Kûse Mbukpo N̄kpọ!
Kûse Mbukpo N̄kpọ!
“Kabade mi enyịn fep n̄kûkụt nsunsu [m̀mê “obukpo,” “NW”] n̄kpọ; da usụn̄ fo nịm mi uwem.”—PS. 119:37.
1. Enyịn edi akpan n̄kpọ adan̄a didie?
ENYỊN nnyịn edi ata ọsọn̄urua n̄kpọ! Enye ke isida ikụt usụn̄—ikụt nte n̄kpọ etiede ke n̄kann̄kụk nnyịn. Ida ikụt ndima ufan nnyịn ye mme n̄kpọ oro ẹkemede ndinọ nnyịn unan. Enye esinam ifiọk ke n̄kpọ eye; enye ke isida ikụt mme utịbe utịbe n̄kpọ-obot, mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke Abasi do, ye nte mmọ ẹnọde Abasi ubọn̄. (Ps. 8:3, 4; 19:1, 2; 104:24; Rome 1:20) Ndien sia edide enye esinam owo etịm ekere n̄kpọ, imekeme ndidọhọ ke enyịn esinen̄ede anam ifiọk Jehovah inyụn̄ ibuọt idem ye enye.—Josh. 1:8; Ps. 1:2, 3.
2. Ntak emi anade inen̄ede ikpeme se isede, ndien nso ke ikeme ndikpep nto akam andiwet Psalm?
2 Edi se isede ekeme ndisịn nnyịn ke fehesan̄. N̄kpọ esito enyịn odụk owo esịt, ntre, se isede ekeme ndinam iyom ndinam n̄kpọ mîdịghe, anam n̄kpọ enen̄ede ọdọn̄ nnyịn. Ndien sia idude ke idiọk ererimbot emi Satan kpa Devil akarade, mme ndise ye mme n̄kpọ eken emi ẹkemede ndibiat nnyịn—idem ọkpọkọm itotop enyịn ise—ẹyọyọhọ kpukpru ebiet. (1 John 5:19) Ntak edi oro andiwet Psalm ekekpede Abasi ubọk ete: “Kabade mi enyịn fep n̄kûkụt nsunsu [m̀mê “obukpo,” NW] n̄kpọ; da usụn̄ fo nịm mi uwem.”—Ps. 119:37.
Enyịn Ekeme Ndinam Idue Abasi
3-5. Ewe mbụk Bible iwụt ke ifọnke ndiyak enyịn anam idue Abasi?
3 Ti se iketịbede inọ akpa eka nnyịn, Eve. Satan ọkọdọhọ enye ke ‘enyịn esie ayatara’ edieke enye adiade mfri “eto ifiọk, eti ye idiọk.” Ekeme ndidi esịt ama enen̄ede enem Eve ndikop ke enyịn imọ “ayatara.” Ke ini enye “[okokụtde] nte eto oro ọfọnde ke udia, nte onyụn̄ eyede ke enyịn, nte eto onyụn̄ enemde ndise,” itọn̄ ama adaha enye. Ndikọdiọk itọn̄ nse eto oro mfiak nse ama anam Eve edue Abasi. Adam ebe esie ama etiene enye ọsọn̄ ibuot, anamde ofụri afanikọn̄ emi esịm nnyịn.—Gen. 2:17; 3:2-6; Rome 5:12; Jas. 1:14, 15.
4 N̄ko ke eyo Noah, se ndusụk mme angel ẹkekụtde ama anam mmọ ẹdue Abasi. Genesis 6:2 ọdọhọ ke “nditọ-iren Abasi [emi ẹma] ẹkụt nditọ-iban owo nte ẹyede, ndien mmọ ẹda iban kpukpru eke mmọ ẹmekde ẹdọ.” Ndikowụk enyịn nse iban oro ke enyịn use ama anam ọdọn̄ mme ọsọn̄ibuot angel oro ndidi ndidan̄ ye iban oro, kpa ye oro Abasi mîkobotke mmọ ndinam utọ n̄kpọ oro. Ntre, nditọ mmọ ẹkedi ata nditọ afai. Idiọkn̄kpọ ama okpon tutu Abasi osobo ofụri ubonowo, ke mîbọhọke Noah ye ubon esie kpọt.—Gen. 6:4-7, 11, 12.
5 Ke ediwak isua ama ekebe, enyịn ama anam eyen Israel oro ekekerede Achan eyịp ndusụk n̄kpọ mbụme oro ẹketan̄de ke ini ẹkesobode Jericho. Abasi ọkọdọhọ ẹsobo kpukpru n̄kpọ ke mîbọhọke n̄kpọ ifan̄ kpọt oro akanade ẹmen ẹkenịm ke ebiet unịm-n̄kpọ Jehovah. Ẹma ẹdụri nditọ Israel utọn̄ ẹte “ẹkpeme n̄kpọ nsobo, mbak ẹditre ndisọbọ, ẹnyụn̄ ẹda n̄kpọ nsobo.” Achan ama otụt utọn̄ ada n̄kpọ nsobo, ndien emi ama anam nditọ Ai ẹkan nditọ Israel ẹnyụn̄ ẹwot ndusụk mmọ. Achan ikonyụn̄ idọhọke ke ima iyịp n̄kpọ, ibọhọke ke ẹma ẹkeyarade enye ke enye ekedi edidọhọ ete: “Ke adan̄aemi n̄kụtde” mme n̄kpọ oro, “nsịn mmọ esịt mi ke esịt, nnyụn̄ nda mmọ.” Se enyịn Achan okokụtde onyụn̄ amade ama anam ẹsobo enye ye “kpukpru se enye [ekenyenede].” (Josh. 6:18, 19; 7:1-26) Se Abasi akakpande ke Achan okosio esịt esie esịn.
Oyom Inọ Idem Ntụnọ
6, 7. Ewe “n̄kukan” Satan ke enye esiwak ndida mbian̄a owo, ndien didie ke mme asuanetop n̄kpọurua ẹtiene ẹda n̄kukan emi ẹtap owo?
6 Se ikanamde Eve, mme angel, ye Achan, ẹdue Abasi ke ananam mme owo ẹdue Abasi mfịn n̄ko. Ke otu kpukpru “n̄kukan” Satan, enye oro enye adade omụm mme owo akan edi “mbumek enyịn.” (2 Cor. 2:11; 1 John 2:16) Mme asuanetop n̄kpọurua mfịn ẹfiọk ke enyịn enen̄ede enyene odudu. Ata ekpepn̄kpọ mban̄a unyamurua ke Europe ọdọhọ ete: “Idụhe se ibian̄ade owo nte enyịn. Enye esinam owo efre se akpanamde, onyụn̄ anam owo etre ndinam se enye akpanamde.”
7 Ntak edi oro mme asuanetop n̄kpọurua ẹsibiatde ini ẹtie ẹnam ata ediwak ndise oro edide ima ikokụt, adaha nnyịn itọn̄ tutu nnyịn mîdepke n̄kpọ oro, idem isụhọke nnyịn. Anam ndụn̄ọde kiet ke United States, emi ekpepde n̄kpọ aban̄a se etop n̄kpọurua esinamde mme owo ọdọhọ ke “ata akpan ntak emi esinamde ẹsuan etop n̄kpọurua esidi man itọn̄ adaha owo anam enye ekedep n̄kpọ oro.” Mmọ ẹsiwak n̄ko ndisio ndise emi ẹdemerede udọn̄ idan̄. Mmọdo, enen̄ede ọfọn ikpeme se isede, se ikerede, ye se iyakde odụk nnyịn esịt.
8. Didie ke Bible owụt ke oyom ikpeme se isede?
8 Mbumek enyịn ye mbumek obụkidem ẹkeme ndibiat ata mme Christian n̄ko. Ntak edi oro Bible ọdọhọde ikpeme se isede ye se idọn̄de nnyịn itọn̄. (1 Cor. 9:25, 27; kot 1 John 2:15-17.) Job emi ekedide asan̄autom Abasi ama ọfiọk ke enyịn ye udọn̄ ẹsan̄a kiet. Enye ọkọdọhọ ete: “Mmodiomi ediomi ye enyịn mi; nnam didie, ndien, ntịn̄ . . . eyen-an̄wan [enyịn] ke idem?” (Job 31:1) Idịghe ndinam oburobụt ido ye n̄wan kpọt ke Job ekebiere ke imọ idinamke, edi ama ebiere ke imọ idikereke-kere utọ n̄kpọ oro n̄ko. Jesus ekesịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete ikûkere oburobụt n̄kpọ ke ini enye ọkọdọhọde ke “owo ekededi eke owụkde enyịn ese n̄wan tutu udọn̄ idan̄ edemede enye, enye esesịn efịbe ama ke esịt esie ye enye.”—Matt. 5:28.
Mbukpo N̄kpọ Oro Nnyịn Mîkpesehe
9. (a) Ntak emi oyomde inen̄ede ikpeme idem ke ini inamde n̄kpọ ke Intanet? (b) Nso ke nditop enyịn̄ nse ndise idan̄ ekeme ndinam?
9 Ke ererimbot mfịn, mme owo ẹnen̄ede ẹma ndise ndise idan̄, akpan akpan ke Intanet. Idịghe nnyịn isiyom mme ebiet emi ndise idan̄ ẹdude ke Intanet, edi mmọ ẹkam ẹsiyom nnyịn. Didie? Ndise emi ẹnamde man ẹda ẹtap owo ekeme ndiwọrọ ke kọmputa fo ke ini mûkodorike enyịn. Mîdịghe emekeme ndidọhọ ikụbọde leta fo ikot ke Intanet, etise, ndise idan̄, emi edide isimemke utom nditre ndise, ọbiọn̄ọde. Idem editotop enyịn nse mbemiso ẹsiode enye ẹfep esinam ndise oro odụk owo ekikere. Ndise ndise idan̄ idem ke sekọn ifan̄ kpọt ekeme ndibiat owo. Enye ekeme ndinam esịt obiom owo inyụn̄ iyakke owo ọsọp efre ndiọi ndise oro. Ndiọkn̄kan edi nte ke owo emi esikoide-koi ese ndise idan̄ owụt ke imọ isụk inyenyene ndiọi udọn̄.—Kot Ephesus 5:3, 4, 12; Col. 3:5, 6.
10. Ntak emi nditọwọn̄ ẹsimade ndise ndise idan̄, ndien nso iditịbe edieke mmọ ẹsede utọ ndise oro?
10 Udọn̄ edifiọk kpukpru n̄kpọ ekeme ndinam nditọwọn̄ ẹtọn̄ọ ndise ndise idan̄. Edieke mmọ ẹsede utọ ndise oro, emi eyenen̄ede otụk nte mmọ ẹdade idan̄. Ẹdọhọ ke emi ekeme ndinam mmọ ẹda idan̄ nte n̄kpọ emi owo ekededi enyenede unen ndinam, “iyakke mmọ ẹkeme ndinyene nti ufan, iyakke ẹkpono iban, edidi mîsehe ndise idan̄ usen kiet, ikemeke nditie, ndien emi isiyakke mmọ ẹtịn̄ enyịn ẹkpep n̄wed, esinyụn̄ anam mmọ ẹda mme ufan ye mbonubon mmọ didie didie.” Ndien ndiọkn̄kan edi se iditịbede ke mmọ ẹma ẹdọ ndọ.
11. Nọ uwụtn̄kpọ emi anamde ẹfiọk nte ẹdise ndise idan̄ ọdiọkde eketre?
11 Eyenete kiet ama ewet se iketịbede mbemiso enye ekekpepde akpanikọ, ete: “Ke kpukpru ndiọi n̄kpọ oro n̄kesinamde, enye emi ọkọsọn̄de mi akan nditre ekedi ndise idan̄. Idem idahaemi, ndusụk ini mmesiti mme ndise oro ke ini n̄kopde idiọk utebe, ke ini ẹbrede ndusụk ikwọ, ke ini n̄kụtde ndusụk n̄kpọ, m̀mê ke ini mfụmmfụm ekikere odụkde mi esịt. Se n̄n̄wanade kpukpru usen ndikan edi oro.” N̄ko, ke ini eyenete kiet ekedide eyenọwọn̄, enye ama emen n̄wed ndise idan̄ oro ete esie emi mîkedịghe Ntiense ekenyenede ese, ke ete ye eka esie ẹma ẹkewọrọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Ndise oro ama abiat mi ekikere. Kpa ye oro edide isua 25 ẹbe idahaemi, nsụk nteti ndusụk mmọ. Mmenen̄ede ndomo ndisio mmọ mfep ke esịt mi, edi n̄kemeke. Okposụkedi emi mmensitiehe-tie n̄kere mmọ, esịt osụk obobiom mi.” Edieke mûyomke utọ n̄kpọ emi ọwọrọ fi, mbọk, kûdedei use utọ obukpo n̄kpọ oro! Nso ke owo akpanam mbak enye edise obukpo n̄kpọ? Oyom enye esịn ukeme omụm “kpukpru ekikere nte mbuotekọn̄ [anam] ẹsụk ibuot ẹnọ Christ.”—2 Cor. 10:5.
12, 13. Ewe mbukpo n̄kpọ ke mme Christian mîkpesehe, ndien ntak-a?
12 Oburobụt m̀mê obukpo n̄kpọ en̄wen oro anade ifep edi unọ idem inemesịt oro ẹsịnde udọn̄ ẹnọ uma-inyene mîdịghe enyenede n̄kpọ ndinam ye mme ndedịbe odudu, afai, uduọkiyịp, ye uwotowo. (Kot Psalm 101:3.) Jehovah ọnọ mme ete ye eka odudu ndimek se ẹsede ke ufọk mmọ. Imọfiọk ke idụhe ata Christian ndomokiet emi edimade ndidụk ndụk ye mbon ndedịbe odudu. Ntre, inaha mme ete ye eka ẹyak ẹbre vidio oro ẹsiode ndedịbe odudu, m̀mê ndiyak ẹse utọ n̄kpọ oro ke TV, m̀mê ke n̄wed idọkọ, ye ke mme n̄wed nditọwọn̄.—N̄ke 22:5.
13 Ikpanaha nnyịn, n̄kpri ye ikpọ, ima mme mbre vidio oro ẹbrede afai ẹnyụn̄ ẹwotde owo. (Kot Psalm 11:5.) Inaha isikere n̄kpọ ekededi oro Jehovah asuade. Ti ke Satan oyom ndibiat ekikere nnyịn. (2 Cor. 11:3) Idem edise mme edinam oro mîdiọkke kpukpru ini ekeme ndinam nnyịn inyeneke aba ini inọ utuakibuot ubon, inyụn̄ inyeneke ini ikot Bible ke usen ke usen, owo itịn̄ke-tịn̄ iban̄a ndinyene ini ntịm idem nnọ mbono esop.—Phil. 1:9, 10.
Kpebe Jesus
14, 15. Nso ke ikeme nditịn̄ mban̄a ọyọhọ idomo ita emi Satan okodomode Jesus, ndien Jesus akasan̄a didie akan enye?
14 Edi idụhe nte enyịn nnyịn mîdiduehe ikụt obukpo n̄kpọ ke idiọk ererimbot emi. Akam edi Jesus ama okụt. Ke ini Satan okoyomde Jesus etre ndinam uduak Abasi, enye “ama ada [Jesus] aka ke ata edikon̄ obot, onyụn̄ owụt enye kpukpru mme obio ubọn̄ ererimbot ye ubọn̄ mmọ.” (Matt. 4:8) Ntak emi Satan okowụtde Jesus mme n̄kpọ emi? Enye ekekere ke Jesus ama okokụt kpukpru n̄kpọ emi, ke itọn̄ iditreke ndidaha enye. Ke akpanikọ, ndikokụt kpukpru ubọn̄ ererimbot emi edi se ikpakanamde itọn̄ inyene adaha Jesus. Edi nso ke Jesus akanam?
15 Ete mbon ikọdọn̄ke enyịn ke mme n̄kpọ emi m̀mê ndiyak idiọk ekikere odụk enye esịt. Enye ikọdọhọke itetie ikere kan̄a mbemiso isịnde. Utu ke oro, Jesus ama ọsọsọp aduari Satan ete: “Daha mi, Satan!” (Matt. 4:10) Jesus ekenen̄ede ekere se enye edide ye Jehovah, ndien ibọrọ esie ama owụt ke enye eben̄e idem ndinam se ikadade enye idi isọn̄—oro edi, uduak Abasi. (Heb. 10:7) Ntre, Satan emi akadade n̄kari edi nditap Jesus ama akabade adia ndọk.
16. Nso ke ikeme ndikpep nto nte Jesus akasan̄ade akan idomo Satan?
16 Nso ke ikeme ndikpep nto se iketịbede inọ Jesus? Akpa, ke idụhe owo emi Satan mîdomoke idomo. (Matt. 24:24) Ọyọhọ iba, se iwụkde enyịn ise ekeme ndinam inam eti m̀mê idiọk. Ọyọhọ ita, Satan ke adada “mbumek enyịn” odomo ndinam nnyịn idue Abasi. (1 Pet. 5:8) Ọyọhọ inan̄ edi nte ke nnyịn n̄ko imekeme ndibiọn̄ọ Satan edieke inamde n̄kpọ usọp usọp.—Jas. 4:7; 1 Pet. 2:21.
Nam Enyịn Fo “Enen̄erede Ese”
17. Ntak emi mîfọnke ibebet tutu ikụt obukpo n̄kpọ mbemiso ibiere se idinamde?
17 Ke ini ikayakde idem inọ Jehovah, ima in̄wọn̄ọ ke nnyịn idisisehe mbukpo n̄kpọ. Ke ini in̄wọn̄ọde ite ke iyanam uduak Abasi, nnyịn itiene andiwet Psalm emi idọhọ ite: “Mmakpan ukot mi kpukpru mme idiọk usụn̄, man n̄kpeme item fo.” (Ps. 119:101) Ifọnke ibebet tutu ikụt obukpo n̄kpọ mbemiso ibierede se idinamde. Kpukpru nnyịn imọdiọn̄ọ se Bible akpande. Imonyụn̄ idiọn̄ọ nte Satan esisan̄ade abian̄a owo. Ini ewe ke Satan akaka okodomo Jesus ete anam itiat akabade edi uyo? Ndi idịghe ke enye ama okokụt ke Jesus etre udia uwemeyo aba ye okoneyo aba onyụn̄ “okop biọn̄”? (Matt. 4:1-4) Satan ọdiọn̄ọ ini emi idem ememde nnyịn, kpa ini emi idisọpde idụk afia esie. Mmọdo, nen̄ede tie idahaemi kere se edinamde. Kûdọhọ tutu n̄kpọn̄! Edieke isitide kpukpru usen se iketịn̄de ke ini ikayakde idem inọ Jehovah, emi ayanam inen̄ede ibiere ke nnyịn idisehe obukpo n̄kpọ ekededi.—N̄ke 1:5; 19:20.
18, 19. (a) Tịn̄ nte enyịn emi “enen̄erede ese” okpụhọrede ye enyịn emi “ọdiọkde.” (b) Ntak emi ọfọnde ndisikere nti n̄kpọ, ndien nso item ke n̄wed Philippi 4:8 ọnọ aban̄a emi?
18 Idụhe usen emi owo mîsioho nsio nsio n̄kpọ emi ẹkemede ndiwọn̄ọde owo ntịn̄enyịn, ndien nte eyo esierede, ntre ke ẹsion̄o en̄wen en̄wen ẹdi. Ntak edi oro ikpanamde enyịn nnyịn “enen̄erede ese” n̄kpọ Obio Ubọn̄ nte Jesus eketemede. (Matt. 6:22, 23) Enyịn oro “enen̄erede ese” isidịghe ese enye emi ese enye oko, edi esise n̄kpọ kiet kpọt, oro edi, ndinam uduak Abasi. Edi enyịn oro ọdiọkde etie n̄kari n̄kari, ese n̄kpọ owo, onyụn̄ ama ndise mbukpo n̄kpọ.
19 Ti ke se ikụtde ke isikere, ndien se ikerede esitụk nte inamde n̄kpọ. Ntre, enen̄ede ọfọn isikere nti n̄kpọ. (Kot Philippi 4:8.) Ẹyak itiene andiwet psalm ikpe Abasi ubọk ite: “Kabade mi enyịn fep n̄kûkụt nsunsu [m̀mê “obukpo,” NW ] n̄kpọ.” Ndien edieke isịnde idem inam se iben̄ede emi, imenen̄ede inịm ke Jehovah ‘eyenịm nnyịn uwem’ nte enye aduakde.—Ps. 119:37; Heb. 10:36.
Ndụn̄ọde
• Nso ke enyịn, ekikere, ye esịt nnyịn ẹsinam ye kiet eken?
• Tịn̄ ntak emi ọdiọkde ndise ndise idan̄.
• Ntak emi ọfọnde inam enyịn nnyịn “enen̄erede ese”?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 23]
Ewe mbukpo n̄kpọ ke mme Christian mîkpesehe?