1, 2. (a) Nso ikeme ndin̄wam owo enen̄ede asan̄a ekpere Jehovah? (b) Nso ufọn ke idinyene edieke idụn̄ọrede mme mbụk Bible emi ẹwụtde nte mme owo ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a ntụnọ Abasi?

“AMAEDI ami, ọfọn mi ndisan̄a n̄kpere Abasi. Ami mmada Jehovah, Akakan Ọbọn̄ Andikara, ke ebiet ubọhọ mi.” (Ps. 73:28) Andiwet psalm emi eketịn̄ adan̄a nte enye ọbuọtde idem ye Abasi. Nso ikanam enye enen̄ede ọbuọt idem ntem ye Abasi? Ke ini andiwet psalm emi okokụtde nte mme idiọkowo ẹdude ke emem, ke nsonso oro esịt ama enen̄ede ayat enye. Enye ama eseme ete: “Ke ikpîkpu ke nnam esịt mi asana nnyụn̄ nyet ubọk mi ndiwụt ke nduehe.” (Ps. 73:2, 3, 13, 21) Edi ke ini enye okodụkde “akwa edisana ebiet Abasi,” emi ama anam enye okpụhọde ekikere onyụn̄ aka iso edi ufan Abasi. (Ps. 73:16-18) Se iketịbede emi ama ekpep abak Abasi emi ata akpan n̄kpọ emi: Ndidu ye ikọt Abasi, ndikop item Abasi, nnyụn̄ nnam item emi an̄wam owo enen̄ede asan̄a ekpere Jehovah.—Ps. 73:24.

² Nnyịn imoyom ndinen̄ede n̄kpere ata odu-uwem Abasi. Man ikeme ndinam emi, ana iyak item m̀mê ntụnọ esie enen̄ede nnyịn onyụn̄ anam nnyịn idu uwem ke usụn̄ emi enemde enye esịt. Ke eset, Abasi ama esitua mme owo ye mme idụt mbọm, ọnọ mmọ ifet man ese m̀mê mmọ ẹyenam n̄kpọ ẹban̄a ntụnọ emi imọ inọde mmọ. Ẹwet nte mmọ ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a ntụnọ emi ke Bible man ‘ẹda ẹteme nnyịn’ ẹnyụn̄ “[ẹda ẹdụri] nnyịn emi idude ke utịt editịm n̄kpọ emi” utọn̄. (Rome 15:4; 1 Cor. 10:11) Ndidụn̄ọde mbụk emi ayanam ifiọk nte Jehovah ekerede n̄kpọ onyụn̄ owụt nnyịn nte ikemede ndiyak enye enen̄ede nnyịn.

3. Isaiah 64:8 ye Jeremiah 18:1-6 ẹwụt ke nso odudu ke Jehovah enyene ke idem mme owo? (Se akpa ndise ibuotikọ emi)

³ Isaiah 64:8 emen Jehovah odomo ye oboteso sia enye enyene odudu ndinam se ededi emi enye amade ye mme owo ye mme idụt. Itien̄wed oro ọdọhọ ete: “O Jehovah, afo edi Ete nnyịn. Nnyịn idi mbateso, afo onyụn̄ edi Oboteso; kpukpru nnyịn inyụn̄ idi utom ubọk fo.” Oboteso enyene unen ndida mbateso esie mbot se ededi emi enye amade. Mbateso ikemeke ndibiere se ẹkpedade imọ ẹbot. Abasi enyene ukem odudu emi ke idem owo. Owo ikemeke nditeme Abasi se enye akpadade imọ anam, kpa nte mbateso mîkemeke nditeme oboteso se enye akpadade imọ obot.—Kot Jeremiah 18:1-6.

4. Ndi Abasi esinyenyịk mme owo m̀mê mme idụt ẹtie nte enye oyomde? Nam an̄wan̄a.

⁴ Jehovah akanam n̄kpọ ye Israel eset nte oboteso anamde ye mbateso. Edi Jehovah enen̄ede okpụhọde ye oboteso. Oboteso ekeme ndida mbateso ekededi mbot se ededi eke enye amade. Edi ndi Jehovah esinyenyịk mme owo m̀mê mme idụt ẹtie nte enye amade, anam ndusụk ẹdi nti, anam ndusụk ẹdi idiọk? Bible ọdọhọ ke isinyịkke. Jehovah ọnọ ubonowo ata ọsọn̄urua enọ—oro edi, ifụre ndimek se iyomde ndinam. Enye inamke n̄kpọ ye mme owo ke usụn̄ emi mîyakke mmọ ẹkeme ndimek se mmọ ẹkpemade ndinam. Mme owo ẹnyene ndibiere m̀mê iyayak Jehovah, kpa Andibot, enen̄ede mmimọ m̀mê idiyakke.—Kot Jeremiah 18:7-10.

5. Ke ini mme owo ẹsịnde ndiyak Jehovah enen̄ede mmọ, didie ke Jehovah esida odudu esie anam n̄kpọ?

⁵ Nso ikpetịbe edieke mme owo ẹsọn̄de ibuot ẹsịn ndiyak Akwa Oboteso enen̄ede mmọ? Didie ke Abasi edida odudu esie inam n̄kpọ ke utọ idaha oro? Kere se ikemede nditịbe ke ini oboteso okụtde ke mbateso emi imọ iyomde ndida mbot n̄kpọ ifọnke ye se imọ iyomde ndida enye mbot. Oboteso oro ekeme ndida mbateso oro mbot n̄kpọ efen mîdịghe otop enye ọduọk. Ke ini mbateso mîwọrọke nte oboteso okoyomde, ọwọrọ oboteso anam ndudue. Edi Jehovah isinamke ndudue. (Deut. 32:4) Ke ini owo esịnde ndiyak Jehovah enen̄ede enye, owo oro anam ndudue idịghe Jehovah. Jehovah esida odudu esie nte Oboteso anam n̄kpọ ye owo etiene nte owo anamde n̄kpọ aban̄a ntụnọ emi enye ọnọde. Edieke owo okopde item Jehovah, enye esikabade edi eti asan̄autom Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, mme Christian emi ẹyetde aran ẹdi “mme eso mbọm” emi ẹnamde ẹkabade ẹdi ‘eso emi ẹbotde ẹnịm ẹnọ itie ukpono.’ Edi mbon emi ẹsọn̄de ibuot ẹbiọn̄ọ Abasi ẹkabade ẹdi “mme eso iyatesịt oro ẹdotde nsobo.”—Rome 9:19-23.

6, 7. Didie ke nte Edidem David akanamde n̄kpọ okokpụhọde ye nte Edidem Saul akanamde ke ini Jehovah ọkọnọde mmọ item?

 ⁶ Usụn̄ kiet emi Jehovah esinen̄erede mme owo edi ndinọ mmọ item m̀mê ntụnọ. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a nte enye ekenen̄ede akpa ye udiana edidem Israel—Saul ye David. Ke ini Edidem David ekesịnde efịbe ye Bath-sheba, idiọkn̄kpọ esie ama ada afanikọn̄ ọsọk enye ye mbon en̄wen. Jehovah ama enen̄ede otụnọ David kpa ye oro enye ekedide edidem. Abasi ama ọdọn̄ prọfet Nathan ọkọnọ David ata ọkpọsọn̄ item. (2 Sam. 12:1-12) David akanam n̄kpọ didie? Enye ama enen̄ede atua n̄kpọfiọk onyụn̄ akabade esịt. Abasi ama atua David mbọm.—Kot 2 Samuel 12:13.

 ⁷ Edi Saul emi ekebemde David iso akara ikanamke ọfọn ke ini ẹkenọde enye item. Jehovah okotobo Samuel ete ọkọdọhọ Saul ete owot kpukpru mbon Amalek ye unam mmọ. Saul ikanamke ewụhọ  Abasi emi. Enye ikowotke Edidem Agag ye nti ufene. Ntak-a? Anaedi ndiyom ubọn̄ idemesie ama etiene etịp esịn. (1 Sam. 15:1-3, 7-9, 12) Ke ini ẹkenọde enye item, akpakana enye okop item oro onyụn̄ ayak Akwa Oboteso enen̄ede enye. Edi Saul ikayakke Abasi enen̄ede enye. Enye ama etịn̄ ikọ unyan̄a-idem. Enye ọkọdọhọ ke se imọ inamde idiọkke sia ẹkeme ndida ufene oro n̄wa uwa. Ndien enye ikadaha item Samuel ke n̄kpọ. Jehovah ama esịn Saul nte edidem, ndien enye ikekemeke aba ndifiak ndi ufan ata Abasi.—Kot 1 Samuel 15:13-15, 20-23.

8. Nso ke ikeme ndikpep nto nte idụt Israel ẹkenamde n̄kpọ ke ini Jehovah ekenen̄erede mmọ?

⁸ Jehovah esinọ mme owo ye mme idụt ifet ndiyak imọ inen̄ede mmọ. Ke isua 1513 M.E.N., nditọ Israel emi ẹkewọrọde ke ufụn Egypt ẹma ẹdụk ediomi ndidi mme ufan Abasi. Israel ẹkedi edimek idụt esie, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹnyene akwa ifet edidi se enye enen̄erede. Edi mmọ ẹma ẹka iso ẹnam se idiọkde ke enyịn Jehovah ẹnyụn̄ ẹkam ẹkpono mme abasi mme idụt oro ẹkekande mmọ ẹkụk. Jehovah ama esidọn̄ mme prọfet esie ediwak ini ete ẹkenam mmọ ẹkpụhọde, edi mmọ ikenyịmeke. (Jer. 35:12-15) Ke ntak nsọn̄ibuot nditọ Israel, Abasi ama enen̄ede otụnọ mmọ. Sia nditọ Israel ẹkedide eso emi odotde nsobo, mbon Assyria ẹma ẹkan obio ubọn̄ esien duop ke edem edere, ndien mbon Babylon ẹma ẹnyụn̄ ẹkan obio ubọn̄ esie iba ke edem usụk oro ẹkesụhọde. Nso n̄kpọ ke emi ekpekpep nnyịn ntem! Jehovah edinen̄ede nnyịn n̄kukụre edieke iyakde enye.

9, 10. Didie ke mbon Nineveh ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a item Abasi?

 ⁹ Jehovah ama ọnọ mbon Nineveh emi ekedide ibuot obio Assyria ifet ndinam n̄kpọ mban̄a item esie. Jehovah ọkọdọhọ Jonah ete: “Daha ke enyọn̄, ka Nineveh, akwa obio, katan̄a ban̄a enye ete ke idiọkn̄kpọ mmọ ọmọdọk edi ke iso mi.” Jehovah ama ebiere ndisobo Nineveh sia mmọ ẹkenen̄erede ẹdiọk.—Jonah 1:1, 2; 3:1-4.

¹⁰ Edi ke ini Jonah akatan̄ade nsobo emi ọnọ mmọ, “mbon Nineveh ẹtọn̄ọ ndibuọt idem ye Abasi, mmọ ẹnyụn̄ ẹdori utreudia ẹnyụn̄ ẹsịne ọfọn̄ ntuan̄a, ọtọn̄ọde ke n̄kponn̄kan ke otu mmọ tutu esịm n̄kpri-n̄kan ke otu mmọ.” Edidem mmọ ama “osụhọde ke ebekpo esie, osio ọfọn̄ ubọn̄ ke idem onyụn̄ emen ọfọn̄ ntuan̄a esịne ndien osụhọde etie ke ntọn̄.” Mbon Nineveh ẹma ẹkabade esịt ẹnyụn̄ ẹyak Jehovah enen̄ede mmọ. Ntem, Jehovah ikosoboke mmọ aba.—Jonah 3:5-10.

11. Nso ke ikpep ito nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye nditọ Israel ye mbon Nineveh?

¹¹ Israel ẹkedi edimek idụt Abasi, edi emi ikakpanke Abasi nditụnọ mmọ. Nineveh ikedịghe ikọt Abasi, edi mmọ ẹma ẹnyịme enye enen̄ede mmọ. Ntem, Jehovah ama atua mmọ mbọm onyụn̄ ebiere ke imọ idisoboke mmọ. Emi enen̄ede owụt ke Jehovah Abasi nnyịn ‘inamke asari.’—Deut. 10:17.

12, 13. (a) Ntak emi Abasi esikpụhọrede se enye akaduakde ndinam mbon oro ẹnyịmede enye enen̄ede mmimọ? (b) Didie ke Jehovah okokpụhọde ekikere aban̄a Saul onyụn̄ okpụhọde aban̄a Nineveh?

¹² Jehovah ekeme ndikpụhọde se enye akaduakde ndinam mme owo ke ini mmọ ẹkpụhọrede nte mmọ ẹnamde n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, Bible ọdọhọ ke Jehovah ama ‘eseme ndikenịm Saul ke edidem.’ (1 Sam. 15:11) Ke ini mbon Nineveh ẹkekabarede esịt ẹnyụn̄ ẹwọn̄ọrede ẹkpọn̄ idiọk usụn̄ mmọ, Bible ọdọhọ ete: “Ata Abasi okpụhọ ekikere ke nsobo oro enye ọkọdọhọde ete ke iyosobo mmọ; inyụn̄ isoboke mmọ aba.”—Jonah 3:10.

¹³ Jehovah ekemek Saul nte edidem, edi ekem okpụhọde ekikere onyụn̄ esịn enye. Jehovah ikokpụhọkede ekikere ke ntak emi enye ekemekde Saul ke ndudue, edi ekedi ke ntak emi Saul akananade mbuọtidem onyụn̄ ọsọn̄de ibuot. Ata Abasi okokpụhọ ekikere aban̄a mbon Nineveh sia enye ikoyomke aba ndinam se enye okoyomde ndinam mmọ. Edi ata n̄kpọ ndọn̄esịt ndifiọk ke Jehovah ọfọn ido, atua owo mbọm, onyụn̄ enyịme ndikpụhọde se enye akaduakde ndinam ke ini mme anamidiọk ẹkabarede esịt!

14. (a) Nso ke Jehovah esida enen̄ede nnyịn mfịn? (b) Ikpanam n̄kpọ didie iban̄a edinen̄ede oro enye ọnọde nnyịn?

¹⁴ Akpan usụn̄ emi Jehovah adade enen̄ede nnyịn edi Ikọ esie, kpa Bible, ye esop esie. (2 Tim. 3:16, 17) Ndi oro ikpanamke nnyịn ibọ item m̀mê ntụnọ oro enye adade Ikọ ye esop esie ọnọ nnyịn? Inamke n̄kpọ m̀mê ebịghi adan̄a didie ikana baptism m̀mê ikama ifetutom ifan̄, ikpenyene ndika iso mbọ item Jehovah nnyụn̄ nyak enye enen̄ede nnyịn enịm ọnọ itie ukpono.

15, 16. (a) Nso ke owo ekeme ndikere ke ini ntụnọ abuanade editaba mme ifetutom? Nọ uwụtn̄kpọ. (b) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ikan bụt ye esuene oro ẹsisan̄ade ye ntụnọ?

¹⁵ Ndusụk ntụnọ ẹkeme ndidi item  m̀mê edinen̄ede. Edi ndusụk ini ekeme ndiyom ẹtụnọ nnyịn sia nnyịn mîkanamke se inende. Utọ ntụnọ oro ekeme ndibuana editaba mme ifetutom. Kere ban̄a Dennis * emi ekedide ebiowo. Enye ama anam idiọkn̄kpọ ke ntak idiọk ubiere emi enye akanamde aban̄a mbubehe, ndien ẹma ẹsua ẹnọ enye ke ndịbe. Eketie Dennis didie ke idem usen oro ẹketọtde ẹnọ esop ke enye idịghe aba ebiowo? Enye ọdọhọ ete: “Eketie mi nte n̄kemeke ndinam n̄kpọ ndomokiet ọfọn. Ke ufan̄ isua 30 oro ẹkebede, mma nnyene ediwak ifetutom. Mma ndi asiakusụn̄ ofụri ini, mma nnam utom ke Bethel, ẹma ẹmek mi asan̄autom unamutom ndien ekem ẹmek mi ebiowo. Ikonyụn̄ ibịghike n̄kọnọ akpa utịn̄ikọ mi ke mbono district. Edi kpukpru oro ama okụre ke mbuari. Ke adianade ye bụt ye esuene oro n̄kokopde, eketie mi nte nnyeneke aba itie ndomokiet ke esop Abasi.”

¹⁶ Dennis ekenyene ndikpụhọde edu esie nnyụn̄ n̄wọn̄ọde ọkpọn̄ idiọkido oro akanamde ẹnen̄ede enye. Edi nso ikan̄wam enye akan bụt ye esuene oro enye ekesikopde? Enye ọdọhọ: “Mma mbiere ndika iso nsịn idem ke mme n̄kpọ eke spirit. Ibetedem oro nditọete ẹkenode mi ye nsịnudọn̄ oro n̄kọbọde nto mme n̄wed nnyịn ẹma ẹnen̄ede ẹn̄wam mi. Ibuotikọ oro ‘Ndi Odu Ini Oro Akakamade Ifetutom? Ndi Emekeme Ndifiak N̄kama?’ ke nsiondi Enyọn̄-Ukpeme eke August 15, 2009, eketie nte leta oro ẹkewetde san̄asan̄a ẹnọ mi nte ibọrọ akam mi. Item oro ekenemde mi akan ekedi enye emi, ‘Ke emi mûkamake kan̄a ifetutom mi, sịn idem bọk idem fo ke n̄kan̄ eke spirit.’” Nso ufọn ke ntụnọ emi anam ọnọ Dennis? Ke ndusụk isua ẹma ẹkebe, enye ọdọhọ ete: “Jehovah afiak ọnọ mi ifet ndinam utom nte asan̄autom unamutom.”

17. Didie ke edisio owo mfep ke esop ekeme ndin̄wam anamidiọk akabade esịt? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁷ Edisio owo mfep ke esop edi orụk ntụnọ en̄wen emi Jehovah esinọde. Emi esikpeme esop mbak mbon en̄wen ẹdikpebe idiọk edu, onyụn̄ ekeme ndin̄wam anamidiọk akabade esịt. (1 Cor. 5:6, 7, 11) Ẹma ẹsio Robert ẹfep ke esop ke se ikperede isua 16, ndien ete ye aka ye nditọeka esie ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam item emi Ikọ Abasi ọnọde ete ẹkûdụk ndụk ye mme anamidiọk, owo okûkam ọkọkọm utọ mbon oro. Ndusụk isua ẹbe tọn̄ọ ẹkefiak ẹda Robert, enye onyụn̄ anam ọfọn ke n̄kan̄ eke spirit. Ke ini ẹkebụpde enye m̀mê nso ikanam enye afiak ọnyọn̄ etiene Jehovah ye ikọt Esie ke adan̄a anyan ini oro ama ekebe, enye ọkọdọhọ ke ubon imọ ndisọn̄ọ nda nnam item N̄wed Abasi akan̄wam imọ. Enye ọdọhọ ete: “Ekpedi mbonubon nnyịn ẹma ẹma ndidụk ọkpọkọm ata esisịt ndụk ye ami, ọkpọkọm ndiwawaha nse mi kpọt, oro okpokoyụhọ mi ndien ikpakayakke ọkpọsọn̄ udọn̄ emi n̄kenyenede ndifiak ndian idem ye mmọ anam mi mfiak nnyọn̄ ntiene Abasi.”

18. Nso orụk mbateso ke nnyịn ikpedi ke ubọk Akwa Oboteso?

¹⁸ Ekeme ndidi idiyomke ẹtụnọ nnyịn ntre, edi nso orụk mbateso ke nnyịn idi ke ubọk Akwa Oboteso? Nnyịn idinam n̄kpọ didie ke ini ẹtụnọde nnyịn? Ndi nnyịn iditie nte David m̀mê iditie nte Saul? Akwa Oboteso edi Ete nnyịn. Mbọk kûfre ete ke “Jehovah [asua] ọnọ owo eke enye amade, kpa nte ete anamde ye eyen eke enemde enye esịt.” Mmọdo, ‘kûsịn ntụnọ Jehovah; kûnyụn̄ uyak nsuannọ esie efek fi.’—N̄ke 3:11, 12.