Mmanie ke Ẹdinam Ẹset?
Mmanie ke Ẹdinam Ẹset?
“Ẹkûyak idem akpa mbufo, koro ini ke edi eke kpukpru mme andidu ke udi editi ẹdikopde enye uyo ẹnyụn̄ ẹwọn̄ọ ẹdi.”—JOHN 5:28, 29.
1. Nso n̄wọrọnda ikọ ke Moses okokop ẹtịn̄de ke ufọt eto oro akasakde ikan̄, ndien anie akafiak etịn̄ ikọ oro?
ATA esen esen n̄kpọ ama etịbe ke se ikande isua 3,500 emi ẹkebede. Moses ọkọbọk erọn̄ Jethro. Angel Jehovah ama owụt Moses idem ke edeme-ikan̄ ke esịt eto kiet emi ekekperede Obot Horeb. Exodus ọdọhọ ete: “Ndien ke enye okụtde, sese ikan̄ ke asak ke eto oro, edi itaha eto.” Ekem uyo ama okot enye ke ufọt eto oro ete: “Ami ndi Abasi usọ, Abasi Abraham, ye Abasi Isaac, ye Abasi Jacob.” (Exodus 3:1-6) Jesus, Eyen Abasi ama afiak etịn̄ mme ikọ oro ke akpa isua ikie E.N.
2, 3. (a) Nso idotenyịn idu inọ Abraham, Isaac, ye Jacob? (b) Mme mbụme ewe ẹdemerede?
2 Jesus ekenyene nneme ye mme Sadducee, emi ẹkedọhọde ke ediset ke n̄kpa idụhe. Jesus ọkọdọhọ ete: “Moses ama etịn̄, ke mbụk aban̄ade eto n̄kukịm, ete ke ẹnanam mme akpan̄kpa ẹset, ke ini enye okotde Jehovah ete ‘Abasi Abraham ye Abasi Isaac ye Abasi Jacob.’ Enye idịghe Abasi mme akpan̄kpa, edi eke mme odu-uwem, koro kpukpru mmọ ẹdu uwem ẹnọ enye.” (Luke 20:27, 37, 38) Jesus ndiketịn̄ ikọ emi okowụt ke Abasi ifreke Abraham, Isaac, ye Jacob oro ẹma ẹkekpan̄a anyan ini ko, ntre ke Enye okosụk ada mmọ nte mme odu-uwem. Ukem nte Job, mmọ ẹtie ẹbet utịt “ini utom” mmọ, oro edi, ini oro mmọ ẹdede ke n̄kpa. (Job 14:14) Ẹyenam mmọ ẹset ke obufa ererimbot Abasi.
3 Nte ededi, nso kaban̄a ediwak biliọn owo oro ẹma ẹkekpan̄a? Ndi ẹyenam mmọ n̄ko ẹset? Mbemiso nnyịn ikemede ndinyene eti ibọrọ ke mbụme oro, ẹyak Ikọ Abasi asian nnyịn ebiet emi mme akpan̄kpa ẹsikade.
Mme Akpan̄kpa Ẹdu ke M̀mọ̀n̄?
4. (a) Mme akpan̄kpa ẹsika m̀mọ̀n̄? (b) Nso idi Sheol?
4 Bible ọdọhọ ke mme akpan̄kpa “ifiọkke baba n̄kpọ kiet.” Owo itụhọkede mme akpan̄kpa ke hell ikan̄, mmọ inyụn̄ ibetke ke Limbo ibọ ndutụhọ, edi mmọ ẹkam ẹfiak ke ntan. Ke ntre, Ikọ Abasi eteme mme odu-uwem ete: “Da odudu fo nam kpukpru se ubọk fo okụtde ndinam: koro baba edinam, baba uduak, baba ifiọk, baba mbufiọk mîdụhe ke [“Sheol,” NW] emi afo akade do.” (Ecclesiastes 9:5, 10; Genesis 3:19) Ediwak owo ifiọkke se “Sheol” ọwọrọde. Enye edi ikọ Hebrew oro owo mîtịmke ifiọk ntọn̄ọ esie. Ediwak ido ukpono ẹkpep ke mme akpan̄kpa ke ẹdodu uwem, edi Ikọ Abasi eke odudu spirit ọdọhọ ke mbon oro ẹdude ke Sheol idụhe ke uwem, inyụn̄ ifiọkke n̄kpọ ndomokiet. Sheol edi udi ofụri ubonowo.
5, 6. Jacob akaka m̀mọ̀n̄ ke enye ama akakpa, ndien mmanie ẹkebem iso ẹka do?
5 Ke akpasarade uwetn̄kpọ Hebrew, akpa itie oro “Sheol” odude ke Bible edi ke Genesis 37:35. Ke ẹma ẹkebian̄a Jacob ke Joseph edima eyen esie ama akpa, Jacob ama esịn ndikop ndọn̄esịt, ọdọhọde ete, yak “nsụhọde n̄ka ke udi [“Sheol,” NW] ntiene eyen mi ke mfụhọ.” Sia Jacob ekenịmde ke eyen imọ ama akpa, enye ama oyom ndikpa nnyụn̄ nsụhọde n̄ka Sheol. Ke ukperedem, akan̄ ama anam ikpọ nditọ esie usụkkiet ẹyom ndida Benjamin, ekperedem eyen esie, n̄ka Egypt n̄kedep udia. Nte ededi, Jacob ama esịn, ọdọhọde ete: “Eyen mi idisụhọkede ika ye mbufo; koro eyen-eka esie ama akpa, enye onyụn̄ osụhọ ikpọn̄: idiọk-n̄kpọ ama onyụn̄ etiene enye ke usụn̄ emi mbufo ẹdisan̄ade ke esịt, ẹyenam iwat mi osụhọde ke [“Sheol,” NW] ke mfụhọ.” (Genesis 42:36, 38) Idaha mbiba oro itịn̄de iban̄a mi ẹwụt ke mme akpan̄kpa ẹdu ke Sheol, idịghe mme odu-uwem.
6 Mbụk Genesis owụt ke Joseph ama akabade edi esenyịn udia ke Egypt. Mmọdo, Jacob ama aka Egypt ndikokụt Joseph, ndien esịt ama enen̄ede enem enye ndifiak n̄kụt Joseph. Ke oro ebede, Jacob ama odụn̄ do tutu enye akpa ke ama ọkọsọn̄ isua 147. Nditọ esie ẹma ẹnam eben̄e oro enye ekenịmde mmọ ke iso mbemiso enye akakpade, ẹnyụn̄ ẹmen okpo esie ẹkebụk ke aba Machpelah emi odude ke isọn̄ Canaan. (Genesis 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Ntem, ke Jacob ama akakpa, enye akaka ebiet oro Isaac ete esie ye Abraham ete ete esie ẹkekade.
‘Ẹbono ye Ete Ete Mmọ’
7, 8. (a) Abraham akaka m̀mọ̀n̄ ke ini enye akakpade? Nam an̄wan̄a. (b) Nso iwụt ke mbon en̄wen ẹkeka Sheol ke ini mmọ ẹkekpan̄ade?
7 Ke mbemiso, ke ini Jehovah ọkọsọn̄ọde ediomi oro enye akanamde ye Abraham onyụn̄ ọn̄wọn̄ọ ke mfri esie ayawak, enye ama owụt se iditịbede inọ Abraham. Jehovah ọkọdọhọ ete: “Edi afo eyetiene mme usọ ke emem; oyobụhọ ke ata usọn̄.” (Genesis 15:15) Ndien emi edi se iketịbede. Genesis 25:8 ọdọhọ ete: “Ndien Abraham osụhọde onyụn̄ akpa ke ata usọn̄, akani, onyụn̄ oyụhọ, ndien enye obono ye orụk esie.” Mmanie ẹkedi orụk esie? Genesis 11:10-26 asiak mme ete ete esie ekesịm Shem eyen Noah. Ntre Abraham okobono ye mbon oro ẹma ẹkedede ke Sheol.
8 Ikọ emi “obono ye orụk esie” odu ediwak itie ke N̄wed Abasi Usem Hebrew. Ntem owụt ifiọk ndidọhọ ke Ishmael eyen Abraham ye Aaron eyeneka Moses ẹkeka Sheol ke ini mmọ ẹkekpan̄ade, ẹbetde ini oro ẹdinamde mmọ ẹset. (Genesis 25:17; Numbers 20:23-29) Ntem, Moses n̄ko akaka Sheol, okposụkedi owo ndomokiet mîkọfiọkke ebiet emi udi esie okodude. (Numbers 27:13; Deuteronomy 34:5, 6) Kpasụk ntre, Joshua, emi akadade itie Moses nte adausụn̄ Israel, ọkọrọ ye ofụri emana oro ẹkeka Sheol ke ini mmọ ẹkekpan̄ade.—Judges 2:8-10.
9. (a) Didie ke Bible owụt ke ikọ Hebrew oro “Sheol” ye ikọ Greek oro “Hades” ẹda ẹban̄a ukem itie? (b) Nso idotenyịn idu inọ mme akpan̄kpa oro ẹdude ke Sheol, m̀mê Hades?
9 Ediwak isua ikie ke ukperedem, David ama akabade edi edidem esien Israel 12. Ke enye ama akakpa, enye ekede “idap ye mme ete esie.” (1 Ndidem 2:10) Ndi enye n̄ko akaka Sheol? Nte enemde, apostle Peter ama etịn̄ ke usen Pentecost 33 E.N. aban̄a n̄kpa David onyụn̄ okot oto Psalm 16:10 emi ọdọhọde ete: ‘Afo udukpọn̄ke ukpọn̄ mi ke Sheol.’ Ke Peter ama ọkọdọhọ ke David osụk ododu ke udi, enye ama abuan ikọ oro ye Jesus onyụn̄ owụt ke David “ama ebem iso okụt onyụn̄ etịn̄ aban̄a ediset Christ ke n̄kpa, ete ke ikọkpọn̄ke enye ke Hades, obụkidem esie ikonyụn̄ ikwe mbiara. Abasi akanam Jesus emi eset ke n̄kpa, emi kpukpru nnyịn idide ntiense iban̄a n̄kpọ emi.” (Utom 2:29-32) Mi Peter akada ikọ oro “Hades,” kpa ikọ Greek oro ọwọrọde ukem n̄kpọ ye ikọ Hebrew oro “Sheol.” Ntem, mme akpan̄kpa oro ẹdọhọde ke ẹdu ke Hades ye Sheol ẹdu ke ukem idaha. Mmọ ẹdede, ẹbet ini oro ẹdinamde mmimọ iset.
Ndi Mme Idiọkowo Ẹdu ke Sheol?
10, 11. Ntak emi nnyịn ikemede ndidọhọ ke mme anamidiọk ẹsika Sheol, m̀mê Hades, ke mmọ ẹma ẹkekpan̄a?
10 Ke Moses ama akada idụt Israel ọwọrọ ke Egypt, nsọn̄ibuot ama ọtọn̄ọ ke wilderness. Moses ama ọdọhọ mme owo ẹdian̄arede ẹkpọn̄ mme adaiso nsọn̄ibuot oro—Korah, Dathan, ye Abiram. Mmọ ẹkenyene ndikpa ndisi. Moses ọkọdọhọ ete: “Edieke mme mmọ emi ẹdikpan̄ade nte kpukpru owo: idịghe Jehovah ọkọdọn̄ mi utom. Edi Jehovah ama anam utịbe n̄kpọ, isọn̄ ama onyụn̄ atat inua esie, emen mmọ, ye kpukpru se mmọ ẹnyenede, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹsụhọde ke [“Sheol,”NW] ndisi; ndien mbufo ẹyefiọk ẹte ke mmọ emi ẹmesịn Jehovah ke ndek.” (Numbers 16:29, 30) Ntre edide isọn̄ akatat inua emen mmọ m̀mê ikan̄ akata mmọ nte akatade Korah ye Levite 250 emi ẹkedade ye enye, kpukpru mbon nsọn̄ibuot oro ẹkeka Sheol, m̀mê Hades.—Numbers 26:10.
11 Solomon emi akadade itie David ama ọdọhọ ẹwot Shimei emi okosụn̄ide Edidem David. David okowụk Solomon ete: “Kûyak enye ọbọhọ isop ndien: koro afo edide owo eti ibuot, onyụn̄ ọfiọkde se akpanamde ye enye; nam ndien iwat esie osụhọde ke [“Sheol,” NW] ke iyịp.” Solomon ama ọdọhọ Benaiah owot Shimei. (1 Ndidem 2:8, 9, 44-46) Owo en̄wen oro Benaiah okowotde ekedi Joab, akani etubom ekọn̄ Israel. Iwat esie ikosụhọkede ke “[“Sheol,”NW] ke ifụre.” (1 Ndidem 2:5, 6, 28-34) Uwụtn̄kpọ mbiba emi ẹwụt nte ikwọ oro David akadade odudu spirit Abasi ewet edide akpanikọ: “Mme idiọk owo ẹyefiak edem ẹdụk ke [“Sheol,” NW], kpukpru mme idụt eke ẹfrede Abasi.”—Psalm 9:17.
12. Anie ekedi Ahithophel, ndien enye akaka m̀mọ̀n̄ ke ini enye akakpade?
12 Ahithophel ekedi owo emi ekesinọde David item. Ẹma ẹsikpono item esie nte n̄kpọ eke Jehovah ke idemesie ọkọnọde item oro. (2 Samuel 16:23) Edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄ ke asan̄autom oro ẹkeberide edem mi ama akabade edi andida nnọ onyụn̄ etiene abuana ke nsọn̄ibuot oro Absalom eyen David akadade usụn̄. Etie nte David eketịn̄ aban̄a edinam Ahithophel, ke ini enye ekewetde ete: “Koro mîdịghe [asua] esuene mi: (ekpedi enye) n̄kpọyọ oro: inyụn̄ idịghe owo utọk mi emenede idemesie ke enyọn̄ akan mi; (ekpedi enye) n̄kpedịbe enye.” David ama aka iso ete: “Nsobo ke odoro mmọ ke idem; mmọ ẹyesụhọde ndisi ke [“Sheol,” NW]; koro ibak odude ke idụn̄ mmọ, ye ke esịt mmọ.” (Psalm 55:12-15) Ahithophel ye nsan̄a esie ẹkeka Sheol ke ini mmọ ẹkekpan̄ade.
Mmanie Ẹdu ke Gehenna?
13. Ntak emi ẹkotde Judas “eyen nsobo”?
13 Men se iketịbede inọ David domo ye se iketịbede inọ Akamba David, Jesus. Judas Iscariot, kpa kiet ke otu apostle Christ 12, ama akabade edi andida nnọ ukem nte Ahithophel. Edinam Judas ama enen̄ede ọdiọk akan eke Ahithophel. Judas akaduak idiọk aban̄a ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen Abasi. Eyen Abasi ama etịn̄ aban̄a mme anditiene enye ke akam oro enye ọkọbọn̄de ke utịt utom ukwọrọikọ esie mi ke isọn̄, ete: “Ke ini n̄kodude ye mmọ mma nsida enyịn̄ fo n̄kpeme mmọ oro afo ọkọnọde mi; mma nnyụn̄ n̄kama mmọ, ndien baba owo mmọ kiet itakke ke mîbọhọke eyen nsobo, man itien̄wed Abasi okposu.” (John 17:12) Jesus ndikokot Judas “eyen nsobo” ke itien̄wed emi okowụt ke ini Judas akakpade, ke idotenyịn ediset ke n̄kpa ikodụhe inọ enye. Abasi ama efre enye. Enye ikakaha Sheol, edi akaka Gehenna. Nso idi Gehenna?
14. Gehenna ada aban̄a nso?
14 Jesus ama obiom mme adaiso ido ukpono eyo esie ikpe, koro mmọ ẹkenamde kpukpru mbet mmọ ẹdi ‘nditọ Gehenna.’ (Matthew 23:15) Ke ini oro, mme owo ẹma ẹmehe ye Itịghede Hinnom emi ekedide itie uduọn̄ọ mbio, oro ẹkesiduọn̄ọde okpo mme abiatibet oro mîkodotke ẹbụk. Mbemiso emi, Jesus ke idemesie ama asiak Gehenna ke Ukwọrọikọ esie Oro ke Obot. (Matthew 5:29, 30) Se Gehenna akadade aban̄a ama an̄wan̄a mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye. Gehenna akada aban̄a ọyọhọ nsobo emi idotenyịn ediset ke n̄kpa mîdụhe. Ke ẹsiode Judas Iscariot ẹfep, ndi mbon en̄wen ẹma ẹka Gehenna ke ini mmọ ẹkekpan̄ade utu ke ndika Sheol m̀mê Hades?
15, 16. Mmanie ẹkeka Gehenna ke ini mmọ ẹkekpan̄ade, ndien ntak emi mmọ ẹkekade do?
15 Akpa owo iba oro ẹkebotde, Adam ye Eve, ẹma ẹfọn ẹma. Edi mmọ ẹkekokoi ẹnam idiọkn̄kpọ. Ẹma ẹnọ mmọ ifụre ndimek nsinsi uwem m̀mê n̄kpa. Mmọ ẹma ẹsọn̄ ibuot ye Abasi ẹnyụn̄ ẹwọn̄ọde ẹda ye Satan. Ke ini mmọ ẹkekpan̄ade, mmọ ikenyeneke idotenyịn ndibọ ufọn nto uwa ufak Christ. Utu ke oro, mmọ ẹkeka Gehenna.
16 Cain, akpan Adam, ama owot Abel eyeneka esie ndien ekem akabade edi nyon̄. Apostle John ọkọdọhọ ke Cain ‘okoto andidiọk.’ (1 John 3:12) Owụt ifiọk ndidọhọ ke enye akaka Gehenna ke ini enye akakpade, ukem nte ete ye eka esie. (Matthew 23:33, 35) Nso ukpụhọde idu ntem ke ufọt mmọ ye edinen Abel! Paul ọkọdọhọ ete: “Oto mbuọtidem Abel awa uwa eke ọsọn̄de urua akan eke Cain ọnọ Abasi, emi otode ke mbuọtidem oro ẹtie ntiense ẹban̄a enye ẹte enye ekedi edinen owo, Abasi edi ntiense aban̄a mme enọ esie; ndien ebede ke oro, enye, okposụkedi ama akakpa, osụk etetịn̄ ikọ.” (Mme Hebrew 11:4) Ih, Abel odu idahaemi ke Sheol, ebetde ẹnam imọ iset.
“Akpa” Ediset ye Ediset ke N̄kpa “eke Ọfọnde Akan”
17. (a) Mmanie ẹka Sheol ke ‘utịt ini’ emi? (b) Nso idotenyịn idu inọ mme akpan̄kpa oro ẹdude ke Sheol, ndien nso iditịbe inọ mbon oro ẹdude ke Gehenna?
17 Ediwak owo oro ẹkotde se nnyịn inemede emi ẹkeme ndikere m̀mê mbon oro ẹkpan̄ade ke ‘utịt ini’ emi ẹdu ke m̀mọ̀n̄. (Daniel 8:19) Ediyarade ibuot 6 etịn̄ aban̄a uwat oro mme awat enan̄-mbakara inan̄ ẹwatde ke utịt ini emi. Nte enemde, ẹkot akpatre ke otu mme awat enan̄-mbakara emi N̄kpa, Hades onyụn̄ etiene enye ke edem. Ntem, ediwak owo oro ẹkpade n̄kpa unana idotenyịn ke ntak ndamban̄a uwat mme awat enan̄-mbakara emi ẹdu ke Hades, ẹbetde ẹnam mmimọ iset ke obufa ererimbot Abasi. (Ediyarade 6:8) Do, nso idotenyịn idu inọ mme akpan̄kpa oro ẹdude ke Sheol (Hades), nso idinyụn̄ itịbe inọ mbon oro ẹdude ke Gehenna? Ke nditịn̄ ibio ibio, ẹyenam mme akpan̄kpa oro ẹdude ke Sheol ẹset, edi ẹsobo mbon oro ẹdude ke Gehenna ke nsinsi, oro edi, mmọ idụhe uwem aba.
18. Mmanie ke ẹnam ẹset ke “akpa ediset ke n̄kpa”?
18 Apostle John ekewet ete: “Inemesịt edi eke owo emi enyenede udeme ke akpa ediset ke n̄kpa, enye onyụn̄ edi edisana; udiana n̄kpa inyeneke odudu ke idem mmọ emi, edi mmọ ẹyedi mme oku Abasi ye Christ, ẹyenyụn̄ ẹkara nte ndidem ye enye ke isua tọsịn kiet.” Mbon oro ẹdikarade ye Christ ẹnyene udeme ke “akpa ediset ke n̄kpa,” edi nso idotenyịn idu inọ ubonowo eken?—Ediyarade 20:6.
19. Didie ke ndusụk owo ẹdinyene “ediset ke n̄kpa eke ọfọnde akan”?
19 Ẹma ẹsinam mme owo ẹset ke utịbe utịbe usụn̄ toto ke eyo mme asan̄autom Abasi nte Elijah ye Elisha. Paul ọkọdọhọ ete: “Iban ẹbọ mme akpan̄kpa mmọ ebe ke ediset ke n̄kpa; edi ẹtụhọde irenowo eken sia mmọ mîkoyomke ẹnọ ufak ke ibuot mmimọ, man mmọ ẹkpenyene ediset ke n̄kpa eke ọfọnde akan.” Ih, mme anam-akpanikọ oro ẹkesọn̄ọde ẹda mi ẹkedori enyịn ke ediset ke n̄kpa oro edinamde mmọ ẹdu nsinsi uwem, idịghe enye oro edinamde mmọ ẹdu uwem ke isua ifan̄ ndien ekem ẹfiak ẹkpan̄a. Ke akpanikọ, oro edidi “ediset ke n̄kpa eke ọfọnde akan.”—Mme Hebrew 11:35.
20. Nso ke ẹdineme ke ibuotikọ oro etienede?
20 Edieke nnyịn inamde akpanikọ tutu esịm n̄kpa mbemiso Jehovah adade idiọk editịm n̄kpọ emi esịm utịt, nnyịn imenen̄ede idori enyịn ndinyene “ediset ke n̄kpa eke ọfọnde akan,” ih, enye oro ọfọn akan sia enye asan̄ade ye idotenyịn nsinsi uwem. Jesus ọkọn̄wọn̄ọ ete: “Ẹkûyak idem akpa mbufo, koro ini ke edi eke kpukpru mme andidu ke udi editi ẹdikopde enye uyo ẹnyụn̄ ẹwọn̄ọ ẹdi.” (John 5:28, 29) Ibuotikọ oro etienede ayaka iso eneme aban̄a uduak ediset ke n̄kpa. Enye oyowụt nte idotenyịn ediset ke n̄kpa ọsọn̄ọde nnyịn idem ndisọn̄ọ nda ye nte enye an̄wamde nnyịn ndinyene edu n̄waidem.
Nte Afo Emeti?
• Ntak emi ẹkotde Jehovah, Abasi “mme odu-uwem”?
• Nso idi idaha mme akpan̄kpa oro ẹdude ke Sheol?
• Nso iditịbe inọ mme akpan̄kpa oro ẹdude ke Gehenna?
• Didie ke ndusụk mme akpan̄kpa ẹdinyene“ediset ke n̄kpa eke ọfọnde akan”?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 15]
Ukem nte Abraham, mme akpan̄kpa oro ẹkade Sheol ẹyeset
[Mme ndise ke page 16]
Ntak emi Adam ye Eve, Cain, ye Judas Iscariot ẹkekade Gehenna?