owo” man ikeme ndiyọ se ededi oro ọwọrọde nnyịn ke idiọk ererimbot emi. (2 Corinth 4:7) Ndi inemke fi nte Abasi esidade odudu esie an̄wam nnyịn?

“Mme utom fo ẹwak didie, O Jehovah! Afo amanam kpukpru mmọ ke ọniọn̄.”—PSALM 104:24.

Ke ini itịmde ise mme n̄kpọ oro Abasi okobotde, iyokụt ke enye enen̄ede enyene ọniọn̄. Ke uwụtn̄kpọ, enyene ukpepn̄kpọ ke ufọkn̄wed ntaifiọk emi ẹsikpepde nte ẹkpesede mme n̄kpọ oro Jehovah okobotde ẹda ifiọk oro ẹbot n̄kpọ, mîdịghe ẹda ẹnam se ntaifiọk ẹkebotde ọfọn akan nte ekedide. Mmọ ẹsida ifiọk emi mmọ ẹkpepde ẹto mme n̄kpọ-obot ẹnam nsio nsio n̄kpọ, ọtọn̄ọde ke ekpri n̄kpọ nte n̄kpaha tutu esịm ubomofụm.

Nte idem owo etiede enen̄ede owụt ke Abasi enyene ọniọn̄. Ke uwụtn̄kpọ, kere nte eyen esikọride ke esịt idịbi. Ọbọn̄eyen esitọn̄ọ nte nsen kiet, ndien nsen kiet emi esikama kpukpru ntọt oro edinamde ọbọn̄eyen oro akabade nsekeyen. Ekem nsen oro esibahade onyụn̄ akabade ediwak nsen emi ẹbietde kiet eken. Ndien ke nnennen ini, mme nsen oro ẹsision̄o mme otu nsen emi ẹsikabarede ẹdi iyịp, esịp, ọkpọ, ye ntre ntre eken. Ekem nsio nsio ndido idem ẹsitọn̄ọ ndiwọrọ ndi ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ utom mmọ. Ke ufan̄ ọfiọn̄ usụkkiet kpọt, n̄kpọ oro ọkọtọn̄ọde do nte ekpri nsen kiet esikabade nsekeyen emi enyenede kpukpru n̄kpọ ke idem. Ke ini mme owo ẹkerede ẹban̄a utọ n̄kpọ emi, mmọ ẹsitiene ẹtịn̄ se andiwet Psalm eketịn̄de ete: “Nyotoro fi koro afo akanamde mi ke utịbe utịbe usụn̄.”—Psalm 139:14.

Didie ke ọniọn̄ Abasi an̄wam nnyịn? Andibot nnyịn ọdiọn̄ọ se idinamde nnyịn ikop inemesịt. Sia enye enen̄erede enyene ọniọn̄ onyụn̄ etịmde ọfiọk nnyịn, enye anam ẹwet nti item oro ẹdin̄wamde nnyịn ẹsịn ke Bible. Ke uwụtn̄kpọ, Bible ọdọhọ ‘ika iso ifen inọ kiet eken ke ofụri esịt.’ (Colossae 3:13) Ndi item emi ekeme ndin̄wam nnyịn? Ih. Mme dọkta ẹdọhọ ke ndisifen nnọ owo esinam owo ede idap ọfọn onyụn̄ anam owo okûdọn̄ọ n̄kon̄n̄kon̄ iyịp, udọn̄ọ emi esinamde owo etie mfụhọ mfụhọ, ye  mme udọn̄ọ eken. Abasi etie nte edima ufan emi enyenede ọniọn̄, emi akade iso ọnọ nnyịn nti item oro ẹdin̄wamde nnyịn. (2 Timothy 3:16, 17) Ndi ukpamaha ndinyene utọ ufan oro?

‘Jehovah ama unenikpe.’—PSALM 37:28.

Abasi esinam se inende kpukpru ini. Bible ọdọhọ ke ‘ata Abasi ikemeke ndinam se idiọkde, Ata Ọkpọsọn̄ inyụn̄ inamke se mînenke!’ (Job 34:10) Enye esikpe edinen ikpe, ntak edi oro andiwet Psalm ọkọdọhọde ke Jehovah “eyekpe ikpe mme owo nte enende.” (Psalm 67:4) Sia edide Jehovah ekeme ndifiọk se isịnede owo ke esịt, owo ikemeke ndibian̄a enye. Enye esifiọk se idide akpanikọ onyụn̄ ebiere ikpe ọnọ owo kiet kiet nte ekemde ye se enye akanamde. (1 Samuel 16:7) N̄ko, Abasi okụt kpukpru ufịk, utụk, ye udia-inọ oro odude ke ererimbot emi, ndien enye ọn̄wọn̄ọ ke ibịghike, “ẹyesobo mme idiọkowo ẹfep ke isọn̄.”—Mme N̄ke 2:22.

Edi Abasi itiehe-tie ibet ndinọ mme owo ufen. Enye esitua owo mbọm ke ini odotde. Bible ọdọhọ ke “Jehovah enyene esịtmbọm onyụn̄ ọfọn ido” ye kpukpru owo, esịnede mme idiọkowo emi ẹkabarede esịt. Ndi oro iwụtke ke Jehovah esikpe edinen ikpe?—Psalm 103:8; 2 Peter 3:9.

Didie ke Abasi ndisikpe edinen ikpe an̄wam nnyịn? Apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Abasi inamke asari, edi ke kpukpru idụt enye enyenyịme owo eke abakde enye onyụn̄ anamde edinen ido.” (Utom 10:34, 35) Sia Abasi esinamde se inende kpukpru ini, enye isisarike owo, inyụn̄ inamke n̄kpọ ye nnyịn ke uma. Enye enyịme ituak ibuot inọ imọ inyụn̄ idi ufan esie, inamke n̄kpọ m̀mê ito m̀mọ̀n̄, m̀mê imọdiọn̄ọ n̄wed m̀mê idiọn̄ọke, m̀mê idi imọ m̀mê ubuene.

Abasi oyom nnyịn ifiọk ke imọ isinam se inende kpukpru ini, ntak edi oro enye okobotde nnyịn ke usụn̄ oro ikemede ndifiọk se idide eti ye idiọk.  N̄wed Abasi ọdọhọ ke ‘ibet oro ẹwetde ke esịt nnyịn’ esinam esịt obiom nnyịn ikpe ke ini inamde se mînenke, onyụn̄ etebe nnyịn ikpe ke ini inamde se inende. (Rome 2:15) Didie ke emi esin̄wam nnyịn? Edieke ikpepde esịt nnyịn ndima se inende, enye idiyakke nnyịn ima ndinam se idiọkde. Ndien edieke inamde ndudue, esịt ekeme ndifịna nnyịn tutu nnyịn inen̄ede ndudue oro inyụn̄ inam se ifọnde. Ke akpanikọ, ndifiọk ke Abasi esikpe edinen ikpe onyụn̄ anam se inende kpukpru ini ayan̄wam nnyịn onyụn̄ anam ikpebe enye.

“Abasi edi ima.”—1 JOHN 4:8.

Abasi enyene odudu, enyene ọniọn̄, esinyụn̄ ekpe edinen ikpe, edi Bible idọhọke ke Abasi edi odudu, ọniọn̄, m̀mê unenikpe. Enye ọdọhọ ke Abasi edi ima. Ntak-a? Odudu ke enye esida anam n̄kpọ, ndien ọniọn̄ ye unenikpe anam enye ọfiọk nte akpanamde n̄kpọ. Edi enye esinam kpukpru n̄kpọ ke ntak ima.

Ima akanam Jehovah obot mme angel ke heaven ye mme owo ke isọn̄. Enye okoyom mmọ ẹbọ ufọn ẹto ima esie, idịghe man ẹdin̄wam enye ẹnam n̄kpọ. Enye ama anam isọn̄ man mme owo ẹkeme ndidụn̄ ke nsinsi ẹnyụn̄ ẹkop ata inemesịt. Enye aka iso ndiwụt ke imama mme owo ke ndinam “utịn esie asiaha ọnọ mme idiọkowo ye nti owo onyụn̄ [anam] edịm edep ọnọ ndinen owo ye mme anam ukwan̄ido.”—Matthew 5:45.

N̄ko, “Jehovah enen̄ede enyene esịt ima onyụn̄ atua owo mbọm.” (James 5:11) Enye ama kpukpru mbon oro ẹsịnde idem ẹyom ndifiọk enye nnyụn̄ ndi ufan esie. Bible ọdọhọ ke enye ‘iyomke usụn̄ ikpọn̄ nnyịn owo kiet kiet.’—Utom 17:27.

Didie ke ima Abasi an̄wam nnyịn? Esiye nnyịn ndikụt utịn osopde onyụn̄ enem nnyịn ndikop nsekeyen asakde imam. Esinem nnyịn n̄ko ke ini mbonubon nnyịn ẹmade nnyịn. Idịghe nte ke mme n̄kpọ emi ẹnam ika iso idu uwem, edi mmọ ẹsinam uwem enem nnyịn.

Ufọn en̄wen oro idiade ke ntak ima Abasi edi ifet oro inyenede ndibọn̄ akam nnọ enye. Bible ọdọhọ ete: “Ẹkûtịmede esịt ke baba n̄kpọ kiet, edi ke kpukpru n̄kpọ ẹda akam ye n̄kpeubọk ọkọrọ ye ekọm ẹben̄e Abasi se mbufo ẹyomde.” Enye oyom nnyịn itịn̄ se ifịnade nnyịn inọ imọ, kpa nte edima ete esiyomde nditọ esie ẹtịn̄ mfịna mmọ ẹnọ enye. Edieke inamde emi, Jehovah ọdọhọ ke iyọnọ nnyịn “emem Abasi emi akande kpukpru ekikere.”—Philippi 4:6, 7.

Anaedi se itịn̄de iban̄a odudu, ọniọn̄, unenikpe, ye ima Abasi anam ọdiọn̄ọ Abasi akan nte ọkọdiọn̄ọde. Edi edieke oyomde ndinen̄ede ndiọn̄ọ Abasi, mbọk kot mme ibuotikọ oro ẹtienede man ọfiọk se Abasi anamde ọnọ fi ye se enye edinamde inọ fi ke ini iso.