Nyene Mbuọtidem Ebietde eke Abraham!

“Mmọ eke [ẹbuọtde idem] ẹdi nditọ Abraham.”—GALATIA 3:7.

1. Didie ke Abram ekese aban̄a obufa idomo ke Canaan?

 ABRAM ama ọkpọn̄ inem uwem ke Ur ke ndinam ewụhọ Jehovah. Mme mfịna oro enye okosobode ke mme isua oro ẹketienede ẹkedi sụk ntọn̄ọ idomo mbuọtidem oro enye okosobode ke Egypt. Mbụk Bible oro ọdọhọ ete: “Ekem, akan̄ odu ke edem oro.” Ekpekedi mmemmem didie ntem Abram ndiyat esịt mban̄a se ikọwọrọde enye! Utu ke oro, enye ama anam mme ata ata usio-ukot man ọnọ se ubon esie okoyomde. “Abram osụhọde aka Egypt ete idan̄ do; koro akan̄ ọsọn̄de ke edem oro.” Akwa ikọtufọk Abram ididịbeke ke Egypt. Nte Jehovah eyenịm mme un̄wọn̄ọ esie onyụn̄ ekpeme Abram osio ke afanikọn̄?—Genesis 12:10; Exodus 16:2, 3.

2, 3. (a) Ntak oro Abram ekedịpde owo emi n̄wan esie edide? (b) Ke ndinam n̄kpọ mban̄a idaha oro, didie ke Abram akanam n̄kpọ ye n̄wan esie?

² Nnyịn ikot ke Genesis 12:11-13 ite: “Edikem ke ini enye ekperede Egypt ndidụk, ndien enye ọdọhọ Sarai an̄wan esie ete, Mbọk, sese, mmọfiọk nte afo edi eye iso an̄wan: ndien ama ekem ke adan̄aemi nditọ Egypt ẹdikụtde fi, mmọ ẹyedọhọ ẹte, n̄wan esie edi emi; ndien mmọ ẹyewot mi, edi ẹyenịm fi uwem. Mbọk dọhọ ete, ke afo edi eyen ete mi an̄wan; kpan̄ ọkpọfọn mi aban̄a fi; ukpọn̄ mi okponyụn̄ odu uwem aban̄a fi.” Okposụkedi Sarai ama ekebe isua 65 ke emana, enye okosụk edi ata ediye an̄wan. Oro ama esịn uwem Abram ke itiendịk. * (Genesis 12:4, 5; 17:17) Ke edide akpan n̄kpọ akan, uduak Jehovah okodu ke itiendịk, koro enye ama ọdọhọ ete ke edibe ke mfri Abram kpukpru idụt ererimbot ẹkụt mfọn. (Genesis 12:2, 3, 7, NW) Sia Abram mîkenyeneke eyen kan̄a, ekedi akpan n̄kpọ nte enye aka iso odu uwem.

³ Abram ama eneme ye n̄wan esie aban̄a edibre n̄kari oro mmọ ẹma ẹkebebem iso ẹnyịme, oro edi, enye ndidọhọ ke imọ idi eyenete Abram. Tịm fiọk ete ke okposụkedi Abram ekenyenede odudu itie ete-ekpụk, enye ikadaha itie esie inam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ edi ama eben̄e edidianakiet ye un̄wam n̄wan esie. (Genesis 12:11-13; 20:13) Ke emi, Abram ama enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ mme ebe ndikama itieibuot mmọ ke ima ima usụn̄, ndien ebede ke Sarai ndikowụt nsụkibuot, enye edi uwụtn̄kpọ ọnọ ibanndọ mfịn.—Ephesus 5:23-28; Colossae 4:6.

4. Didie ke mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi mfịn ẹkpenam n̄kpọ ke ini uwem nditọete mmọ odude ke itiendịk?

⁴ Sarai ama ekeme ndidọhọ ke imọ idi eyenete Abram koro enye ekedide eyenete esie an̄wan. (Genesis 20:12) N̄ko-n̄ko, ikobiomoke enye ndiyarade idem nnọ mbon oro mîdotke ndifiọk. (Matthew 7:6) Mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi eyomfịn ẹnam ẹwụhọ Bible oro ọdọhọde ete ẹtịn̄ akpanikọ. (Mme Hebrew 13:18, NW) Ke uwụtn̄kpọ, mmọ isidehede ida un̄wọn̄ọ ke nsu ke esopikpe. Nte ededi, ke ini ata ata uwem m̀mê uwem eke spirit nditọete mmọ odude ke itiendịk, utọ nte ke ini ukọbọ m̀mê ini en̄wan mbio obio, mmọ ẹsinam item Jesus oro ọdọhọde ete “ẹnyene ibuot nte urụkikọt, ẹnyụn̄ ẹfụre  nte ibiom.”—Matthew 10:16; se Enyọn̄-Ukpeme, November 1, 1996, page 18, ikpehe ekikere 19.

5. Ntak emi Sarai ekenyịmede ndinam eben̄e Abram?

⁵ Didie ke Sarai akanam n̄kpọ aban̄a eben̄e Abram? Apostle Peter etịn̄ aban̄a iban oro ẹbietde enye nte iban oro ‘ẹdoride enyịn ke Abasi.’ Ke ntre Sarai ama ekeme ndifiọk mme n̄kpọ eke spirit oro ẹkebuanade. Akande oro, enye ama ama onyụn̄ okpono ebe esie. Ntem Sarai ama emek ‘ndisụk idem nnọ ebe esie’ ndinyụn̄ ndịp idaha esie nte ọdọ ndọ. (1 Peter 3:5) Nte ededi, ndinam ntre ama osio enye anyan ọnọ n̄kpọndịk. “Edikem ke ini Abram odụkde ke Egypt, nditọ Egypt ẹkụt n̄wan oro nte eyede eti-eti. Ikpọ owo Pharaoh ẹnyụn̄ ẹkụt enye, ndien ẹketoro enye ẹnọ Pharaoh: ndien ẹda n̄wan oro ẹka ke ufọk Pharaoh.”—Genesis 12:14, 15.

Edinyan̄a Jehovah

6, 7. Ke nso akama-mfụhọ idaha ke Abram ye Sarai ẹkekụt idemmọ, ndien didie ke Jehovah akanyan̄a Sarai?

⁶ Emi ekedi n̄kpọ mfụhọ didie ntem ọnọ Abram ye Sarai! Eketie nte ke ẹmọn̄ ẹsabade Sarai. Akan oro, Pharaoh ama ọnọ Abram ata ediwak enọ sia mîkọfiọkke ite ke Sarai edi n̄wan esie, anamde ‘enye enyene erọn̄, ye enan̄, ye nyara ass, ye ifịn iren ye ifịn iban, ye mme uman ass, ye camel.’ * (Genesis 12:16) Anaedi Abram ekese mme enọ emi ke usụhọde didie ntem! Okposụkedi mme idaha ẹkediọkde ntre, Jehovah ikọkpọn̄ke Abram.

⁷ “Ndien Jehovah amia Pharaoh ye ufọk esie ata akamba ufen ke ikọ Sarai, n̄wan Abram.” (Genesis 12:17) Ke ndusụk usụn̄ oro owo mîtịn̄ke, ẹma ẹyarade ata ntak “ufen” oro ẹnọ Pharaoh. Enye ama anam n̄kpọ usọp usọp aban̄a: “Ndien Pharaoh okot Abram edi, onyụn̄ ọdọhọ ete, Nso n̄kpọ ke afo anam emi ye ami? Nsinam afo mûtịn̄ke unọ mi ete ke enye edi n̄wan fo? Nsinam afo ọdọhọde ete, Ke enye edi eyen uka? ndien m̀mê ami n̄kpadada enye ndọ: se n̄wan fo ndien, da, nyọn̄. Pharaoh onyụn̄ owụk kpukpru owo aban̄a enye: ndien mmọ ẹyak enye, ye n̄wan esie, ye kpukpru se enye enyenede, ẹnyọn̄ọ.”—Genesis 12:18-20; Psalm 105:14, 15.

8. Nso orụk ukpeme ke Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndinọ mme Christian mfịn?

⁸ Mfịn, Jehovah inọhọ nnyịn ubiọn̄ nte ke imọ iyekpeme nnyịn isio ke n̄kpa, ubiatibet, akan̄, m̀mê oto-obot afanikọn̄. Ẹn̄wọn̄ọ ẹnọ nnyịn ẹte ke Jehovah eyekpeme nnyịn kpukpru ini osio ke mme n̄kpọ oro ẹsịnde idaha eke spirit nnyịn ke itiendịk. (Psalm 91:1-4) Enye anam ntre akpan akpan ke ndinọ mme ekemini ntọt ebe ke Ikọ esie ye “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄.” (Matthew 24:45) Nso kaban̄a ndịghe n̄kpa otode ukọbọ? Ke adan̄aemi ekemede ndiyak owo kiet kiet ẹkpa, tutu amama Abasi idiyakke ẹsobo ikọt esie ofụri ofụri. (Psalm 116:15) Ndien edieke n̄kpa adade ndusụk mme anam-akpanikọ, nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem nte ke mmọ ẹyeset.—John 5:28, 29.

Ndiyak N̄kpọ Atak Man Emem Odu

9. Nso iwụt nte ke Abram akasan̄a ke itie ke itie ke Canaan?

⁹ Nte an̄wan̄ade ke ini akan̄ ama eketre ke Canaan, “Abram oto ke Egypt ọdọk, enye ye n̄wan esie, ye kpukpru se inyenede enye, ye Lot n̄ko, aka [Negeb, ikpehe edem usụk Judah oro edịm mîsiwakke ndidep]. Abram onyụn̄ odobi ke ufọk esie, ke ufene, ye ke silver, ye ke gold.” (Genesis 13:1, 2) Ntem mme andidụn̄ n̄kann̄kụk oro ẹyekụt enye nte owo oro enyenede odudu, nte akwa ọbọn̄. (Genesis 23:6) Abram ikenyeneke udọn̄ ndinam idụn̄ do nnyụn̄ mbuana ke mbre ukara mbon Canaan. Utu ke oro, ‘enye ama oto ke edem usụk asan̄a ke usụn̄ esie, enye esịm Beth-el, ke ebiet oro tent esie okodude do akpa, ke ufọt Beth-el ye Ai.’ Nte esidide kpukpru ini, Abram ekenịm  utuakibuot Jehovah akpa ke ebiet ekededi oro enye akakade.—Genesis 13:3, 4.

10. Nso mfịna ikedemede ke ufọt mme ekpeme ufene Abram ye eke Lot, ndien ntak oro ekedide akpan n̄kpọ nte ẹbiere enye usọp usọp?

¹⁰ “Lot emi asan̄ade ye Abram, onyụn̄ enyene erọn̄, ye enan̄, ye tent. Ndien isọn̄ oro ikemke mmọ, nte ẹdụn̄de ọtọ kiet: koro inyene mmọ ẹwakde, mmọ inyụn̄ ikwe nte ẹdụn̄de ọtọ kiet. Ekem mme ekpeme ufene Abram, ye mme ekpeme ufene Lot ẹtọhọ utọk. Mme Canaanite ye mme Perizzite ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke isọn̄ ke ini oro.” (Genesis 13:5-7) Mmọn̄ ye mbiet ikawakke ke isọn̄ oro ikem se ufene Abram ye eke Lot ẹdade ẹdu uwem. Ntem nsịn̄ede ye utọk ẹma ẹtọn̄ọ ke otu mme ekpeme ufene. Utọ n̄kpri utọk oro ikodotke ye mme andituak ibuot nnọ ata Abasi. Edieke utọk oro akade iso, ekeme ndisụn̄ọ ke nsinsi ubahade. Ntre didie ke Abram edise aban̄a idaha emi? Enye ama ada Lot enyene ke ete Lot ama akakpa, eyedi ọbọkde enye nte ọkpọkpọ eyen esie. Nte andikpon n̄kan ke otu mmọ, nte Abram ikenyeneke unen ndida se ikọfọnde ikan ke idemesie?

11, 12. Nso enọ ntatubọk ke Abram ọkọnọ Lot, ndien ntak oro edimek Lot mîkowụtke ifiọk?

¹¹ Edi “Abram ọdọhọ Lot, ete, Mbọk, kûyak utọk odu ke ufọt mi ye afo, ye ke ufọt mme ekpeme ufene mi ye mme ekpeme ufene fo; koro nnyịn idide nditọ ete kiet. Nte ofụri isọn̄ inaha fi ke iso? Dianade ye ami, mbọk; afo ama aka ke ubọk ufien, ndien nyaka ke ubọk nnasia; edi afo ama aka nnasia, ndien nyaka ufien.” Se ẹkekotde “kiet ke otu edikon̄ ebiet uda nse n̄kpọ ke Palestine” ama odu ekpere Bethel. Eyedi do ke “Lot [akada] emenede enyịn esie, ese ofụri una isọn̄ Jordan, nte mmọn̄ awakde ke esịt kpukpru, ke Jehovah mîka isoboke kan̄a Sodom ye Gomorrah, nte in̄wan̄ Jehovah, nte isọn̄ Egypt, ke edem Zoar.”—Genesis 13:8-10.

¹² Okposụkedi Bible okotde Lot “edinen owo,” ke ndusụk ntak enye ikokponoke Abram ke n̄kpọ emi, onyụn̄ etie nte enye ikoyomke item ito Abram. (2 Peter 2:7) “Lot emek ofụri una isọn̄ Jordan ke idem esie; ndien Lot adaha ke edem usiaha utịn: mmọ ẹnyụn̄ ẹdianade kiet ye eken. Abram etie ke isọn̄ Canaan, Lot onyụn̄ etie ke obio una-isọn̄ oro, onyụn̄ owụk tent esiemmọ esịm Sodom.” (Genesis 13:11, 12) Sodom ekedi obio uforo ndien ediwak inyene obụkidem ẹma ẹdu. (Ezekiel 16:49, 50) Ke adan̄aemi ekemede nditie nte edimek Lot ama owụt eti ibuot ke ẹsede ke n̄kan̄ obụkidem, enye ekedi edimek oro mîwụtke ifiọk ke n̄kan̄ eke spirit. Ntak-a? Koro “nditọ Sodom ẹdediọk, mmọ ẹdue Jehovah eti eti,” ntre ke Genesis 13:13 ọdọhọ. Ubiere Lot ndiwọrọ n̄ka do ekenyene ndida ekese mfụhọ nsọk ubon esie ke akpatre.

13. Didie ke uwụtn̄kpọ Abram edi n̄kpọ un̄wam ọnọ mme Christian oro ẹkemede ndinyene ndutan̄uyo ke ntak okụk?

¹³ Nte ededi, Abram ama enyene mbuọtidem ke un̄wọn̄ọ Jehovah nte ke mfri esie edinyene ofụri isọn̄ oro ke akpatre; enye ikọtọhọke ke ntak ekpri ubak esie. Ke ntatubọk, enye ama anam n̄kpọ ekekem ye edumbet oro odude ke 1 Corinth 10:24: “Owo okûyom ufọn esie, edi oyom ufọn owo en̄wen.” Emi edi eti n̄kpọ editi ọnọ mbon oro ẹkemede ndibuana ke ndutan̄uyo ye ekemmọ andinịm ke akpanikọ ke ntak okụk. Utu ke nditiene item odude ke Matthew 18:15-17, ndusụk owo ẹsida nditọete mmọ ẹka esopikpe. (1 Corinth 6:1, 7)  Uwụtn̄kpọ Abram owụt nte ke ọfọn ndiyak okụk atak akan ndida esuene nsọk enyịn̄ Jehovah m̀mê ndibiat emem esop Christian.—James 3:18.

14. Didie ke ẹkenyene ndidiọn̄ Abram ke ntatubọk esie?

¹⁴ Ẹkenyene ndidiọn̄ Abram ke ntak ntatubọk esie. Abasi ama ọdọhọ ete: “Nyonyụn̄ nsịn ubon fo edi nte ntan isọn̄: koro ini owo ekeme ndibat ntan isọn̄, ndien ekeme ndibat ubon fo nde.” Anaedi emi ekedi n̄kpọ nsịnudọn̄ didie ntem ọnọ Abram oro mîkenyeneke eyen! Ekem, Abasi ama eteme ete: “Daha ke enyọn̄ san̄a ke isọn̄ emi, ke uniọn̄ esie, ye ke ubara esie: koro ndade enye nnọ fi.” (Genesis 13:16, 17) Baba, owo idiyakke Abram odụn̄ ke ifụre ke akwa obio. Enye ekenyene ndidu san̄asan̄a n̄kpọn̄ mbon Canaan. Kpasụk ntre ana mme Christian mfịn ẹda san̄asan̄a ẹkpọn̄ ererimbot. Mmọ ibatke nte ke imọfọn ikan mbon efen, edi mmọ inen̄ekede idian idem ye owo ekededi oro ekemede nditap mmọ nsịn ke ido oro mîkemke ye N̄wed Abasi.—1 Peter 4:3, 4.

15. (a) Ekeme ndidi edisan̄a n̄kanade Abram ọkọwọrọ nso? (b) Nso uwụtn̄kpọ ke Abram ekenịm ọnọ mme ubon Christian mfịn?

¹⁵ Ke mme ini Bible, mbemiso owo akadade isọn̄ enyene, enye ekenyene ndisan̄a nse isọn̄ oro. Ntem ekeme ndidi edinam isan̄ n̄kanade ekedi n̄kaiso n̄kpọ editi nte ke usen kiet isọn̄ emi edinyene nditọ Abram. Ke n̄kopitem, “Abram [aka iso ndidụn̄ ke tent, NW], ndien edi edidụn̄ ke ọtọwọk eto Mamre, emi odude ke Hebron, onyụn̄ anam itie uwa do ọnọ Jehovah.” (Genesis 13:18) Ini kiet efen, Abram ama anam owụt nte ke imọ ikenịm utuakibuot akpa. Nte mbufo ẹmenịm ukpepn̄kpọ ubon, akam ubon, ye edidụk mbono esop akpa ke ubon mbufo?

En̄wan Otode Asua

16. (a) Ntak emi ntọn̄ọikọ Genesis 14:1 edide ikọ ndịghe? (b) Ntak emi ndidem edem usiahautịn inan̄ ẹkedade ẹn̄wan ẹdụk Canaan?

¹⁶ “Edikem, ke usen Amraphel edidem Shinar, Arioch edidem Ellasar, Chedorlaomer edidem Elam, * ye eke Tidal edidem mme idụt; mmọ ẹn̄wana ekọn̄.” Ke akpasarade usem Hebrew, ntọn̄ọikọ oro (“Edikem, ke usen. . . ”) edi ikọ ndịghe, anyande ubọk owụt “ini idomo oro edisụn̄ọde ke edidiọn̄.” (Genesis 14:1, 2, ikọ idakisọn̄ NW) Idomo oro ọkọtọn̄ọ ke ini ndidem edem usiahautịn inan̄ emi ye udịmekọn̄ mmọ ẹkedade akama-nsobo en̄wan ẹdụk Canaan. Nso ikedi uduak mmọ? Man ẹtre nsọn̄ibuot obio ition ẹdide Sodom, Gomorrah, Admah, Zeboiim, ye Bela. Ke ẹkande kpukpru ubiọn̄ọ, ndidem oro “ẹyi ekọn̄ ke itịghede Siddim, [oro] edi Inyan̄ Inụn̄.” Lot ye ubon esie ẹkedụn̄ ẹkpere do.—Genesis 14:3-7.

17. Ntak emi edida Lot n̄ka ntan̄mfep ekedide idomo mbuọtidem ọnọ Abram?

¹⁷ Ndidem Canaan ẹma ẹnen̄ede ẹbiọn̄ọ mbon en̄wan oro, edi ẹma ẹkan mmọ esuene esuene. “Ndien mmọ ẹtan̄ kpukpru inyene Sodom ye Gomorrah, ye udia mmọ kpukpru, ẹnyọn̄ọ. Mmọ ẹnyụn̄ ẹda Lot, eyen eyen eka Abram, emi etiede ke Sodom ye inyene esie ẹnyọn̄ọ.” Ikebịghike mbụk aban̄ade  akama-nsobo n̄kpọntịbe emi ama ekesịm Abram: “Ekem owo kiet emi ọkọbọhọde, edi editịn̄ ọnọ Abram eyen Hebrew, ndien enye odụn̄ ke ọtọwọk eto Mamre eyen mme Amorite, eyen eka Eshcol ye eyen eka Aner; mmọ oro ẹnyụn̄ ẹdiana ye Abram ke ufan. Ekem, Abram okop ete ke ẹkemụm eyen ete imọ ẹnyọn̄ọ.” (Genesis 14:8-14) Nso idomo mbuọtidem ke emi ekedi ntem! Ndi Abram ayayat esịt ye eyen eyeneka esie ke ndikada mfọnn̄kan ubak isọn̄? Ti, n̄ko, ete ke mbon en̄wan emi ẹketo obio emana esie, Shinar. Enye ndin̄wana ye mmọ ediwọrọ ndibiat ifet ekededi ndifiak nnyọn̄ obio esie. Ke ẹsiode oro ẹfep, nso ke Abram ekpekeme ndinam udịmekọn̄ oro ntan̄ndian udịmekọn̄ Canaan mîkekemeke ndikan?

18, 19. (a) Didie ke Abram ekekeme ndinyan̄a Lot? (b) Anie ọkọbọ itoro ke edikan emi?

¹⁸ Ini kiet efen Abram ama enyene ọyọhọ mbuọtidem ke Jehovah. “Ndien enye osio nditọ ufọk esie, emi enye ekekpepde mmọ ekọn̄, owo ikie ita ye efịteta, ẹkebịne tutu ẹsịm ke Dan. Ndien enye ye nditọ ufọk esie ẹbahade idem mmọ, ẹtiene mmọ oro ke okoneyo, ẹdisuan mmọ, ẹnyụn̄ ẹbịne mmọ tutu ẹsịm ke Hobah, emi odude ke ubọk ufien Damascus. Ndien enye ada kpukpru inyene oro afiak, onyụn̄ ada Lot eyen ete esiemmọ, ye inyene esie, afiak, ye iban nde, ye kpukpru owo.” (Genesis 14:14-16) Ke owụtde ọkpọsọn̄ mbuọtidem ke Jehovah, Abram ama ada udịmekọn̄ esie oro ekenen̄erede ekpri akan udịmekọn̄ eken aka akakan, anyan̄ade Lot ye ufọk esie. Idahaemi Abram ama osobo ye Melchizedek, kpa edidem ye oku Salem. “Melchizedek edidem Salem osio uyo ye wine edi: enye onyụn̄ edi oku Abasi Ibom. Ndien enye ọdiọn̄ enye, ete, Abasi Ibom, andinyene enyọn̄ ye isọn̄, osụk ọdiọn̄ Abram: ẹnyụn̄ ẹtoro Abasi Ibom, emi adade mme asua fo, esịn fi ke ubọk. Ndien enye [Abram] osio ubak kpukpru n̄kpọ kiet kiet ke itie duop ọnọ enye.”—Genesis 14:18-20.

¹⁹ Ih, Jehovah ekedi ntak edikan oro. Ke ntak mbuọtidem esie, Abram ama okụt edinyan̄a Jehovah ini kiet efen. Ikọt Jehovah mfịn in̄wanake ata ata ekọn̄, edi mmọ ẹsisobo ediwak idomo ye mme n̄kpọ-ata. Ibuotikọ nnyịn oro etienede oyowụt nte uwụtn̄kpọ Abram ekemede ndin̄wam nnyịn ndiyọ mmọ uforo uforo.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Ama Etịm Ọfiọk?

• Didie ke akan̄ ke isọn̄ Canaan okodomo mbuọtidem Abram?

• Didie ke Abram ye Sarai ẹkenịm eti uwụtn̄kpọ ẹnọ mme ebe ye ibanndọ mfịn?

• Mme ukpepn̄kpọ ewe ke nnyịn ikeme ndikpep nto usụn̄ nte Abram ekebierede utọk ke ufọt nditọufọk esie ye nditọufọk Lot?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 22]

Abram ikọsọn̄ọke iyịre ke unen esie edi ama anam mme udọn̄ Lot ẹbem eke esie iso

[Ndise ke page 24]

Abram ama enyene mbuọtidem ke Jehovah ndinyan̄a Lot eyen eyeneka esie