Odu Eti Mbụk Emi Oyomde Kpukpru Owo Ẹkop

“Eti mbụk . . . edi odudu Abasi emi ọwọrọde edinyan̄a.”—ROME 1:16.

1, 2. Ntak emi afo esikwọrọde “eti mbụk obio ubọn̄,” ndien nso ke esiwak ndisọn̄ọ ntịn̄?

‘ESỊT esinem mi ndibuana eti mbụk ye mme owo kpukpru usen.’ Ekeme ndidi afo emesikere m̀mê etịn̄ ntre. Sia edide ifịk ifịk Ntiense Jehovah, ọmọfiọk nte edide akpan n̄kpọ ndikwọrọ “eti mbụk obio ubọn̄ emi.” Eyedi afo emekeme nditịn̄ ntịn̄nnịm ikọ Jesus oro aban̄ade emi ke ibuot.—Matt. 24:14.

² Afo aka iso ke se Jesus ọkọtọn̄ọde, ke ndikwọrọ “eti mbụk obio ubọn̄.” (Kot Luke 4:43.) Eyịghe idụhe ke akpan n̄kpọ kiet oro afo esiwakde nditịn̄ mban̄a edi ke Abasi ọmọn̄ ọsọp esịbe odụk ndutịm owo. Ke enye ayada “akwa ukụt” osobo nsunsu ido ukpono onyụn̄ etre idiọkido ke isọn̄. (Matt. 24:21) Eyedi emesiwak n̄ko ndidọhọ ke Obio Ubọn̄ Abasi ayanam isọn̄ afiak edi Paradise man emem ye inemesịt ẹdu ke kpukpru ebiet. Ke nditịm ntịn̄, “eti mbụk obio ubọn̄” edi ubak “eti mbụk [oro ẹketan̄ade ẹnọ] Abraham, [ẹte]: ‘Oto ke afo ẹyediọn̄ kpukpru mme idụt.’”—Gal. 3:8.

3. Ntak emi afo ekemede ndidọhọ ke apostle Paul akawak nditịn̄ mban̄a “eti mbụk” ke n̄wed mbon Rome?

³ Nte ededi, okûdi imesifụmi se idide ata akpan ikpehe “eti mbụk,” emi oyomde mme owo ẹkop-o? Apostle Paul akasiak Obio Ubọn̄ Abasi ini kiet kpọt ke leta oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Rome, edi enye ama asiak “eti mbụk” utịm ike-12. (Kot Rome 14:17.) Ewe ikpehe “eti mbụk” ke Paul akawak nditịn̄ mban̄a ke n̄wed oro? Ntak emi “eti mbụk” enye oro edide ata akpan n̄kpọ? Ndien ntak emi anade iti enye ke ini ikwọrọde “eti mbụk Abasi” inọ mme owo ke efakutom nnyịn?—Mark 1:14; Rome 15:16; 1 Thess. 2:2.

Se Akanade Mbon Rome Ẹfiọk

4. Paul ọkọkwọrọ aban̄a nso ke akpa ini emi ẹkekọbide enye ke Rome?

⁴ Imekeme ndikpep n̄kpọ nto se Paul eketịn̄de aban̄a ke akpa ini emi ẹkekọbide enye ke Rome. Ẹwet ẹte ke ini mme Jew ẹkedide ẹdise enye, ke enye ama ọnọ ‘ọyọhọ ikọ ntiense aban̄a (1) Obio Ubọn̄ Abasi onyụn̄ ada mbukpek eneme ye mmọ aban̄a (2) Jesus.’ Nso ikedi utịp? “Ndusụk mmọ [ẹma] ẹnịm mme n̄kpọ eke enye etịn̄de ke akpanikọ; mmọ eken [ikenịmke].” Ke oro ebede, Paul ‘ama adara kpukpru mmọ eke ẹdụkde ẹdise enye, ọkwọrọ (1) obio ubọn̄ Abasi ọnọ mmọ onyụn̄ ekpep mmọ mme n̄kpọ emi ẹban̄ade (2) Ọbọn̄ Jesus  Christ.’ (Utom 28:17, 23-31) Ke akpanikọ, Paul akawak nditịn̄ mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. Edi nso en̄wen ke enye ekesiwak nditịn̄ mban̄a? Ata akpan n̄kpọ oro aban̄ade Obio Ubọn̄ oro—oro edi, utom Jesus ke ndisu uduak Abasi.

5. Nso akpan n̄kpọ emi oyomde mme owo ẹfiọk ke Paul akanam ẹfiọk ke n̄wed mbon Rome?

⁵ Oyom kpukpru owo ẹfiọk Jesus ẹnyụn̄ ẹbuọt idem ye enye. Paul ama anam ẹfiọk emi ke n̄wed mbon Rome. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, enye ama ewet aban̄a “Abasi, emi nnamde edisana utom nnọ ke spirit ke ebuana ye eti mbụk oro aban̄ade Eyen esie.” Enye ama adian do ete: “Bụt inamke mi iban̄a eti mbụk; enye edi odudu Abasi emi ọwọrọde edinyan̄a ọnọ owo ekededi eke enyenede mbuọtidem.” Nte ini akakade, enye ama etịn̄ aban̄a ini “oro Abasi edidade Christ Jesus ebiere ikpe ke se ubonowo ẹkerede ẹnyụn̄ ẹnamde ke ndịbe, nte ekemde ye eti mbụk oro [imọ itan̄ade].” Ekem enye ama ọdọhọ ete: “Mma ntọn̄ọ ke Jerusalem n̄kwọrọ eti mbụk emi aban̄ade Christ ọyọhọ ọyọhọ tutu n̄kanade n̄kesịm Illyricum.” * (Rome 1:9, 16; 2:16; 15:19) Ekere ke nso ikanam Paul enen̄ede etịn̄ ọnọ mbon Rome aban̄a Jesus Christ?

6, 7. Ikeme ndidọhọ ke esop Rome ọkọtọn̄ọ didie, ndien ke mmanie ẹkedu do?

⁶ Nnyịn ifiọkke nte esop Rome ọkọtọn̄ọde. Ndi mme Jew m̀mê mme okpono Abasi ke ido mme Jew, emi ẹkedude ke Jerusalem ke Pentecost 33 E.N., ẹkefiak ẹnyọn̄ Rome nte mme Christian? (Utom 2:10) Mîdịghe, ndi mme Christian emi ẹkesinyamde urua ẹnyụn̄ ẹkade isan̄ ẹkeda akpanikọ ẹka Rome? Se ifiọkde edi ke etisịm ini emi Paul ekewetde n̄wed oro ke n̄kpọ nte isua 56 E.N., esop oro ama ododu. (Rome 1:8) Mmanie ẹkedu ke esop oro?

⁷ Ndusụk mmọ ẹkedi mme Jew. Paul ọkọkọm Andronicus ye Junias nte “mme iman mi”—emi ekemede ndiwọrọ ke mmọ n̄ko ẹkedi mme Jew. Aquila, ọdọk ufọk-ọfọn̄ ke Rome, ye Priscilla n̄wan esie ẹkedi mme Jew n̄ko. (Rome 4:1; 9:3, 4; 16:3, 7; Utom 18:2) Edi etie nte ediwak nditọete iren ye iban emi Paul ọkọdọn̄de ekọm ọnọ ẹkedi mme Gentile. Etie nte ndusụk mmọ ẹkedi “mbonufọk Caesar,” emi ekemede ndiwọrọ ifịn Caesar ye ikọt esie oro mîkponke itie.—Phil. 4:22; Rome 1:6; 11:13.

8. Nso mfịna ke mbon oro ẹkedude ke Rome ẹkenyene?

⁸ Christian kiet kiet ke Rome ama enyene mfịna—onyụn̄ oyom un̄wam—nnyịn n̄ko imenyene ukem mfịna oro. Paul eketịn̄ mfịna oro ntem: “Kpukpru owo ẹnam idiọkn̄kpọ ẹnyụn̄ ẹtaba ubọn̄ Abasi.” (Rome 3:23) Ke akpanikọ, odu akpan n̄kpọ oro okoyomde kpukpru mbon oro Paul ekewetde n̄wed ọnọ ẹfiọk. Akana mmọ ẹfiọk ke idi mme anamidiọk ndien ke ana ibuọt idem ke se Abasi anamde man anyan̄a mmimọ.

Ana Mme Owo Ẹfiọk ke Mmimọ Idi Mme Anam Idiọkn̄kpọ

9. Ewe utịp emi “eti mbụk” ekemede ndinyene ke Paul eketịn̄ aban̄a?

⁹ Paul ama etịn̄ aban̄a utịbe utịbe utịp oro eti mbụk oro enye eketịn̄de aban̄a ndien ndien ke leta oro enye ekewetde ọnọ mbon Rome, ete: “Bụt inamke mi iban̄a eti mbụk; enye edi odudu Abasi emi ọwọrọde edinyan̄a ọnọ owo ekededi eke enyenede mbuọtidem, ebem iso edi ọnọ mme Jew, onyụn̄ edi n̄ko ọnọ mme Greek.” Ke akpanikọ, ẹma ẹkeme ndinyan̄a owo. Edi ama oyom ẹnyene mbuọtidem emi asan̄ade ekekem ye akpanikọ oro ẹwetde ke Habakkuk 2:4, ẹte: “Edinen owo  edidu uwem oto ke mbuọtidem esie.” (Rome 1:16, 17; Gal. 3:11; Heb. 10:38) Edi nso ebuana ke “eti mbụk,” emi ekemede ndida nsịm edinyan̄a, enyene ye ‘kpukpru owo ndidi mme anamidiọk’?

10, 11. Ntak emi ndusụk owo ẹfiọkde se ẹtịn̄de ke Rome 3:23 edi ndusụk owo ifiọkke?

¹⁰ Man owo enyene mbuọtidem emi edidade enye isịm edinyan̄a, ana enye ọfiọk ke imọ idi anam idiọkn̄kpọ. Mbon emi ẹnịmde ke Abasi odu ẹnyụn̄ ẹmehede esisịt ye Bible ẹfiọk emi. (Kot Ecclesiastes 7:20.) Edide mmọ ẹnịm emi m̀mê inịmke, akpanikọ edi ke mmọ ẹnyene esisịt ifiọk ẹban̄a se Paul eketịn̄de ke ini ọkọdọhọde ete: “Kpukpru owo ẹnam idiọkn̄kpọ.” (Rome 3:23) Edi nte isụk ikwọrọde ikọ, imekeme ndisobo ye mmọ emi mîfiọkke se ikọ oro ọwọrọde.

¹¹ Ke ndusụk idụt, owo ikpepke ediwak owo ke mmọ ẹdi mme anam idiọkn̄kpọ, ke mmọ ẹkedada idiọkn̄kpọ ẹmana. Edi akpanikọ ke enye ekeme ndifiọk ke imọ imesinam ndudue, inyene ndiọi edu, ke onyụn̄ ekeme ndidi ima inam ndiọi n̄kpọ. Enye onyụn̄ okụt ke mbon en̄wen ẹnyụn̄ ẹtie ntre. Edi ke ntak ukpep emi ẹkenọde enye, enye inen̄ekede ifiọk ntak emi imọ ye mbon eken itiede ntre. Ke nditịm ntịn̄, ke ndusụk usem, edieke afo okotde owo anamidiọk, mme owo ẹkeme ndikere ke ọdọhọ ke enye edi abiatibet. Ntem, owo emi ẹbọkde do idisọpke ida idemesie nte anamidiọk ke usụn̄ emi Paul eketịn̄de aban̄a.

12. Ntak emi ediwak owo mînịmke ke kpukpru owo ẹdi mme anam idiọkn̄kpọ?

¹² Idem ke mme idụt Christendom, ediwak owo inịmke ke idi mme anam idiọkn̄kpọ. Ntak-a? Idem edieke mmọ ẹsikade ufọkabasi ke ini ke ini, mmọ ẹda ke mbụk Bible oro aban̄ade Adam ye Eve edi n̄ke. Ẹkebọk ndusụk owo ke ebiet emi ẹkpepde ke Abasi idụhe. Emi iyakke mmọ ẹnịm ke Abasi odu ndien ke ntre mmọ ifiọkke ke Akakan Andidu ọnọ mme owo edumbet ido uwem, ye nte ke nditre ndida mme edumbet oro ndu uwem edi idiọkn̄kpọ. Ke ekikere kiet, mmọ ẹtie nte mbon emi Paul eketịn̄de aban̄a ke n̄kpọ nte isua 2,000 emi ẹkebede, ete ke inyeneke “idotenyịn” inyụn̄ “inyeneke Abasi ke ererimbot.”—Eph. 2:12.

13, 14. (a) Nso idi ntak kiet emi mbon oro mînịmke ke Abasi odu mînyeneke n̄kpọ nditịn̄ nnyan̄a idem? (b) Nso ke nditre ndinịm ke Abasi odu anam ediwak owo ẹnam?

¹³ Ke leta oro Paul ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Rome, enye ama etịn̄ ntak iba emi mînamke oro enen—tutu idem mfịn emi. Akpa ntak edi ke mme edibotn̄kpọ ẹwụt ke Andibot odu. (Kot Rome 1:19, 20.) Emi ekem ye se Paul eketiede ke Rome ewet ọnọ mme Hebrew ete: “Kpukpru ufọk ẹnyene andibọp, edi enye emi ọkọbọpde kpukpru n̄kpọ edi Abasi.” (Heb. 3:4) Mme ufan̄ikọ emi ẹkande Mme Hebrew 3:4 ẹkụk ẹwụt ke Paul eketịn̄ aban̄a idụt, m̀mê esop, Israel nte “ufọk” Abasi. Edi itie oro owụt n̄ko ke odu Andibot emi ọkọbọpde, m̀mê okobotde, ofụri ekondo.

¹⁴ Ntre, Paul ama enyene eti ntak ndiwet nnọ mbon Rome nte ke owo ekededi—esịnede nditọ Israel eset—emi atuakde ibuot ọnọ ndisọi mbiet “[inyeneke] n̄kpọ nditịn̄ nnyan̄a idem.” Ntre n̄ko ke edi ye mmọ emi ẹnamde oburobụt ido idan̄, emi mînamke idan̄ ye iren ye iban nte ekemde ye obot. (Rome 1:22-27)  Utọ n̄kọkibuot oro akanam Paul etịn̄ nte enende ete ke ‘mme Jew ye mme Greek ẹdu ke idak idiọkn̄kpọ.’—Rome 3:9.

‘Se Itiede Ntiense’ Iban̄a Idiọkn̄kpọ

15. Mmanie ẹnyene ubieresịt, ndien nso idi utịp?

¹⁵ N̄wed emi ẹkewetde ẹnọ ẹsọk mbon Rome owụt ntak en̄wen emi mme owo ẹkpefiọkde ke idi mme anam idiọkn̄kpọ ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ man ẹbọhọ mfịna emi. Paul ama ewet aban̄a mme ibet oro Abasi ọkọnọde Israel eset, ete: “Kpukpru mbon oro ẹkenamde idiọkn̄kpọ ke idak ibet ẹyeda ibet ẹkpe ikpe ẹnọ mmọ.” (Rome 2:12) Nte enye akade iso ọkọk ibuot, enye ama ọdọhọ ke mbon idụt m̀mê mme ekpụk emi mînyeneke ibet Abasi “[ẹsinam] se ibet etemede ke ndammana usụn̄.” Ntak emi mmọ ẹsikpande iman ndidọ iman, uwotowo, ye inọ? Paul ama asiak ntak ete: Mmọ ẹnyene ubieresịt.—Kot Rome 2:14, 15.

16. Ntak emi owo ndinyene ubieresịt mîwọrọke ke enye idinamke idiọkn̄kpọ?

¹⁶ Edi, ekeme ndidi omokụt ke owo ndinyene ubieresịt emi etiede ntiense ke esịtidem esie iwọrọke ke enye ayanam se ubieresịt oro etemede. Se iketịbede inọ Israel eset owụt emi. Okposụkedi emi nditọ Israel ẹkedade-da ubieresịt ẹmana ẹnyụn̄ ẹnyenede Ibet Abasi emi akakpande inọ ye efịbe, mmọ ẹma ẹsibiat ubieresịt mmọ ẹnyụn̄ ẹbiat Ibet Jehovah. (Rome 2:21-23) Mmọ ẹma ẹdue ke usụn̄ iba ndien ke ntre mmọ ẹkedi mme anam idiọkn̄kpọ, emi mîkanamke mme edumbet ye uduak Abasi. Emi ama enen̄ede abiat itie ebuana mmọ ye Andibot.—Lev. 19:11; 20:10; Rome 3:20.

17. Nso ikọ nsịnudọn̄ odu ke n̄wed mbon Rome?

¹⁷ Se inemede ke n̄wed emi ẹkewetde ẹnọ mbon Rome ekeme ndinam ikere ke ofụri ubonowo, esịnede nnyịn, iwọrọke n̄kpọ ke enyịn Ata Ọkpọsọn̄. Edi Paul iketreke do. Enye ama okot oto ikọ David ke Psalm 32:2, onyụn̄ ewet ete: “Mmọ oro ẹfende mme ukwan̄ido mmọ ẹnyụn̄ ẹfụkde mme idiọkn̄kpọ mmọ ẹkop inemesịt; owo oro Jehovah mîdibatke idiọkn̄kpọ esie inọ enye okop inemesịt.” (Rome 4:7, 8) Ke akpanikọ, Abasi ama anam ndutịm emi ekemde ye ibet man ẹfen mme idiọkn̄kpọ nnyịn.

Eti Mbụk Emi Aban̄ade Jesus

18, 19. Ewe ikpehe “eti mbụk” ke Paul eketịn̄ ke n̄wed mbon Rome? (b) Nso ke ana ifiọk man inyene mme edidiọn̄ emi Obio Ubọn̄ Abasi edidade idi?

¹⁸ Afo emekeme ndidọhọ ete, “Ata eti mbụk edi oro!” Oro edi akpanikọ—ndien emi ada nnyịn afiak aka ikpehe eti mbụk oro Paul etịn̄de aban̄a ke n̄wed mbon Rome. Nte ima iketetịn̄, Paul ekewet ete: “Bụt inamke mi iban̄a eti mbụk; enye edi odudu Abasi emi ọwọrọde edinyan̄a.”—Rome 1:15, 16.

¹⁹ “Eti mbụk” oro aban̄a utom Jesus ke ndinam uduak Abasi osu. Ama ọdọn̄ Paul ndikụt “usen oro Abasi edidade Christ Jesus ebiere ikpe ke se ubonowo ẹkerede ẹnyụn̄ ẹnamde ke ndịbe, nte ekemde ye eti mbụk oro” Paul akatan̄ade. (Rome 2:16) Enye ndiketịn̄ ntre iwọrọke ke enye ikadaha “Obio Ubọn̄ Christ ye eke Abasi” m̀mê se Abasi edidade Obio Ubọn̄ oro inam ke akpan n̄kpọ. (Eph. 5:5) Edi enye eketịn̄ ntre ndida n̄wụt ke man ibọhọ inyụn̄ ibọ mme edidiọn̄ Obio Ubọn̄ Abasi, ke ana ifiọk (1) ke nnyịn idi mme anam idiọkn̄kpọ ke enyịn Abasi ye (2) ntak emi anade ibuọt idem ke Jesus Christ man ẹfen mme idiọkn̄kpọ nnyịn. Ke ini owo edide edifiọk onyụn̄ enyịme mme ikpehe uduak Abasi oro onyụn̄ okụtde nte emi ọnọde enye idotenyịn, enye ekeme ndifiori ete, “Ke akpanikọ, eti mbụk edi oro!”

20, 21. Nte ikwọrọde ikọ, ntak emi ikpetide “eti mbụk” emi ẹwakde nditịn̄ mban̄a ke n̄wed mbon Rome, ndien nso ididi utịp?

 ²⁰ Enen̄ede oyom iti ikpehe eti mbụk emi ke ini inamde utom ukwọrọikọ. Paul eketịn̄ aban̄a Jesus ke ini enye okokotde oto Isaiah ete: “Owo eke ọbuọtde idem ye enye idikwe edikpu.” (Rome 10:11; Isa. 28:16) Akpan n̄kpọ emi aban̄ade Jesus idịghe obufa n̄kpọ inọ mbon emi ẹmehede ye se Bible etịn̄de aban̄a idiọkn̄kpọ. Edi emi ekeme ndidi ata obufa n̄kpọ nnọ mbon en̄wen, kpa n̄kpọ emi mmọ mîfiọkke m̀mê emi owo mînịmke ke akpanikọ ke edem mmọ. Ke ini utọ mme owo oro ẹtọn̄ọde ndinịm Abasi ke akpanikọ ẹnyụn̄ ẹnịmde se N̄wed Abasi etịn̄de, ana inam mmọ ẹfiọk utom Jesus. Ibuotikọ oro etienede oyowụt nte Rome ibuot 5 anamde eti mbụk enye emi an̄wan̄a. Ibuotikọ oro ekeme ndin̄wam fi ke utom ukwọrọikọ fo.

²¹ Nso utịp ke ibọ ntem ke ndinam mme owo ẹfiọk eti mbụk oro ẹwakde nditịn̄ mban̄a ke n̄wed mbon Rome, kpa eti mbụk emi “[edide] odudu Abasi emi ọwọrọde edinyan̄a ọnọ owo ekededi eke enyenede mbuọtidem”! (Rome 1:16) Ke adianade ye utịp oro ibọde, iyokụt nte ikọ emi Paul okokotde esịn ke Rome 10:15, osude: “Ikpat mmọ oro ẹtan̄ade eti mbụk nti n̄kpọ ẹye didie ntem!”—Isa. 52:7.

[Ikọ Idakisọn̄]

Nte Afo Emeti?

• Mme ikpehe “eti mbụk” ewe ke ẹtịn̄ ẹban̄a ke n̄wed mbon Rome?

• Nso ke ana in̄wam mme owo ẹfiọk?

• Didie ke “eti mbụk emi aban̄ade Christ” ekeme ndida edidiọn̄ nsọk nnyịn ye mbon en̄wen?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 8]

“Eti mbụk” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke n̄wed mbon Rome esịne akpan utom oro Jesus enyenede ke ndisu uduak Abasi

[Ndise ke page 9]

Kpukpru nnyịn ikadada akama-n̄kpa ndo—kpa idiọkn̄kpọ—imana