Mbụk Eyouwem

Uwem Oro Ọyọhọde ye N̄kpọ N̄kpaidem ke Utom Jehovah

NTE ERIC YE HAZEL BEVERIDGE ẸBỤKDE

“Ke emi ami mmebiere n̄kpọkọbi ọfiọn̄ itiokiet nnọ fi.” Nte n̄kosụk n̄kerede mban̄a mme ikọ oro, ẹma ẹmen mi ẹka Ufọk-N̄kpọkọbi Strangeways ke Manchester, England. Ekedi ke December 1950, ndien ami n̄kedi isua 19. Ami ndisụk nsobo kiet ke otu n̄kponn̄kan udomo ini uyen mi ekedi oro —n̄kenyịmeke ẹsịn mi enyịn̄ ke utom ekọn̄.—2 Corinth 10:3-5.

 AMI n̄kedi asan̄autom asiakusụn̄ uyọhọ ini eke Mme Ntiense Jehovah, oro akpanamde ẹkûsịn mi ke utom ekọn̄, edi ibet Britain ikenyịmeke idaha nnyịn. Ntre ẹma ẹsịn mi ikpọn̄ ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ndien mma n̄kere mban̄a ete mi. Ke usụn̄ kiet m̀mê eken, ami n̄kodu ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak esie.

Kamse, Papa, esenyịn ufọk-n̄kpọkọbi, ekedi owo Yorkshire oro ekenyenede ọkpọsọn̄ uko ye mme edumbet. Ke ntak ifiọk esie ke utom ekọn̄ ye utom ufọk-n̄kpọkọbi, enye ama enen̄ede asua Ido Ukpono Catholic. Enye okosobo ye Mme Ntiense ke akpa ini ko ke edem ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1930 ke ini enye akakade enyịnusụn̄ ndibịn mmọ—onyụn̄ afiakde edi ye ndusụk n̄wed ke ubọk! Ke ukperedem enye ama otobo magazine Consolation (idahaemi Awake!). Mme Ntiense oro ẹma ẹsidi kpukpru isua ẹdisịn udọn̄ ẹnọ enye afiak ọnọ editobo. Ke ini n̄kedide n̄kpọ nte isua 15, mmọ ẹma ẹneme nneme efen ye Papa, ndien ami n̄kada ye Mme Ntiense oro. Ini oro ke n̄kọtọn̄ọ ndikpep Bible.

Ke ndide isua 17, mma nyarade uyakidem mi nnọ Jehovah ebe ke ndina baptism ke March 1949. Ekem ke isua oro mma nsobo ye John ye Michael Charuk, mbufa mme andikụre ukpep ke ufọkn̄wed isụn̄utom Gilead oro ẹkeyomde ndika Nigeria. Edu isụn̄utom mmọ ama enen̄ede otụk mi. Edide mmọ ẹma ẹfiọk m̀mê ikọfiọkke, mmọ ẹma ẹsịn mi edu oro ke esịt.

 Ke adan̄aemi n̄kekpepde Bible, n̄kenyeneke udọn̄ aba ndibịne edika ufọkn̄wed ntaifiọk. Ke ufan̄ isua kiet oro n̄kọkpọn̄de ufọk n̄kanam utom ke itieutom Ukpeme N̄kpọmbet ke London, mma n̄kere ke n̄kemeke ndidu uwem ekekem ye uyakidem mi nnọ Abasi ke ndika iso ke utom ukara. Ke ini n̄kọkpọn̄de utom ọfis mi, nsan̄autom mi kiet oro ama ekebịghi ke utom oro ama otoro mi ke ndikpọn̄ “utom emi mîyakke ekikere owo ana sụn̄.”

Mbemiso emi, mma nsak iso nse udomo efen—nte nditịn̄de nnọ ete mi nte ke nyom ndikpọn̄ eti utom mi man n̄kabade ndi asan̄autom uyọhọ ini. Ke mbubịteyo usen kiet ke adan̄aemi n̄kodude ke nduọkodudu ke ufọk, mma mmen akama-n̄kpaidem ikọ oro ntịn̄. Mma ntie mbet ndikop nte Papa obụmerede iyatesịt. Ke n̄kpaidem enye n̄kukụre ọkọdọhọ ete: “Amanam ubiere fo; tie bet utịp. Edi edieke okụtde edikpu, kûdi ubịne mi.” Se n̄kewetde ke n̄wed n̄wetnnịm n̄kpọ mi ke January 1, 1950, ọdọhọ ete: “Mma ntịn̄ nnọ Papa mban̄a usiakusụn̄. Sụn̄sụn̄ edu un̄wam esie ama akpa mi idem. Mma ntua eyet ke ntak mfọnido esie.” Mma n̄kpọn̄ utom ukara nnyụn̄ nnyịme ndidi asiakusụn̄ uyọhọ ini.

Utom Oro Ekesịnede Edidụn̄ ke “Ekpri Ufọk”

Ekem ẹma ẹfiak ẹdomo ima oro n̄kamade Abasi. Ẹma ẹnọ mi utom usiakusụn̄ oro ekesịnede edibuana “ekpri ufọk” kiet ke Lancashire ye Lloyd Griffiths, ekemmọ Christian otode Wales. Mma n̄kesịm ndobo ndobo, mbat mbat obio Bacup ye ekese ndap ndap ekikere kaban̄a ekpri ufọk oro. Ikebịghike enyịn ama an̄wan̄a mi ke ini n̄kedide ndifiọk nte ke ufọk oro edi ufọk idakisọn̄! Usịne ye mfem ẹma ẹsinam uyom ke okoneyo. Akayak nsịn̄ n̄kpakafiak nnyọn̄ ufọk. Utu ke oro, mma mbọn̄ akam ke ndopuyo mben̄e odudu ndiyọ emi. Ke mbuari, emem ama ofụk mi, ndien mma ntọn̄ọ ndise idaha oro ke eti usụn̄. Emi ekedi utom oro esop Jehovah ọkọnọde mi. Nnyene ndibuọt idem ke Jehovah kaban̄a un̄wam. N̄wụt esịtekọm didie ntem nte ke mma nyọ idaha oro, koro ndinyọn̄ okpokokpụhọde uwem mi ke nsinsi!—Isaiah 26:3, 4.

Mma n̄kwọrọ ikọ ke se ẹkediọn̄ọde ini oro nte Itịghede Rossendale oro n̄kpọ ọkọsọn̄de etieti ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ usụkkiet mbemiso ẹkedade mi ẹkesịn ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ndisịn ndinam utom ekọn̄. Ke mma n̄kodu urua iba ke Ufọk-N̄kpọkọbi Strangeways, ẹma ẹsio mi ẹka Ufọk-N̄kpọkọbi Lewes ke mbenesụk edem usụk England. Nte ini akakade nnyịn ima isịm Ntiense ition do, ndien nnyịn ima ikeme ndinịm Editi n̄kpa Christ ke ufọk-n̄kpọkọbi.

Papa ama edi edise mi ini kiet. Anaedi oro ama esịn ukpono oro ẹkenyenede ẹnọ enye ke udomo—esenyịn ufọk-n̄kpọkọbi oro ẹketịmde ẹdiọn̄ọ ndika n̄kese eyen esie oro ẹkekọbide! Nyowụt esịtekọm kpukpru ini mban̄a mfọnido oro. Ke akpatre, usen edisio mi ama edisịm ke April 1951.

Ke ini ẹma ẹkesio mi ke Lewes, mma ndụk tren n̄ka Cardiff, Wales, ebiet emi ete mi akanamde utom ini oro nte akwa esenyịn ufọk-n̄kpọkọbi. Ami n̄kedi akpan ke otu nditọ inan̄—nditọiren ita ye eyenan̄wan kiet. N̄kenyene ndiyom utom ibio ini man n̄keme ndise mban̄a idemmi nnyụn̄ n̄ka iso ndi asiakusụn̄. Mma n̄kanam utom ke ufọkurua unyam ọfọn̄, edi akpan uduak mi ke uwem ekedi utom ukwọrọikọ Christian mi. Adan̄aemi, eka nnyịn ama ọwọrọ ọkpọn̄ nnyịn. Oro ama otụk Papa ye nnyịn nditọwọn̄, isua 8 esịm 19 ke emana, idiọk idiọk. Ke mfụhọ, ete ye eka nnyịn ẹma ẹdian̄ade ndọ.

Owo Eke Okụtde Eti N̄wan . . .

Ediwak mme asiakusụn̄ ẹma edu ke esop. Kiet ke otu mmọ ekedi eyenete an̄wan oro ekesitode Itịghede Rhondda oro ẹdọkde ukan̄ edinam utom idịbi udia ye utom ukwọrọikọ kpukpru usen. Enye ekekere Hazel Green—ata eti asiakusụn̄. Hazel ama odu ke akpanikọ ebịghi akan mi—ete ye eka esie ẹma ẹsidụk mme mbono esop Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible (oro ẹdiọn̄ọde idahaemi nte Mme Ntiense Jehovah) ke edem ko ke iduọk isua 1920. Edi yak enye obụk mbụk idemesie.

“Ami n̄kadaha Bible ke akpan n̄kpọ ibọhọke ke 1944 ke ini n̄kokotde ekpri n̄wed oro Religion Reaps the Whirlwind. Eka mi ama akpak mi ete n̄ka mbono circuit ke Cardiff. Ye unana ifiọk Bible, mma n̄kọn̄ọ kad ntọt oro  ọkọtọtde an̄wan̄wa utịn̄ikọ n̄ka iwụk ebiet mbubịne. Mma mbọhọ n̄kpọntịbe oro kpa ye oro mme ọkwọrọ ederi ye mbon en̄wen ẹkefịnade mi. Mma nna baptism ke 1946 nnyụn̄ ntọn̄ọ ndisiak usụn̄ ke December isua oro. Ekem ke 1951 akparawa asiakusụn̄ kiet ama edi Cardiff, ọnyọn̄de ufọk-n̄kpọkọbi edi obufa. Enye ekedi Eric.

“Nnyịn ima isan̄a kiet ika ukwọrọikọ. Ima imehe ye kiet eken. Nnyịn ikenyene ukem uduak ke uwem—ndinam mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄ Abasi ẹkọri. Ntre nnyịn ima idọ ndọ ke December 1952. Okposụkedi nnyịn mbiba ikodude ke utom usiakusụn̄ ikonyụn̄ inyenede esisịt okụk, akananam nnyịn ikananake n̄kpọ udu uwem ekededi. Ndusụk ini Ntiense oro okotobode jam m̀mê suọp awak akaha ke ufọkurua esie ama esinọ nnyịn mme enọ—ndien ekesidi ke ata ini oro nnyịn ikoyomde mmọ! Nnyịn ima inen̄ede iwụt esịtekọm iban̄a mme ata ata mfọnido nte mmọ emi. Edi mme n̄kpọ n̄kpaidem oro ẹkponide ẹkan ke ẹkena ẹbet nnyịn.”

N̄kpọ N̄kpaidem Oro Okokpụhọrede Uwem Nnyịn

Ke November 1954, ami ye Hazel ima ibọ n̄kpọ n̄kpaidem kiet ke unana idotenyịn—ọfis n̄kọk itieutom Mme Ntiense Jehovah ke London ama ọnọ mi n̄wed eben̄e ndidi esenyịn oro asan̄ade-san̄a, nsan̄ade nse nsio nsio esop ke urua kiet kiet. Nnyịn ima inen̄ede inịm ke ekedi ndudue, ntre nnyịn iketịn̄ke inọ owo ndomokiet ke esop. Nte ededi, mma n̄wet n̄kpọ nyọhọ n̄wed eben̄e oro nnyụn̄ mfiak nnọ ẹka, ndien nnyịn ima ibet ye ọkpọsọn̄ udọn̄. Usen ifan̄ ke ukperedem ibọrọ ama edi: “Di London man edibọ ukpep”!

Ke ọfis London, n̄kekemeke ndinịm ke akpanikọ nte ke ami, oro n̄kedide isua 23 ke emana, n̄kodu ye mme utọ n̄wọrọnda nditọete oro ẹkebietde ata ikpọ owo eke spirit ke enyịn mi—Pryce Hughes, Emlyn Wynes, Ernie Beavor, Ernie Guiver, Bob Gough, Glynn Parr, Stan ye Martin Woodburn, ye ediwak mbon en̄wen, emi ata ediwak mmọ ẹma ẹkekpan̄a ke anyan ini. Mmọ ẹma ẹsịn eti itiat idakisọn̄ ifịk ye nsọn̄ọnda ke Britain ko ke edem ke iduọk isua 1940 ye 1950.

Utom Circuit ke England—Ifekke Owo

Nnyịn ikọtọn̄ọ utom emi ẹsan̄ade-san̄a ke ini snow eke 1954/1955. Ẹkenọ nnyịn ikanam utom ke East Anglia, kpa mbatmbat ikpehe England oro mbịtmbịt ofụm Inyan̄ Edem Edere esifụmede. Mme Ntiense 31,000 kpọt ẹkedu ke Britain ke ini oro. Akpa circuit oro ikedịghe mmemmem inọ nnyịn oro ikọtọn̄ọde-tọn̄ọ; enye ikonyụn̄ idịghe mmemmem kpukpru ini inọ nditọete oro nnyịn ikakade ikese. Ke ntak unana ifiọk ye in̄wan̄-in̄wan̄ edu mi nte owo Yorkshire, ndusụk ini mma nsiyat mme owo esịt. Ke ediwak isua oro ẹkebede, n̄kenyene ndikpep nte ke mfọnido ọfọn akan usọ ye nte ke mme owo ẹdi akpan n̄kpọ ẹkan ndutịm. Ami ke nsụk ndodomo nditiene uwụtn̄kpọ Jesus eke edinọ mbon efen nduọkodudu, ndien idịghe kpukpru ini ke nsikụt unen.—Matthew 11:28-30.

Ke ima ikodu isua kiet ye ubak ke East Anglia, ẹma ẹnọ nnyịn ikanam utom ke circuit kiet ke ufọt edem edere ye edem usiahautịn England, Newcastle ke Tyne ye Northumberland. Mma mma mme ọfọnido owo oro ẹkedụn̄ọde ke ediye n̄kann̄kụk oro. Esenyịn district oro Don Ward, oro okotode Seattle, Washington, U.S.A. edise nnyịn, ekedi akamba un̄wam ọnọ mi. Enye ekedi andikụre ukpep ke ọyọhọ otu 20 eke Gilead. Nte etịn̄ikọ, n̄kesitịn̄ ikọ ata usọp usọp. Enye ama ekpep mi nditịn̄ ikọ sụn̄sụn̄, nditịn̄ ikọ ntuak nda, ye ndikpep owo n̄kpọ.

 N̄kpọ N̄kpaidem Efen Oro Okokpụhọrede Uwem Nnyịn

Ke 1958 nnyịn ima ibọ leta oro okokpụhọrede uwem nnyịn. Ẹma ẹnọ nnyịn ikot ndidụk Ufọkn̄wed Gilead ke South Lansing, New York, U.S.A. Nnyịn ima inyam ekpri ubomisọn̄ nnyịn oro ẹkediọn̄ọde nte Austin Seven eke 1935 idep tiket ndika New York. Akpa, nnyịn ima idụk akamba mbono ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah ke New York City. Nnyịn ima ito do ika Peterborough, Ontario, ndikanam usiakusụn̄ ke ọfiọn̄ itiokiet mbemiso ibede ika edem usụk ikodụk Ufọkn̄wed Gilead.

Mme andikpep ufọkn̄wed oro ama esịne Albert Schroeder, oro edide owo Otu Ukara idahaemi, ọkọrọ ye Maxwell Friend ye Jack Redford, oro ẹma ẹkekpan̄a ke anyan ini. Itie ebuana ke otu nditọ ufọkn̄wed 82 ẹtode idụt 14 ekenen̄ede edi se ibọpde-bọp. Nnyịn ima itọn̄ọ ndifiọk esisịt mban̄a mme ido idụt kiet eken. Ndibuaha ye nditọ ufọkn̄wed ẹtode esenidụt oro ẹketade-ta Ikọmbakara ama anam nnyịn ifiọk mme mfịna oro nnyịn idisobode ke ini idikpepde usem efen. Ke ọfiọn̄ ition nnyịn ima ikụre ukpep ndien ẹma ẹdeme nnyịn ẹdọn̄ ke idụt 27. Ekem edinam ukụre ukpep ama etiene, ndien ke ufan̄ usen ifan̄ nnyịn ikodu ke New York City, ibetde nsụn̄ikan̄ nnyịn, Queen Elizabeth, edimen nnyịn ọnyọn̄ Europe.

Akpa Utom Esenidụt Nnyịn

Ewe efakutom ke ẹkenọ nnyịn ika? Portugal! Nnyịn ima ikesịm Lisbon ke November 1959. Idahaemi nnyịn ima isobo idomo edikpụhọde nda ekekem ye obufa usem ye ido. Ke 1959 mme ifịk ifịk Ntiense 643 ẹkedu ke Portugal, ke otu mme andidụn̄ oro ẹkekperede ndisịm miliọn 9. Edi owo ikọnọhọ utom ukwọrọikọ nnyịn unyịme nte ekemde ye ibet. Okposụkedi nnyịn ikenyenede mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄, idiọn̄ọ ikodụhe.

Ke isụn̄utom oro Elsa Piccone ama ekekpep nnyịn usem Portuguese, ami ye Hazel ima isan̄a ise mme esop ye mme otu ke Lisbon, Faro, Evora, ye Beja. Ekem ke 1961 n̄kpọ ẹma ẹtọn̄ọ ndikpụhọde. Mma n̄kpep Bible ye akparawa oro ekekerede João Gonçalves Mateus. Enye ama ebiere ndidi Christian oro adade san̄asan̄a ọkpọn̄ utom ekọn̄. Esisịt ini ke oro ebede, ẹma ẹkot mi ke ibuọt itieutom mme bodisi man ndibọrọ mme mbụme. N̄kpọ n̄kpaidem efen! Usen ifan̄ ke ukperedem, ẹma ẹtọt nnyịn ẹte ke nnyịn inyene usen 30 ndikpọn̄ idụt oro! Ukem oro ke ekedi ye mme ekemmọ isụn̄utom oro Eric ye Christina Britten ye Domenick ye Elsa Piccone.

Mma mben̄e nte ẹyak nnyịn itịn̄ ikọ, ndien ẹma ẹnyịme nnyịn ikụt akamba owo ndedịbe bodisi. Enye ama asian nnyịn ntak oro ẹkedọhọde nnyịn ikpọn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ onyụn̄ asiak enyịn̄ owo kiet—João Gonçalves Mateus—eyen ukpepn̄kpọ Bible mi! Enye ama ọdọhọ ete ke mîbietke Britain, Portugal ikekemeke ndinọ ifụre editre ndidụk ekọn̄. Ntre nnyịn ikenyene ndikpọn̄ Portugal, ndien n̄kekwe João aba. Ekem, isua 26 ke ukperedem, nso idatesịt ke ekedi ntem ndikụt enye ye n̄wan esie ye nditọiban esie ita ke edinam ediyak obufa Bethel Portugal nnọ! Utom ukwọrọikọ nnyịn ke Portugal ikedịghe ikpîkpu!—1 Corinth 3:6-9.

M̀mọ̀n̄ ikedi udiana efakutom nnyịn? N̄kpọ n̄kpaidem! Spain oro odude ekpere. Ye  mmọn̄eyet ke enyịn nnyịn, ke February 1962 nnyịn ima idụk tren ito Lisbon ika Madrid.

Ndikpụhọde Nda Ekekem ye Ido Obio Efen

Ke Spain, nnyịn ikenyene ndimehe ye ndedịbe usụn̄ ukwọrọikọ ye edinịm mme mbono esop nnyịn. Ke ini ikwọrọde ikọ, nnyịn ikesiwakke ndiwaha ufọk iba oro ẹdade ẹkpere kiet eken. Ke ima ikọnọ ikọ ntiense ke enyịnusụn̄ kiet, nnyịn ima isibe ika efak efen, ikodụk ufọk efen. Oro ama anam edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ mme bodisi—m̀mê mme oku—ndimụm nnyịn. Ti, nnyịn ikodu ke idak Fascist, kpa ukara ufịk Catholic, ndien ẹma ẹkpan utom ukwọrọikọ nnyịn. Nte isenowo, nnyịn ima ida enyịn̄ usem Spanish ikere nte ukpeme man ẹkûdiọn̄ọ nnyịn. Ẹma ẹkabade ẹkot mi Pablo, ndien ẹkot Hazel, Juana.

Ke ima ikodu ọfiọn̄ ifan̄ ke Madrid, ẹma ẹnọ nnyịn ikanam utom circuit ke Barcelona. Nnyịn ima isan̄a ise nsio nsio esop ke obio oro, ediwak ini ibiatde urua iba m̀mê ita ke esop kiet kiet. Se ikanamde mme edika n̄kese oro ẹsibịghi ntre ekedi koro nnyịn ikenyene ndika n̄kese otu ukpepn̄kpọ n̄wed esop kiet kiet nte n̄kpọ eke enye ekedide esop, ndien oro ekesiwak ndidi otu iba ke urua kiet.

N̄kpọ-Ata Unana Idotenyịn

Ke 1963 ẹma ẹnọ nnyịn ikot ndikanam utom district ke Spain. Man in̄wam mme ifịk ifịk Ntiense 3,000, nnyịn ikenyene ndisan̄a n̄kanade ofụri idụt oro, isan̄ade ise circuit usụkkiet oro ẹkedude ini oro. Nnyịn ima isinịm ndusụk ke otu ata n̄wọrọnda ndedịbe mbono circuit nnyịn ke akai ekperede Seville, ke in̄wan̄ ekperede Gijon, ye ke mben inyan̄ ekperede Madrid, Barcelona, ye Logroño.

Nte ukpeme ke ini ibuanade ke ukwọrọikọ eke ufọk ke ufọk, mma nsidụn̄ọde mme efak oro ẹkedude ẹkpere nyom usụn̄ ubọhọ mbak edieke n̄kpọ ekededi etịbede. Ini kiet ke adan̄aemi ikọkwọrọde ikọ ke Madrid, ami ye Ntiense efen ikodu ke ufọkenyọn̄ ke ini nnyịn ke mbuari ikokopde mfiori ke isọn̄. Ke ini nnyịn ikosụhọrede isọn̄, ima ikụt otu n̄kaiferi, mbon otu Catholic ẹkotde Hijas de María (Nditọiban Mary). Mmọ ẹketọt mme mbọhọidụn̄ ẹban̄a nnyịn. Nnyịn ikekemeke ndikọk ibuot ye mmọ, ndien mma mfiọk nte ke nnyịn inyene ndikpọn̄ iwiwa mîdịghe ntre mme bodisi ẹyemụm nnyịn. Ntre nnyịn ima ifen̄e—usọp usọp!

Oro ekedi mme inem inem isua ndidu ke Spain. Nnyịn ima idomo ndisịn udọn̄ nnọ nti nditọete iren ye iban do, esịnede mme akpan asiakusụn̄. Mmọ ikokopke ndịk iban̄a edidi se ẹsịnde ke ufọk-n̄kpọkọbi ndien ediwak ini ẹma ẹsiyọ unana man ẹkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹbọp mme esop.

Ke ini emi nnyịn ima ibọ ndiọi mbụk n̄ko. Hazel anam an̄wan̄a ete: “Ke 1964 eka mi, Ntiense oro akanamde akpanikọ, ama akpa. Ekedi ata n̄kpọ mfụhọ nditaba enye ye unana ndikam ndọhọ tie sụn̄. Oro edi kiet ke otu ekọmurua utom isụn̄utom oro ediwak mbon en̄wen n̄ko ẹkpede.”

Ifụre ke Akpatre

Ke ediwak isua ukọbọ ẹma ẹkebe, ke July 1970 ukara Franco ke akpatre ama ọnọ utom nnyịn unyịme nte ekemde ye ibet. Ami ye Hazel ima ikop idatesịt iban̄a ediberede mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄, akpa ke Madrid ndien ọyọhọ iba ke Lesseps, Barcelona. Mmọ ẹma ẹsiwak ndinyene ikpọ idiọn̄ọ oro ẹsịnde ikan̄ ilektrik. Nnyịn ikoyom mme owo ẹfiọk ẹte ke ẹnọ nnyịn unyịme nte ekemde ye ibet ndien ke nnyịn iyaka iso idu! Idahaemi, 1972, se  ikperede ndisịm Mme Ntiense 17,000 ẹkedu ke Spain.

N̄kpọ nte ukem ini emi, mma mbọ mbụk oro ẹkenen̄erede ẹnọ nsịnudọn̄ nto England. Ete mi ama edise nnyịn ke Spain ke 1969. Nte Mme Ntiense ke Spain ẹkenamde n̄kpọ ye enye ama enen̄ede otụk enye tutu ke afiakde ọnyọn̄ England, enye ama ọtọn̄ọ ndikpep Bible. Ekem ke 1971, ẹma ẹsian mi ẹte ke Papa ama ana baptism! Ama enen̄ede otụk nnyịn ke idem ke ini nnyịn ikakade ufọk ndien enye, nte eyenete Christian mi, ọbọn̄ akam mbemiso idiade udia. Mma ntie mbet oro nditịbe ke se iwakde ibe isua 20. Eyeneka mi Bob ye Iris n̄wan esie, ẹma ẹkabade ẹdi Mme Ntiense ke 1958. Philip eyen mmọ, anam utom idahaemi nte esenyịn circuit ye Jean n̄wan esie, ke Spain. Esịt enem nnyịn ata etieti ndikụt mmọ ẹnamde utom ke utịbe utịbe idụt oro.

N̄kpọ N̄kpaidem Nnyịn eke Ata Ndondo Emi

Ke February 1980, owo Otu Ukara ama edi Spain nte esenyịn zone. Ke n̄kpaidem enye okoyom ndisan̄a ye ami ke an̄wautom. N̄kọfiọkke nte ke enye akasan̄a man ese mi! Ekem ke September ẹma ẹnọ nnyịn ikot ndiwọrọ n̄ka ibuot itieutom ofụri ererimbot ke Brooklyn, New York! Nnyịn ima inen̄ede ikop n̄kpaidem. Nnyịn ima inyịme ikot oro, idem okposụkedi ndikpọn̄ nditọete nnyịn ke Spain akanamde nnyịn ifụhọ. Ke ini oro, Mme Ntiense 48,000 ẹkedu!

Ke ini nnyịn ikọkpọn̄de, eyenete kiet ama ọnọ mi ekpri n̄kanika. Enye ama ewet itien̄wed iba ke n̄kanika oro—“Lucas 16:10; Lucas 17:10.” Enye ama ọdọhọ ete ke mmọ ẹdi itien̄wed ibuotikọ mi. Luke 16:10 odori nsọn̄uyo ete ke nnyịn ikpenyene ndinam akpanikọ ke n̄kpri n̄kpọ, ndien Luke 17:10 ọdọhọ ete ke “nnyịn idi ifịn eke mînamke utom ibe adan̄a” ndien ke ntre inyeneke ntak ndibụre mbụre. Mmọfiọk kpukpru ini nte ke se ededi oro nnyịn inamde ke utom Jehovah edi se ikpanamde nte mme Christian oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ.

Akama-N̄kpaidem Ndiọkidem

Ke 1990, mma ntọn̄ọ ndinyene mfịna esịt. Ntem, ẹkenyene ndisịn ekwa man ẹfahade usan̄aiyịp oro ekesịrede. Ke ọkpọsọn̄ ini mmeme ikpọkidem emi, Hazel aman̄wam mi ke ediwak usụn̄, ediwak ini akamade ekpat ye ekpatisan̄ oro mmen̄kemeke ndikama ke ntak ọkpọsọn̄ mmemidem. Ekem ke May 2000, ẹma ẹsịn mi n̄kpọ usuan iyịp ke idem. Oro anam ukpụhọde didie ntem!

Ke se ikande isua 50 oro ẹkebede, ami ye Hazel imokụt ke ubọk Jehovah imụhọke ye nte ke mme uduak esie ẹsisu ke edikem ini esie, idịghe ke edikem ini nnyịn. (Isaiah 59:1; Habakkuk 2:3) Nnyịn imenyene ediwak n̄kpọ n̄kpaidem oro ẹkamade idatesịt ke uwem nnyịn ye ibat ibat n̄kpọ n̄kpaidem n̄ko oro ẹkamade mfụhọ, edi ke kpukpru mmọ Jehovah ọsọn̄ọ nnyịn idem. Mi ke ibuot itieutom ofụri ererimbot ikọt Jehovah, nnyịn imenyene ifet ndisobo ye mbon Otu Ukara kpukpru usen. Ndusụk ini mmesibụp idemmi, ‘Nte nnyịn inen̄ede idu mi?’ Enye edi mfọnido oro owo mîdotke. (2 Corinth 12:9) Nnyịn imenyene mbuọtidem nte ke Jehovah ayaka iso ekpeme nnyịn osio ke mme n̄kari Satan onyụn̄ ekpeme nnyịn man ikpadara ini emi edinen ukara esie edikarade isọn̄.—Ephesus 6:11-18; Ediyarade 21:1-4.

[Ndise ke page 26]

Ufọk-N̄kpọkọbi Stangeways, Manchester, akpa ufọk-n̄kpọkọbi oro n̄kodude

[Ndise ke page 27]

Ye Austin Seven nnyịn ke utom circuit ke England

[Ndise ke page 28]

Ndedịbe mbono ke Cercedilla, Madrid, Spain, ke 1962

[Ndise ke page 29]

Ke okpokoro unọ ikọ ntiense nnyịn ke Brooklyn