Ntatara Usua

“Mme owo isifiọkke mbon oro mmọ ẹsuade.”—James Russell Lowell, Ewetn̄wed Ye Owo Emi Enyenede Usọ Ke Mbubehe Obio.

ETIE nte usua akakan nnyịn okụk mfịn. Mme utọ enyịn̄ nte East Timor, Kosovo, Liberia, Littleton, ye Sarajevo—ọkọrọ ye owo Nazi eyomfịn, etubom afai, ye anditoro mfiaowo—ke adianade ye mme ndise ẹban̄ade mme n̄kpọ oro ikan̄ abiatde, mme udi ẹdọkde obufa ndida mbụk mme okpo, ye mme okpo owo ẹsọn̄ọ ẹdu ke ekikere nnyịn.

Idotenyịn kaban̄a ini iso oro usua, en̄wan, ye afai mîdụhe amakpa. Danielle Mitterand, n̄wan adaibuot ukara France oro ama akakpa, eti ini uyen esie ete: “Mme owo ẹkedori enyịn ndidu uwem ifụre ifụre ke n̄kaowo oro etiede ufan ufan oro mmọ ẹkemede ndiberi edem; ẹnyenede emem esịtidem ndidu uwem ke otu mbon en̄wen; mmọ ẹkedori enyịn ndidu eti, emem emem ye uku uku uwem ke ọsọn̄-idem ye atat-ubọk ererimbot oro esede aban̄a mmọ.” Nso iketịbe inọ mme ekikere oro? Enye eseme ete: “Nte ẹnyịmede, ke isua 50 ke ukperedem owo iyakke idotenyịn nnyịn osu.”

Owo ikemeke ndifụmi usua ndifiak ndu mfịn. Enye etetịm atara, ndien ẹkụt enye ke uduot oro etịmde-tịm ọdiọk. Mme edinam usua emi mînyeneke ntak, emi kiet kiet enyenede ndịk akan enye oro ekebemde iso, ẹmesụhọde ekikere ọkpọkpọ ifụre oro ediwak miliọn owo ẹdade mfefere mfefere. Idem edieke owo mîsuaha nnyịn ke ufọk m̀mê ke idụt nnyịn, ke ẹsua nnyịn ke ebiet en̄wen. Eyedi nnyịn imesikụt uyarade aban̄ade emi kpukpru usen ke mme mbụk n̄kpọntịbe eke ndondo emi ke ekebe ndise. Ndusụk mmọ ẹmekam ẹbe ẹdụk Internet. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ ifan̄.

Akpatre iduọk isua emi omosobo anana-mbiet ufreidụt. Joseph S. Nye, Jr., adausụn̄ ke Ebiet Mbubehe Ofụri Ererimbot ke Harvard ọkọdọhọ ete: “Ufreidụt ọsọsọn̄ ubọk ke ata ediwak ebiet ke ererimbot, imemke-mem. Utu ke ndidi otu oro adianade kiet ke ofụri ekondo, ediwak nsio nsio otu ẹdu ke ofụri ekondo oro ẹsuade kiet eken. Nte utịp, oro etetịm ọnọ ifet ndin̄wana en̄wan.”

Mme uduot usua en̄wen ẹnen̄ede ẹtie etabi etabi, ẹdịbede ke mme adan̄a idụt m̀mê idem ke mme adan̄a n̄kann̄kụk. Ke ini mbon afai ition ẹkewotde akanieren kiet edide owo Sikh ke Canada, n̄kpọntịbe emi “okowụt se ndusụk owo ẹkedade nte ubiatibet ndifiak ndi ke ntak usua ke idụt emi ẹsiwakde nditoro kaban̄a ediyọ eke orụk.” Ke Germany, en̄wan orụk eke mme anam n̄kpọ mbe ubọk ama afiak ọdọk ke mbahade 27 eke ikie ke 1997, ke ama okosụhọde ke mme isua emi ẹkebede. Asan̄autom Mbubehe Idụt oro Manfred Kanther ọkọdọhọ ete: “Enye edi idaha oro akamade mmemidem.”

Ntọt kiet otode edere edere Albania ayarade ete ke se iwakde ibe nditọwọn̄ 6,000 ẹkpere ndikabade ndi mbon n̄kpọkọbi ke mme ufọk mmọ ke ntak ndịk edidi se mme asua ubon mmọ ẹtopde ẹwot. Nditọ emi ẹdi mbon unọmọ usua ekpụk, “emi abiatde uwem ediwak tọsịn ubon.” Ke United States, nte Ufọkutom Unam Ndụn̄ọde Ukara (FBI), ọdọhọde, “asari  eke orụk ekesịn udọn̄ ọnọ se iwakde ibe mbahade iba ke otu ubiatibet 7,755 oro ẹketọtde ẹnọ FBI ke 1998.” Ndusụk ntak kaban̄a mme ubiatibet eken ẹma ẹsịne asari ido ukpono, eke ekpụk m̀mê eke idụt oro owo otode, ye unana ukeme.

Akan oro, mme ibuotikọ n̄wedmbụk n̄kpọntịbe usen kiet kiet ẹsiwụt ntatara usua isenowo, emi ẹsuade mbon itọkekọn̄ akpan akpan, emi ẹwakde ẹbe miliọn owo 21 idahaemi. Edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄, n̄wakn̄kan mbon oro ẹsuade isenowo ẹdi n̄kparawa owo, emi ikpọ owo ukara emi ẹdade n̄kpọ didie didie ye mbon en̄wen emi ẹyomde mme owo ndinọ ufen ẹsịnde udọn̄ ẹnọ. Mme idiọn̄ọ ukem n̄kpọntịbe oro emi owo mîkemeke ndisọp n̄kụt ẹsịne eyịghe, unana ediyọ, ye edinyene idiọk ekikere mban̄a mbon oro ẹdide isio.

Nso idi ndusụk ntak kaban̄a ntatara usua emi? Ndien nso ke ẹkeme ndinam nditre usua? Ibuotikọ oro etienede eyeneme mme mbụme emi.

 [Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 2]

Ikpaedem, enyọn̄: UN PHOTO 186705/J. Isaac

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 3]

Daud/Sipa Press