Ubọhọ Mfịghe—Eti Usọbọ
Ubọhọ Mfịghe—Eti Usọbọ
“Ẹtiene Mi, kpukpru mbufo emi ẹkpade mba ẹnyụn̄ ẹbiomde edidobi mbiomo, ndien Ami nyọnọ mbufo nduọk-odudu.”—MATTHEW 11:28.
1, 2. (a) Nso idọn̄ọ ke Bible oro an̄wamde ndisụhọde ọkpọsọn̄ mfịghe? (b) Mme ukpepn̄kpọ Jesus ẹkenyene uforo adan̄a didie?
EKEME ndidi afo eyenyịme nte ke ọkpọsọn̄ mfịghe ifọnke; enye ọwọrọ nnanenyịn. Bible owụt nte ke ofụri ubonowo odu ke mfịghe tutu edi se ediwak owo ẹtiede ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ẹbet ubọhọ ke uwem mfịn oro ọyọhọde ye mfịghe. (Rome 8:20-22) Edi N̄wed Abasi owụt n̄ko nte nnyịn ikemede ndinyene ndusụk ubọhọ ke mfịghe idahaemi. Utọ ubọhọ oro oto editiene item ye uwụtn̄kpọ akparawa oro okodude uwem isua tọsịn iba emi ẹkebede. Enye ekedi anamusọ eto, edi enye akama mme owo akan. Enye ama esitụk esịt mme owo, anam n̄kpọ aban̄a mme udọn̄ mmọ, an̄wamde mbon mmemidem onyụn̄ ọdọn̄de mbon mfụhọ esịt. Idem ke akande oro, enye ama an̄wam ediwak owo ndifori idaha eke spirit mmọ. Ntem mmọ ẹma ẹkụt ubọhọ ke ọkpọsọn̄ mfịghe, idem kpa nte afo ekemede ndikụt.—Luke 4:16-21; 19:47, 48; John 7:46.
2 Idịghe awak-n̄kukọhọ ifiọk oro ndusụk owo ẹkebịnede ke Rome, Athens, m̀mê Alexandria eset akada eren emi, Jesus eyen Nazareth, usụn̄. Kpa ye oro, mme ukpepn̄kpọ esie ẹma ẹwọrọ etop. Mmọ ẹkenyene ibuotikọ kiet: ukara emi Abasi edidade akara isọn̄ uforo uforo. Jesus n̄ko ama anam mme akpan edumbet udu uwem ẹn̄wan̄a—mme edumbet oro ẹnen̄erede ẹnyene ufọn mfịn. Mbon oro ẹkpepde ẹnyụn̄ ẹdade se Jesus ekekpepde ẹsịn ke edinam ẹdara mme usọp usọp ufọn, esịnede ubọhọ ke ọkpọsọn̄ mfịghe. Nte afo ukpudarake oro?
3. Nso akwa ikot ke Jesus ọkọnọ?
3 Afo emekeme ndinyene eyịghe. ‘Nte owo oro okodude uwem ke ata anyan ini ko ke edem ekeme ndinen̄ede ntụk uwem mi idahaemi?’ Ọfọn, kop ikot Jesus: “Ẹtiene Mi, kpukpru mbufo emi ẹkpade mba ẹnyụn̄ ẹbiomde edidobi mbiomo, ndien Ami nyọnọ mbufo nduọk-odudu. Ẹmen ọkpọnọ Mi ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mbufo, ẹnyụn̄ ẹkpebe Mi; koro mmenyene ifụre-ifụre ido nnyụn̄ nsụhọde idem ke esịt; ndien mbufo ẹyekụt nduọk-odudu ẹnọ ukpọn̄ mbufo. Koro ọkpọnọ Mi ememem, mbiomo Mi onyụn̄ efefere.” (Matthew 11:28-30) Nso ke ikọ esie ọkọwọrọ? Ẹyak nnyịn idụn̄ọde mme ikọ emi ọyọhọ ọyọhọ inyụn̄ ise nte mmọ ẹbererede usụn̄ ẹnọ edibọhọ ọkpọsọn̄ mfịghe.
4. Jesus eketịn̄ ikọ ọnọ mmanie, ndien ntak ekemede ndidi ama ọsọn̄ mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye ndinam se ẹkedọhọde mmọ ẹnam?
4 Jesus eketịn̄ ikọ emi ọnọ ediwak mbon oro ẹkedomode ke mbrenyịn ndinam se inende edi oro ‘ẹkebiomde edidobi mbiomo’ koro mme adausụn̄ mme Jew ẹkenamde ido ukpono edi mbiomo. (Matthew 23:4) Mmọ ẹkewụk ntịn̄enyịn ke ndiwụk mme anana-utịt ibet ke ekperede ndidi kpukpru ikpehe uwem. Nte ikpefịgheke fi ke idem ndika iso n̄kop “kûnam” emi m̀mê oko? Ke okpụhọrede ye oro, ikot Jesus ekenyene ndida nsịm akpanikọ, edinen ido, ye uwem oro ọfọnde akan ebe ke ndikpan̄ utọn̄ nnọ enye. Ih, usụn̄ ndifiọk ata Abasi ama abuana ndikpan̄ utọn̄ nnọ Jesus Christ, koro ke enye, mme owo ẹma ẹkeme—ẹnyụn̄ ẹkeme—ndikụt nte Jehovah etiede. Jesus ọkọdọhọ ete: “Owo eke okokụtde Mi okokụt Ete.”—John 14:9.
Ndi Uwem Fo Enen̄ede Ọyọhọ ye Mfịghe?
5, 6. Didie ke utom ye okụkutom eyo Jesus emen udomo ye eke nnyịn mfịn?
5 N̄kpọ emi ekeme ndibehe fi koro ekeme ndidi utom m̀mê idaha ubon fo enen̄ede efịghe fi. Mîdịghe mme mbiomo en̄wen ẹkeme nditie nte ẹmọn̄ ẹkan fi ubọk. Ke edide ntre, afo etie nte mbon esịt akpanikọ oro Jesus okosobode onyụn̄ an̄wamde. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a mfịna edinyene se ẹdade ẹdu uwem. Ediwak owo ke ẹn̄wana ẹyom oro mfịn, ndien ntre ke ediwak owo ke eyo Jesus ẹken̄wana ẹyom.
6 Ke ini oro, anamutom ekesinam utom hour 12 ke usen, usen 6 ke urua, man ọbọ n̄kpasịp okụk kiet ke ofụri usen kiet. (Matthew 20:2-10) Didie ke oro emen udomo ye okụkutom fo m̀mê eke mme ufan fo? Ekeme ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndimen okụkutom eset ndomo ye okụkutom eyomfịn. Usụn̄ kiet ndinam oro edi ndikere mban̄a se okụk ekemede ndidep. Eyen ukpepn̄kpọ kiet ọdọhọ ete ke eyo Jesus uyo kiet oro ẹkedade kọp ndomuyo inan̄ ẹnam akakpa okụkutom hour kiet. Eyen ukpepn̄kpọ en̄wen ọdọhọ ete ke kọp eti wine kiet akakpa n̄kpọ nte okụkutom hour iba. Afo emekeme ndikụt ke mme utọ edinam an̄wan̄a emi nte ke mbon eyo oro ẹma ẹsinam utom ọkpọsọn̄ ke anyan ini man ẹka iso ẹdu uwem. Mmọ ẹma ẹyom ubọhọ ye nduọkodudu, ukem nte nnyịn iyomde. Edieke ẹdade fi ke utom, ẹkeme ndinyịk fi ndinam ọkpọsọn̄ utom. Ediwak ini nnyịn isinyeneke ini ndinam ubiere oro itịmde ikere. Afo emekeme ndinyịme nte ke imọ imoyom ubọhọ.
7. Didie ke ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a etop Jesus?
7 Nte an̄wan̄ade, enyene ndidi ikot oro Jesus ọkọnọde kpukpru mbon oro “ẹkpade mba ẹnyụn̄ ẹbiomde edidobi mbiomo” ama enen̄ede edemede udọn̄ ediwak mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye ke ini oro. (Matthew 4:25; Mark 3:7, 8) Ndien ti ete ke Jesus ama adian un̄wọn̄ọ oro, “Ami nyọnọ mbufo nduọk-odudu.” Ukem un̄wọn̄ọ oro osụk enyenyene odudu mfịn. Enye ekeme ndibuana nnyịn edieke nnyịn ‘ikpade mba inyụn̄ ibiomde edidobi mbiomo.’ Ndien enye ekeme ndibuana mbonima nnyịn, oro idaha mmọ ekemede ndibiet eke nnyịn.
8. Didie ke edibọk nditọ ye usọn̄ ẹsitịp ẹsịn ke mfịghe?
8 Mme n̄kpọ en̄wen ẹdu oro ẹfịghede mme owo. Ndibọk nditọ edi akamba n̄kpọ-ata. Idem ndidi eyenọwọn̄ ekeme ndidi n̄kpọ-ata. Ibat owo ẹdude ke kpukpru isua emana oro ẹsobode mfịna nsọn̄idem eke ekikere ye eke obụk ke ọkọri. Ndien ke adan̄aemi mme owo ẹkemede ndidu anyan uwem, mbonusọn̄ ẹnyene san̄asan̄a mfịna ndiyọ, kpa ye n̄kọri ke ifiọk ibọkusọbọ.—Ecclesiastes 12:1.
Ndinam Utom ke Idak Ọkpọnọ
9, 10. Ke eset, ọkpọnọ ekedi idiọn̄ọ nso, ndien ntak emi Jesus ọkọdọhọde mme owo ẹmen ọkpọnọ imọ ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mmọ?
9 Ndi afo ama okụt ke Jesus ọkọdọhọ ke Matthew 11:28, 29 ete: “Ẹmen ọkpọnọ Mi ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mbufo, ẹnyụn̄ ẹkpebe Mi”? Ke ini oro, ekeme ndidi ekesitie usụhọde owo ke idem nte n̄kpọ eke enye anamde utom ke idak ọkpọnọ. Toto ke eset, ọkpọnọ ekesidi idiọn̄ọ ufụn. (Genesis 27:40; Leviticus 26:13; Deuteronomy 28:48) Ediwak mme anamutom usen oro Jesus okosobode ẹkenam utom ye ata ata ọkpọnọ ke afara mmọ, ẹbiomde edidobi mbiomo. Ọkọn̄ọde ke nte ẹkenamde ọkpọnọ, ama esidi mmemmem ndikọn̄ọ enye ke itọn̄ ye ke afara mîdịghe ntre enye ekeme ndifiọn owo ikpaidem. Nte anamusọ eto, ekeme ndidi Jesus ama esinam mme ọkpọnọ, ndien anaedi enye ama ọfiọk ndinam ọkpọnọ oro ‘ekememde.’ Eyedi enye ama esida ikpa m̀mê ọfọn̄ awan̄ ke n̄kan̄ oro ekesidorode owo ke afara man anam ọkpọnọ oro emem nte ekekeme.
10 Ke ini Jesus ọkọdọhọde ete, “Ẹmen ọkpọnọ Mi ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mbufo,” ekeme ndidi enye ekemen idemesie odomo ye owo oro ọnọde ọkpọnọ oro ẹtịmde ẹnam oro ‘ekememde’ ke itọn̄ ye afara anamutom. Ntem Jesus ama adian do ete: “Mbiomo Mi onyụn̄ efefere.” Emi ọkọwọrọ ete ke eto ọkpọnọ oro ama emem ndikọn̄ọ, ndien utom oro ikonyụn̄ ibietke eke ifịn. Edi akpanikọ, ke ndidọhọ mme andikpan̄ utọn̄ nnọ imọ ẹmen ọkpọnọ imọ ẹkọn̄ọ, Jesus ikọnọhọ mmọ usọp usọp ubọhọ ke kpukpru ufịk ufịk idaha oro okodude ini oro. Edi, ukpụhọde ekikere oro enye ọkọnọde ama ọnọ ekese nduọkodudu. Ukpụhọde ke usụn̄ uwem ye usụn̄ unam n̄kpọ mmọ ama osụhọde mfịghe mmọ n̄ko. Akande oro, in̄wan̄-in̄wan̄ ye eti idotenyịn ama an̄wam mmọ ndikụt uwem oro mfịghe mîkponke.
Afo Emekeme Ndikụt Nduọkodudu
11. Ntak emi Jesus mîkọnọhọ ekikere iban̄a ikpîkpu ediyak ọkpọnọ kiet nnịm mmen efen?
11 Mbọk tịm fiọk, Jesus ikọdọhọke ite ke mme owo ẹdiyayak ọkpọnọ kiet ẹnịm ẹmen efen. Rome ke okosụk akara idụt oro, kpa nte ukara mfịn akarade ke mme idụt emi mme Christian ẹdụn̄de. Ndutịm ukpe tax Rome akpa isua ikie ikebehe ifep. Mfịna nsọn̄idem ye eke ndutịm uforo ẹma ẹdodu. Unana mfọnmma ye idiọkn̄kpọ ẹma ẹka iso ndifịna mme owo. Kpa ye oro, ke ndinyịme mme ukpepn̄kpọ Jesus mmọ ẹma ẹkeme ndikụt nduọkodudu, kpa nte nnyịn ikemede ndikụt mfịn.
12, 13. Nso ke Jesus okosio owụt nte edinọde nduọkodudu, ndien ndusụk owo ẹkenam n̄kpọ didie?
12 Akpan ebuana oro uwụtn̄kpọ Jesus aban̄ade ọkpọnọ ekenyenede ye utom edinam mbet ama ana in̄wan̄-in̄wan̄. Eyịghe idụhe nte ke akpan utom Jesus ekedi ndikpep mbon en̄wen n̄kpọ, ọsọn̄ọde etịn̄ aban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. (Matthew 4:23) Ntre ke ini enye ọkọdọhọde ete, “Ẹmen ọkpọnọ Mi ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mbufo,” oro ke akpanikọ ama abuana ndikpebe enye ke ndinam ukem utom oro. N̄wetnnịm n̄kpọ Gospel owụt nte ke Jesus ama onụk iren oro ẹkenyenede esịt akpanikọ ndikpụhọde ubọkọkọ mmọ, kpa ata akpan n̄kpọ ke uwem ediwak owo. Ti ikot oro enye ọkọnọde Peter, Andrew, James, ye John: “Ẹtiene Mi, ndien nyanam mbufo ẹkabade ẹdi mme ọkọ-owo.” (Mark 1:16-20) Enye ama anam owụt mme ọkọiyak oro nte edinọde uyụhọ edieke mmọ ẹnamde utom oro enye ekenịmde akpa ke uwem esie, ẹnamde oro ke idak ndausụn̄ ye un̄wam esie.
13 Ikọ esie ama an̄wan̄a ndusụk mme Jew oro ẹkekopde, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹda enye ẹsịn ke edinam. Kere ban̄a n̄kpọntịbe oro akadade itie ke mbeninyan̄, emi nnyịn ikotde ke Luke 5:1-11. Mme ọkọiyak inan̄ ẹma ẹkpa utom ofụri okoneyo edi imụmke baba iyak kiet. Inikiet inikiet, iyịre mmọ ama ọyọhọ! Emi ikedịghe mfọniso, emi okoto Jesus ndikesịbe ndụk. Nte mmọ ẹkesede mbenesụk, mmọ ẹma ẹkụt akwa udịmowo oro ẹkenyenede ọkpọsọn̄ udọn̄ ke mme ukpepn̄kpọ Jesus. Oro ama an̄wam ndinam an̄wan̄a se Jesus akasiande owo inan̄ oro: ‘Tọn̄ọ ke emi mbufo ẹyekọ owo.’ Nso ke mmọ ẹkenam? “Ke mmọ ẹwatde ubom ẹbehe ke esụk, mmọ ẹkpọn̄ kpukpru n̄kpọ, ẹtiene Jesus.”
14. (a) Didie ke nnyịn ikeme ndikụt nduọkodudu mfịn? (b) Ewe eti mbụk oro ọnọde nduọkodudu ke Jesus okobụk?
14 Ke nditịm ntịn̄, afo emekeme ndinam n̄kpọ ke ukem usụn̄ oro. Utom edikpep mme owo Bible ke osụk akaka iso. N̄kpọ nte Mme Ntiense Jehovah miliọn itiokiet ke ofụri ererimbot ẹyere ikot Jesus ‘ndimen ọkpọnọ esie n̄kọn̄ọ ke itọn̄’; mmọ ẹmekabade ẹdi “mme ọkọ-owo.” (Matthew 4:19) Ndusụk mmọ ẹnam enye edi utom uyọhọ ini mmọ; mbon eken ẹnam ofụri se mmọ ẹkemede ke ibio ini. Kpukpru mmọ ẹkụt nte emi ọnọde nduọkodudu, ntre mfịghe ikponke ke uwem mmọ. Enye abuana edinam se mmọ ẹsikopde inem ndinam, ndibụk eti mbụk nnọ mbon en̄wen—“gospel Ubọn̄ Heaven.” (Matthew 4:23) Esidi n̄kpọ inemesịt ndibụk eti mbụk, edi enen̄ede edi n̄kpọ inemesịt ndibụk eti mbụk enye emi. Bible ọdọn̄ọ akpan n̄kpọ oro nnyịn iyomde man inam ediwak owo ẹnịm ke akpanikọ nte ke mmọ ẹkeme ndidu uwem oro mfịghe mîkponke.—2 Timothy 3:16, 17.
15. Didie ke afo ekeme ndibọ ufọn nto mme ukpepn̄kpọ Jesus ẹban̄ade uwem?
15 Ke ndusụk udomo, mbon oro ẹkam ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi ẹbọ ufọn ẹto mme ukpepn̄kpọ Jesus ẹban̄ade nte ẹkpedude uwem. Ediwak owo ẹkeme nditịn̄ nte enende ẹte ke ukpepn̄kpọ Jesus ọnọ mmimọ nduọkodudu onyụn̄ an̄wam mmimọ ndikpụhọde uwem mmimọ ofụri ofụri. Afo emekeme ndisọn̄ọ oro nnọ idemfo ebe ke ndidụn̄ọde ndusụk edumbet udu uwem oro ẹdude ke mbụk uwem ye utom Jesus, akpan akpan Gospel oro Matthew, Mark, ye Luke ẹwetde.
Usụn̄ Ndikụt Nduọkodudu
16, 17. (a) M̀mọ̀n̄ ke afo ekeme ndikụt ndusụk akpan ukpepn̄kpọ Jesus? (b) Nso ke oyom man ẹkụt nduọkodudu ẹto edida mme ukpepn̄kpọ Jesus nsịn ke edinam?
16 Ke ini utọ eke 31 E.N., Jesus ama ọnọ utịn̄ikọ oro ọwọrọde etop ke ofụri ererimbot tutu esịm mfịn emi. Ẹwak ndikot enye Ukwọrọikọ oro ke Obot. Ẹwet enye ke Matthew ibuot 5 esịm 7 ye Luke ibuot 6, ndien enye etịn̄ ibio ibio aban̄a ediwak ukpepn̄kpọ esie. Afo emekeme ndikụt mme ukpepn̄kpọ Jesus eken ke itie en̄wen ke mme Gospel. Ekese n̄kpọ oro enye eketịn̄de ẹsisọp ẹn̄wan̄a owo, okposụkedi edida mmọ nsịn ke edinam ekemede ndidi n̄kpọ-ata. Ntak mûkotke mme ibuotn̄wed oro ye ntịn̄enyịn unyụn̄ utie ukere? Yak odudu ukpepn̄kpọ esie ẹkara ekikere ye edu fo.
17 Nte an̄wan̄ade, ẹkeme nditịm mme ukpepn̄kpọ Jesus ke nsio nsio usụn̄. Ẹyak nnyịn itịm mme akpan ukpepn̄kpọ emi man ukpepn̄kpọ kiet odu ọnọ usen kiet kiet ke ọfiọn̄, ye utịtmbuba edida mmọ nsịn ke edinam ke uwem fo. Didie? Ọfọn, kûkot mmọ ube itọk itọk. Ti ọbọn̄ oro ekenyenede inyene oro okobụpde Jesus Christ ete: “Ndinam nso, man nnyene nsinsi uwem?” Ke ini Jesus akafiakde etịn̄ mme akpan n̄kpọ oro Ibet Abasi okoyomde, eren oro ama ọbọrọ ete ke imọ ima inanam mmọ emi. Edi, Jesus ama ọfiọk ete ke oyom enye anam n̄kpọ akan oro. Enye ama ọdọhọ eren oro esịn ukeme okponde akan edida mme edumbet Abasi nsịn ke edinam ke ata ata usụn̄, ndidi ifịk ifịk mbet. Nte an̄wan̄ade, eren oro ikeben̄eke idem ndinam kpukpru oro. (Luke 18:18-23) Ntem, owo oro oyomde ndikpep mme ukpepn̄kpọ Jesus mfịn enyene nditi nte ke ukpụhọde odu ke ufọt edinyịme mme ukpepn̄kpọ oro ye edinanam mmọ, ntem osụhọrede mfịghe.
18. Nam an̄wan̄a nte afo ekemede ndida ekebe oro etienede nnam n̄kpọ nte ọfọnde.
18 Nte ntọn̄ọ ke ndidụn̄ọde nnyụn̄ nda mme ukpepn̄kpọ Jesus nsịn ke edinam, se ekikere 1 ke ekebe oro etienede. Enye etịn̄ aban̄a Matthew 5:3-9. Ke akpanikọ, owo nnyịn ekededi ekeme ndida anyan ini nditie n̄kere utịbe utịbe item oro ẹnọde ke mme ufan̄ikọ oro. Nte ededi, ke okotde mme ufan̄ikọ oro ofụri ofụri, nso ke afo ebiere aban̄a edu? Edieke afo enen̄erede oyom ndikan utịp ọkpọsọn̄ mfịghe ke uwem fo, nso idin̄wam? Didie ke idaha fo ekeme ndikabade mfọn n̄kan edieke afo enen̄erede ọnọ ntịn̄enyịn ke mme n̄kpọ eke spirit, ọdọn̄de oro ọyọhọ ekikere fo? Ndi odu ndusụk n̄kpọ ke uwem fo oro oyomde afo ada ke usụhọde, ọnọde n̄kpọ eke spirit ntịn̄enyịn oro okponde akan? Edieke afo anamde ntre, oro eyetịp esịn ke inemesịt fo idahaemi.
19. Nso ke afo ekeme ndinam man enyene ikike ye ifiọk efen efen?
19 Idahaemi nam usio-ukot efen. Ntak mûnemeke mme ufan̄ikọ oro ye asan̄autom Abasi en̄wen, iso-ọfọn nsan̄a ndọ fo, n̄kpet n̄kpet iman fo, m̀mê ufan fo? (Mme N̄ke 18:24; 20:5) Ti ete ke andikara oro ekenyenede inyene ama obụp owo en̄wen—Jesus—aban̄a n̄kpọ oro akabuanade. Ibọrọ akpakanam enye okop inemesịt onyụn̄ enyene nsinsi uwem. Ekemmọ andituak ibuot oro afo edinemede mme ufan̄ikọ oro iditiehe nte Jesus; kpa ye oro, nneme aban̄ade mme ukpepn̄kpọ Jesus eyenyene ufọn ọnọ mbufo mbiba. Domo ndinam oro ata usọp usọp.
20, 21. Nso ndutịm ke afo ekeme nditiene man ekpep aban̄a mme ukpepn̄kpọ Jesus, ndien didie ke afo ekeme ndifiọk n̄kọri oro afo anamde?
20 Fiak se ekebe oro etienede, “Mme Ukpepn̄kpọ Ndin̄wam Fi.” Ẹtịm mme ukpepn̄kpọ emi man afo ke nsụhọde n̄kaha enyene ukpepn̄kpọ kiet ndikere mban̄a ke usen kiet. Afo emekeme ndibem iso n̄kot se Jesus eketịn̄de ke mme ufan̄ikọ oro ẹsiakde ẹsịn. Ekem kere ban̄a mme ikọ esie. Tie kere nte afo ekemede ndida mmọ nsịn ke edinam ke uwem fo. Edieke afo ekerede ke imọ imananam oro, tie kere n̄kpọ efen oro afo akpanamde man odu uwem ekekem ye ukpepn̄kpọ Abasi oro. Da ukpepn̄kpọ oro nam n̄kpọ ke usen oro. Edieke ọsọn̄de fi ndifiọk m̀mê ndida enye nsịn ke edinam, biat usen efen ndikere mban̄a enye. Nte ededi, ti ete ke afo unyeneke ndifiọk enye ofụri ofụri mbemiso ebede aka ukpepn̄kpọ en̄wen. Ke usen efen, afo emekeme ndikere mban̄a ukpepn̄kpọ efen. Ke utịt urua kiet, afo emekeme ndidụn̄ọde nte afo okokụtde unen ke ndida inan̄ m̀mê ition ke otu ukpepn̄kpọ Jesus nsịn ke edinam. Ke ọyọhọ urua iba, dian mme ukpepn̄kpọ efen, ke usen ke usen. Edieke okụtde ete ke afo omokpu ndida ndusụk ukpepn̄kpọ nsịn ke edinam, kûyak idem emem fi. Kpukpru Christian ẹyenyene ukem ifiọk n̄kpọntịbe oro. (2 Chronicles 6:36; Psalm 130:3; Ecclesiastes 7:20; James 3:8) Ka iso ke ukpepn̄kpọ ọyọhọ urua ita ye inan̄.
21 Ke ọfiọn̄ kiet m̀mê akande oro okụrede, ekeme ndidi afo omokụre ofụri ekikere 31 oro. Ke usụn̄ ekededi, editie fi didie ke idem iban̄a oro? Nte afo udukopke ndusụk udomo inemesịt, iso-ọfọn okopde nduọkodudu akan? Idem ọkpọkọm afo anam esisịt ukpụhọde, eyedi afo udukopke ọkpọsọn̄ mfịghe, m̀mê ke nsụhọde n̄kaha afo eyekeme ndise mban̄a mfịghe nte ọfọnde, ndien afo eyekeme ndika iso. Kûfre nte ke ediwak nti ekikere en̄wen ẹdu ke mme ukpepn̄kpọ Jesus oro owo mîsiakke mi. Ntak mûdụn̄ọkede uyom ndusụk mmọ unyụn̄ udomo ndida mmọ nsịn ke edinam?—Philippi 3:16.
22. Nso ikeme ndidi utịp edida mme ukpepn̄kpọ Jesus nsịn ke edinam, edi ewe n̄kpọ efen odot ẹdụn̄ọde?
22 Afo emekeme ndikụt nte ke ọkpọnọ Jesus enen̄ede edi mmemmem, kpa ye oro enyenede udobi. Mbiomo ukpepn̄kpọ esie ye eke edinam mbet efefere. Ke ama ekenyene ọkpọkpọ ifiọk n̄kpọntịbe ke se ibede isua 60, apostle John, edima ufan Jesus, ama enyịme ete: “Ndima Abasi edi emi, ete, nnyịn inịm mbet Esie; ndien mbet Esie ibiakke owo idem.” (1 John 5:3) Afo emekeme ndinyene ukem mbuọtidem oro. Adan̄a anyan ini nte afo adade mme ukpepn̄kpọ Jesus esịn ke edinam, ntre ke afo edikụt nte ke se inamde uwem ediwak owo mfịn enen̄ede ọyọhọ ye mfịghe ididịghe ntre ye afo. Afo oyokụt nte ke imọ imokụt akamba ubọhọ. (Psalm 34:8) Edi, n̄kpọ efen odu kaban̄a mmemmem ọkpọnọ Jesus oro oyomde afo ekere aban̄a. Jesus n̄ko ama etịn̄ aban̄a nte imọ inyenede ‘ifụre-ifụre ido inyụn̄ isụhọrede idem ke esịt.’ Didie ke oro enyene udeme ke nnyịn ndikpebe Jesus? Nnyịn iyodụn̄ọde emi ke ibuotikọ oro etienede.—Matthew 11:29.
Nso Idi Ibọrọ Fo?
• Ntak emi nnyịn ikpeberide edem ke Jesus ke ini iyomde ubọhọ ke ọkpọsọn̄ mfịghe?
• Ọkpọnọ ekedi idiọn̄ọ nso, ndien ntak-a?
• Ntak emi Jesus ọkọdọhọde mme owo ẹmen ọkpọnọ imọ ẹkọn̄ọ?
• Didie ke afo ekeme ndikụt nduọkodudu eke spirit?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 14]
Ibuotikọ isua eke Mme Ntiense Jehovah ke 2002 edidi: “Ẹtiene Mi, . . . ndien Ami nyọnọ mbufo nduọk-odudu.”—Matthew 11:28.
[Ekebe/Ndise ke page 12, 13]
Mme Ukpepn̄kpọ Ndin̄wam Fi
Nti n̄kpọ ewe ke afo ekeme ndikụt ke Matthew ibuot 5 esịm 7? Mme ibuotn̄wed emi ẹdọn̄ọ mme ukpepn̄kpọ oro Etubom Andikpep, Jesus, ekekpepde ke Obot Galilee. Mbọk kot mme ufan̄ikọ oro ẹsiakde ke idak emi ke Bible fo, nyụn̄ bụp idemfo mme mbụme oro ẹnyenede ebuana.
1. 5:3-9 Nso ke emi asian mi aban̄a edu mi ke ofụri ofụri? Didie ke n̄keme ndinam n̄kpọ mbịne edinyene inemesịt oro okponde akan? Didie ke n̄keme ndinọ mme udọn̄ eke spirit mi ntịn̄enyịn efen efen?
2. 5:25, 26 Nso ifọn ikan edikpebe edu utọk oro ediwak owo ẹnyenede?—Luke 12:58, 59.
3. 5:27-30 Nso ke mme ikọ Jesus ẹwụt kaban̄a edikere mban̄a idan̄? Didie ke ndifep emi editịp esịn ke ami ndinyene inemesịt ye ifụre ekikere?
4. 5:38-42 Ntak emi ami n̄kpodomode ndifep nsọn̄uyo oro n̄kaowo eyomfịn odoride ke edinam ibak?
5. 5:43-48 Didie ke ndibọ ufọn nto editịm mmehe ye mme nsan̄a oro ekemede ndidi n̄kada nte mme asua? Nso ke emi ekeme ndinam ndisụhọde m̀mê nditre mfịghe?
6. 6:14, 15 Edieke nsinyenede ntụhọ editre ndifen nnọ owo ndusụk ini, ndi isịnenyịn m̀mê utọk ekpedi akpan ntak? Didie ke n̄keme ndikpụhọde edu oro?
7. 6:16-18 Ndi ami mmenyene ntụhọ edinen̄ede n̄kere mban̄a nte ntiede ke enyọn̄ idem akan nte nnyenede mban̄a owo oro nnen̄erede ndi ke esịt esịt? Nso ke n̄kpenyene nditịm mfiọk?
8. 6:19-32 Nso ikeme ndidi utịp edieke ntịmerede esịt n̄kaha mban̄a okụk ye inyene? Ndikere mban̄a nso idin̄wam mi ndida ukem ukem ke afan̄ emi?
9. 7:1-5 Esitie mi ke idem didie ke ini ndude n̄kpere mbon oro ẹnyenede edu edision̄o owo ndo ye edu edikụt ndudue nnọ owo kpukpru ini? Ntak edide akpan n̄kpọ ami ndifep nditie ntre?
10. 7:7-11 Edieke edu edisọn̄ọ nyịre ọfọnde ke ini mben̄ede Abasi n̄kpọ, nso kaban̄a ke mme ikpehe uwem eken?—Luke 11:5-13.
11. 7:12 Okposụkedi mfiọkde Mfọnmma Ibet, adan̄a didie ke ami nsibuan item emi ke nte nnamde n̄kpọ ye mbon en̄wen?
12. 7:24-27 Sia edide ami nnyene mbiomo ke se ndade uwem mi nnam, didie ke n̄keme nditịm mben̄e idem mbet ikpọ mfịna? Ntak emi n̄kpekerede mban̄a emi idahaemi?—Luke 6:46-49.
Mme ukpepn̄kpọ efen efen oro n̄kemede ndikere mban̄a:
13. 8:2, 3 Didie ke n̄keme nditua mme ubuene mbọm, nte Jesus ekesiwakde nditua?
14. 9:9-38 Nso udeme ke editua owo mbọm enyene ke uwem mi, ndien didie ke n̄keme ndinen̄ede nnam oro?
15. 12:19 Ke ndikpep n̄kpọ nto ntịn̄nnịm ikọ aban̄ade Jesus, ndi mmodomo ndifep eneni oro etiede utọk utọk?
16. 12:20, 21 Nso ufọn ke n̄keme ndinam ke nditre ndida ikọ m̀mê edinam mi mfiomo mbon en̄wen?
17. 12:34-37 Nso ke nsiwak nditịn̄ mban̄a? Mmọfiọk nte ke ini nnyịmide sokoro, mmọn̄ sokoro esiwọrọ, ntre ntak n̄kpekerede mban̄a se idude mi ke esịtidem ye ke esịt?—Mark 7:20-23.
18. 15:4-6 Nso ke n̄kụt mban̄a ima ima edikere mban̄a mbonusọn̄ ke ikọ Jesus?
19. 19:13-15 Nso ke oyom nda ini nnam?
20. 20: 25-28 Ntak ndibre odudu mînyeneke ufọn? Didie ke n̄keme ndikpebe Jesus ke afan̄ emi?
Mme ekikere efen efen oro Mark ekewetde:
21. 4:24, 25 Nte nnamde n̄kpọ ye mbon en̄wen owụt nso?
22. 9:50 Edieke se ntịn̄de nnyụn̄ nnamde ẹfọnde, nso nti utịp ke n̄keme ndinyene?
Ke akpatre, ibat ibat ukpepn̄kpọ oro Luke ekewetde:
23. 8:11, 14 Edieke nyakde editịmede esịt, inyene, ye inemesịt ẹkara uwem mi, nso ikeme ndidi utịp?
24. 9:1-6 Okposụkedi Jesus ekenyenede odudu ndinam mbon udọn̄ọ ẹkop nsọn̄idem, nso ikedi ebeiso n̄kpọ inọ enye?
25. 9:52-56 Ndi mmesisọp ndiyat esịt? Ndi mmesifep edu edisio usiene?
26. 9:62 Didie ke n̄kpese mbiomo mi nditịn̄ mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi?
27. 10:29-37 Didie ke n̄keme ndiwụt nte ke ami ndi mbọhọidụn̄, ndịghe owo emi mîkereke iban̄a?
28. 11:33-36 Mme ukpụhọde ewe ke n̄kpanam man uwem mi edi mmemmem?
29. 12:15 Nso idi ebuana oro odude ke ufọt uwem ye inyene?
30. 14:28-30 Edieke ndade ini ndidụn̄ọde mme ubiere mi ye ntịn̄enyịn, nso ke n̄keme ndifep, ndien ye nso ufọn?
31. 16:10-12 Mme ufọn ewe ke n̄keme ndinyene nto uwem edinam akpanikọ?
[Mme ndise ke page 10]
Utom unyan̄a uwem oro ẹnamde ke idak ọkpọnọ Jesus ọnọ nduọkodudu