Mbụk Eyouwem

Jehovah Esinen̄ede Ọdiọn̄ Mbon Oro Ẹnịmde Ido Esie

NTE ROMUALD STAWSKI OBỤKDE

Edem edere Poland ekedi iso ekọn̄ ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ọkọtọn̄ọde ke September 1939. Nte eyenọwọn̄ isua usụkkiet oro okoyomde ndifiọk se iketịbede, mma n̄ka mbọhọ oro ẹken̄wanade ekọn̄ nte n̄kese. Se n̄kokụtde ama omụm mi mbọribọ—okpo owo ẹkeyọyọhọ isọn̄, nsụn̄ikan̄ oro ababade owo ibifịk ọkọyọyọhọ ofụm. Okposụkedi n̄kukụre se n̄kekerede ini oro ekedide nte n̄kpasan̄ade n̄kesịm ufọk ye uwem, mme mbụme emi ẹma ẹdụk mi ekikere: “Ntak emi Abasi ayakde utọ enyene-ndịk n̄kpọ emi etịbe? Enye ada ye mmanie?”

KE INI ekọn̄ oro ekekperede ndisịm utịt, ẹma ẹnyịk mme uyen ẹnam utom ẹnọ ukara Germany. Ẹkesiyeyịri owo ekededi oro ekesịnde ndinam utom emi ke eto m̀mê ke ebọp ẹwot, ẹnyụn̄ ẹbọp idiọn̄ọ emi ọdọhọde “owo mbia” ẹdian enye ke ikpanesịt. Obio nnyịn, Gdynia, okodu ke ufọt mbonekọn̄ Germany ye mbonekọn̄ Soviet Union. Ke ini ikesikade ndikoi mmọn̄, itiat ikan̄ ye mme bọmb ẹma ẹsibe nnyịn fiuu fiuu ke ibuot, ndien itiat ikan̄ ama ọtọ Henry udọeka mi owot. Sia ebiet oro ekenen̄erede ọdiọk, eka mi ama emen mi ye nditọeka mi mbinan̄ odụk ubet idakisọn̄ mbak n̄kpọ edinam nnyịn. Do ke ata idiọk nsịp itọn̄ okowot Eugeniusz eyeneka mi emi ekedide isua iba.

Mma mfiak mbụp idemmi nte: “Abasi odu ke m̀mọ̀n̄? Ntak emi enye ayakde kpukpru ndutụhọ emi ẹdu?” Okposụkedi n̄kedide enyene-ifịk eyen Catholic nnyụn̄ nsikade ufọkabasi kpukpru ini, n̄kenyeneke ibọrọ mbụme emi.

Mma Mbọ Akpanikọ Bible

Mma nnyene ibọrọ mbụme mi nto ebiet oro mmen̄kodorike enyịn. Ekọn̄ oro ama etre ke 1945, ndien ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1947, kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ama edi ufọk nnyịn ke  Gdynia. Eka mi ekenyene nneme ye Ntiense oro, mma nnyụn̄ n̄kop se mmọ ẹkenemede. Nneme oro eketie nte esịne ifiọk, ntre nnyịn ima inyịme ikot oro ẹkenọde nnyịn ẹte ididụk mbono esop Christian. Ke ọfiọn̄ kiet kpọt ama ekebe, okposụkedi mmen̄ketịmke mfiọk akpanikọ Bible, mma ntiene otu Mme Ntiense ke mbọhọ nnyịn n̄kwọrọ mban̄a eti ererimbot oro edidide, kpa ererimbot oro ekọn̄ ye ibak mîdidụhe. Emi ama anam mi nnen̄ede n̄kop idatesịt.

Ke September 1947, mma nna baptism ke mbono circuit ke Sopot. Mma ntọn̄ọ usiakusụn̄ ofụri ini ke May 1948, ndade ekese ini mi n̄kwọrọ etop Bible nnọ mbon en̄wen. Ọkwọrọ ederi mbọhọ oro ama enen̄ede ọbiọn̄ọ utom nnyịn onyụn̄ esịn nsọk ọnọ mbon ntịme ẹtọn̄ọ afai ye nnyịn. Ini kiet, mbon ntịme ẹma ẹtọn̄ọ ikọ ye nnyịn, ẹtọn̄ọ nnyịn ke itiat, ẹnyụn̄ ẹtịm nnyịn nte inọ. Ini efen, mbon n̄ka nun ye mme ọkwọrọ ederi oro ẹkedude ke mbọhọ nnyịn ẹma ẹdọhọ mme owo ẹtịm nnyịn. Nnyịn ima ifen̄e ika itieutom mme bodisi, edi mbon ntịme oro ẹma ẹkan itieutom mme bodisi ẹkụk, ẹyom nditịm nnyịn. Ekem, ẹma ẹnọ mme bodisi ẹto ebiet en̄wen ẹdimen nnyịn ẹkpọn̄ ebiet oro.

Esop ndomokiet ikodụhe do ini oro. Ndusụk ini, ikesina ke akai tutu eyo esiere. Esịt ama enem nnyịn ndikekeme ndikwọrọ ikọ kpa ye nte n̄kpọ eketiede. Mfịn, mme esop oro ẹsọn̄de idem ẹdu ke obio oro.

Utom Bethel ye N̄kpọkọbi

Ke 1949, ẹma ẹdọhọ ndinam utom ke Bethel ke Łódź. Nso akpan ifetutom ke ekedi ntem ndinam utom ke utọ itie oro! Edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄ nte ke n̄kodụhe ke Bethel mbịghi. Ke June 1950, emi akayakde ọfiọn̄ kiet mbemiso ukara etrede utom nnyịn, ẹma ẹmụm mi ye nditọete eken ke Bethel. Ẹma ẹda mi ẹka ufọk-n̄kpọkọbi ẹnyụn̄ ẹbụp mi ata n̄kpọsọn̄ mbụme.

Sia ete mi akanamde utom ke nsụn̄ikan̄ oro ekesikade New York kpukpru ini, mme bodisi oro ẹkebụpde mi mbụme ẹma ẹdomo ndinyịk mi ndọhọ ke ete mi ekedi owo uyep United States. Ẹma ẹda mbụme ẹtụhọde mi etieti. Ke adianade do, bodisi inan̄ ẹma ẹdomo ndinyịk mi ntịn̄ ikọ ndian Brọda Wilhelm Scheider, emi ekedide esenyịn utom ke Poland ini oro. Mmọ ẹma ẹda eto ẹyịbi mi etịghitịghi. Mma nna ke isọn̄, iyịp onyụn̄ ọwọrọ mi ke etịghitịghi, ndien nte n̄kosụk n̄kerede ke ndikemeke ndiyọ aba, mma mfiori nte, “Jehovah, nyan̄a mi!” Idem ama akpa mbon oro ẹketịmde mi, ntre mmọ ẹma ẹtre nditịm mi. Ke n̄kpọ nte minit ifan̄, idap ama emen kpukpru mmọ. Mma mfiak n̄kop idem. Emi ama anam mi nnen̄ede nnịm ke Jehovah esiyere mme asan̄autom esie oro ẹsịnde idem ke utom esie, ke ini mmọ ẹsemede ẹnọ enye. Emi ama ọsọn̄ọ mbuọtidem mi onyụn̄ ekpep mi ndibuọt idem ọyọhọ ọyọhọ ke Abasi.

Ẹma ẹwet se mmen̄ketịn̄ke ẹsịn ke ndụn̄ọde oro ẹkenamde ye ami. Ke ini n̄kafan̄ade, bodisi kiet ama ọdọhọ mi ete: “Bet ke ayakafan̄a idem ke ufọkesop!” Nsan̄a ubet n̄kpọkọbi mi oro eketiede ufan ufan ama ọdọhọ n̄kufịna idem, sia okot-ikpe edide owoekọn̄ oyodụn̄ọde m̀mê se ẹwetde edi akpanikọ, ndien oro ọyọnọ mi ifet ndikan̄ idem. Se iketịbede edi oro.

Utom Circuit ye Edifiak N̄ka N̄kpọkọbi

Ẹkesana mi ẹyak ke January 1951. Ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ kiet ebede, mma ntọn̄ọ ndinam utom nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a. Kpa ye ukpan oro ẹkedoride ke utom nnyịn, mma ndiana ye nditọete eken nsọn̄ọ mme esop idem nnyụn̄  n̄n̄wam ekemmọ Mme Ntiense oro ẹkesuanade ke ntak mme bodisi. Nnyịn ima isịn udọn̄ inọ nditọete ite ẹka iso ke utom ukwọrọikọ. Nte ini akakade, nditọete emi ẹma ẹn̄wam mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a uko uko ẹnyụn̄ ẹka iso ẹmịn̄ ẹnyụn̄ ẹsuan mme n̄wed Bible nnyịn ke ndịbe.

Usen kiet ke April 1951, mme bodisi oro ẹkesitịn̄de enyịn ẹyep mi ẹma ẹmụm mi ke efak ke ini n̄kọnyọn̄de mbono esop. Sia mmen̄kenyịmeke ndibọrọ mbụme mmọ, mmọ ẹma ẹmen mi ẹkesịn ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Bydgoszcz ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndibụp mi mbụme okoneyo oro. Ẹma ẹwụk mi ẹte mbere ke ibibene uwemeyo itiokiet ye okoneyo itiokiet, owo ikọnọhọ mi udia m̀mê mmọn̄, ndien n̄kenyene ndiyọ nsụn̄ikan̄ sika oro mme bodisi oro ẹken̄wọn̄de. Ẹma ẹda okpoyon̄ ẹyịbi mi ẹnyụn̄ ẹda ikan̄ sika ẹta mi. Ke ini n̄kosụhọde, mmọ ẹma ẹduọk mi mmọn̄ ẹnyụn̄ ẹfiak ẹtọn̄ọ ndibụp mi mbụme. Mma mben̄e Jehovah ọnọ mi ukeme ndiyọ, ndien enye ama an̄wam mi.

Ndidu ke ufọk-n̄kpọkọbi obio Bydgoszcz ama enyene ndusụk ufọn. Mma mbuana akpanikọ Bible ye mbon oro ekemede ndidi owo ikpọkwọrọke ikọ inọ. Ke akpanikọ, ediwak ifet ẹma ẹdu ndinọ ikọ ntiense. Idiọk idaha oro mbon n̄kpọkọbi emi ẹkedude, emi ke ediwak idaha idotenyịn ubọhọ mîkodụhe, ama anam mmọ ẹsọsọp ẹma ndikop eti mbụk.

Ikpọ Ukpụhọde Iba

Esisịt ini ke ẹma ẹkesio mi ke ufọk-n̄kpọkọbi ke 1952, mma nsobo ye Nela, enyene-ifịk eyenete an̄wan emi ekedide asiakusụn̄. Enye akanam utom usiakusụn̄ ke edem usụk Poland. Nte ini akakade, enye ama akanam utom ke ndedịbe itie umịn̄n̄wed nnyịn oro ikokotde itie utem bred. Oro ekedi ọkpọsọn̄ utom oro oyomde n̄waidem ye ata ukpeme. Nnyịn ima ndọ ndọ ke 1954 inyụn̄ ika iso ke utom uyọhọ ini tutu Lidia adiaha nnyịn amana. Mmọdo nnyịn ima ibiere ke mbemiso n̄kemede ndika iso ke utom circuit, Nela n̄wan mi ekenyene nditre utom uyọhọ ini, nnyọn̄ ufọk n̄kese adiaha nnyịn enyịn.

Kpa ke isua oro, ikenyene ndinam akamba ubiere efen. Ẹkedọhọ mi nnam utom nte esenyịn district ke ikpehe kiet ke ẹbaharede Poland ke itie ita. Ima isịn n̄kpọ emi ke akam. Mma mfiọk ke enen̄ede edi akpan n̄kpọ ndisọn̄ọ nditọete nnyịn oro ẹkedude ke idak ukpan do, idem. Ẹma ẹmụm ediwak nditọete, ntre ama enen̄ede oyom ẹsịn udọn̄ ẹnọ nditọete nnyịn ke n̄kan̄ eke spirit. Nela n̄wan mi ama ebere ye ami, ntre mma nnyịme ndinam utom oro. Jehovah ama an̄wam mi nnam utom emi ke isua 38.

Ndise Mban̄a “Itie Utem Bred”

Ini oro, mme esenyịn district ẹkesise ẹban̄a ndedịbe itie umịn̄n̄wed oro ikokotde itie utem bred. Mme bodisi ẹkeyom nnyịn nte inọ, ẹdomode ndifiọk itie umịn̄n̄wed nnyịn nnyụn̄ mberi mmọ. Ndusụk ini, mmọ ẹma ẹsimụm nnyịn, edi nnyịn ikesinanake udia eke spirit oro ikoyomde. Ama ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke Jehovah ekese nnyịn enyịn.

Mbemiso ẹkedọhọde owo anam ọkpọsọn̄ ye enyene-ndịk utom edimịn̄ n̄wed nnyịn, owo oro ekenyene ndidi owo akpanikọ oro etịn̄de enyịn, enyenede edu n̄waidem, onyụn̄ okopde item. Mme utọ edu oro ẹkenam “itie utem bred” oro aka iso odu ye unana afanikọn̄. Ikememke utom ndikụt eti itie ndidịbe mmịn̄  n̄wed. Ima isikụt itie oro ẹketiede nte ẹkpefọn, edi nditọete do iketịmke inyene mbufiọk. Ndusụk ini ima isikụt nditọete oro ẹtịmde ẹnyene mbufiọk, edi ebiet mmọ iketịmke ifọn ke utọ utom oro. Nditọete ẹma ẹnyịme ndinam ata n̄waidem. Mma nnen̄ede n̄kpono nditọete iren ye iban oro n̄kenyenede ifet ndinam utom ye mmọ.

Ndin̄wana Nnọ Eti Mbụk

Ke mme isua afanikọn̄ oro, ẹma ẹsiwak ndidọhọ ke nnyịn iyom ndibiat ukara, ye nte ke nnyịn inam utom oro ibet mînyịmeke; ẹsinyụn̄ ẹda nnyịn ẹka esop. Emi ekedi afanikọn̄ sia nnyịn ikenyeneke ekpeibet nditịn̄ ikọ ke ibuot nnyịn. Ndusụk mme ekpeibet ẹma ẹnyene esịtmbọm, edi ekese mmọ ẹma ẹkop ndịk ẹban̄a se mme owo ẹditịn̄de, ikonyụn̄ iyomke ndiyat ukara esịt. Nte ededi, Jehovah ama ọfiọk mfịna nnyịn, ndien ke ekemini esie, enye ama anam n̄kpọ aban̄a oro.

Ẹma ẹnen̄ede ẹfiomo Alojzy Prostak, esenyịn oro asan̄ade-san̄a ke Kraków, ke ini ẹkebụpde enye mbụme, tutu edi se ẹmende enye ẹka ufọkibọk mbon n̄kpọkọbi. Nsọn̄ọnda esie kpa ye oro ẹketụhọrede enye, ama anam mbon n̄kpọkọbi eken ke ufọkibọk ẹma ẹnyụn̄ ẹkpono enye. Owo kiet ke otu mbon n̄kpọkọbi oro uko Brọda Prostak ekenen̄erede otụk ekedi ekpeibet oro ekekerede Witold Lis-Olszewski. Ekpeibet emi ama enyene nneme ye Brọda Prostak ediwak ini onyụn̄ ọn̄wọn̄ọ ọnọ enye ete, “Ke ndondo oro ẹsanade mi ẹyak, ẹnyụn̄ ẹyakde mi mfiak ntọn̄ọ utom mi nte ekpeibet, nyan̄wana nnọ Mme Ntiense Jehovah.” Ekpeibet emi ama osu un̄wọn̄ọ esie.

Ete Olszewski ama enyene otu mme ekpeibet oro ẹkesịnde idem ẹkụt ẹte ke imanam se enye ọkọn̄wọn̄ọde. Se mmọ ẹkenamde odot itoro. Ke ini oro ubiọn̄ọ ekenen̄erede ọsọn̄ ubọk, mmọ ẹma ẹn̄wana ẹnọ nditọete nnyịn ke n̄kpọ nte ikpe 30 ke ọfiọn̄—oro edi ikpe kiet ke usen! Sia akanade Ete Olszewski enen̄ede enyene ifiọk aban̄a kpukpru ikpe oro ẹkekotde nnyịn, ẹkedọhọ mi nnam utom ye enye. Mma nnam utom ye enye ofụri isua itiaba ke iduọk isua 1960 ye 1970.

Mma n̄kpep ekese mban̄a utom ukpeibet ke mme isua oro. Mma nsikụt nte ẹkpede ikpe, n̄kop nte mme ekpeibet ẹtịn̄de ikọ—edide eti m̀mê idiọk—mma nsinyụn̄ n̄kụt nte ẹsin̄wanade ẹnọ owo ke ikpe, ye nte ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ oro ẹkedoride ikọ ẹtịn̄de ikọ ẹnyan̄a idem. Kpukpru emi ẹma ẹnam mi n̄keme ndin̄wam nditọete nnyịn, akpan akpan mbon oro ẹkekotde ẹditie ntiense ke esop; mma n̄n̄wam mmọ ẹfiọk se mmọ ẹkpetịn̄de ye ini oro mmọ mîkposioroke uyo ke iso ikpe.

Ke ini ikosụk ikamade ikpe ke ubọk, Ete Olszewski ekesiwak ndidan̄ ke edem Mme Ntiense Jehovah. Idịghe sia enye mîkekemeke ndikpe ufọkisen ndan̄, edi enye ọkọdọhọ ini kiet ete, “Nyom ndikpep nte mbufo ẹsinamde n̄kpọ mbemiso ndụkde ufọkesop.” Un̄wam oro enye ọkọnọde nnyịn ama anam nnyịn ikan ediwak ikpe. Enye ama an̄wana ọnọ mi ediwak ini ke ufọkesop inyụn̄ ibọhọ ndomo afu. Ke isan̄ efen, enye ikamaha ndibọ okụk ke ikpe 30 oro enye ekekpede ke ibuot nnyịn. Ntak-a? Enye ọkọdọhọ ete, “Nyom nditịp ọkpọkọm esisịt nsịn ke utom mbufo.” Idịghe ekpri okụk ke enye ekesịn oro. Ukara ama ọdiọn̄ọ se Ete Olszewski ye ikọt esie ẹkenamde ẹnọ nnyịn, edi oro ikanamke enye etre ndin̄wam nnyịn.

Owo ikemeke ndibụk eti ikọ ntiense oro nditọete nnyịn ẹkenọde ke ofụri ini ikpe oro. Ediwak mmọ ẹma ẹsidi ufọkesop ndikop ikpe nnyụn̄ nsọn̄ọ nditọete oro ẹkedoride ikọ, idem. Ke ini ikenyenede ekese ikpe ke esop, mbon oro ẹkenọde nnyịn utọ ibetedem oro ke isua kiet ẹma ẹwak ẹsịm 30,000. Ke akpanikọ, oro ekedi ata akwa otu Ntiense!

Obufa Utom

Ẹma ẹdorode ukpan ke utom nnyịn ke 1989. Isua ita ke ukperedem, ẹma ẹbọp ẹnyụn̄ ẹyak obufa ọfis n̄kọk itieutom ẹnọ. Ẹma ẹdọhọ ndinam utom do ke Itieutom Utịm Ntọt Ufọkibọk, ndien mma nnyịme utom emi ke idatesịt. Nnyịn mbita oro ikanamde utom do ima in̄wam nditọete oro ẹkesobode mfịna edikịm iyịp nsịn ke idem ndisọn̄ọ nda nnam idaha  mmọ oro ọkọn̄ọde ke ubieresịt mmọ nte mme Christian an̄wan̄a.—Utom 15:29.

Ami ye n̄wan mi imesikop inemesịt ke akwa ifet oro inyenede ndinam utom Jehovah ke eferife. Nela n̄wan mi isitreke ndin̄wam nnyụn̄ nnọ mi nsịnudọn̄. Esịt esinem mi kpukpru ini oro ntide nte ke ini ekededi oro n̄kenyenede ekese ndinam ke utom ukara Abasi, m̀mê ẹkesịnde mi ke ufọk-n̄kpọkọbi, akananam n̄wan mi ikọtọhọke ite ke nsidụhe ke ufọk. Ke ini afanikọn̄ etịbede, enye ekesikam ọdọn̄ mme owo esịt utu ke enye ke idemesie ndifụhọ.

Ke uwụtn̄kpọ, ke 1974, ẹma ẹmụm mi ye mme esenyịn eken oro ẹsan̄ade-san̄a. Ndusụk nditọete oro ẹkekopde se iketịbede ẹma ẹyom eti usụn̄ oro mmọ ẹkpedade ẹsian n̄wan mi. Ke ini mmọ ẹkekụtde enye, mmọ ẹma ẹbụp enye ẹte, “Sista Nela, ndi emeben̄e idem ndibọ ita ke ime?” Ke akpa, ndịk ikayakke enye osioro uyo, sia enye ekekerede ke mmakpa. Ke ini enye okokopde se iketịbede, enye ama en̄wek ọduọk onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ọwọrọ enye do ke uwem! Idịghe akpa ini oro enye akade n̄kpọkọbi edi emi.” Nditọete oro ẹkedọhọ mi ke mmimọ ima inen̄ede ima nte enye akanamde n̄kpọ.

Okposụkedi nnyịn ikesisobode ndiọi idaha, Jehovah ikesitreke ndinen̄ede ndiọn̄ nnyịn sia inịmde ido esie. Esịt enem nnyịn didie ntem nditịn̄ nte ke Lidia adiaha nnyịn ye Alfred DeRusha ebe esie, ẹnen̄ede ẹdi eti ebe ye n̄wan oro ẹdide Christian. Mmọ ẹbọk Christopher ye Jonathan, akpan ye udọ mmọ, ke akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹn̄wam mmọ ẹkabade ẹdi mme asan̄autom Abasi oro ẹyakde idem ẹnọ, ndien emi etetịm ọnọ nnyịn inemesịt. Ryszard ekpri udọeka mi, ye Urszula eyeneka mi an̄wan n̄ko ẹdi mme Christian oro ẹsọn̄ọde ẹda ke ediwak isua idahaemi.

Akananam Jehovah ikpọn̄ke nnyịn, ndien nnyịn iyom ndika iso nnam n̄kpọ esie ke ofụri esịt. Nnyịn imokụt ke idem nnyịn ke ikọ Psalm 37:34 edi akpanikọ: “Bet Jehovah, nyụn̄ nịm ido esie, ndien enye eyemenede fi enịm ke enyọn̄, man ada isọn̄ enyene.” Nnyịn itie ibet utọ ini oro.

[Ndise ke page 17]

Ami ke mbono oro ẹkenịmde ke 1964 ke in̄wan̄esa eyenete ke Kraków

[Ndise ke page 18]

Ami ye Nela n̄wan mi, ye Lidia adiaha nnyịn, ke 1968

[Ndise ke page 20]

Ami ye eyen Ntiense oro ẹkeyomde ndisiak enye esịt ye unana edikịm iyịp nsịn enye ke idem

[Ndise ke page 20]

Ami ye Dr. Wites, etubom mbon oro ẹsisiakde nditọwọn̄ esịt ye unana edikịm iyịp nsịn mmọ ke idem, ke ufọkibọk kiet ke Katowice

[Ndise ke page 20]

Ami ye Nela n̄wan mi ke 2002