Mbụk Eyouwem

Ndiyụhọ ye Se Abasi Ọnọde Enịm Mi Uwem

NTE BENJAMIN IKECHUKWU OSUEKE OBỤKDE

Esisịt ini ke mma n̄kọtọn̄ọ utom uyọhọ ini, mma n̄ka ndise ete ye eka mi. Ke ini ete mi okụtde mi, enye ama esịn ubọk omụm mi ọfọn̄ ọtọn̄ọ ndifiori, “Inọ!” Enye ama emen ofụt onyụn̄ ada ubara ofụt oro eyịbi mi. Ke ẹkopde editịm emi, mme owo ke obio-in̄wan̄ emi ẹma ẹwọn̄ọ ẹdiyọhọ ufọk nnyịn. Nso ke n̄keyịp? Yak nnam an̄wan̄a.

N̄KAMANA ke 1930, ke ekpri obio-in̄wan̄ emi ekerede Umuariam ke n̄kan̄ ufọt edem usụk ye edem usiahautịn Nigeria, n̄konyụn̄ ndi akpan ke otu nditọ itiaba. Adiahaeka mi ama akpa ke edide isua 13 ke emana. Ete ye eka mi ẹkedi mbon Anglican. Papa ekedi ọtọin̄wan̄, ndien Mama anyamurua. Mama ama esito obio-in̄wan̄ nnyịn asan̄a ke n̄kpọ nte kilomita 30 aka n̄kpri urua n̄kann̄kụk man ekedep tian aran kiet ndien ama esinyọn̄ edi kpasụk usen oro ke idiọk ini. Ekem ke ndan̄nsiere, enye ama esifiak ababak asan̄a ke n̄kpọ nte kilomita 40 man akanyam aran oro ke akwa obio emi tren ekesibehede. Edieke enye adiade udori, emi mîkesiwakke ikan beni duop, enye ama esidep se ubon ẹdidiade ọnyọn̄ edi kpasụk usen oro. Ntem ke enye akanam ke n̄kpọ nte isua 15 mbemiso enye akakpade ke 1950.

N̄kọtọn̄ọ n̄wed ke obio-in̄wan̄ nnyịn ke ufọkn̄wed oro mbon Anglican ẹkesiakde, edi man n̄kụre ufọkn̄wed elementri, n̄kenyene ndidụn̄ ke ufọkisen emi okoyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 35. Sia ete ye eka mi mîkenyeneke okụk ndidọn̄ mi akamba ufọkn̄wed, mma ntọn̄ọ ndiyom utom. Ke akpa, n̄kanam utom ke Lagos, ke edem usoputịn Nigeria, nte eyenufọk nnọ owo emi ekesinọde tren ndausụn̄, ekem ndi eyenufọk nnọ anamutom mbakara kiet ke Kaduna,  edem edere Nigeria. Mma nnam utom nte ewetn̄wed nnọ ekpeibet kiet ke Benin City, kpa ufọt ufọt edem usoputịn Nigeria, ndien ekem, nnam utom ke ufọkutom usiaketo. Ke 1953, mma n̄kpọn̄ do n̄ka Cameroon man n̄kodụn̄ ye eyen eyeneka eka mi, emi okoyomde utom ọnọ mi ke ikọt ọkpọ. Ẹkesikpe mi n̄kpọ nte bọn ita ye sidịn̄ inan̄ ke ọfiọn̄. N̄kesinam ata usụhọde utom, edi mma n̄kop uyụhọ adan̄a nte n̄kenyenede se ndiade.

Ọkpọikpọi Ubuene Anam Mi Nnyene Inyene eke Spirit

Silvanus Okemiri, kpa nsan̄autom mi, ekedi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Ke adan̄aemi ikesitemde mbiet inyụn̄ iwobide mmọ ibon ke etak ọkpọ, enye ama esida kpukpru ifet ndibuana ifiọk Bible ye ami. Kpa ye oro n̄kesikpan̄de utọn̄ nnọ enye, n̄kanamke n̄kpọ ndomokiet mban̄a se n̄kokopde. Edi, ke ini eyen eyeneka eka mi ọkọdiọn̄ọde ke mma nsikpan̄ utọn̄ nnọ Mme Ntiense, enye ama esịn ofụri ukeme esie ndikpan mi. Enye ama odụri mi utọn̄ ete: “Benji, nyomke fi odụk nsan̄a ye Ete Okemiri. Enye edi owo Jehovah onyụn̄ edi ọkpọikpọi ubuene. Owo ekededi eke odụkde nsan̄a ye enye edikabade etie nte enye.”

Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1954, mma nnyọn̄ ufọk sia mmen̄kekemeke aba ndiyọ ndiọi idaha ke itieutom. Ke ini oro, Ufọkabasi Anglican ama esinyene mme n̄kokon̄ idaha ido uwem. Ntre, mma n̄kọri nte owo emi asuade oburobụt ido. Nte ededi, ikebịghike mma n̄kop itekesịt mban̄a mbubịk ido oro mbon ufọkabasi nnyịn ẹkenyenede. Ke adan̄aemi mmọ ẹkesọn̄ọde ẹtịn̄ ẹte ke mmimọ itiene mme edumbet Bible, usụn̄ uwem mmọ ekedi ata isio. (Matthew 15:8) Mma nsifan̄a mfan̄a ye ete mi ediwak ini, ndien emi ama enen̄ede abiat itie ebuana nnyịn. Okoneyo kiet mma n̄kpọn̄ ufọk.

Mma n̄wọrọ n̄kodụn̄ ke Omoba, ekpri obio emi ekenyenede usụn̄ tren. Mma mfiak nsobo ye Mme Ntiense Jehovah do. Priscilla Isiocha, emi n̄kọdiọn̄ọde ke obio nnyịn, ama ọnọ mi n̄kpri n̄wed oro “Eti Mbuk Obio uböñ Emi” ye Ke Armageddon Ebede—Obufa Ererimbot Abasi. * Mma n̄kot mmọ n̄kụre ye ọkpọsọn̄ udọn̄, nnyụn̄ nnịm nte ke mma n̄kụt akpanikọ. Nnyịn ikesikpepke Bible ke ufọkabasi nnyịn; nnyịn ikesiwụk ntịn̄enyịn ke mme ukpepn̄kpọ owo. Edi n̄wed Mme Ntiense ẹma ẹkot ẹto Bible ediwak ini.

Ke se isụhọrede ikan ọfiọn̄ kiet ama ekebe, mma mbụp Brọda ye Sista Isiocha m̀mê nso usen ke mmọ ẹsika ufọkabasi mmọ. Ke ini n̄kodụkde mbono esop Mme Ntiense Jehovah ke akpa ini, n̄kpọ ndomokiet ikan̄wan̄ake mi. Ibuotikọ ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme oro ẹkekpepde akaban̄a en̄wan ‘Gog eke Magog’ emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke n̄wed ntịn̄nnịm ikọ Ezekiel. (Ezekiel 38:1, 2) Ediwak ikọ ẹketie esen esen, edi ima ima usụn̄ oro ẹkedarade mi ama anam mi mbiere ndifiak n̄ka ke Sunday oro eketienede. Ke udiana mbono esop oro, mma n̄kop nte ẹtịn̄de ẹban̄a ukwọrọikọ. Ntre mma mbụp Priscilla usen emi mmọ ẹsikade ukwọrọikọ. Ke ọyọhọ Sunday ita, mma ntiene mmọ n̄ka, ye ekpri Bible mi ke ubọk. N̄kenyeneke ekpat ukwọrọikọ m̀mê mme n̄wed ukpepn̄kpọ Bible ekededi. Nte ededi, mma n̄kabade ndi asuanetop Obio Ubọn̄ nnyụn̄ nnọ ibatutom mi ke utịt ọfiọn̄ oro!

Owo ndomokiet ikekpepke Bible ye ami, edi ini ekededi oro n̄kade n̄kese mme Isiocha, mma nsikpep ekese n̄kpọ nto N̄wed Abasi oro ọkọsọn̄ọde mbuọtidem mi onyụn̄ ọnọde mi nsịnudọn̄, mma nsinyụn̄ mbọ mme n̄wed ukpepn̄kpọ Bible. Ke December 11, 1954, ke mbono district oro ẹkenịmde ke Aba, mma nyarade uyakidem mi nnọ Jehovah ke ndina baptism mmọn̄. Eyen eyeneka ete mi oro n̄kodụn̄de ye  enye, n̄konyụn̄ n̄kpepde utom ye enye ama etre ndinọ mi udia ye ukpep, ikonyụn̄ ikpehe mi baba beni kiet ke utom oro n̄kanamde nnọ enye. Edi n̄kadaha enye udu; n̄kakam nnenem esịt ke ntak ọkpọkpọ itie ebuana oro n̄kenyenede ye Abasi. Emi ama ọnọ mi ndọn̄esịt onyụn̄ anam nnyene ifụre ekikere. Mme Ntiense n̄kann̄kụk ẹma ẹn̄wam mi. Mme Isiocha ẹma ẹnọ mi udia, ndien mbon en̄wen ẹma ẹbuọt mi okụk ndida ntọn̄ọ ekpri urua. Ke ufọt ufọt 1955, mma ndep akani enan̄ukwak, ndien ke March 1956, mma ntọn̄ọ utom usiakusụn̄ ofụri ini. Ikebịghike ke oro ebede, mma n̄kpe isọn oro n̄kakamade. Udori oro n̄kadiade nto urua oro n̄kanyamde ekedi ata ekpri, edi ke emi mma n̄keme ndise mban̄a idemmi. Mma nyụhọ ye se Jehovah ọkọnọde mi.

“Ndiyịp” Nditọeka Mi

Ke ndondo oro n̄kenyenede ufọk idemmi, akpa n̄kpọ oro ekebehede mi ekedi ndin̄wam nditọeka mi ke n̄kan̄ eke spirit. Usua ye eyịghe akanam Papa ọbiọn̄ọ mi ndikabade ndi Ntiense. Didie ndien ke n̄kekeme ndin̄wam nditọeka mi ẹdi ẹdidiọn̄ọ akpanikọ Bible? Mma nnyịme ndin̄wam Ernest udọeka mi ke okụk, ntre Papa ama enyịme enye edidụn̄ ye ami. Ernest ama ọsọsọp okụt akpanikọ onyụn̄ ana baptism ke 1956. Enye ndinam ukpụhọde ama anam ete mi etetịm ọbiọn̄ọ mi. Nte ededi, eyeneka mi oro ama ọkọdọdọ ndọ ama edikụt akpanikọ ye ebe esie. Ke ini n̄kodiomide man Felicia, udun̄wan eka mi edi edidụn̄ ye ami ke ini nduọkodudu ufọkn̄wed, ete mi ekenyịme emi mmen̄e mmen̄e. Ikebịghike, Felicia n̄ko ama ana baptism nte kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah.

Ke 1959, mma n̄ka ndida Bernice, eyeneka mi an̄wan ọyọhọ ita, edidụn̄ ye Ernest. Ini oro ke Papa eketịbe ikọ ye ami onyụn̄ okot mi inọ nditọ esie. Enye ikọfiọkke ke mmọ ẹkemek ke idemmọ ndinam n̄kpọ Jehovah. Papa ama ọn̄wọn̄ọ ke tutu amama imọ idiyakke Bernice etiene mi ọnyọn̄. Edi ubọk Jehovah ikomụhọke, koro ke isua oro eketienede, Bernice ama edi nduọkodudu ọnọ Ernest. Kpa nte nditọeka nnyịn eken, enye ama okụt akpanikọ onyụn̄ ana baptism.

‘Ndifiọk Usụn̄’

Ke September 1957, mma ntọn̄ọ ndinam utom nte akpan asiakusụn̄, nsịnde n̄kpọ nte hour 150 kpukpru ọfiọn̄ ke utom ukwọrọikọ. Ami ye Sunday Irogbelachi, kpa nsan̄a mi, ima inam utom ke akamba efakutom ke Akpu-na-abuo, Etche. Ke akpa mbono circuit oro ikodụkde do, owo 13 ẹtode otu nnyịn ẹma ẹna baptism. Nnyịn ikop inemesịt didie ntem ndikụt esop 20 ẹdude do idahaemi!

Ke 1958, mma ntọn̄ọ ndimehe ye Christiana Azuike, asiakusụn̄ ofụri ini emi okodude ye esop Aba East. Mma mma ifịk esie, ndien ke December isua oro, nnyịn ima idọ ndọ. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1959, ẹma ẹmek mi esenyịn oro asan̄ade-san̄a, ndisan̄a nse nnyụn̄ nsọn̄ọ esop nditọete nnyịn eke spirit idem. Ọtọn̄ọde ke ini oro tutu esịm 1972, ami ye n̄wan mi ima isan̄a ise se ikperede ndidi kpukpru esop ikọt Jehovah ke edem usiahautịn ye ke ufọt ufọt edem usoputịn Nigeria.

Mme esop ẹma ẹsiyom usụn̄ ẹkpọn̄ kiet eken, ndien akpan n̄kpọisan̄ nnyịn ekedi enan̄ukwak. Ke ini ikesikade ikese mme esop ke ikpọ obio, nditọete nnyịn ẹma ẹsikpe taksi emen nnyịn ẹsịm esop en̄wen. Ke ndusụk idaha, owo ikesisịnke simen ke isọn̄ ufọk oro ikesidụn̄de, owo ikonyụn̄ isịnke dek ọkọm ufọk. Nnyịn ima isina ke akwan̄. Ndusụk akwan̄ ẹkesinyene n̄kpọnna oro ẹdọn̄de mbiet ẹda mbri ẹfụk; mbon eken ikenyeneke. Udomo ye orụk udia oro ẹkenọde ikedịghe mfịna nnyịn. Sia ima ikekpep nte ikemede ndiyụhọ ye ekpri se inyenede, ima isidia se ededi oro ẹkenọde nnyịn, ndien mme andikama nnyịn isen ẹma ẹsidara ndikụt oro. Ndusụk ikpọ obio ikenyeneke ikan̄ ilektrik ini oro, ntre nnyịn ima isikama utuenikan̄ nnyịn. Nte ededi, kpa ye n̄kpọsọn̄ idaha, nnyịn ima isidara mme ini oro ikodude ye mme esop.

Ke mme isua oro, nnyịn ima itịm ikụt ufọn item apostle Paul emi: “Edieke nnyịn inyenede se idiade ye se idade ifụk iferi, nnyịn iyokụt ite oro ekem.” (1 Timothy 6:8) Mme afanikọn̄ oro Paul okosobode ẹma ẹkpep enye ndifiọk usụn̄ ndiyụhọ ye se enye ekenyenede. Nso usụn̄ ikedi  oro? Enye ama anam an̄wan̄a ete: “Mmọdiọn̄ọ ndidu ke usụhọde-itie, mmonyụn̄ ndiọn̄ọ ndinyene n̄kpọ uwak-uwak. Ke kpukpru itie ye ke kpukpru ebiet, emehe mi [“mmọfiọk usụn̄,” NW] ndidia nyụhọ, ndinyụn̄ ntie biọn̄.” Nnyịn ima ikpep ukem oro n̄ko. Paul ama etịn̄ n̄ko ete: “Mmenyene ukeme ndinam kpukpru n̄kpọ ke odudu [Abasi] Andisọn̄ọ mi idem.” (Philippi 4:12, 13) Oro ekedi akpanikọ didie ntem ye nnyịn! Nnyịn ima iyụhọ ye se ikenyenede, inam utom Christian oro ọbọpde-bọp, inyụn̄ inyene ifụre ekikere.

Ndika N̄kese Mme Esop nte Ubon

Ke utịt utịt isua 1959, Joel, akpan nnyịn ama amana, ndien ke 1962, Samuel, udọ ama amana n̄ko. Ami ye Christiana ima ika iso ke utom oro ẹsan̄ade-san̄a, isan̄ade ye n̄kpri nditọ nnyịn ikese mme esop. Ke 1967, ekọn̄ mbio obio ama ọtọn̄ọ ke Nigeria. Ẹma ẹberi mme ufọkn̄wed ke ntak mme bọm oro ẹkesiduọkde. N̄wan mi ekedi andikpep mbemiso akadianade ye ami ke utom oro ẹsan̄ade-san̄a, ntre ke ini ekọn̄ oro, enye ama esikpep nditọ nnyịn n̄kpọ ke ufọk. Etisịm ini enye edide isua itiokiet, Samuel ama ekeme ndikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ. Ke ini enye ọkọtọn̄ọde n̄wed ke ekọn̄ ama okokụre, utu ke ndinam enye ọtọn̄ọ ke abisi nte mme ubọkn̄ka esie, ẹkenam enye ọtọn̄ọ ke ọyọhọ n̄wed ita.

Ini emi, ke adan̄aemi ikanamde utom oro ẹsan̄ade-san̄a, nnyịn iketịmke ifiọk nte ọsọn̄de ndibọk nditọ. Nte ededi, ndinọ nnyịn ikanam utom nte mme akpan asiakusụn̄ ke 1972, ama enen̄ede enyene ufọn ọnọ nnyịn. Emi ama anam ikeme ndidu ke ebiet kiet man ikeme ndinọ ntịn̄enyịn oro ekemde ke mme n̄kpọ eke spirit ubon nnyịn. Ke adan̄aemi ẹsụk ẹdide n̄kpri, nnyịn ima ikpep nditọ nnyịn ufọn ediyụhọ ye se Abasi ọnọde. Ke 1973, Samuel ama ana baptism, ndien Joel ama ọtọn̄ọ utom usiakusụn̄ ofụri ini kpa ke isua oro. Nditọ nnyịn mbiba emi ẹma ẹdọ nti iban Christian, ke ẹnyụn̄ ẹbọk mme ubon mmọ ke usụn̄ akpanikọ.

Mme Ukụt Ini Ekọn̄

Ke ini ekọn̄ mbio obio oro ọkọtọn̄ọde, n̄kasan̄a ye ubon mi nnam utom ye esop kiet ke Onitsha nte esenyịn circuit. Ekọn̄ oro ama anam nnyịn itịm ifiọk nte edikọ inyene m̀mê edibuọt idem ke inyene edide ikpîkpu. Mma n̄kụt nte mme owo ẹfen̄ede man ẹnyan̄a uwem mmọ—ẹkpọn̄de ọsọn̄urua inyene mmọ ke mme efak.

Nte ekọn̄ oro akatarade, ẹma ẹnyịk kpukpru n̄kparawa ndidụk ekọn̄. Ẹma ẹtụhọde ediwak nditọete oro mîkamaha ndidụk. Nnyịn ikekemeke ndiwọrọ nsan̄a ifụre ifụre. Unana udia ama ada ekese ndutịme edi ke obio. Ekọmurua iwa oro ekedide ubak kilogram ama oto beni 6 ọdọk esịm sidịn̄ 100 ndien kọp inụn̄ kiet ama oto sidịn̄ 60 ọdọk esịm bọn 15. Mmọn̄eba, bọta, ye suka ikodụhe aba. Man inyene se idiade, nnyịn ima isikọk n̄kịm pọpọ ibuak ye ekpri ndom iwa. Nnyịn n̄ko ima isita ataktak, ikpọk iwa, idia ikọn̄ hibiscus inyụn̄ ita mbọkọk ekpo—ikọn̄ ekededi oro ikekemede ndikụt. Unam ekedi ndunịm, ntre mma nsimụm ekpọk man ẹtem ẹnọ nditọ mi ẹta. Nte ededi, inamke n̄kpọ m̀mê mme idaha ẹkediọk adan̄a didie, Jehovah ama ẹsinọ nnyịn se iyomde.

Edi, se ikakamade ndịk ikan ekedi unana udia eke spirit oro ekọn̄ emi akadade edi. Ata ediwak nditọete ẹma ẹfen̄e ẹkedụn̄ ke akai ye mme obio-in̄wan̄ en̄wen, ndien ke ntem ẹma ẹtaba  ekese ke mîdịghe kpukpru n̄wed ukpepn̄kpọ Bible mmọ. Ke adianade do, mbonekọn̄ ukara ndikpeme usụn̄ ikayakke ẹmen mme n̄wed ukpepn̄kpọ Bible ẹbe ẹdụk ikpehe mbon Biafra. Okposụkedi ata ediwak esop ẹken̄wanade ndinịm mme mbono esop, nditọete ikenen̄ekede isọn̄ idem ke n̄kan̄ eke spirit sia ndausụn̄ emi otode n̄kọk itieutom mîkesịmke mmọ.

Ndin̄wana ye Biọn̄ eke spirit

Mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ẹma ẹnam ofụri ukeme mmọ ndika iso ke ndutịm edisan̄a nse mme esop. Sia ediwak nditọete ẹma ẹkefen̄e ẹkpọn̄ obio, mma ndụn̄ọde nyom mmọ ke ebiet ekededi oro n̄kekemede ndikụt mmọ. Ini kiet, mma n̄kpọn̄ ubon mi ke ebiet oro ọkọfọnde nnyụn̄ nsan̄a ikpọn̄ ke urua itiokiet, nsan̄ade ke nsio nsio obio-in̄wan̄ ye akai nyom nditọete.

Ke adan̄aemi n̄kanamde utom ye esop kiet ke Ogbunka, mma n̄kop ke ediwak Ntiense ẹdu ke Isuochi emi odude ekpere Okigwe. Ntre mma ndọn̄ ẹdọhọ nditọete do ẹbet mi ke in̄wan̄ cashew oro okodude ke Umuaku. Ami ye akanieren eyenete kiet ima iwat enan̄ukwak nnyịn ke n̄kpọ nte kilomita 15 isịm in̄wan̄ oro, emi se iwakde ibe Mme Ntiense 200, esịnede iban ye nditọwọn̄ ẹkesopde idem. Sista kiet oro akanamde usiakusụn̄ ofụri ini ama an̄wam mi ndikụt n̄kpọ nte Mme Ntiense ikie en̄wen, emi ẹkedịbede ke ikọt ke Lomara.

Lawrence Ugwegbu ekedi kiet ke otu uko uko nditọete emi ẹkedụn̄de ke Owerri emi ekọn̄ akabiatde. Enye ama anam mi mfiọk nte ke ediwak Ntiense ẹma ẹdu ke ikpehe Ohaji. Mmọ ikenyeneke ifụre ndiwọrọ nsan̄a, sia mbonekọn̄ ẹkedade ebiet oro ẹnyene. Ke okoneyo, nnyịn mbiba ima iwat ke enan̄ukwak ikosobo ye Mme Ntiense 120 oro ẹkesopde idem ke ufọk brọda kiet. Nnyịn n̄ko ima ida ifet oro ndisan̄a nse Mme Ntiense eken ke mme ebiet oro mmọ ẹkedịbede.

Brọda Isaac Nwagwu ama esịn uwem esie ke itiendịk man an̄wam mi ndikụt nditọete eken oro mîkenyeneke ebietidụn̄. Enye ama awat mi ke ubom esie ebe Akpa Otamiri man n̄kosobo ye Mme Ntiense ẹwakde ẹbe owo 150 emi ẹkesopde idem ke Egbu-Etche. Eyenete kiet do ama ofiori ete: “Emi edi mfọnn̄kan usen ke uwem mi! N̄kekereke ke nyafiak n̄kụt esenyịn circuit ke uwem mi. Edieke n̄kpade ke ini ekọn̄ emi, mmoyụhọ.”

N̄kodu ke itiendịk edidi se ẹnyịkde ẹsịn ke ekọn̄, edi mma nsikụt ukpeme Jehovah kpukpru ini. Uwemeyo kiet, nte n̄kọnyọn̄de ufọk ke mma n̄kosobo ye n̄kpọ nte nditọete 250, ekpri otu mbonekọn̄ ẹma ẹmụm mi ke itie ukpeme usụn̄. Mmọ ẹma ẹbụp mi ẹte: “Ntak emi afo mûtieneke nnyịn un̄wana ekọn̄-ọ?” Mma nnam an̄wan̄a nte ke ndi isụn̄utom emi n̄kwọrọde mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. Mma mfiọk nte ke mmọ ẹma ẹbiere ndimụm mi. Ke mma n̄kọbọn̄ ibio ibio akam ke esịt, mma ndọhọ etubom mmọ nte, “Mbọk ẹyak nnyọn̄.” Ke n̄kpaidem, enye ama ọbọrọ, “Ndi afo ọdọhọ nnyịn iyak fi ọnyọn̄?” Mma mbọrọ, “Ih, ẹyak mi nnyọn̄.” Enye ama ọdọhọ ete, “Afo emekeme ndinyọn̄.” Owo ekọn̄ ndomokiet ikosioroke uyo.—Psalm 65:1, 2.

Ediyụhọ ye Se Inyenede Ada Mme Edidiọn̄ Efen Edi

Ke ekọn̄ oro ama okokụre ke 1970, mma n̄ka iso ndinam utom circuit. Ekedi akwa ifet  ndin̄wam ke ndifiak ntịm mme esop. Ekem, ami ye Christiana ima inam utom nte akpan asiakusụn̄ tutu ke 1976, ke ini ẹkefiakde ẹmek mi nte esenyịn circuit. Ke ufọt ufọt isua oro, ẹma ẹnọ mi n̄ka utom district. Isua itiaba ke ukperedem, ẹma ẹnọ mi ye n̄wan mi ikot ndinam utom ke n̄kọk itieutom eke Mme Ntiense Jehovah ke Nigeria, ebiet emi nnyịn isụk idude idahaemi. Mi ke n̄kọk itieutom, esidi n̄kpọ akwa idatesịt kpukpru ini ndifiak n̄kụt nditọete iren ye iban oro nnyịn ikosobode ke mme ini ekọn̄ ye ke mme ini en̄wen oro ẹnyụn̄ ẹkade iso ndinam n̄kpọ Jehovah ke edinam akpanikọ.

Ke ediwak isua emi ẹbede, Christiana ọmọnọ mi ata eti ibetedem onyụn̄ edi ufan akpanikọ. In̄wan̄-in̄wan̄ edu nsọn̄ọnda esie, kpa ye uyịre uyịre udọn̄ọ esie toto ke 1978 tutu esịm emi aman̄wam mi ndika iso ke utom mi. Nnyịn imokụt nte mme ikọ andiwet Psalm ẹdide akpanikọ: “Jehovah oyomụm enye akama ke bed mmem-idem.”—Psalm 41:3.

Nte mfiakde nse mme isua oro nsịnde ke ndinam utom ukara Abasi, mmọkọm Jehovah etieti ke mme utịbe utịbe edidiọn̄ esie. Ke ndiyụhọ ye se enye ọnọde, mmekeme ndidọhọ ke mmenen̄ede n̄kop inemesịt. Idatesịt edikụt nditọeka mi, nditọ mi, ye ubon mmọ kpukpru ẹtienede mi ye n̄wan mi ẹnam n̄kpọ Jehovah edi edidiọn̄ oro mînyeneke udomo. Jehovah amanam mi n̄kop uyụhọ omonyụn̄ anam ndu uwem oro enen̄erede enyene se ọwọrọde. Idụhe se nyomde oro mmenyeneke.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 27]

Ekemini Ndutịm An̄wam Nditọete Ndisọn̄ọ Nda

Ke ufọt ufọt iduọk isua 1960, usua ke ufọt mme ekpụk edem edere ye edem usiahautịn Nigeria ama ada ekesịm ndutịme, en̄wan, ubiatibet, ye afai eke ekpụk. Mme n̄kpọntịbe emi ẹma ẹnam n̄kpọ ẹnen̄ede ẹsọn̄ ye Mme Ntiense Jehovah oro ẹkebierede ndinen̄ede nda san̄asan̄a ke mme ini mfịna emi. Ẹma ẹwot n̄kpọ nte owo 20 ke otu mmọ. Ata ediwak mmọ ẹma ẹtaba kpukpru se mmọ ẹkenyenede.

Ke May 30, 1967, mme stet edem usiahautịn ẹma ẹbahade ẹkpọn̄ mme stet eken ke Nigeria ẹnyụn̄ ẹnyene se ẹkotde Obio Ukara Biafra. Ẹma ẹtịm mbonekọn̄ ukara, ẹnyụn̄ ẹsịri kpukpru usụn̄ emi ẹdade ẹsịm Edem Usiahautịn oro. Afai afai ekọn̄ mbio obio ama asiaha.

Mme Ntiense Jehovah ndikada san̄asan̄a ke n̄kann̄kụk Biafra ama anam ẹkọbọ mmọ. Mme edori ikọ oro mme n̄wedmbụk n̄kpọntịbe ẹkewetde ẹma ẹsọsọp ẹdemede ikan̄ ikan̄ iyatesịt, anamde ẹtịn̄ ndiọi ikọ ẹdian mmọ. Edi Jehovah ama okụt ete ke mme asan̄autom imọ ẹnyene udia eke spirit. Didie?

Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1968, ẹma ẹnọ anamutom ukara kiet akanam utom ke Europe ẹnyụn̄ ẹnọ owo efen akanam utom ke an̄wa ubomofụm Biafra. Mmọ mbiba ẹkedi Mme Ntiense. Utom mmọ ama anam mmọ ẹdu ke n̄kukụre ebiet emi ẹkekemede nditie ke Biafra nnyene nneme ye mme idụt efen. Ntiense iba emi ẹma ẹnyịme ndisịn uwem mmọ ke itiendịk nnam utom edinọ udia eke spirit ke mme ikpehe Biafra. Mmọ ẹma ẹn̄wam n̄ko ndinọ nditọete nnyịn oro ẹkedude ke nnanenyịn un̄wam. Nditọete iba emi ẹma ẹkeme ndinam akpan utom emi ke ofụri ini ekọn̄ oro, emi eketrede ke 1970. Kiet ke otu mmọ ama etịn̄ ke ukperedem ete: “Ndutịm emi ama okpon akan n̄kpọ ekededi oro owo akpanamde.”

[Ndise ke page 23]

Ke 1956

[Ndise ke page 25]

Ke 1965, ye nditọ mi, Joel ye Samuel

[Ndise ke page 26]

Nso edidiọn̄ ke edi ntem ndinam n̄kpọ Jehovah nte ubon!

[Ndise ke page 27]

Mfịn, ami ye Christiana inam utom ke n̄kọk itieutom Nigeria