Nso ikpanam owo iba emi ẹken̄wọn̄ọde ndima kiet eken ẹdop kiet eken uyo? Ndusụk mmọ ẹkeme ndidọhọ, ‘Idem n̄kpọ, n̄kọ nnyịn in̄wanake aba.’ Edi ndidop kiet eken uyo isikọkke mfịna isinyụn̄ iyakke mmọ ẹkop inemesịt.

Man ẹsio usiene. Ndusụk iban ẹsidop mme ebe mmọ uyo man abiak mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ebe ekeme ndibiere se idinamde itịn̄ke inọ n̄wan. N̄wan ekeme ndiyat esịt ọdọhọ ke ebe idaha-da imọ ke n̄kpọ. Ebe ndien ete ke n̄wan esikpon esịt akaha, onyụn̄ ama ndiyat esịt ke ata n̄kpri n̄kpọ. Esịt enen̄ede ayat n̄wan tutu enye isioroke ebe uyo aba man onyụn̄ abiak enye.

Man ẹnyene se ẹyomde. Ndusụk owo ẹsinam emi man ẹnyene se ẹyomde. Ke uwụtn̄kpọ, yak idọhọ ke n̄wan ye ebe ẹduak ndika isan̄, ndien n̄wan oyom ete ye eka esie ẹtiene ẹdi, edi ebe inyịmeke. Ebe ọdọhọ n̄wan ete: “N̄kese nte ọdọ mi, ndiọn̄ọke nte ke ọdọ usọ ye uka,” inyụn̄ isioroke n̄wan uyo aba man n̄wan anam se enye oyomde.

Imọfiọk ke enyene ini emi n̄wan ye ebe ẹkpedopde uyo man esịt osụhọ mmọ. Enye emi idiọkke. Bible akam ọdọhọ ke enyene ‘ini emi ọfọnde ẹdop uyo.’ (Ecclesiastes 3:7) Edi ke ini n̄wan m̀mê ebe anamde emi nte usiene, m̀mê man enyene se enye oyomde, utọ edu emi esinam mfịna ọdọdiọn̄ okpon, inyụn̄ iyakke mmọ ẹnen̄ede ẹkpono kiet eken. Nso ke akpanam man emi editịbe ke ufọk mbufo?

Akpa n̄kpọ oro edin̄wamde mbufo ẹtre ndidop kiet eken uyo edi ndifiọk ke utọ ido emi iyehe inyụn̄ inyeneke ufọn.  Imọfiọk ke ndidop kiet eken uyo ekeme ndinam fi ekere ke imonyụn̄ inam enye nte enye akanamde imọ, mîdịghe anam n̄wan m̀mê ebe fo anam se afo oyomde. Edi kere ise: Ndi ọfọn ndinam utọ n̄kpọ emi ye owo emi akadade un̄wọn̄ọ ke iso Abasi ete ke iyama enye ke nsinsi nsinsi? Yak ineme n̄kpọ ita emi akpanamde.

Diọn̄ọ se inamde enye anam n̄kpọ ntre. Bible ọdọhọ ke ima “isọpke iyatesịt.” (1 Corinth 13:4, 5) Ntre, kûsọp ndiyat esịt ke ini n̄wan fo ọdọhọde fi ete, “Afo usumaha ndikop se ntịn̄de,” m̀mê ke ini ebe fo ọdọhọde fi ete, “Afo ebebet ndika n̄kpọ ke ini?” Utu ke ndiyat esịt, kam kere se ikọ esie ọwọrọde. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini n̄wan fo ọdọhọde ke usumaha ndikop se imọ itịn̄de, ekeme ndidi enye oyom esida ikọ esie ke akpan n̄kpọ.—Se Bible etịn̄de: Mme N̄ke 14:29.

Kûfiori n̄kpo. Mme owo ẹsitịn̄ ikọ ẹmenede uyo ke ini mfan̄a ebịghide. Edi afo emekeme ndikpụhọ nneme man mfan̄a ediman utọk. Didie? N̄wed emi etịn̄de se mme ọdọ ndọ ẹkpenamde man ndọ mmọ ọfọn ọdọhọ ete: “Ndisụhọde uyo ntịn̄ ikọ nnyụn̄ ndomo ndifiọk nte etiede ebe m̀mê n̄wan fo ke idem ekeme nditre utọk. N̄kpọ iba emi ẹsin̄wam etieti.”—Se Bible etịn̄de: Mme N̄ke 26:20.

Kere ban̄a enye. Bible ọdọhọ ete: “Yak owo kiet kiet okûyom ufọn idemesie, edi oyom ufọn owo en̄wen.” (1 Corinth 10:24) Edieke adade n̄wan m̀mê ebe fo nte idem fo utu ke ndida enye nte owo en̄wen, udusọpke ufan̄a mfan̄a m̀mê ndiyat esịt ye enye tutu usioroke enye uyo aba.—Se Bible etịn̄de: Ecclesiastes 7:9.

Bible enen̄ede akpan ebe m̀mê n̄wan ndidop kiet eken uyo. N̄wed Ephesus 5:33 ọdọhọ ete: “Yak owo mbufo kiet kiet enen̄ede ama n̄wan esie nte enye amade idem esie; ke n̄kan̄ eken, yak n̄wan enen̄ede okpono ebe esie.” Tie ye n̄wan fo biere ke mbufo ididopke kiet eken uyo tutu amama.