Mbụk Eyouwem

Ndika Iso Nsan̄a ke Usụn̄ Jehovah Edi Odudu ye Idatesịt Nnyịn

NTE LUIGGI D. VALENTINO OBỤKDE

“Emi edi ọkpọusụn̄, mbufo ẹsan̄a ke esịt,” ntem ke Jehovah eteme. (Isaiah 30:21) Nditiene item edi utịtmbuba mi tọn̄ọ nte n̄kana baptism isua 60 emi ẹkebede. Uwụtn̄kpọ ete ye eka mi, mbon Italy oro ẹwọrọde ẹkedụn̄ ke Cleveland, Ohio, U.S.A., ke 1921, okonụk mi ndinịm utịtmbuba emi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ. Do mmọ ẹma ẹbọk nditọ ita—ami, Mike akpaneka mi, ye Lydia, ekpri eyeneka mi an̄wan.

ETE ye eka mi ẹma ẹdụn̄ọde nsio nsio ido ukpono edi ke akpatre ẹma ẹsion̄o idem ẹkpọn̄ ke ntak edikpu. Ekem usen kiet ke 1932, Papa ama akpan̄ utọn̄ ọnọ edinam ekebe ukopikọ oro ẹkenamde ke usem Italian. Enye ekedi edinam Mme Ntiense Jehovah, ndien Papa ama ama se enye okokopde. Enye ama ewet eben̄e ntọt efen efen, ndien Ntiense kiet edide owo Italy otode ibuot itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Brooklyn, New York, ama edi edise nnyịn. Ke ẹma ẹkekụre ufiop ufiop nneme oro akakade iso tutu esịm usiere, ete ye eka mi ẹma ẹnịm ẹte ke mmimọ imokụt ido ukpono akpanikọ.

Papa ye Mama ẹma ẹtọn̄ọ ndidụk mme mbono esop Christian ẹma ẹsinyụn̄ ẹnyịme mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ẹdụn̄ ke ufọk mmọ. Okposụkedi n̄kedide eyenọwọn̄, iren emi ẹma ẹsiyak mi nsan̄a ye mmọ ke utom ukwọrọikọ ẹnyụn̄ ẹnam mi ntọn̄ọ ndikere mban̄a ndinam n̄kpọ Jehovah ke utom uyọhọ ini. Kiet ke otu utọ esenyịn oro ekedi  Carey W. Barber, oro idahaemi edide owo Otu Ukara eke Mme Ntiense Jehovah. Ikebịghike-bịghi, ke February 1941, mma nna baptism ke ndide isua 14, ndien ke 1944, mma ntọn̄ọ ndinam utom nte asiakusụn̄ ke Cleveland. Mike ye Lydia n̄ko ẹma ẹtọn̄ọ ndisan̄a ke usụn̄ akpanikọ Bible. Mike ama anam n̄kpọ Jehovah tutu esịm n̄kpa esie, ndien Lydia ama asan̄a ye ebe esie, Harold Weidner, ke isua 28 ke utom oro ẹsan̄ade-san̄a. Mfịn, mmọ ẹdu ke san̄asan̄a utom uyọhọ ini.

N̄kpọkọbi Ọsọn̄ọ Ubiere Mi Ndika Iso Nsan̄a

Ini kiet, mme akamautom ufọk-n̄kpọkọbi ẹma ẹyak mbon n̄kpọkọbi ẹdide Mme Ntiense ẹnyene sụk ibat ibat n̄wed Bible oro Mme Ntiense Jehovah ẹsion̄ode. Nte ededi, Mme Ntiense ẹtode n̄kpet n̄kpet esop ẹma ẹsin̄wam. Ke ndusụk idaha, mmọ ẹma ẹsibon mme n̄wed ifan̄ ke mme in̄wan̄ oro ẹkedude ẹkpere ufọk-n̄kpọkọbi. Ke ndan̄nsiere, nte ẹkedade mbon n̄kpọkọbi ẹka mme itieutom mmọ, mmọ ẹma ẹsiyom mme n̄wed oro ndien ekem ẹdịbe ẹda mmọ ẹdụk ufọk-n̄kpọkọbi. Etisịm ini emi n̄kedide ndisịm ufọk n̄kpọkọbi, ẹma ẹsiyak nnyịn inyene mme n̄wed efen efen. Kpa ye oro, mma n̄kpep ndida udia eke spirit oro Jehovah ọnọde ke akpan n̄kpọ n̄kan nte akanam ndade—ukpepn̄kpọ oro nsisụk ntide kpukpru ini oro mbọde obufa nsiondi Enyọn̄-Ukpeme m̀mê Awake!

Okposụkedi ẹkesiyakde nnyịn inịm mme mbono esop ke ufọk-n̄kpọkọbi, owo ikesiyakke mbon oro mîdịghe Mme Ntiense ẹdụk. Kpa ye oro, ndusụk mme akamautom ufọk-n̄kpọkọbi ye mbon n̄kpọkọbi ẹma ẹsidụk ke ndịbe, ndien ibat ibat ẹma ẹkam ẹnyịme akpanikọ. (Utom 16:30-34) Brọda A. H. Macmillan ndisidi ndise nnyịn ẹkedi n̄wọrọnda ntak ndọn̄esịt. Kpukpru ini enye ama esisọn̄ọ etịn̄ ọnọ nnyịn ete ke ini oro nnyịn ikabiatde ke ufọk-n̄kpọkọbi ikedịghe ikpîkpu koro oro ọkọnọ nnyịn ukpep kaban̄a mme utom ini iso. Ikọ edima akamba eyenete oro ama otụk mi esịt onyụn̄ ọsọn̄ọ ubiere mi ndika iso nsan̄a ke usụn̄ Jehovah.

Ndinyene Nsan̄a

Ekọn̄ Ererimbot II ama okụre, ẹma ẹsion̄o nnyịn ke ufọk-n̄kpọkọbi, ndien mma mfiak ntọn̄ọ utom usiakusụn̄, kpa utom ukwọrọikọ uyọhọ ini. Edi ke 1947 ete mi ama akpa. Man n̄n̄wam ubon nnyịn, mma ntọn̄ọ utom idịbi udia nnyụn̄ n̄kabade ndot n̄ko ndinuak owo idem—usọ oro edin̄wamde mi ke ọkpọsọn̄ ini oro ami ye n̄wan mi idisobode ke n̄kpọ nte isua 30 ke ukperedem. Edi mmọsọp n̄kaha. Akpa kan̄a, yak mbemiso ntịn̄ nnọ fi mban̄a n̄wan mi.

Uwemeyo usen kiet ke 1949 ke adan̄aemi n̄kodude ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄, owo ama okot ke urụk ukopikọ. Mma mmen nnyụn̄ n̄kop edinem uyo ọdọhọde ete: “Ami n̄kere Christine Genchur. Ndi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. N̄kọwọrọ ndi Cleveland ndiyom utom, ndien nyom ndibuana ye esop.” Ufọkmbono Obio Ubọn̄ nnyịn ama oyom usụn̄ ọkpọn̄ ebiet oro enye okodụn̄de, edi mma mma edinem uyo esie, ntre mma nteme enye usụn̄ ẹsan̄ade ẹsịm ufọkmbono nnyịn nnyụn̄ nsịn udọn̄ nnọ enye ndidi ke Sunday—usen oro ami n̄kenyene ndinọ utịn̄ikọ an̄wa. Ke Sunday, ami n̄kedi akpa owo ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄, edi esen an̄wan ndomokiet ikodụhe do. Ke ofụri ini utịn̄ikọ oro, mma nsitop enyịn nse enyịnusụn̄, edi owo ndomokiet ikodụkke idi. Ke ndan̄nsiere mma nnọ enye ikot, ndien enye ama ọdọhọ ke imọ ikemeheke kan̄a ye ebiet udụk ubomisọn̄. Ntre mma nnyịme ndikosobo ye enye man nteme enye usụn̄ etịm ọfọn.

Mma n̄kop nte ke ete ye eka esie, mme ọwọrọidụn̄ ẹtode Czechoslavakia, ẹketọn̄ọ ndibuana ye Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke mmọ ẹma ẹkekot ekpri n̄wed Where Are the Dead? Ete ye eka esie ẹkena baptism ke 1935. Ke 1938, ete Christine ama akabade edi asan̄autom otu (ẹkotde esenyịn oro etiede ibuot idahaemi) ke esop Mme Ntiense Jehovah ke Clymer, Pennsylvania, U.S.A., ndien ke 1947, Christine ama ana baptism ke edide isua 16 ke emana. Ikebịghike mma mma ediye eyenete an̄wan emi ọsọn̄de idem ke n̄kan̄ eke spirit mi. Nnyịn ima idọ ndọ ke June 24, 1950, ndien toto ke ini oro Christine edi nsan̄a mi oro anamde akpanikọ, enyịmede kpukpru ini ndinịm mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄ Abasi akpa. Mmọkọm Jehovah nte ke enyene-ido nsan̄a emi ama enyịme ndidian uwem esie ye okịmmọ.—Mme N̄ke 31:10.

 Akamba N̄kpọ N̄kpaidem

Ke November 1, 1951, nnyịn ima itọn̄ọ utom usiakusụn̄ ọtọkiet. Isua iba ke ukperedem, ke akamba mbono kiet ke Toledo, Ohio, Brọda Hugo Riemer ye Albert Schroeder ẹma ẹnyene nneme ye otu mme asiakusụn̄ oro ẹkenyenede udọn̄ ke utom isụn̄utom. Nnyịn ima idu ke otu mmọ. Ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ nnyịn ndika iso nnam utom usiakusụn̄ ke Cleveland, edi ke ọfiọn̄ oro eketienede, nnyịn ima ibọ akamba n̄kpọ n̄kpaidem—ikot ndidụk ọyọhọ otu 23 eke Ufọkn̄wed Enyọn̄-Ukpeme Ukpep Bible eke Gilead, ọtọn̄ọde ke February 1954!

Nte nnyịn ikawatde ika Ufọkn̄wed Gilead, oro okodude ini oro ke South Lansing, New York, idem ama enen̄ede enyek Christine tutu enye aka iso ndidọhọ mi ete, “Wat sụn̄sụn̄!” Mma ndọhọ enye nte: “Christine, edieke iwatde osụhọde akan emi, ọwọrọ iditatuak ida.” Nte ededi, ke ima ikesịm an̄wa ufọkn̄wed, esịt ama osụhọde nnyịn. Brọda Nathan Knorr ama adara otu nditọ ufọkn̄wed oro onyụn̄ emen nnyịn asan̄a akanade. Enye ama anam an̄wan̄a n̄ko nte nnyịn ikemede ndifam mmọn̄ ye odudu ikan̄ ilektrik, ọsọn̄ọde etịn̄ ete ke edifam n̄kpọ edi eti ido ke ini ẹsede ẹban̄a mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄. Nnyịn ifreke item oro. Nnyịn ke isụk idada enye idu uwem.

Ndika Rio

Ibịghike nnyịn ima ikụre ukpep, ndien ke December 10, 1954, nnyịn ima idụk ubomofụm ke mbịtmbịt New York City, ikopde nduaidem iban̄a edika obufa efakutom nnyịn ke ufiop ufiop Rio de Janeiro, Brazil. Peter ye Billie Carrbello, mme ekemmọ isụn̄utom, ẹma ẹsan̄a ye nnyịn. Isan̄ ubomofụm oro ekenyene ndida hour 24, esịnede edituak nda ke Puerto Rico, Venezuela, ye Belém ke edere edere Brazil. Nte ededi, ke ntak mfịna engine, ama ada hour 36 mbemiso nnyịn ikekemede ndida n̄kụt Rio de Janeiro. Edi nso akwa ndise ke emi ekedi ntem! Mme ikan̄ obio oro ẹkeyama nte nsemnsem daimọn ke ubrin̄kpọ isọn̄ufọk, ndien un̄wana ọfiọn̄ ebietde idan̄ ama ọwọrọ ọtọ ke enyọn̄ mmọn̄ Guanabara Bay.

Ediwak mbonubon Bethel ke ẹkebet nnyịn ke an̄wambehe ubomofụm. Ke ẹma ẹkedara nnyịn ufiop ufiop, mmọ ẹma ẹwat nnyịn ẹka ọfis n̄kọk itieutom, ndien ke n̄kpọ nte n̄kanika ita usenubọk, nnyịn ima idụk idap. Hour ifan̄ ke ukperedem, n̄kanika oro esidemerede owo ke idap ama eti nnyịn nte ke akpa usen nnyịn nte mme isụn̄utom ọmọtọn̄ọ!

Akpa Ukpepn̄kpọ

Ikebịghike nnyịn ima ikpep akpan ukpepn̄kpọ kiet. Nnyịn ikabiat mbubịteyo kiet ke ufọk ubon kiet ẹdide Mme Ntiense. Ke ini nnyịn ikoyomde ndisan̄a nnyọn̄ n̄kọk itieutom, enyeneufọk oro ama afan̄a ete, “Baba, mbufo idikemeke ndinyọn̄; edịm ke edep,” ndien enye ama eyịre nnyịn ete ina tutu eyo esiere. Ke ndade imam mfụmi ikọ esie, mma ndọhọ nte, “Edịm esidep n̄ko ke ebiet emi nnyịn itode.” Ndien nnyịn ima inyọn̄ọ.

Ke ntak mme obot oro ẹdude ẹkanade Rio, udiọn̄edịm esisọp ewet odụk obio, ediwak ini adade ukwọ edi. Ikebịghike nnyịn ima iwọk mmọn̄ emi esịmde owo edọn̄, ibe. Ke ikperede n̄kọk itieutom, mme efak ẹma ẹkabade usọp usọp akpa mmọn̄ emi esịmde nnyịn ikpanesịt. Idem nnyịn ama ebịt ke ini nnyịn ikesịmde Bethel. Ke ndan̄nsiere, Christine ama enen̄ede okop mbiakidem onyụn̄ ọduọ udọn̄ọ typhoid, emi akanamde enye okop mmemidem ke anyan ini. Ufọn idụhe nditetịn̄, nte mbufa isụn̄utom, akpakana nnyịn ikop item mme enyene-ifiọk Ntiense n̄kann̄kụk oro.

Mme Akpa Usio-Ukot ke Utom Isụn̄utom ye Utom Ẹsan̄ade-San̄a

Ke idiọk ntọn̄ọ emi ama ekebe, nnyịn ima itọn̄ọ utom ukwọrọikọ nnyịn ifịk ifịk. Nnyịn ikesikokot ukwọrọikọ ke usem Portuguese inọ owo ekededi oro nnyịn isobode, ndien etie nte nnyịn ikanam n̄kọri ukem ukem. Enyeneufọk kiet ọyọdọhọ Christine ete, “Se afo etịn̄de an̄wan̄a  mi, edi se enye etịn̄de in̄wan̄ake mi,” anyande mi ubọk. Enyeneufọk efen ọyọdọhọ mi ete, “Se afo etịn̄de an̄wan̄a mi edi eke esie in̄wan̄ake mi.” Kpa ye oro, nnyịn ima ikop nduaidem ndibọ se ibede etịbe Enyọn̄-Ukpeme 100 ke akpa urua ifan̄ oro. Ke akpanikọ, ediwak ke otu nditọ ukpepn̄kpọ Bible nnyịn ẹma ẹna baptism ke akpa isua oro nnyịn ikodude ke Brazil, ẹnọde nnyịn ntabi-nse ke nte efakutom isụn̄utom nnyịn editiede.

Ke ufọt ufọt iduọk isua 1950, ediwak esop ke Brazil ikesiwakke ndinyene esenyịn circuit ke ntak oro nditọete iren oro ẹdotde mîkawakke. Ntre okposụkedi n̄kosụk n̄kpepde-kpep usem oro, mmen̄konyụn̄ nnọhọ utịn̄ikọ an̄wa kan̄a ke usem Portuguese, ẹma ẹnọ mi n̄kanam utom circuit ke São Paulo Stet ke 1956.

Sia akpa esop oro nnyịn ikakade ikese mîkenyeneke esenyịn circuit ke isua iba, kpukpru owo ẹketetie ẹbet utịn̄ikọ an̄wa ye ọkpọsọn̄ udọn̄. Man ntịm utịn̄ikọ oro, mma nsịbe mme ikpehe ekikere ke mme ibuotikọ Enyọn̄-Ukpeme usem Portuguese ndian ke mme babru. Ke Sunday oro, Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ama ọyọhọ kpak. Mme owo ẹma ẹkam ẹtie ke mbot utịn̄ikọ, kpukpru ẹbetde akwa edinam oro. Utịn̄ikọ oro, mîdịghe yak ndọhọ ukotn̄wed oro, ama ọtọn̄ọ. Ke ini ke ini mma nsimenede enyịn, ndien ke n̄kpaidem owo ndomokiet, ikadahake ida, ọkpọkọm nditọwọn̄. Kpukpru owo ẹkewụk enyịn ẹse mi. Mma n̄kere: ‘O, Valentino, anam n̄kọri didie ntem ke usem Portuguese! Mme owo emi ke ẹnọ n̄kpan̄utọn̄.’ Ediwak isua ke ukperedem, ke ini n̄kafiakde n̄kese esop oro, eyenete oro okodude ke akpa ini oro n̄kakade do ama ọdọhọ ete: “Ndi emeti utịn̄ikọ an̄wa oro afo ọkọnọde? Ikọ fo ndomokiet ikan̄wan̄ake nnyịn.” Mma nnyịme nte ke ediwak se n̄ketịn̄de ikan̄wan̄ake mi n̄ko.

Ke akpa isua oro ke utom circuit, mma nsiwak ndikot Zechariah 4:6. Mme ikọ oro, ‘Itoho ke odudu edi oto spirit mi,’ ẹma ẹti mi nte ke spirit Jehovah kpọt akanam utom Obio Ubọn̄ ọkọri. Ndien enye ama ọkọri kpa ye unana ukeme nnyịn.

Mme N̄kpọ-Ata ye Mme Edidiọn̄ ke Usụn̄

Utom circuit ọkọwọrọ ndisan̄a n̄kanade idụt ke adan̄aemi ibiomde ukwak utaip n̄wed, mme katọn n̄wed, ekpatisan̄, inyụn̄ ikamade mme ekpatubọk. Christine ke eti ibuot ama esibat mbiomo nnyịn mbak ikûfre mbiomo ndomokiet ke ini iwọrọde ke bọs kiet itọk itọk idụk efen. Ikedịghe esen n̄kpọ ndinam isan̄ hour 15 ke bọs ke usụn̄ emi obu ọyọhọde man isịm ebiet efen oro nnyịn ikakade. Ke ndusụk idaha, ndịk ama esinen̄ede anam nnyịn, akpan akpan ke ini bọs iba oro ẹsakde iso ẹse kiet eken ẹbede nyeknyek ebọp ke ukem ini, ẹnen̄erede ẹkpere tutu kiet ekpere nditụk eken. Nnyịn n̄ko ima isinam isan̄ ke tren, ke nsụn̄ikan̄, ye ke enan̄ mbakara.

Ke 1961 nnyịn ima itọn̄ọ ndinam utom district, inamde isan̄ ito circuit isịm circuit utu ke ndito ke esop nsịm esop. Ediwak mbubịteyo ke urua kiet kiet, nnyịn ima isiwụt mme senima oro esop Jehovah osiode—ke nsio nsio itie ke ini kiet kiet. Ediwak ini nnyịn ikesinyene ndisọsọp nnam n̄kpọ mbak mme ọkwọrọ ederi n̄kann̄kụk, oro ẹkedomode ndibiọn̄ọ ediwụt mme ndise emi. Ke obio kiet, mme oku ẹma ẹnyịk andinyene ufọkmbono kiet ndibiat ediomi oro enye akanamde ye nnyịn. Ke ima ikoyom itie en̄wen ke ediwak usen, nnyịn ima ikụt, edi nnyịn iketịn̄ke inọ owo ndomokiet ima inyụn̄ ika iso ndikot kpukpru owo ẹdi akpa itie oro. Mbemiso edinam ọkọtọn̄ọde, Christine ama aka ufọkmbono oro akada mbon oro ẹkeyomde ndise senima oro usụn̄ ke ndopuyo edi obufa itie. Ke mbubịteyo oro, owo 150 ẹma ẹse senima oro, emi ekenyenede ibuotikọ oro odotde The New World Society in Action.

Okposụkedi ndinam utom ẹsan̄ade-san̄a ke mme ikpehe ẹdude nsannsan ekesidide ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndusụk ini, mme osụhọdeidem nditọete oro ẹkedụn̄de do ẹma ẹsinen̄ede ẹdara edidi nnyịn ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹwụt mfọnido ke ndibuana uke uke ufọk mmọ ye nnyịn tutu nnyịn ima isikọm Jehovah kpukpru ini ke nnyịn ndikeme ndidu ye mmọ. Ndinam ufan ye mmọ ama osụn̄ọ ke nnyịn ndinyene nti edidiọn̄. (Mme N̄ke 19:17; Haggai 2:7) Ke ntre, nnyịn ikofụhọ didie ntem nte mme usen utom isụn̄utom nnyịn ẹkedide ẹdisịm utịt ke ima ikanam utom ke se iwakde ibe isua 21 ke Brazil!

Jehovah Ama Owụt Nnyịn Usụn̄ ke Ini Afanikọn̄

Ke 1975, Christine ama aka usiakidem. Nnyịn ima ifiak itọn̄ọ utom ẹsan̄ade-san̄a, edi idem  Christine ama etetịm ọdiọk. Eketie nte ndifiak nnyọn̄ United States man enye ọkọbọ usọbọ ama ọfọn akan. Ke April 1976, nnyịn ima ikesịm Long Beach, California, inyụn̄ ikodụn̄ ye eka mi. Ke ima ikodụn̄ ke esenidụt ke isua 20, nnyịn ikọfiọkke nte ikpesede iban̄a idaha emi. Mma ntọn̄ọ ndinuak owo idem, ndien okụk n̄kenyenede nto utom emi ke ikada idu uwem. California Stet ama ọnọ Christine itie ke ufọkibọk kiet, edi do enye ama ọdọdiọn̄ okop mmemidem koro mme abiaibọk ikenyịmeke ndisọbọ enye idem ye unana edinọ enye iyịp. Ke mbrenyịn, ima iben̄e Jehovah ndausụn̄.

Uwemeyo usen kiet ke ini n̄kodude ke an̄wautom, mma n̄kụt ọfis abiaibọk kiet, ndien inikiet inikiet, mma mbiere ndiwaha ndụk. Okposụkedi abiaibọk oro okoyomde ndinyọn̄ ufọk, enye ama ada mi odụk ọfis esie ndien nnyịn ima ineme nneme ke hour iba. Ekem enye ama ọdọhọ ete: “Mmama utom mbufo nte mme isụn̄utom, ndien nyọnọ n̄wan fo usọbọ ke mfọn ye unana edikịm iyịp nsịn ke idem.” N̄kekemeke ndinịm se n̄kokopde ke akpanikọ.

Ọfọn-ido abiaibọk emi, oro ikedide ididiọn̄ọ nte abiaibọk oro ẹkponode, ama ọnọ Christine aka ufọkibọk emi enye anamde utom, ndien ke idak eti ukpeme esie, Christine ama ọsọp okop nsọn̄idem. Nnyịn ikowụt esịtekọm didie ntem nte ke Jehovah ama owụt nnyịn usụn̄ ke ọkpọsọn̄ ini oro!

Mbufa Utom

Nte Christine akafiakde okop odudu, nnyịn ima inam utom nte mme asiakusụn̄ inyụn̄ ikop idatesịt ndin̄wam ediwak owo ke Long Beach ndikabade ndi mme andituak ibuot nnọ Jehovah. Ke 1982 ẹma ẹdọhọ nnyịn inam utom circuit ke United States. Nnyịn ima ikọm Jehovah kpukpru usen ke enye ndikafiak nda nnyịn nnam n̄kpọ ke utom oro ẹsan̄ade-san̄a—orụk utom oro nnyịn ikamade. Nnyịn ima inam utom ke California ndien ekem inam ke New England, emi circuit oro ekesịnede ndusụk esop ẹsemde usem Portuguese. Ke ukperedem enye n̄ko ama esịne Bermuda.

Ke inem inem isua inan̄ ẹma ẹkebe, ẹma ẹnọ nnyịn utom en̄wen. Ẹma ẹdọhọ nnyịn inam utom nte mme akpan asiakusụn̄ ke ebiet ekededi oro nnyịn imade. Okposụkedi nnyịn ikofụhọde ke ndikpọn̄ utom ẹsan̄ade-san̄a, nnyịn ima ibiere ndika iso ke obufa utom nnyịn. Edi ke m̀mọ̀n̄? Ke ini ikanamde utom ẹsan̄ade-san̄a, mma n̄kụt nte ke esop Portuguese ke New Bedford, Massachusetts, ama oyom un̄wam—ntre nnyịn ima ika New Bedford.

Ke ini ikesịmde, esop oro ama anam akamba usọrọ ndidara nnyịn. Oro akanam etie nnyịn ke idem didie ntem nte ke ẹyom nnyịn! Oro ama anam mmọn̄eyet asiaha nnyịn. Ebe ye n̄wan ẹdide n̄kparawa oro ẹnyenede nseknditọ iba ẹma ẹda nnyịn ẹsịn ke ufọk mmọ tutu nnyịn ikụt ufọk idem nnyịn. Jehovah ama enen̄ede ọdiọn̄ utom akpan asiakusụn̄ emi akan nte nnyịn ikekerede. Toto ke 1986, nnyịn iman̄wam nsio nsio owo 40 ke obio emi ndikabade ndi Mme Ntiense. Mmọ ẹdi ubon nnyịn eke spirit. Ke adianade do, mmokop idatesịt ndikụt nditọete iren ition ẹtode n̄kann̄kụk emi, oro ẹkọride ẹkabade ẹdi mme ima ima ekpemerọn̄. Enye etie ukem ukem nte ndinam utom ke efakutom isụn̄utom oro on̄wụmde mfri.

Nte nnyịn ifiakde ise edem, nnyịn imokop idatesịt nte ke nnyịn imanam n̄kpọ Jehovah toto ke uyen ka iso inyụn̄ inam akpanikọ edi usụn̄ uwem nnyịn. Edi akpanikọ, usọn̄ ye udọn̄ọ ẹfịna nnyịn idahaemi, edi ndika iso nsan̄a ke usụn̄ Jehovah osụk ededi odudu ye idatesịt nnyịn.

[Ndise ke page 26]

Ndidi ndisịm Rio de Janeiro obufa obufa

[Ndise ke page 28]

Ubon nnyịn eke spirit ke New Bedford, Massachusetts