Esop Enyọn̄ Ọsọn̄ọ Utuakibuot Akpanikọ ke “Edem Ararat”

Akanieren Armenia kiet oro enyenede nditọ ita ada ke iso n̄kponn̄kan esopikpe idụt esie. Ifụre esie ye eke ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ odu ke itiendịk. Esopikpe akpan̄ utọn̄ nte enye okotde oto Bible man anam mme edinịm ke akpanikọ esie an̄wan̄a. Man ifiọk nte utuakibuot akpanikọ akakande ke ikpe emi, ẹyak idụn̄ọde se ikanamde ẹkot ikpe emi.

ARMENIA odu ke edem usiahautịn Turkey ke edem usụk Obot Caucasus. Se iwakde ibe miliọn owo ita ẹdụn̄ do. Ẹkeme ndida ke ibuot obio oro, Yerevan, n̄kụt etịn̄e Obot Ararat iba, emi ẹdọhọde ke edi ebiet emi ubom Noah ekedide edibak ke Ukwọ ofụri ererimbot ebede.—Genesis 8:4. *

Mme Ntiense Jehovah ẹmenam utom Christian mmọ ke Armenia toto ke 1975. Ke Armenia ama akada ke idem ọkpọn̄ Soviet Union ke 1991, ẹma ẹsiak Itieutom Esede Aban̄a Ndutịm Ido Ukpono oro edisịnde mme esop ido  ukpono enyịn̄ ke n̄wed. Nte ededi, itieutom emi ikamaha ndisịn Mme Ntiense Jehovah enyịn̄ ke n̄wed, akpan akpan ke ntak edida san̄asan̄a Christian mmọ. Nte utịp, ọtọn̄ọde ke 1991, ẹma ẹbiom se iwakde ibe mme uyen Ntiense 100 ikpe ke Armenia, ndien ke ediwak idaha ẹma ẹsịn mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak edisọn̄ọ nda nnọ se Bible etịn̄de aban̄a utom ekọn̄.

Itieutom emi n̄ko ama ọdọhọ itieutom oro esede aban̄a ukotikpe ete odụn̄ọde edinam ido ukpono Lyova Margaryan, kpa ebiowo Christian emi edide ekpeibet oro anamde utom ọkpọsọn̄ ọnọ itieutom unọ ikan̄ ilektrik n̄kann̄kụk. Nte ini akakade, ẹma ẹkot Brọda Margaryan ikpe ke idak Ikpehe Ibet 244, kpa akani ndutịm ibet Soviet oro ẹkesiode ẹdi ke eyo Khrushchev, man ẹda ẹbiọn̄ọ ndien ke akpatre ẹsọhi Mme Ntiense Jehovah ye mme otu ido ukpono eken ẹfep.

Ibet oro ọkọdọhọ ke edi ubiatibet nditịm m̀mê nditọn̄ọ otu ido ukpono, emi adade mme ukpepn̄kpọ ido ukpono ‘atap mme uyen ndidụk mme mbono ido ukpono oro owo mîsịnke enyịn̄ ke n̄wed’ onyụn̄ ‘anamde mme andibuana ẹtre utom obio mmọ.’ Man ọsọn̄ọ ikọ esie, ekpeibet ukara ama ọsọn̄ọ etịn̄ nte ke n̄kpri nditọ ẹma ẹsidụk mme mbono esop oro Brọda Margaryan ekenịmde ke Metsamor. Ekpeibet ukara ama ọdọhọ n̄ko ete ke Brọda Margaryan akpan mme uyen oro ẹkebuanade ke esop oro ete ẹkûdụk ekọn̄.

Ikpe Ọtọn̄ọ

Ẹketọn̄ọ ndikpe ikpe ke Friday, July 20, 2001, ke esopikpe Armavir ndien Ayaraiwat Manvel Simonyan eketie ibuot. Ikpe oro ama ebịghi esịm August. Nte ikpe akakade iso, mme ntiense oro ẹkedade ẹnọ idụt oro ẹma ẹdinyịme ke ukperedem ẹte ke mbon Itieutom Esede Aban̄a Ifụre Idụt (oro ẹkesikotde KGB) ẹkewet ubak edori ikọ oro ẹkedoride Brọda Margaryan ẹnyụn̄ ẹnyịk mmimọ ndisịn ubọk ke n̄wed edori ikọ oro. Ke idaha kiet, n̄wan kiet ama ọdọhọ ete ke akwa owo kiet ke Itieutom Esede Aban̄a Ifụre Idụt oro ọkọdọhọ imọ idọhọ ke ‘Mme Ntiense Jehovah ẹbọbiọn̄ọ ukara ye ido ukpono mmimọ.’ N̄wan emi ama etịn̄ ete ke akananam imọ idiọn̄ọke owo Ntiense Jehovah ndomokiet edi ke imọ n̄kukụre ikokop nte ẹdoride mmọ ikọ ke ufọkutom ekebe ndise idụt.

Ke ama ekekem ini esie nditịn̄ ikọ, Brọda Margaryan ama ọsọn̄ọ etịn̄ nte ke mme ete ye eka n̄kpri nditọ oro ẹsidụkde mbono esop Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹnọ nditọ mmọ unyịme ndisidụk mme mbono esop emi. Enye ama anam an̄wan̄a n̄ko nte ke utom ekọn̄ edi ubiere idemowo. Ekpeibet ukara oro ama obụp enye mbụme ke ediwak usen. Brọda Margaryan, ke sụn̄sụn̄ ido, ama ada Bible ọbọrọ mme mbụme ẹban̄ade se enye enịmde ke akpanikọ, ke adan̄aemi ekpeibet ukara oro eketienede ese mme itie N̄wed Abasi emi ke Bible esie.

Ke September 18, 2001, ayaraiwat ama ọdọhọ ke Margaryan “iduehe,” ọdọhọde ete ke “idụhe n̄kpọ ndomokiet oro ebietde ubiatibet” ke utom esie. Ẹma ẹwet n̄kpọ ẹban̄a ikpe emi ke n̄wedmbụk Associated Press. Ẹkewet ntem ẹte: “Etebe adausụn̄ Mme Ntiense Jehovah ke Armenia ikpe mfịn kaban̄a edori ikọ abuanade edikabade mme owo esịt nnyụn̄ n̄kpan mme uyen ndidụk ekọn̄. Ke ẹma ẹkekpe ikpe emi ke ọfiọn̄ iba, Esopikpe ama ebiere ke uyarade idụhe  ikem ndida mbiom adausụn̄ emi, Levon Markarian, [Lyova Margaryan] ikpe. N̄kpọkọbi isua ition ke ẹkpekebiere ẹnọ enye. . . . Okposụkedi Ibet Armenia ọnọde ifụre ido ukpono, edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ mbufa ido ukpono ndisịn enyịn̄ ke n̄wed ukara ndien Ufọkabasi Apostolic oro edide akpan ufọkabasi Armenia ẹdia ufọn ifụre emi.” Ke ntọt oro ekewetde ọnọ mme asuan mbụk n̄kpọntịbe ke September 18, 2001, Esop Esede Aban̄a Ifụre ye Edidianakiet ke Europe (OSCE) ọkọdọhọ ete: “Okposụkedi inyịmede ubiereikpe emi, Ọfis OSCE aka iso nditua n̄kpọfiọk mban̄a ntak emi ẹkedade utọ ikpe emi ẹka esop ke akpa itie.”

Ikpe Aka Iso

Kpa ye oro, mme ekpeibet ukara emi ẹma ẹsion̄o ikpe, ndien ikpe emi ama aka iso ke ọfiọn̄ inan̄ efen. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ikpe emi, ke ini ama ekekem Brọda Margaryan nditịn̄ ikọ, ayaraiwat kiet ama obụp enye akpa mbụme. Nte Brọda Margaryan ọkọtọn̄ọde ndibọrọ, anditie ibuot ama esịbe odụk onyụn̄ ọtọk enye. Ke oro ebede, enye ikayakke Brọda Margaryan ọbọrọ mbụme ndomokiet esịm utịt. Ye unana edinọ ntak ndomokiet, enye ikewetke ata ediwak mbụme oro mme ekpeibet eyenete emi ẹkebụpde eyenete emi, isịn ke n̄wed. Ke adan̄aemi ikpe okosụk akade iso, mbon ukwan̄ ufiopesịt ido ukpono oro ẹkeyọhọde ufọkesop oro mîkonyụn̄ imaha Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹsụn̄i Brọda Margaryan ndien ndien. Ke esopikpe ama akasuana, ẹma ẹsuan akpakịp nsu ye ukwan̄ ntọt ẹban̄a ikpe oro ke ekebe ndise, ke uwụtn̄kpọ, ẹdọhọde ke Brọda Margaryan ama enyịme ete ke imedue.

Ke ikpe oro ama ekesịm ufọt, etieibuot ke otu mme ebiereikpe ita oro ẹkedude ama anam mbọribọ omụm mme owo oro ẹkedude ke ufọkesop ke ndiwụt mmọ leta oro Itieutom Esede Aban̄a Ndutịm Ido Ukpono ekewetde ete mme ekpeibet oro ẹnam n̄kpọ ndibiọn̄ọ Brọda Margaryan. Edinam emi ama omụm mme owo ke ofụri ererimbot mbọribọ, sia tọn̄ọ nte Armenia eketiene abuana ke N̄ka Europe, enye ama enyịme ke edi mbiomo imọ “ndikụt nte ke kpukpru Ufọkabasi m̀mê mme otu ido ukpono, akpan akpan mbon oro ‘mîkọn̄ọke ke  ido obio,’ ẹkeme ndinam ido ukpono mmọ ye unana asari.”

Nte ikpe oro akakade iso ke mme urua oro ẹketienede, ndutịme ama ọdọdiọn̄ ọsọn̄ ubọk. Mme andibiọn̄ọ ẹma ẹka iso ndisịn ntịme ye Mme Ntiense ẹnyụn̄ ẹn̄wana ye mmọ ke esịt ye ke an̄wa ufọkesop. Ẹma ẹsitịgha iban Ntiense ke asian. Ke ini ẹkemiade Ntiense kiet edi enye esịn ndisio usiene, owo ama ada ke edem eyịbi enye ọkpọ asakedem tutu edi se ẹmende enye ẹka ufọkibọk.

Kan̄a ke emi, ẹma ẹmek obufa ekpeibet nditie ibuot ke ikpe oro. Kpa ye oro ibat ibat owo ke esop ẹkedomode ndisịn ekpeibet Brọda Margaryan ndịk ke idem, obufa etieibuot emi ama okụt ke n̄kpọ asan̄a ke nde ke nde, idem ọnọde mme bodisi uyo ete ẹsio n̄wan kiet oro eketịn̄de ikọ ndịghe ye ekpeibet Brọda Margaryan, ẹfep ke ufọkesop.

Ẹsio Ẹka N̄kponn̄kan Esopikpe Armenia

Ke akpatre, ke March 7, 2002, esop usion̄o ikpe ama ọsọn̄ọ ubiereikpe oro akpa esop ọkọnọde. Utịben̄kpọ ama etịbe ke edem usen oro ẹketọtde ubiereikpe emi, ẹma ẹsuan Itieutom Esede Aban̄a Ndutịm Ido Ukpono. Mme ekpeibet ukara oro ẹma ẹfiak ẹsion̄o ikpe, isan̄ enye emi, ẹkemen ikpe emi ẹka n̄kponn̄kan esop usion̄o ikpe Armenia. Idahaemi, mme ekpeibet ukara oro ẹma ẹdọhọ Esop ẹte ẹfiak ẹnọ ikpe oro ọnyọn̄ edi man “ẹdinọ ubiomikpe.”

Mme ayaraiwat itiokiet, emi Ayaraiwat Mher Khachatryan eketiede ibuot, ẹma ẹbono ke n̄kanika 11 usenubọk ke April 19, 2002. Ke ntọn̄ọikọ esie, kiet ke otu mme ekpeibet ukara oro ama enen̄ede ayat esịt aban̄a nte esop iba oro ẹkebemde iso ẹkpe ikpe emi mîkobiomke Brọda Margaryan ikpe. Nte ededi, isan̄ enye emi owo ikayakke ekpeibet emi okụre ikọ esie, edi inan̄ ke otu mme ayaraiwat oro ẹkedude ẹma ẹbụp enye mbụme nnennen nnennen. Ayaraiwat kiet ama enen̄ede asua ọnọ ekpeibet oro ke ndidomo ndikụt ndudue nnọ Esopikpe ebe ke ndida ikọ aban̄ade utom ukwọrọikọ ye editre ndisịn Mme Ntiense Jehovah enyịn̄ ke n̄wed ndisịn ke se enye adade okụt ndudue ọnọ Brọda Margaryan—ndomokiet ke mbiba isịneke ke se ẹdiọn̄ọde nte ubiatibet ke Ikpehe Ibet 244. Ayaraiwat emi ọkọdọhọ ke se mme ekpeibet oro ẹkenamde ẹkedi “ndikọbọ owo ke enyịn̄ ubiatibet.” Ayaraiwat efen ama asiak nsio nsio ikpe ke Esopikpe Mbon Europe emi ẹkewụtde ke Mme Ntiense Jehovah edi “ido ukpono oro ẹdiọn̄ọde” emi odotde ndinyene ukpeme nto N̄ka Mbon Europe Esede Aban̄a Unen Owo. Isan̄ enye emi, oku ederi kiet emi okodude ke ufọkesop oro ama ofiori ete ke Mme Ntiense Jehovah ẹtọ ubahade ke idụt. Esop ama ọdọhọ enye ekịbi inua.

Mme ayaraiwat ẹma ẹkot Lyova Margaryan ẹwọrọ ke otuowo—akananam esop enyọn̄ emi inamke utọ n̄kpọ emi. Brọda Margaryan ama ọnọ eti ikọ ntiense aban̄a idaha Christian oro Mme Ntiense Jehovah ẹdade ke nsio nsio n̄kpọ. (Mark 13:9) Ke mme ayaraiwat ẹma ẹkekọk ibuot ke ekpri ini, Esop ama afiak obono ndien kpukpru mmọ ẹma ẹsọn̄ọ akpa ubiereikpe oro nte ke Lyova Margaryan “iduehe.” Brọda Margaryan ke akpatre ama en̄wek ọduọk. Esop ama ewet ke ubiereikpe esie ete: “Ibet ibatke utom [Lyova Margaryan] nte ubiatibet, ndien utọ edori ikọ emi atuaha ye Ikpehe 23 ke Ibet Armenia ye Ikpehe 9 ke Ibet N̄ka Mbon Europe.”

Utịp Ubiereikpe Oro

Edieke mme ekpeibet ukara oro ẹkpekekande, oro ekpekeberede usụn̄ ọnọ edikot mbiowo Mme Ntiense Jehovah eken ke ofụri Armenia ikpe. Nnyịn imodori enyịn ite ke in̄wan̄-in̄wan̄ ubiereikpe oro Esop emi ọkọnọde idiyakke utọ mfịna oro etịbe. Edieke ikpe oro ekpeketịpde Brọda Margaryan, ẹkpekeda oro n̄ko nte isọn̄ ndisọn̄ọ ntre ndisịn Mme Ntiense Jehovah enyịn̄ ke n̄wed. Ke mfọniso, Esopikpe amabiat utọ n̄kari oro efep.

Nnyịn iyọfiọk ke ini iso m̀mê ẹyesịn Mme Ntiense Jehovah, oro ẹwakde ẹbe 7,000 ke idụt emi, enyịn̄ ke n̄wed. Kan̄a ke emi, utuakibuot akpanikọ osụk ododu, ke onyụn̄ ọkọri ke “edem Ararat.”

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 12]

Lyova Margaryan ke esopikpe

[Ndise ke page 13]

Brọda Margaryan ye ubon esie