Kpono Jehovah Ebe ke Ndinam N̄kpọ Uku Uku

“Utom [Jehovah] edi ubom ye ubọn̄.”—PS. 111:3.

1, 2. (a) Afo akpakabade “uku” didie? (b) Mme mbụme ewe ke ẹdineme ke ibuotikọ emi?

 KE INI ẹkedọhọde Madison emi edide isua duop etịn̄ se “uku uku” ọwọrọde, enye ama ọsọsọp ọdọhọ ete, “Ndisịne ọfọn̄ ọfọn.” Ekeme ndidi ekpri n̄kaiferi emi ifiọkke ke Bible ọdọhọ ke Abasi ‘esịne ubom [m̀mê, uku] ke idem.’ (Ps. 104:1) Amaedi owo, ndinam n̄kpọ uku uku ekeme ndusụk ini ndibuana edisịne ọfọn̄ ọfọn. Ke uwụtn̄kpọ, apostle Paul okoyom iban Christian “ẹbana idem ke ndisịne ọfọn̄ eke etịmde odot, ye nsụkidem ye eti ibuot, idịghe ke ido edidọk idet ye gold m̀mê pearl m̀mê ata ọsọn̄urua edisịnen̄kpọ.” (1 Tim. 2:9) Edi uku uku edu oro okponode “ubom [m̀mê, uku] ye ubọn̄” Jehovah akan oro.—Ps. 111:3.

² Ke Bible, ẹkeme n̄ko ndikabade ikọ Hebrew oro ọwọrọde “uku” nte “uyai,” “uten̄e,” “ubọn̄,” ye “ukpono.” N̄wed ukabadeikọ kiet ọdọhọ ke “uku” edi “edidot, edidi se ẹkponode, m̀mê se ẹmade.” Ndien anie odot ukpono ye ima akan Jehovah? Mmọdo, sia idide mme asan̄autom esie oro ẹyakde idem ẹnọ, nnyịn ikpenyene nditịn̄ ikọ nnyụn̄ nnam n̄kpọ uku uku. Edi ntak emi mme owo ẹkemede ndinam n̄kpọ uku uku? Didie ke ẹkụt uku ye ubọn̄ Jehovah? Didie ke uku Jehovah ekpebehe nnyịn? Nso ke ikeme ndikpep nto Jesus Christ ndiwụt edu emi? Ndien didie ke ikeme ndinam n̄kpọ uku uku nte Abasi?

Ntak Emi Nnyịn Ikemede Ndinam N̄kpọ Uku Uku

3, 4. (a) Nnyịn ikpanam n̄kpọ didie iban̄a uku oro ẹnọde nnyịn? (b) Psalm 8:5-9 etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ aban̄a anie? (Se ikọ idakisọn̄.) (c) Mmanie ke Jehovah ọkọnọ uku ke eset?

³ Sia ẹkebotde owo ke mbiet Abasi, kpukpru nnyịn imekeme ndinam n̄kpọ uku uku. Jehovah ama ọnọ akpa owo uku ke ndidọhọ enye ese aban̄a isọn̄. (Gen. 1:26. 27) Idem ke owo ama ọkọduọk mfọnmma esie, Jehovah ama afiak etịn̄ ke owo edisụk ananam utom oro ikọnọde enye ite ese aban̄a isọn̄. Ntem, Abasi osụk ‘ayayari’ mme owo uku. (Kot Psalm 8:5-9.) * Uku oro ẹnọde nnyịn oyom inam n̄kpọ uku uku—oro edi, nditoro ubọn̄ ubọn̄ enyịn̄ Jehovah ke uten̄e ye uku.

⁴ Jehovah enen̄ede ọnọ mbon oro ẹnamde edisana utom ẹnọ enye uku. Abasi ama ọnọ Abel uku ke ndinyịme uwa esie, onyụn̄ esịn eke Cain eyeneka esie. (Gen. 4:4, 5) Ẹma ẹteme Moses ẹte ada ‘ubak uten̄e’ m̀mê uku esie  odori Joshua ke idem, kpa owo emi ekenyenede ndida itie esie nte adausụn̄ nditọ Israel. (Num. 27:20) Bible etịn̄ ntem aban̄a Solomon eyen David: “Jehovah anam Solomon okpon eti-eti ke iso ofụri Israel, onyụn̄ ọnọ enye orụk ubọn̄ [m̀mê, uku] itie edidem eke akananam mîdoroke baba edidem Israel kiet eke ekebemde enye iso.” (1 Chron. 29:25) Abasi ọyọnọ mme Christian oro ẹyetde aran, emi ẹnamde ẹset, oro ẹkesọn̄ọde ẹda ẹtan̄a “ubom ubọn̄ [esie]” san̄asan̄a uku. (Ps. 145:11-13) Ke nditoro Jehovah ntem, akwa udịm “mme erọn̄ en̄wen” Jesus emi ẹkade-ka iso ẹwak ẹnyene n̄ko uku uku utom oro ẹdiọn̄de.—John 10:16.

Ẹkụt Uku ye Ubọn̄ Jehovah

5. Uku Jehovah okpon adan̄a didie?

⁵ Ke ikwọ oro owụtde nte Abasi okponde ye nte mme owo ẹkpride, David andiwet Psalm ọkọkwọ ete: “O Jehovah, Ọbọn̄ nnyịn, enyịn̄ fo okpon didie ke ofụri ererimbot! emi odoride ubọn̄ fo ke enyọn̄ mme heaven.” (Ps. 8:1) Toto ke ini emi owo mîkobotke kan̄a “enyọn̄ ye isọn̄” tutu ebe ini emi ẹma ẹkesu akwa uduak Abasi ndinam isọn̄ akabade Paradise ẹnyụn̄ ẹnam ubonowo akabade mfọnmma—oro edi, ke nsinsi nsinsi—Jehovah Abasi edi Owo emi enyenede uten̄e ye uku akan ke ofụri ekondo.—Gen. 1:1; 1 Cor. 15:24-28; Edi. 21:1-5.

6. Ntak emi andiwet psalm ọdọhọde ke Jehovah esesịne uku?

⁶ Anaedi okotụk andiwet psalm emi akabakde Abasi didie ntem ke ini enye okokụtde enyene-uten̄e ndobo ndobo ikpaenyọn̄ emi ọyọhọde ye ntantaọfiọn̄, emi ẹnyenede uyama uyama “n̄kpọuto” ke okoneyo! Sia idem akakpade andiwet psalm nte Abasi ‘anyanarede ikpaenyọn̄ nte ọfọn̄ tent,’ enye ọkọdọhọ ke Jehovah esesịne ubọn̄ m̀mê uku ke idem ke ntak akwa usọ ubotn̄kpọ esie. (Kot Psalm 104:1, 2.) Ẹkụt uku ye ubọn̄ Ata Ọkpọsọn̄ Andibot emi enyịn mîkwe ke mme edibotn̄kpọ esie.

7, 8. Nso n̄kpọ emi owụtde ubom ye ubọn̄ Jehovah ke ikụt ke ikpaenyọn̄?

⁷ Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a Ntọn̄ntọn̄ Otu Ntantaọfiọn̄. Ke akpakịp ntantaọfiọn̄, ekondo, ye ndutịm ekondo emi, isọn̄ nnyịn etie nte n̄kpasịp ntan kiet ke ata akamba esụk. Sese, otu ntantaọfiọn̄ kiet emi ikpọn̄ esịne se ibede ntantaọfiọn̄ biliọn 100! Edieke afo abatde ntantaọfiọn̄ kiet ke sekọn kiet utuakke uda ke ofụri usen kiet emi edide hour 24, edida fi se ibede isua 3,000 ndibat biliọn 100.

⁸ Edieke Ntọn̄ntọn̄ Otu Ntantaọfiọn̄ kpọt esịnede ntantaọfiọn̄ biliọn 100, nso kaban̄a ofụri ekondo? Mme ekpepn̄kpọ mban̄a ikpaenyọn̄ ẹdọhọ ke etie nte Ntọn̄ntọn̄ Otu Ntantaọfiọn̄ edi kiet ke otu ndutịm ntantaọfiọn̄ emi ẹwakde n̄kpọ nte biliọn 50 esịm biliọn 125. Ntantaọfiọn̄ ifan̄ ẹdu ke ofụri ekondo? Ke akpanikọ, ayan̄a owo ifiọk! Edi Jehovah “abat ibat ntantaọfiọn̄; onyụn̄ osio mmọ kpukpru enyịn̄.” (Ps. 147:4) Ke ama okokụt nte Jehovah esịnede idemesie utọ ubom ye ubọn̄ emi, ndi inen̄ekede idọn̄ fi nditoro akwa enyịn̄ esie?

9, 10. Didie ke Andibot ndinọ nnyịn uyo owụt nte ọniọn̄ esie okponde?

⁹ Ẹyak ikpọn̄ enyene-uten̄e ikpaenyọn̄ idahaemi idise usụhọde n̄kpọ nte uyo m̀mê udia. Jehovah edi “[Andinam] enyọn̄, ye isọn̄,” onyụn̄ edi n̄ko “[Andinọ] mbon ọ-biọn̄ udia.” (Ps. 146:6, 7) Imokụt “ubom [m̀mê uku] ye ubọn̄” Abasi ke ikpọ utom esie, emi esịnede ikọn̄ ye eto emi nnyịn isidade udia ito. (Kot Psalm 111:1-5.) Jesus ekekpep mme mbet esie ete ẹbọn̄ akam ẹte: “Nọ nnyịn udia [m̀mê uyo] eke ekemde nnyịn ke usen mfịn.” (Matt. 6:11) Uyo ekedi akpan udia ediwak owo ke eset, esịnede nditọ Israel. Okposụkedi emi ẹdade uyo nte mmemmem udia, edi n̄kpọ emi anamde n̄kpatan̄a n̄kpọ ifan̄ ẹkabarede edinem uyo idịghe mmemmem n̄kpọ.

¹⁰ Ke eyo emi ẹkewetde Bible, nditọ Israel ẹkesida ndomuyo wheat m̀mê eke barley ye  mmọn̄ ẹnam uyo. Ẹma ẹsisịn leaven, m̀mê yeast, ndusụk ini ke ini ẹnamde uyo. N̄kpri n̄kpọ emi ẹsidiana kiet ẹforo ediwak n̄kpatan̄a n̄kpọ emi ẹnen̄erede ẹdiana kiet ye eken. Owo inen̄ekede ifiọk ebuana oro mme n̄kpatan̄a n̄kpọ emi ẹnyenede ye kiet eken. Akan oro, nte uyo esitahade owo ke idịbi edi n̄kpọ en̄wen oro akpade owo idem. Imosụk ise andiwet psalm ọkọkwọde ete: “O Jehovah, n̄kpọ emi afo anamde ẹwak didie! Afo amanam mmọ kpukpru ke ifiọk”! (Ps. 104:24) Ndi ọdọn̄ fi nditoro Jehovah ntre?

Didie ke Uku ye Ubọn̄ Abasi Ẹbehe Fi?

11, 12. Nditie n̄kere mme edibotn̄kpọ Abasi ekeme ndinam nnyịn inam nso?

¹¹ Idịghe nnyịn idedi mme ekpepn̄kpọ mban̄a ikpaenyọn̄ mbemiso nnyịn ikụt utịbe utịbe ikpaenyọn̄ ke okoneyo m̀mê ndidi mme ekpepn̄kpọ mban̄a mmọn̄ibọk mbemiso ita uyo. Nte ededi, man ikụt ubom Andibot, oyom ida ini itie ikere mme utom emi enye anamde. Nso ke utọ editie n̄kere oro ekeme ndinam nnọ nnyịn? Edi ukem ye se nditie n̄kere mme utom Jehovah eken ekemede ndinam nnọ nnyịn.

¹² David ọkọkwọ ntem aban̄a ikpọ n̄kpọ oro Jehovah akanamde ọnọ ikọt Esie: “Nyetie n̄kere uyai ubọn̄ ubom fo, ye ikọ mme utịbe n̄kpọ fo.” (Ps. 145:5) Nnyịn iwụt ke imekere iban̄a mme utom emi ebe ke ndikpep Bible nnyụn̄ nda ini ntie n̄kere se nnyịn ikotde. Nso ke editie n̄kere emi anam? Emi anam inen̄ede ikụt nte ubom ye ubọn̄ Abasi ẹkponide. Ke akpanikọ, emi ayanam itiene David ikpono Jehovah inyụn̄ idọhọ ite: “Ama edi ubom fo, nyobụk enye.” (Ps. 145:6) Nditie n̄kere mme utịbe utịbe utom Abasi ekpenyene ndinam itie ebuana nnyịn ye Jehovah etetịm ọsọn̄ onyụn̄ anam nnyịn inen̄ede ibiere ndida ifiopesịt nsian mbon en̄wen mban̄a enye. Ndi afo ke atan̄a eti mbụk ifịk ifịk onyụn̄ an̄wam mme owo ẹkụt uku, ubọn̄, ye ubom Jehovah Abasi?

Jesus Owụt Uku Abasi ke Mfọnmma Usụn̄

13. (a) Daniel 7:13, 14 ọdọhọ ke Jehovah ọkọnọ Eyen esie nso? (b) Jesus emi edide Edidem anam n̄kpọ didie ye mbon oro ẹdude ke idak esie?

¹³ Jesus Christ Eyen Abasi ama atan̄a eti mbụk ifịk ifịk onyụn̄ okpono Ete esie eke heaven emi enyenede uku ye uten̄e. Jehovah ama ọnọ ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie san̄asan̄a uku ebe ke ndinọ enye ‘ubọn̄ ye itie-edidem.’ (Kot Daniel 7:13, 14.) Kpa ye oro, Jesus iserike iseri m̀mê ndida nsannsan. Akam edi isio ye oro—enye edi Andikara emi atuade owo mbọm, emi ọfiọkde ke mme andidu ke idak imọ ẹnyene mmeme, onyụn̄ ọnọ mmọ uku. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ kiet emi aban̄ade  nte Jesus emi edide Edidem emi ẹmekde ekesinamde n̄kpọ ye mme owo oro enye okosobode, akpan akpan mbon oro mme owo ẹkesọnde mîkonyụn̄ imaha.

14. Ẹkese mbon akpamfia didie ke Israel eset?

¹⁴ Mbon oro ẹkedọn̄ọde akpamfia ke eset ẹma ẹsikop mfụhọ edikpa nsịtnsịt. Udọn̄ọ emi ama esidia owo idem sụn̄sụn̄. Ẹkeda ke edikọk owo akpamfia ọkọsọn̄ ukem nte edinam owo eset ke n̄kpa. (2 Ndi. 5:7, 14) Ẹkenịm mbon akpamfia ke edidehe, owo isan̄ake ikpere mmọ, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ikpọn̄ ke edem nna. Ke ini mmọ ẹsan̄ade ẹkpere owo, mmọ ẹkenyene ndifiori ẹte: “Edidehe, edidehe”! (Lev. 13:43-46) Owo akpamfia eketie nte akpakpa. N̄wed Ido Ukpono Mme Jew ọdọhọ ke owo akpamfia ikenyeneke ndisan̄a n̄kpere owo ekededi mbe n̄kpọ nte mita kiet ye ubak (ikpat itiokiet). Ẹma ẹtọt ẹte ke ini adaiso ido ukpono kiet akadade nsannsan okụt owo akpamfia, ke enye ama otomo itiat man ebịn enye ọdọdiọn̄ aka usụn̄ oyom.

15. Jesus akanam n̄kpọ didie ye owo akpamfia kiet?

¹⁵ Edi enen̄ede enem ndifiọk nte Jesus akanamde n̄kpọ ye owo akpamfia emi ekedide edikpe enye ubọk ete anam imọ isana. (Kot Mark 1:40-42.) Utu ke ndibịn owo akpamfia oro, Jesus akanam n̄kpọ ye owo oro ẹsibịnde-bịn mi ye esịtmbọm onyụn̄ ọnọ enye uku. Jesus ekese owo emi nte owo emi enyenede mbọm, emi okoyomde un̄wam. Emi ama otụk Jesus esịt, enye onyụn̄ ọsọsọp atua eren emi mbọm. Enye ama asan̄a ekpere, otụk owo akpamfia oro, onyụn̄ anam enye asana.

16. Nso ke afo ekpep oto nte Jesus esinamde n̄kpọ ye mbon en̄wen?

¹⁶ Sia idide mme anditiene Jesus, didie ke ikeme ndikpebe usụn̄ emi enye akanamde n̄kpọ uku uku nte Ete esie? Usụn̄ kiet edi ndifiọk nte ke kpukpru owo—inamke n̄kpọ m̀mê nso idi idaha, udọn̄ọ, m̀mê isua emana mmọ—ẹdot ukpono ye uku. (1 Pet. 2:17) Enen̄ede oyom mbon oro ẹkamade itie, utọ nte mme ebe, ete ye eka, ye mbiowo, ẹnọ mbon oro mmọ ẹsede enyịn uku ẹnyụn̄ ẹn̄wam mmọ ẹka iso ẹda idemmọ nte n̄kpọ. Kop se Bible etịn̄de mi ndiwụt ke oyom kpukpru Christian ẹnam emi: “Ẹda ima nditọete ẹnyene esịt ima ẹnọ kiet eken. Ẹda iso ke ndinọ kiet eken ukpono.”—Rome 12:10.

Ndinam N̄kpọ Uku Uku ke Ini Ituakde Ibuot Inọ Abasi

17. Nso ke ikeme ndikpep ke N̄wed Abasi kaban̄a nte ikemede ndinam n̄kpọ uku uku ke ini ituakde ibuot inọ Jehovah?

¹⁷ Oyom inen̄ede inam n̄kpọ uku uku ke ini ituakde ibuot inọ Jehovah. Ecclesiastes 5:1 ọdọhọ ete: “Kpeme ukot fo ke adan̄aemi afo akade ke ufọk Abasi.” Ẹma ẹwụk Moses ye Joshua ẹte ẹsion̄o ikpaukot mmọ ke ini ẹkedude ke edisana ebiet. (Ex. 3:5; Josh. 5:15) Mmọ ẹkenyene ndinam emi ndiwụt ukpono ye uten̄e. Mme oku Israel ẹkenyene ndisịne ọfọn̄ukot linen “man ẹfụk iferi  obụkidem mmọ.” (Ex. 28:42, 43) Emi ama anam mmọ ẹdịp idem nte odotde ke ini ẹnamde utom ke itieuwa. Kpukpru owo ke ubon oku ẹkenyene ndinam n̄kpọ uku uku nte Abasi oyomde.

18. Didie ke isinam n̄kpọ uku uku ke utuakibuot Jehovah?

¹⁸ Do, ndinam n̄kpọ uku uku ke utuakibuot abuana ukpono ye uten̄e. Man mme owo ẹkpono ẹnyụn̄ ẹten̄e nnyịn, ana ikpono owo. Uku oro inọde mme owo ikpedịghe n̄kpọ enyịn owo m̀mê enyọn̄ enyọn̄. Ikpedịghe n̄kpọ emi ẹkụtde ke enyịn kpọt edi ekpenyene n̄ko ndito se Abasi okụtde—oro edi, esịt nnyịn. (1 Sam. 16:7; N̄ke 21:2) Uku ekpenyene ndidi ubak uwem nnyịn onyụn̄ akara nte inamde n̄kpọ, edu uwem nnyịn, ye itie ebuana nnyịn ye mbon en̄wen, idem nte nnyịn isede inyụn̄ idade idem nnyịn. Ke nditịm ntịn̄, ẹkpenyene ndikụt uku kpukpru ini ke se itịn̄de inyụn̄ inamde. Amaedi se iban̄ade edu uwem, ido, ye usịnen̄kpọ ye ukamaidem nnyịn, oyom inam item apostle Paul emi: “Nnyịn inịmke baba n̄kpọ iduọ kiet, mbak ẹdikụt ndudue ẹnọ utom nnyịn; edi ke kpukpru usụn̄ nnyịn itoro idem nnyịn nte mme asan̄autom Abasi.” (2 Cor. 6:3, 4) Nnyịn “[inam] ukpepn̄kpọ Abasi, Andinyan̄a nnyịn, enyene uku ke kpukpru n̄kpọ.”—Titus 2:10.

Ka Iso Nam N̄kpọ Uku Uku nte Abasi

19, 20. (a) Nso idi ata eti usụn̄ ndinọ mbon en̄wen uku? (b) Nso ikpedi ubiere nnyịn kaban̄a uku?

¹⁹ Mme Christian oro ẹyetde aran, emi ẹdide “isụn̄utom emi [ẹdade] ke ibuot Christ,” ẹnam n̄kpo uku uku. (2 Cor. 5:20) “Mme erọn̄ en̄wen,” emi ẹsọn̄ọde ẹda ẹnọ mmọ ibetedem, ẹdi uku uku mme udiana isụn̄utom Obio Ubọn̄ Messiah. Isụn̄utom m̀mê udiana isụn̄utom esitịn̄ ikọ uko uko ye uku uku ke ibuot ukara idụt esie. Ke ntem, nnyịn ikpenyene nditịn̄ ikọ uku uku ye uko uko nda nnọ ukara Abasi, kpa Obio Ubọn̄. (Eph. 6:19, 20) Ndien ke ini ikwọrọde etop “eti n̄kpọ” inọ mbon en̄wen, ndi idịghe uku ke nnyịn inọ mmọ oro?—Isa. 52:7.

²⁰ Nnyịn ikpenyene ndibiere ndinọ Abasi ubọn̄ ebe ke ndinam n̄kpọ nte ekemde ye uku esie. (1 Pet. 2:12) Ẹyak nnyịn inen̄ede inyene ukpono inọ enye, utuakibuot esie, ye nditọete nnyịn. Ndien Jehovah, emi esịnede ubom ye ubọn̄ ke idem, akpakam adat esịt aban̄a nte nnyịn ituakde ibuot inọ enye uku uku!

[Ikọ Idakisọn̄]

Afo Ọkpọbọrọ Didie?

• Ndifiọk nte uku Jehovah okponde ekpebehe nnyịn didie?

• Nso ke ikeme ndikpep nto nte Jesus akanamde n̄kpọ aban̄a eben̄e owo akpamfia kiet?

• Didie ke ikeme ndikpono Jehovah uku uku?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 12]

Didie ke Jehovah ọkọnọ Abel uku?

[Ndise ke page 14]

Uyo owụt nte utom Jehovah ẹkponide

[Ndise ke page 15]

Nso ke afo ekekpep oto nte Jesus ọkọnọde owo akpamfia kiet uku?

[Ndise ke page 16]

Uku uku utuakibuot abuana ndikpono Jehovah