Usanaidem Edi Akpan N̄kpọ Adan̄a Didie?

USANAIDEM ọwọrọ nsio nsio n̄kpọ ọnọ nsio nsio owo. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini eka ọdọhọde ekpri eyeneren esie ete eyet ubọk ye iso esie, enye ekeme ndikere ke ndidebi nnuenubọk ke mmọn̄ nda mfiọn̄ọ ke n̄kpọkinua imọ ekem. Edi Mama ọfiọk se ifọnde ikan. Enye afiak ada eyen oro aka itie mmọn̄ oro odude onyụn̄ ada suọp ye mmọn̄ eyet enye ubọk ye iso—kpa ye oro enye ofioride n̄kpo!

Edi akpanikọ, idaha usanaidem idịghe ukem ke ofụri ererimbot, ndien mme owo ẹsikọri ẹkponi ye nsio nsio ekikere ẹban̄ade usanaidem. Ke eset, n̄kann̄kụk ufọkn̄wed oro asanade onyụn̄ eyede ama esin̄wam nditọ ufọkn̄wed ndikọri nti edu usanaidem ke ediwak idụt. Mfịn, ndusụk an̄wa ufọkn̄wed ẹnen̄ede ẹdehe tutu mmọ ẹkabade ẹbiet ifụm mbio utu ke ndibiet an̄wa mbre. Ndien nso kaban̄a mme ubet ukpepn̄kpọ? Darren, andikpeme akamba ufọkn̄wed kiet ke Australia, ọkọdọhọ ete: “Idahaemi nnyịn imokụt ndek ke mme ubet ukpepn̄kpọ n̄ko.” Ndusụk nditọ ufọkn̄wed ẹda item emi “Ẹtan̄ mbio” m̀mê “Ẹnam ebiet asana” nte ufen. Mfịna edi nte ke ndusụk mme andikpep ẹsida edinam ebiet asana nte usụn̄ edimia ufen.

Ke n̄kan̄ eken, ikpọ owo isinịmke eti uwụtn̄kpọ usanaidem kpukpru ini, edide ke uwem ofụri usen m̀mê ke mme itie mbubehe. Ke uwụtn̄kpọ, ẹsiyak ediwak an̄wan̄wa ebiet ẹdehe. Ndusụk usiakifia ẹsisabade n̄kann̄kụk. Nte ededi, idịghe usiakifia ye mbubehe ẹsisabade n̄kann̄kụk, edi edi mme owo. Ke adan̄aemi ekemede ndidi idiọkitọn̄ edi akpan ntak usabaden̄kpọ ye ediwak ndiọi utịp esie ke ofụri ererimbot, ubak mfịna oro oto unana mme owo ndisana idem. Akani akwa owo Ukara kiet ke Australia ama ọsọn̄ọ ubiere emi ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Ata akpan usọbọ ke kpukpru mfịna ẹban̄ade nsọn̄idem mbio obio edi owo kiet kiet ndisana idem.”

Edi, ndusụk owo ẹkere ke usanaidem edi ọkpọkpọ mbubehe ndien ke oro ikpebeheke owo efen ekededi. Nte oro enen̄ede edi ntre?

Owo ikpetịn̄de-tịn̄ nte usanaidem edide akpan n̄kpọ ke ini edide edisịm udia nnyịn—edide idep ke urua, idia ke itie unyamudia, m̀mê idia ke ufọk ufan nnyịn. Ẹyom n̄kokon̄ idaha usanaidem ẹto mbon oro ẹtemde m̀mê ẹdemede udia oro idiade.  Mbabari ubọk—eke mmọ m̀mê eke nnyịn—ẹkeme ndidi ntak ediwak udọn̄ọ. Nso kaban̄a ufọkibọk—ebiet oro nnyịn idoride enyịn ndikụt nte asanade akan ebiet efen ekededi? The New England Journal of Medicine ama ọtọt ete ke mbiaibọk ye mme nurse ndisitre ndiyet ubọk mmọ ekeme ndinam ẹdiọn̄ọ ntak emi mbon udọn̄ọ oro ẹkade ufọkibọk ẹsimende udọn̄ọ oro ẹdade biliọn dollar duop ẹkọk ke isua kiet. Nte enende, nnyịn imodori enyịn nte ke owo ndomokiet ididaha unana usanaidem isịn nsọn̄idem nnyịn ke itiendịk.

Edi n̄ko ata akamba mfịna ke ini owo asabarede mmọn̄ nnyịn—ke n̄koinnam m̀mê ke unana edikere mban̄a. Ndien ọfọn didie ndisan̄a ukpọk ukot ke esụk emi ẹkemede ndikụt mme abiabon ukịmibọk oro mme enyene mbumehe uda n̄kpọsọn̄ ibọk ye mbon en̄wen ẹtomode ẹduọn̄ọ? Iso-ọfọn mbụme oro akam edide akpan n̄kpọ akan ọnọ owo kiet kiet edi: Nte nnyịn imasana idem ke ufọk nnyịn?

Ke n̄wed esie oro Chasing Dirt, Suellen Hoy obụp ete: “Ndi nnyịn imasana idem nte ikesisanade?” Enye ọbọrọ ete: “Etie nte nnyịn isanake.” Enye ọdọhọ ke ukpụhọde ke se n̄kaowo abatde ke akpan n̄kpọ edi akpan ntak. Sia mme owo mîsitiehe ke ufọk, mmọ n̄kukụre ẹsikpekpe mbon en̄wen ẹte ẹnam ebiet asana ẹnọ mmimọ. Nte utịp, ndinịm n̄kann̄kụk asana idịghe aba akpan n̄kpọ. Eren kiet ọkọdọhọ ete “Ami nsiyetke itie uyere mmọn̄—nsiyet idem mi. Ke nsụhọde n̄kaha, edieke ufọk mi edehede, ami mmasana.”

Nte ededi, usanaidem esịne n̄kpọ akan edisana ke enyọn̄ idem. Enye otụk kpukpru eti ido uwem. Enye n̄ko edi idaha ekikere ye esịt oro abuanade ido uwem ye utuakibuot nnyịn. Ẹyak nnyịn ise nte emi edide ntre.