“Ami Ndu ye Mbufo”
“Ami Ndu ye Mbufo”
“Isụn̄utom Jehovah . . . ọdọhọ . . . , ete, Ami ndu ye mbufo, edi uyo Jehovah.”—HAGGAI 1:13.
1. Jesus eketịn̄ aban̄a ewe eyo oro ẹdade ẹban̄a eyo nnyịn?
NNYỊN idu ke ata akpan ini. Nte ntịn̄nnịm ikọ Bible owụtde, toto ke isua 1914 nnyịn idu ke “usen Ọbọn̄.” (Ediyarade 1:10) Ekeme ndidi afo ama ọfọfiọk emi, ntre afo ọmọfiọk ke Jesus ekemen “usen Eyen owo” ke odudu Obio Ubọn̄ odomo ye “usen Noah” ye “eyo Lot.” (Luke 17:26, 28) Do, Bible owụt ke eyo mbiba emi ẹkeda ẹban̄a eyo nnyịn. Edi odu eyo efen emi oyomde nnyịn inen̄ede ikere iban̄a.
2. Nso utom ke Jehovah ọkọnọ Haggai ye Zechariah?
2 Ẹyak ikere iban̄a se iketịbede ko ke edem ke eyo prọfet Haggai ye Zechariah, kpa nditọ Hebrew. Nso etop ke mme anam-akpanikọ prọfet emi ẹkenọ oro enen̄erede ebehe ikọt Jehovah ke eyo nnyịn? Haggai ye Zechariah ẹkedi mme “isụn̄utom Jehovah” emi ẹkedọn̄de ẹka ẹbịne mme Jew ke mmọ ẹma ẹkewọrọ ke ntan̄mfep Babylon. Ẹkedọn̄ mmọ ẹkesọn̄ọ nditọ Israel idem ke Abasi ayan̄wam mmọ ẹfiak ẹbọp temple. (Haggai 1:13; Zechariah 4:8, 9) Okposụkedi n̄wed Haggai ye Zechariah ẹdide mbio mbio, mmọ ẹdi ubak ‘ofụri N̄wed Abasi emi Abasi ọkọnọde odudu ẹda ẹwet, emi onyụn̄ ọfọnde ndida nnọ ukpep, nsua nnọ owo, nnen̄ede mme n̄kpọ, nnọ ntụnọ ke edinen ido.’—2 Timothy 3:16.
Mmọ Ẹkpenyene Ndibehe Nnyịn
3, 4. Ntak emi etop Haggai ye Zechariah ẹkpebehede nnyịn?
3 Ke akpanikọ, etop Haggai ye Zechariah ẹma ẹnyene ufọn ẹnọ mme Jew eke eyo oro, ndien mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹma ẹsu ini oro. Edi ntak emi nnyịn inịmde ke n̄wed mbiba emi ẹkpenyene ndibehe nnyịn mfịn? Nnyịn ikụt ibọrọ ke Mme Hebrew 12:26-29. Do apostle Paul okot oto Haggai 2:6, emi ọdọhọde ke Abasi ‘eyenyen̄e ikpaenyọn̄ ye isọn̄.’ Ke akpatre, edinyen̄e emi ‘oyoyụt ebekpo mme idụt akabade enịm onyụn̄ osobo odudu mbọn̄ mme idụt.’—Haggai 2:22.
4 Ke ini okotde oto Haggai, Paul owụt se iditịbede inọ “mbọn̄ mme idụt” onyụn̄ owụt nte Obio Ubọn̄ eke n̄kpọ mîkemeke ndinyen̄e, oro mme Christian emi ẹyetde aran ẹdibọde, ọfọnde akan. (Mme Hebrew 12:28) Afo emekeme ndikụt do ndien ke ntịn̄nnịm ikọ Haggai ye Zechariah ikosụhu kan̄a ke ini ẹkewetde n̄wed Mme Hebrew ke akpa isua ikie Eyo Nnyịn. Nsụhọ mme Christian oro ẹyetde aran, emi ẹditienede Jesus ẹkara ke Obio Ubọn̄ Messiah, ẹsụk ẹdodu ke isọn̄ mfịn. Ntre etop Haggai ye Zechariah ẹnyene se ẹwọrọde ẹnọ eyo nnyịn.
5, 6. Nso ikanam Haggai ye Zechariah ẹwet ntịn̄nnịm ikọ mmọ?
5 N̄wed Ezra obụk se iketịbede mbemiso Haggai ye Zechariah ẹkewetde n̄wed mmọ. Ke mme Jew ẹma ẹkewọrọ ke ntan̄mfep Babylon ke isua 537 M.E.N., Zerubbabel Andikara ye Joshua (m̀mê Jeshua) Akwa Oku ẹkese ẹban̄a edisịn itiat idakisọn̄ obufa temple ke isua 536 M.E.N. (Ezra 3:8-13; 5:1) Okposụkedi oro akanamde ẹnen̄ede ẹkop idatesịt, ikebịghike mme Jew ẹma ẹtọn̄ọ ndikop ndịk. Ezra 4:4 obụk ke mme asua, oro edi, “nditọ idụt oro ẹmem nditọ Judah ubọk, ẹnyụn̄ ẹsịn mmọ ndutịme ke [ini] ẹbọpde.” Mme utọ asua oro, akpan akpan mbon Samaria, ẹma ẹdori mme Jew ikọ. Mme andibiọn̄ọ ẹma ẹkpek edidem Persia akpan utom edibọp temple.—Ezra 4:10-21.
6 Ifiopesịt oro ẹkedade ẹtọn̄ọ utom temple ama ebịt. Mme Jew ẹma ẹwọn̄ọde ẹbịne mbubehe idemmọ. Edi, ke isua 520 M.E.N., oro ekedide isua 16 tọn̄ọ ẹkesịn itiat idakisọn̄ temple, Jehovah ama ọdọn̄ Haggai ye Zechariah ẹkesịn udọn̄ ẹnọ mme owo ẹte ẹfiak ẹtọn̄ọ utom ke temple. (Haggai 1:1; Zechariah 1:1) Mme Jew ẹma ẹfiak ẹtọn̄ọ utom temple sia mme isụn̄utom Abasi emi ẹkesịnde udọn̄ ẹnọ mmọ, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹkụt nte Abasi akadade ye mmimọ, tutu ẹkụre utom oro ke isua 515 M.E.N.—Ezra 6:14, 15.
7. Nso n̄kpọ oro ẹketịbede ke eyo Haggai ye Zechariah ẹtịbe ke eyomfịn?
7 Ndi afo ọmọfiọk se kpukpru emi ẹwọrọde ẹnọ nnyịn? Nnyịn inyene ndinam utom edikwọrọ “eti mbụk obio ubọn̄.” (Matthew 24:14) Ẹma ẹdori nsọn̄uyo ke utom oro ke akpa ekọn̄ ererimbot ama okokụre. Kpa nte ẹkesiode mme Jew eset ke ata ata ntan̄mfep ke Babylon, ẹma ẹsion̄o ikọt Jehovah eyomfịn ke ntan̄mfep Akwa Babylon, kpa ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono. Mbon oro Abasi eyetde aran ẹnen̄ede ẹsịn idem ke utom edikwọrọ ikọ, edikpep owo n̄kpọ, ye edida mme owo n̄wụt ido ukpono akpanikọ. Utom oro ọdọdiọn̄ ọsọn̄ ubọk mfịn, ndien ekeme ndidi afo ke etiene anam enye. Ini ndinam utom oro edi emi koro utịt idiọk editịm n̄kpọ emi emekpere! Ndien ana ika iso inam utom emi Abasi ọnọde nnyịn mi tutu Jehovah esịbe odụk mme edinam owo ke “akwa ukụt.” (Matthew 24:21) Oro eyetre idiọkido onyụn̄ ayak utuakibuot akpanikọ odu ke ofụri isọn̄.
8. Ntak emi nnyịn ikemede ndinyene mbuọtidem ke Abasi ọyọnọ utom nnyịn ibetedem?
8 Nte ntịn̄nnịm ikọ Haggai ye Zechariah ẹwụtde, nnyịn imenyene mbuọtidem ke Jehovah ọyọdiọn̄ onyụn̄ ọnọ ibetedem ke utom emi nte nnyịn inamde enye ke ofụri esịt. Kpa ye ofụri ukeme oro ndusụk owo ẹsịnde ndibiọn̄ọ mme asan̄autom Abasi m̀mê ndikpan utom mmọ, ukara ndomokiet ikemeke nditre n̄kọri utom ukwọrọikọ. Kere nte Jehovah anamde utom Obio Ubọn̄ ọkọri ke ediwak iduọk isua emi ẹketienede akpa ekọn̄ ererimbot, tutu esịm eyo nnyịn. Edi ekese osụk ododu ndinam.
9. Ewe idaha emi okodude ke eset ke nnyịn ikpekere iban̄a, ndien ntak-a?
9 Didie ke se nnyịn ikpepde ito Haggai ye Zechariah ẹkeme ndinen̄ede nsịn udọn̄ nnọ nnyịn inam ewụhọ Abasi ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ n̄kpep mme owo n̄kpọ? Ọfọn, ẹyak idụn̄ọrede ndusụk n̄kpọ oro ikemede ndikpep nto n̄wed Bible mbiba emi. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a ndusụk n̄kpọ ẹban̄ade utom edibọp temple oro akanade mme Jew oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ obio emana mmọ ẹnam. Nte ima ikokụt, mme Jew oro ẹketode Babylon ẹnyọn̄ ẹdi Jerusalem ikakaha iso inam utom edibọp temple. Mmọ ẹma ẹtek ke ifịk ke ẹma ẹkesịn itiat idakisọn̄. Nso ukwan̄ ekikere ke mmọ ẹkenyene? Ndien nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto oro?
Ndinyene Nnennen Ekikere
10. Nso ukwan̄ ekikere ke mme Jew ẹkenyene, ndien nso ikedi utịp?
10 Mme Jew oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ ẹdi Jerusalem ẹkedọhọ ẹte: “Ini ikemke.” (Haggai 1:2) Ke ini mmọ ẹketọn̄ọde utom edibọp temple, ẹsịnde itiat idakisọn̄ ke isua 536 M.E.N., mmọ ikọdọhọke ke “ini ikemke.” Edi ikebịghike mmọ ẹma ẹyak ukọbọ otode mme mbọhọidụn̄ ọkọrọ ye ubiọn̄ọ otode ukara ẹnam mmọ ẹtek ke ifịk. Mme Jew ẹma ẹtọn̄ọ ndiwụk ntịn̄enyịn ke ufọk ye mfọnọn̄kpọ mmọ. Ke emende ufọk mmọ oro ẹkedade ndiye obukpọk ẹbọp odomo ye temple oro owo mîkọbọpke ikụre, Jehovah ama obụp ete: “Nte edi ini eke mbufo ẹkpedụn̄de ke ufọk mbufo eke ẹkọn̄de ke obukpọk, ndien ufọk emi abiara?”—Haggai 1:4.
11. Ntak emi Jehovah akasuade ọnọ mme Jew eyo Haggai?
11 Ih, mme Jew ikadaha aba mme n̄kpọ eke spirit nte ebeiso n̄kpọ. Utu ke ndinịm uduak Jehovah ndibọp temple ke akpa itie, ikọt Abasi ẹkewụk ntịn̄enyịn ke idemmọ ye ke ufọk mmọ. Ẹma ẹtre ndinam utom ufọk Abasi. Ikọ Jehovah oro ẹwetde ke Haggai 1:5 ama esịn udọn̄ ọnọ mme Jew ‘nditịm n̄kere usụn̄ mmọ.’ Jehovah ọkọdọhọ mmọ ẹfiak ẹkere se mmọ ẹkenamde ẹnyụn̄ ẹkere nte mmọ ndiketre ndiyak utom temple edi ebeiso n̄kpọ ke uwem, okotụkde mmọ.
12, 13. Didie ke Haggai 1:6 obụk se iketịbede inọ mme Jew, ndien nso ke ufan̄ikọ oro ọwọrọ?
12 Afo omokụt ke mme Jew ndiketre ndida utom temple nte ebeiso n̄kpọ ama otụk mmọ ọkpọkpọ. Kop nte ẹtịn̄de ekikere Abasi ke Haggai 1:6: “Mbufo ẹtetọ ediwak n̄kpọ ke isọn̄, ndien ẹkụt esisịt; ẹdia n̄kpọ, edi ikemke: ẹn̄wọn̄, edi iyụhọke; ẹsịne n̄kpọ ke idem, edi ikopke ufiop; anam-utom ke utịp onyụn̄ esịn utịp ke ekpat eke etịbede ndudu.”
13 Okposụkedi mme Jew ẹkedude ke isọn̄ emi Abasi ọkọnọde mmọ, enye ikon̄wụmke n̄kpọ nte mmọ ẹkeyomde. Jehovah ikọdiọn̄ke mmọ, kpa nte enye ekebemde iso ọtọt mmọ. (Deuteronomy 28:38-48) Sia Jehovah mîkebereke ye mmọ, mmọ ẹma ẹtọ in̄wan̄ edi idọkke ekese, inyeneke udia oro ekemde ndiyụhọ mmọ. Jehovah ndiketre ndidiọn̄ mmọ ama anam mmọ ikopke ufiop kpa ye oro mmọ ẹkesịnede ọfọn̄. Akakam etie nte mmọ ẹken̄wana okụk mmọ ẹdọn̄ ke ekpat oro enyenede ndudu, okụk ikenyeneke ufọn inọ mme andin̄wana. Nso ke ikọ emi ọwọrọ: “Ẹn̄wọn̄, edi iyụhọke”? Emi ikpọwọrọke ke ndiyụhọ mmịn edi uyarade edidiọn̄ Abasi koro Abasi akpan ediyụhọ mmịn. (1 Samuel 25:36; Mme N̄ke 23:29-35) Utu ke oro, emi edi nditịn̄ ke usụn̄ efen ke Abasi ikọdiọn̄ke mme Jew oro. Ntem, mmịn ekededi oro mmọ ẹkenyenede ikekemke—ikonyụn̄ iyụhọke mmọ.
14, 15. Nso ke nnyịn ikpep ito Haggai 1:6?
14 Idịghe nte ẹkpebọpde m̀mê nte ẹkpebanade ufọk ke nnyịn ikpep ito kpukpru emi. Anyan ini mbemiso ẹketan̄de mmọ ẹka ntan̄mfep, prọfet Amos ama ọsọn̄ọ asua ọnọ mme imọ owo ke Israel aban̄a “ufọk odụk-enịn” ye “bed odụk-enịn” mmọ. (Amos 3:15; 6:4) Ndiye ufọk ye ndiye n̄kpọ mbanaufọk oro ikebịghike. Mme asua oro ẹkekande mmọ ẹma ẹbụme mme n̄kpọ oro. Kpa ye oro, ediwak isua ke ukperedem, ke ẹma ẹkewọrọ ke ntan̄mfep isua 70, ediwak ke otu ikọt Abasi ikekpepke n̄kpọ ito oro. Ndi nnyịn iyekpep? Okpodot owo nnyịn kiet kiet obụp ete: ‘Ke nditịn̄ akpanikọ, n̄wụk ntịn̄enyịn adan̄a didie ke ufọk mi ye ke ndibana enye? Nso kaban̄a edifiak n̄ka n̄wed man mfori ubọkọkọ mi, okposụkedi ndinam emi ekemede ndida ediwak isua nnyụn̄ n̄wot mme akpan ikpehe uwem mi ke n̄kan̄ eke spirit?’—Luke 12:20, 21; 1 Timothy 6:17-19.
15 Se nnyịn ikotde ke Haggai 1:6 ekpenyene ndinam nnyịn ikere iban̄a ufọn edinyene edidiọn̄ Abasi ke uwem nnyịn. Mme Jew eset ikenyeneke edidiọn̄ Abasi, ndien emi ikọfọnke ye mmọ. Edieke nnyịn mînyeneke edidiọn̄ Jehovah, edide imenyene ekese inyene obụkidem m̀mê inyeneke, ke akpanikọ, idifọnke ye nnyịn ke n̄kan̄ eke spirit. (Matthew 25:34-40; 2 Corinth 9:8-12) Edi nnyịn idisan̄a didie ibọ edidiọn̄ oro?
Jehovah Ada Spirit Esie An̄wam
16-18. Nso ke Zechariah 4:6 ọkọwọrọ ke eset?
16 Ẹma ẹnọ prọfet Zechariah nsan̄a Haggai odudu spirit ndisọn̄ọ ntịn̄ n̄kpọ emi Jehovah akadade edemerede onyụn̄ ọdiọn̄ mbon nsịnifịk eyo oro. Ndien emi owụt nte enye edidiọn̄de fi n̄ko. Nnyịn ikot ite: “Itoho ke odudu, inyụn̄ itoho ke nsọn̄idem, edi oto spirit mi, Jehovah mme udịm ọdọhọ.” (Zechariah 4:6) Eyedi afo emesiwak ndikop ẹkotde ẹto ufan̄ikọ emi, edi nso ke enye ọkọwọrọ ọnọ mme Jew ke eyo Haggai ye Zechariah, ndien ke ntem nso ke enye ọwọrọ ọnọ fi?
17 Ti ete ke mme ikọ eke odudu spirit oro Haggai ye Zechariah ẹkewetde ẹma ẹnyene nti utịp ini oro. Se prọfet mbiba emi ẹketịn̄de ẹma ẹsọn̄ọ mme anam-akpanikọ Jew idem. Haggai ọkọtọn̄ọ nditịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ke ọyọhọ ọfiọn̄ itiokiet ke isua 520 M.E.N. Zechariah ọkọtọn̄ọ nditịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaita kpasụk ke isua oro. (Zechariah 1:1) Nte afo ekemede ndikụt ke Haggai 2:18, ẹkenen̄ede ẹtọn̄ọ ndisịn itiat idakisọn̄ ke ọyọhọ ọfiọn̄ usụkkiet. Ntre, ẹma ẹdemede mme Jew ndinam utom, ndien mmọ ẹma ẹkop uyo Jehovah ẹnyụn̄ ẹbuọt idem ke enye ayan̄wam mmimọ. Ikọ Zechariah 4:6 ẹwụt ke Abasi ama ebere ye mmọ.
18 Ke ini mme Jew ẹkefiakde ẹnyọn̄ obio emana mmọ ke isua 537 M.E.N., mmọ ikenyeneke udịmekọn̄. Kpa ye oro, Jehovah ama ekpeme onyụn̄ ada mmọ usụn̄ ọtọn̄ọde ke Babylon. Ndien spirit esie akada usụn̄ ke ini mmọ ẹketọn̄ọde ndibọp temple esisịt ini ke oro ebede. Ke ini mmọ ẹketọn̄ọde ndifiak nnam utom ke ofụri esịt, enye ama ada edisana spirit esie ọnọ mmọ ibetedem.
19. Ewe ọkpọsọn̄ odudu ke spirit Abasi akakan?
19 Ẹma ẹda n̄kukụt itiaita ẹsọn̄ọ ẹwụt Zechariah ke Jehovah oyodu ye ikọt esie emi ẹdisọn̄ọde ẹda ẹnam utom temple ke ofụri esịt tutu utom oro okụre. Ọyọhọ n̄kukụt inan̄, oro ẹwetde ke ibuot 3, owụt ke Satan ama enen̄ede ọbiọn̄ọ ukeme emi mme Jew ẹkesịnde ndikụre utom ubọp temple oro. (Zechariah 3:1) Satan ikpenemke esịt ke baba usụn̄ kiet ndikụt Joshua Akwa Oku anamde n̄kpọ ọnọ mme owo ke obufa temple. Okposụkedi Devil ekesịnde ifịk ọbiọn̄ọ mme Jew ndibọp temple, spirit Jehovah ama enen̄ede an̄wam ndimen mme n̄kpọ ubiọn̄ọ mfep nnyụn̄ nsọn̄ọ mme Jew idem ndika iso tutu ẹkụre utom temple oro.
20. Didie ke edisana spirit akan̄wam mme Jew ẹnam uduak Abasi?
20 Eketie nte n̄kpọ eke ikpọ owo ukara emi ẹkekpande utom oro ẹkenịmde ata ikpọ n̄kpọ ubiọn̄ọ oro owo mîkekemeke ndikan. Nte ededi, Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ke se itiede nte “akamba obot” mi ayakabade edi “unaisọn̄.” (Zechariah 4:7) Ndien emi ama etịbe! Edidem Darius I ama odụn̄ọde onyụn̄ okụt akpasarade uwetn̄kpọ emi Cyrus akadade ọnọ mme Jew unen ndifiak mbọp temple. Ntre Darius ama abiat ukpan oro efep onyụn̄ ọnọ odudu ete ẹsio okụk ukara ẹnọ mme Jew ẹda ẹnam utom oro. Nso akpa-owo-idem ukpụhọde ke emi ekedi ntem! Ndi edisana spirit Abasi ama an̄wam ke n̄kpọ emi? Nnyịn imekeme ndinịm ke ama an̄wam. Ẹma ẹbọp temple oro ẹkụre ke isua 515 M.E.N., kpa ọyọhọ isua ubọn̄ Darius I itiokiet.—Ezra 6:1, 15.
21. (a) Didie ke Abasi ‘ekenyen̄e kpukpru mme idụt’ ke eset, ndien didie ke “ndiye n̄kpọ kpukpru mme idụt” ẹkewọrọ ẹdi? (b) Didie ke emi osu mfịn?
21 Ke Haggai 2:5, prọfet oro ama eti mme Jew aban̄a ediomi oro Abasi okodiomide ye mmọ ke Obot Sinai ke ini “ofụri obot oro [ekenyekde] etieti.” (Exodus 19:18) Jehovah ama oyom ndifiak nnyen̄e n̄kpọ ke eyo Haggai ye Zechariah, nte ẹdade ebetọ ikọ ẹtịn̄ ke ufan̄ikọ 6 ye 7. Ndutịme oyodu ke Obio Ukara Persia, edi utom temple oro ayaka iso tutu esịm utịt. Ke akpatre, mbon oro mîdịghe mme Jew, oro edi, “ndiye n̄kpọ kpukpru mme idụt” (NW), ẹyediana ye mme Jew ẹnọ Abasi ubọn̄ ke itie utuakibuot oro. Akpan usụn̄ kiet oro Abasi adade ‘enyen̄e kpukpru mme idụt’ edi utom ukwọrọikọ oro mme Christian ẹnamde, ndien “ndiye n̄kpọ kpukpru mme idụt” ẹdidiana ye mme nsụhọ Christian oro ẹyetde aran ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi. Ke akpanikọ, mbon oro ẹyetde aran ye mme erọn̄ en̄wen ẹmediana kiet ẹda ubọn̄ ẹyọhọ ufọk Jehovah idahaemi. Mbon emi ẹtuakde ibuot ẹnọ Abasi ẹnyụn̄ ẹnamde akpanikọ mi ẹtie ke mbuọtidem ẹbet ini emi Jehovah ‘edinyen̄ede ikpaenyọn̄ ye isọn̄’ ke usụn̄ en̄wen. Enye edinam oro man oyụt ebekpo mme idụt akabade onyụn̄ osobo odudu mbọn̄ mme idụt.—Haggai 2:22.
22. Didie ke ‘ẹnyen̄e’ mme idụt, ndien emi ada esịm nso, n̄ko nso mîtịbeke kan̄a?
22 Ẹti nnyịn ndutịme oro odude ke nsio nsio n̄kpọ oro “ikpa-enyọn̄, ye isọn̄, ye inyan̄, ye obot” ẹdade ẹban̄a. Akpa kan̄a, ẹma ẹsio Satan kpa Devil ye mme demon esie ẹduọn̄ọ ke isọn̄. (Ediyarade 12:7-12) Adianade do, utom ukwọrọikọ emi mbon oro Abasi eyetde aran ẹdade iso emenyen̄e ikpehe isọn̄ eke editịm n̄kpọ emi. (Ediyarade 11:18) Kpa ye oro, “akwa otuowo” oro ẹdide ndiye n̄kpọ mme idụt ẹmediana ye Israel eke spirit ẹnam n̄kpọ Jehovah. (Ediyarade 7:9, 10) Akwa otuowo emi ẹdiana ye mme Christian oro ẹyetde aran ẹkwọrọ eti mbụk ẹte ke ibịghike Abasi eyenyen̄e mme idụt ke Armageddon. Emi ayanam utuakibuot akpanikọ ọfọn ama ke ofụri isọn̄.
Nte Afo Emeti?
• Ini ewe ke Haggai ye Zechariah ẹkedi prọfet, ndien n̄kpọ eketie didie ini oro?
• Didie ke afo ekeme ndinam etop Haggai ye Zechariah?
• Ntak emi Zechariah 4:6 esịnde udọn̄ ọnọ fi?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Mme ndise ke page 20]
N̄wed Haggai ye Zechariah ẹsọn̄ọ nnyịn idem ke Abasi ebere ye nnyịn
[Ndise ke page 23]
“Nte edi ini eke mbufo ẹkpedụn̄de ke ufọk mbufo eke ẹkọn̄de ke obukpọk, ndien ufọk emi abiara?”
[Ndise ke page 24]
Ikọt Jehovah ẹbuana ke ndiyom ‘ndiye n̄kpọ mme idụt’