Kpeme Idem ye Mme Edinam Oro Mînemke Abasi Esịt

ẸKỤBỌDE ekebe okpo ẹnịm in̄wan̄ ke ekpri okụre kiet ke usen anainai eyo ke Africa. Nte mbon ntuan̄a ẹsan̄ade ẹbe ndiwụt mfụhọ mmọ, akanieren kiet atuak ada. Mmọn̄eyet asiaha enye ke enyịn, enye onụhọ ekpere iso akpan̄kpa onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ntak mûkasianke mi ke ọmọn̄ adaha ọkpọn̄ mi-e? Ntak emi adahade ọkpọn̄ mi ntem-e? Ke emi ama akadaha ọkpọn̄ mi mi, ndi ayaka iso ndin̄wam mi?”

Ke ikpehe efen ke Africa, nsekeyen amana. Owo iyakke owo ndomokiet okụt enye. Edi n̄kukụre ke ndusụk ini ẹma ẹkebe ke ẹyak mme owo ẹkụt nsekeyen emi, ẹnyụn̄ ẹsio enye enyịn̄ nte ido edide.

Nditịn̄ ikọ ye akpan̄kpa m̀mê ndidịp obufa nsekeyen mbak mme owo ẹdikụt ekeme nditie nte esen edinam ọnọ ndusụk owo. Nte ededi, sia mme owo ẹnen̄erede ẹnịm ke ndusụk ebiet nte ke mme akpan̄kpa ẹsidu uwem ẹnyụn̄ ẹfiọk n̄kpọ, emi esitụk nte mme owo ẹnamde n̄kpọ ke ini eyen amanade ye ke ini owo akpade.

Edinịm ke akpanikọ emi enen̄ede okop odudu tutu enye akara mme edinam oro ẹkperede nditụk kpukpru ikpehe uwem. Ke uwụtn̄kpọ, ediwak miliọn owo ẹnịm ke mme akpan ikpehe ke uwem owo—utọ nte ini owo amanade, edikọri ndụk akwaowo, ndọ, umaneyen, ye n̄kpa—ẹdi ubak ukpụhọde oro ẹdade owo ẹsịm  obio spirit mme ete ete. Mme owo ẹnịm ke akpan̄kpa esidu do onyụn̄ aka iso ndinyene ebuana ye mbon oro enye akakpade ọkpọn̄. Ndien ke enye ekeme ndifiak mmana.

Man ẹkụt ẹte ke owo ebe ke ikpehe uwem kiet odụk en̄wen, ẹsinam ediwak n̄kpọ. Mme owo ẹsinam mme n̄kpọ emi sia ẹnịmde ke akpanikọ ke n̄kpọ odu owo ke esịtidem oro esikade iso odu uwem ke owo ama akakpa. Ata mme Christian ẹfep mme edinam ekededi oro ẹnyenede ebuana ye edinịm ke akpanikọ emi. Ntak-a?

Nso Idi Idaha Mme Akpan̄kpa?

Bible idịpke n̄kpọ ndomokiet ke ini enye anamde idaha mme akpan̄kpa an̄wan̄a. Enye ọdọhọ in̄wan̄-in̄wan̄ ete: “Mme odu-uwem [ẹfiọk] ẹte ke mmimọ inyene ndikpa: edi ama edi mme akpa-n̄kpa, mmọ ifiọkke baba n̄kpọ kiet: . . . Ima mmọ, ye usua mmọ, ye ufụp mmọ ẹmetak ẹma; . . . Baba edinam, baba uduak, baba ifiọk, baba mbufiọk [idụhe ke udi] emi afo akade do.” (Ecclesiastes 9:5, 6, 10) Ata mme andituak ibuot nnọ Abasi ẹmeda akpanikọ Bible emi ke ọsọn̄urua ke anyan ini idahaemi. Mmọ ẹfiọk ke ukpọn̄ ekeme ndikpa ye nte ke ẹkeme ndisobo enye. (Ezekiel 18:4) Mmọ ẹfiọk n̄ko ke “spirit” mme akpan̄kpa idụhe. (Psalm 146:4, NW) Ke eset, Jehovah ama ọsọn̄ọ owụk ikọt esie ete ẹnen̄ede ẹsọn edinam ekededi oro ekenyenede ebuana ye edinịm nte ke mme akpan̄kpa ẹfiọk n̄kpọ ye nte ke mmọ ẹkeme ndinyene odudu ke idem mme odu-uwem.—Deuteronomy 14:1; 18:9-13; Isaiah 8:19, 20.

Kpasụk ntre, mme Christian akpa isua ikie ẹma ẹfep edinam ekededi oro ekenyenede ebuana ye nsunsu ukpepn̄kpọ ido ukpono. (2 Corinth 6:15-17) Mfịn, Mme Ntiense Jehovah, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹto ewe orụk, ekpụk, m̀mê nso idi idaha mmọ ke uwem, ẹsọn mme ido eset ye mme edinam oro ẹnyenede ebuana ye nsunsu ukpepn̄kpọ oro ẹkpepde nte ke n̄kpọ odu owo ke esịtidem oro esikade iso odu uwem ke owo ama akakpa.

Nso ikeme ndida nnyịn mme Christian usụn̄ ndibiere n̄kpọ oro ikpanamde ye enye oro nnyịn mîkpanamke? Ana nnyịn inen̄ede ikere m̀mê enye enyene ebuana ye ukpepn̄kpọ ekededi oro mîkemke ye N̄wed Abasi, utọ nte mme owo ndinịm ke spirit mme akpan̄kpa ẹsikara mme odu-uwem. Ke adianade do, oyom ikere m̀mê nnyịn ndibuana ke utọ edinam oro ekeme ndinam mbon oro ẹfiọkde se Mme Ntiense Jehovah ẹnịmde ke akpanikọ ẹnyụn̄ ẹkpepde, ẹtuak ukot ẹdụn̄ọ. Ye mme akpan n̄kpọ oro ke ekikere, ẹyak nnyịn idụn̄ọde ikpehe iba oro ẹbehede nnyịn—emana eyen ye n̄kpa.

Emana Eyen ye Mme Edinam Usio Eyen Enyịn̄

Ediwak n̄kpọ oro ẹsinamde ke ini eyen amanade ikwan̄ake. Nte ededi, ata mme Christian ẹnyene ndidu ke ukpeme ke mme ebiet oro ẹdade emana eyen nte edito ke obio spirit ete ete mbe ndụk ererimbot. Ke uwụtn̄kpọ, ke ndusụk ikpehe Africa, ẹsiberi usụn̄ ẹsịn obufa nsekeyen ẹnyụn̄ ẹsio enye enyịn̄ ke ndusụk ini ẹma ẹkebe. Okposụkedi adan̄a ini oro ẹdiyakde ebe ekemede ndikpụhọde nte ekemde ye ido n̄kann̄kụk, ke ini oro ẹkenịmde ebede, ẹsinam usọrọ usio eyen enyịn̄ ẹnyụn̄ ẹmen eyen ẹwọrọ ẹdi an̄wa ẹdiwụt mme iman ye mme ufan. Ini oro ndien ke ẹsisiak enyịn̄ eyen ẹnọ mme owo.

Ke anamde ntak edinam emi an̄wan̄a, n̄wed oro Ghana—Understanding the People and Their Culture ọdọhọ ete: “Ke akpa usen itiaba oro nsekeyen amanade, ẹda nte ke enye edi ‘esen,’ ke onyụn̄ oyom ndiwọrọ ke ererimbot mme spirit ndụk uwem eke isọn̄. . . . Ẹsiwak ndinịm nsekeyen emi ke esịtufọk, owo inyụn̄ iyakke mbon oro mîdịghe mbonubon ẹkụt enye.”

Ntak emi ẹsiyakde ini ebe mbemiso ẹsiode nsekeyen emi enyịn̄? N̄wed oro Ghana in Retrospect anam an̄wan̄a ete: “Ẹdọhọ ke nsekeyen idịghe owo ke akpa usen itiaita oro enye amanade. Etie nte enye osụk enyenyene ebuana ye obio mme spirit oro enye okotode edi.” N̄wed oro aka iso ete: “Sia edide enyịn̄ oro ẹsiode nsekeyen anam enye edi owo, ke ini ebe ye n̄wan ẹkerede ke nsekeyen mmimọ  ayakpa, mmọ ẹsisịk edisio enye enyịn̄ ẹnịm tutu mmọ ẹnen̄ede ẹfiọk ke enye idikpaha. . . . Ke ntre, ẹdọhọ ke edinam usio eyen enyịn̄, oro ẹsikotde ndusụk ini edinam edimen nsekeyen n̄wụt mme owo, edi ata akpan edinam ọnọ nsekeyen ye ete ye eka esie. Edinam emi anam nsekeyen ebe odụk ererimbot ubonowo.”

Owo oro ọsọn̄de akan ke ubon esida usụn̄ ke edinam usio eyen enyịn̄. Se isidade itie ke ini edinam oro okpụhọde ke nsio nsio ebiet, edi ẹsiwak ndiduọk mmịn, ndibọn̄ akam n̄kọm spirit mme ete ete ke nsekeyen oro ama edisịm ke ifụre, ye mme edinam eken.

Ini oro edinam usio eyen enyịn̄ esikamade nduaidem akan esidi ini oro ẹsiakde enyịn̄ eyen. Okposụkedi edide mbiomo ete ye eka ndisio eyen mmọ enyịn̄, mme iman n̄ko ẹsiwak ndibiere enyịn̄ oro ẹsiode eyen. Ndusụk enyịn̄ ẹkeme ndinyene se ẹdade ẹban̄a ke usem n̄kann̄kụk, utọ nte “ama akpa onyụn̄ afiak amana,” “Mama afiak amana,” m̀mê “Papa afiak amana.” Ẹsio mme enyịn̄ eken man ẹbiọn̄ọ mme ete ete ndidi ndida obufa nsekeyen nnyọn̄ ererimbot mme akpan̄kpa.

Nte ededi, idiọk idụhe owo ndidara ke ini eyen amanade. Ikwan̄ake ndida eyen nsio owo ekededi nnyụn̄ nsio enye enyịn̄ oro enyenede ebuana ye se iketịbede ke ini enye amanade, ndien ndibiere ini oro ẹkpesiode eyen enyịn̄ edi mbubehe idemowo. Nte ededi, mme Christian oro ẹyomde ndinem Abasi esịt ẹnyene ndinen̄ede ndu ke ukpeme man ẹfep mme edinam m̀mê usọrọ ekededi oro ẹwụtde ke mmọ ẹnyịme ye ekikere oro owụtde ke obufa nsekeyen edi “esenowo” emi otode obio spirit mme ete ete edi ererimbot mme odu-uwem.

Ke adianade do, okposụkedi ediwak owo ke obio ẹdade usọrọ usio eyen enyịn̄ nte akpan edinam edibe ke ikpehe uwem kiet ndụk efen, mme Christian ẹkpenyene ndinen̄ede n̄kere mban̄a ubieresịt mbon en̄wen ye nte emi editụkde mbon oro mînịmke ke akpanikọ. Ke uwụtn̄kpọ, nso ke ndusụk owo ẹdikere edieke ubon Christian mîyakke mbon en̄wen ẹkụt obufa nsekeyen ibọhọke ke ẹma ẹkenam usọrọ usio eyen enyịn̄? Nso ke mme owo ẹdikere edieke mmọ ẹsiode nditọ mmọ mme enyịn̄ oro ẹtuahade ye akpanikọ Bible oro mmọ ẹkpepde mme owo?

Ntem, ke ini mme Christian ẹbierede usụn̄ ye ini oro ẹdisiode nditọ mmọ enyịn̄, akpana mmọ ẹdomo ‘ndinam kpukpru n̄kpọ nnọ Abasi ubọn̄’ mbak ẹdinam mbon en̄wen ẹtuak ukot ẹduọn̄ọ. (1 Corinth 10:31-32) Mmọ ‘ikpọn̄ke ibet Abasi imụm item owo ikama,’ emi akpan uduak edide man ẹkpono mme akpan̄kpa. Utu ke oro, mmọ ẹnọ odu-uwem Abasi, kpa Jehovah, ubọn̄ ye ukpono.—Mark 7:9, 13.

Ndibe ke N̄kpa Ndụk Uwem

Ediwak owo ẹda n̄kpa ye eyen ndimana nte edibe ke ikpehe uwem kiet ndụk en̄wen, ẹkerede ke owo oro akpade esikpọn̄ ererimbot mme odu-uwem odụk obio spirit mme akpan̄kpa. Ediwak owo ẹnịm ke edieke owo mînamke ndusụk edinam ubụkowo ke ini owo akpade, ke spirit mme ete ete, emi ẹkerede ke ẹnyene odudu ndinọ mme odu-uwem ufen m̀mê edidiọn̄, ẹyeyat esịt. Edinịm ke akpanikọ emi enen̄ede akara usụn̄ oro ẹsinamde edinam ubụkowo.

Mme edinam ubụkowo oro ẹnamde man ẹnem mme akpan̄kpa esịt ẹsiwak ndibuana ekese edinam oro ẹwụtde nte etiede owo ke idem—ọtọn̄ọde ke idat idat eyet ye mfiori ke ebiet oro ẹnịmde akpan̄kpa esịm akwa usọrọ ke ẹma ẹkebụk akpan̄kpa. Ebeubọk usọrọ, ukpammịn, ye edinek uyom uyom ikwọ ẹsiwak ndida itie ke mme utọ edinam ubụkowo oro. Ẹnen̄ede ẹda edinam ubụkowo ke akpan n̄kpọ tutu idem mme ubon oro ẹdide mme ọkpọikpọi ubuene ẹsisịn ọkpọsọn̄ ukeme man ẹnyene okụk oro ekemde ndida nnam inua-okot ọwọrọetop edinam ubụkowo, okposụkedi emi ekemede ndinam n̄kpọ ọsọn̄ ye mmọ m̀mê anam mmọ ẹdụk isọn.

Ke mme isua emi ẹbede, Mme Ntiense Jehovah ẹnen̄ede ẹnam ẹfiọk mme edinam  ubụkowo oro mîkemke ye N̄wed Abasi. * Mme utọ edinam oro ẹsịne ukpeme okpo, ediduọk mmịn, editịn̄ ikọ ye mme akpan̄kpa nnyụn̄ nyom un̄wam nto mmọ, mme usọrọ editi akpan̄kpa, ye mme edinam eken oro ẹkọn̄ọde ke edinịm ke akpanikọ ke n̄kpọ odu owo ke esịtidem emi esikade iso odu uwem ke owo ama akakpa. Mme utọ edinam oro mînọhọ Abasi ukpono mi ‘ẹdehe,’ ẹnyụn̄ ẹdi “ikpîkpu abian̄a” oro ẹkọn̄ọde ke “se owo ekpepde,” emi mînyụn̄ ikọn̄ọke ke Ikọ akpanikọ Abasi.—Isaiah 52:11; Colossae 2:8.

Mfịghe Editiene Mbuana

Enen̄ede ọsọn̄ ndusụk owo ndifep mme edinam emi, akpan akpan ke idụt oro ẹdade edikpono mme akpan̄kpa ke ata akpan n̄kpọ. Sia Mme Ntiense Jehovah mîsitieneke ibuana ke mme utọ edinam oro, mme owo ẹsinyene eyịghe ẹban̄a mmọ mîdịghe ẹdori mmọ ikọ ẹte ke mmọ ẹdi mme andibiat obio ye mbon oro ẹsuenede mme akpan̄kpa. Ntak nsụkuyo ye ọkpọsọn̄ mfịghe ẹmenam ndusụk owo ẹfehe ndidi isio, okposụkedi mmọ ẹnyenede nnennen ifiọk akpanikọ Bible. (1 Peter 3:14) Mbon en̄wen ẹdọhọ ke mme edinam emi ẹdi ubak usụn̄ uwem mmimọ ndien ke mmimọ ikemeke ndifep mmọ ofụri ofụri. N̄ko-n̄ko, mbon en̄wen ẹkere ke nditre ndinam mme edinam emi ekeme ndinam mbio obio ẹsua ikọt Abasi.

Nnyịn iyomke ndiyat mbon en̄wen esịt nte mîdotke. Kpa ye oro, Bible asian nnyịn ete ke ndisọn̄ọ nda nnọ akpanikọ ayanam ererimbot oro adianade ọkpọn̄ Abasi mi asua nnyịn. (John 15:18, 19; 2 Timothy 3:12; 1 John 5:19) Nnyịn imenyịme ndisọn̄ọ nda nnọ akpanikọ, ifiọkde ite ke ana idi isio ye mbon oro ẹdude ke ekịm eke spirit. (Malachi 3:18; Galatia 6:12) Kpa nte Jesus ọkọbiọn̄ọde idomo Satan ndinam n̄kpọ oro ediyatde Abasi esịt, nnyịn n̄ko idiyakke owo anam nnyịn inam n̄kpọ oro ediyatde Abasi esịt. (Matthew 4:3-7) Utu ke nditen̄e owo enyịn, akpan n̄kpọ oro ebehede ata mme Christian edi ndinem Jehovah Abasi esịt nnyụn̄ n̄kpono enye nte Abasi akpanikọ. Mmọ ẹnam emi ke nditre ndiyak mbon en̄wen ẹnam mmọ ẹbiat mme idaha Bible ẹban̄ade edisana utuakibuot.—Mme N̄ke 29:25; Utom 5:29.

Ndikpono Jehovah ke nte Isede Mme Akpan̄kpa

Edi ndammana n̄kpọ ndinen̄ede n̄kop ubiak nnyụn̄ mfụhọ ke ini owo oro imade akpade. (John 11:33, 35) Nditi nti n̄kpọ oro owo ima nnyịn akanamde nnyụn̄ mbụk enye ukpono ukpono edi edinam oro odotde onyụn̄ owụtde ima. Nte ededi, Mme Ntiense Jehovah ẹsinen̄ede ẹkop mfụhọ ke ini owo akpade, edi emi isinamke mmọ ẹtiene ẹbuana ke edinam oro mînemke Abasi esịt. Emi idịghe mmemmem n̄kpọ inọ mbon oro ẹkebọkde ke mme ebiet oro ẹkopde ọkpọsọn̄ ndịk ẹban̄a mme akpan̄kpa. Ekeme ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndisọn̄ọ nda ke ini ifụhọde n̄kpa owo ima. Nte ededi, Jehovah, kpa “Abasi kpukpru ndọn̄esịt” esisọn̄ọ mme anam-akpanikọ Christian idem, mmọ ẹsinyụn̄ ẹbọ ufọn ẹto ima ima un̄wam oro ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ẹnọde. (2 Corinth 1:3, 4) Ọkpọsọn̄ mbuọtidem oro mmọ ẹnyenede nte ke usen kiet mme akpan̄kpa oro ẹdude ke ekikere Abasi ẹyefiak ẹdidu uwem anam ata mme Christian ẹnyene ọyọhọ ntak ndidian̄ade idemmọ ofụri ofụri n̄kpọn̄ mme edinam ubụkowo oro ẹtuahade ye idotenyịn ediset ke n̄kpa, sia mîkemke ye mme Christian.

Nte nnyịn ikopke inemesịt ke Jehovah osio nnyịn ke “ekịm, esịn ke utịbe un̄wana Esie”? (1 Peter 2:9) Nte nnyịn ikopde idatesịt ke ini nsekeyen amanade inyụn̄ ifụhọde n̄kpa owo ima, ọkpọsọn̄ udọn̄ ndinam se inende ye ntotụn̄ọ ima oro imade Jehovah Abasi ẹkpekam ẹnụk nnyịn kpukpru ini ndika iso ‘nsan̄a nte nditọ un̄wana.’ Akpakam nnyịn idehede iyak mme edinam oro mînemke Abasi esịt ẹsabade nnyịn ke n̄kan̄ eke spirit.—Ephesus 5:9.

[Ikọ idakisọn̄]