1, 2. Ewe usọrọ ekpenen̄ede ebehe kpukpru mme Christian, ndien ntak-a?

EWE usen ke esima nditi? Edieke edide ọmọdọ ndọ, emekeme ndidọhọ ke usen ndọ fo. Mbon en̄wen ẹkeme ndidọhọ ke usen akpan n̄kpọntịbe ke mmimọ isima nditi, utọ nte usen emi idụt mmimọ ekenyenede ukaraidem. Edi ndi ọmọfiọk n̄kpọ emi eketịbede ke se ibede isua 3,500, oro ofụri idụt ẹkesitide, emi mme owo ẹsụk ẹtide tutu idahaemi?

² Passover ke itịn̄ iban̄a emi. Usọrọ emi ke ẹkesida ẹti usen emi ẹkenyan̄ade nditọ Israel ẹsio ke ufụn ke Egypt. Akpana usọrọ emi ebehe fi. Ntak-a? Koro enye enyene n̄kpọ ndinam ye ata akpan n̄kpọ ke uwem fo. Edi afo emekeme ndidọhọ ete, ‘Passover edi usọrọ mme Jew, edi ami ndi Christian. Ntem, ntak emi usọrọ emi ekpebehede mi?’ Ibọrọ mbụme emi odu ke ọkpọikọ emi: “Ẹma ẹwawa Christ, passover nnyịn.” (1 Cor. 5:7) Nso ke ikọ emi ọwọrọ? Man ifiọk se enye ọwọrọde, oyom ifiọk n̄kpọ iban̄a Passover oro mme Jew ẹkesidiade ye nte usọrọ emi enyenede ebuana ye ewụhọ emi ẹnọde kpukpru mme Christian.

3, 4. Nso iketịbe mbemiso ẹkediade akpa Passover?

³ Ediwak miliọn owo ke ofụri ererimbot oro mîdịghe mme Jew ẹfiọk se iketịbede mbemiso ẹkediade akpa Passover. Ekeme ndidi mmọ ẹkekot mbụk emi ke Exodus, ẹtetịn̄ ẹnọ mmọ, mîdịghe edi ke ẹkese enye ke vidio.

⁴ Ke nditọ Israel ẹma ẹkedi ifịn ke Egypt ke ediwak isua, Jehovah ama ọdọn̄ Moses ye Aaron eyeneka esie ẹka ẹkedọhọ Pharaoh asana ikọt imọ ayak. Atan̄idem edidem Egypt emi ikenyịmeke ndiyak nditọ Israel ẹnyọn̄ọ, ntre Jehovah ama ọnọ idụt oro nsio nsio ufen. Ke akpatre, ke ini Abasi ọkọnọde mmọ ọyọhọ ufen duop, oro edi, owot kpukpru akpan ke Egypt, Pharaoh ama asana mmọ ayak.—Ex. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Nso ke nditọ Israel ẹkenyene ndinam mbemiso mmọ ẹwọrọde ufụn? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

 ⁵ Edi enyene mme n̄kpọ emi ẹkedọhọde nditọ Israel ẹnam mbemiso mmọ ẹwọrọde ufụn. Ekedi ke ini utọ isua 1513 mbemiso Christ, ke ọfiọn̄ Abib, emi ẹkedide ẹdikot Nisan. * Abasi ọkọdọhọ nditọ Israel ẹtọn̄ọ ke ọyọhọ usen 10 ke ọfiọn̄ oro ẹtịm idem ẹnọ n̄kpọ emi mmọ ẹdinamde ke Nisan 14. Nisan 14 ọkọtọn̄ọ ke utịn ama okosop sia mme Hebrew ẹkesitọn̄ọ ke mbubreyo ẹbat usen. Ke Nisan 14, ubon kiet kiet ẹkenyene ndiwot okukịm erọn̄ (m̀mê okpo ebot) kiet nnyụn̄ nsịme iyịp esie ke obubọk ye ke ndori enyịnusụn̄ ufọk mmọ. (Ex. 12:3-7, 22, 23) Mmọ ẹkenyene ndifọfọp erọn̄ oro nnyụn̄ nta enye ye uyo eke leaven mîdụhe ye ikọn̄. Ndien angel Abasi ama asan̄a ebe ke ofụri Egypt onyụn̄ owot kpukpru akpan ke idụt oro, edi owo ikowotke akpan nditọ Israel emi ẹkenamde se ẹkedọhọde emi. Ke oro ebede, ikọt Abasi ẹma ẹwọrọ ufụn.—Ex. 12:8-13, 29-32.

6. Ntak emi nditọ Israel ẹkesidiade Passover kpukpru isua?

⁶ Nditọ Israel ẹkenyene ndisiti usen emi Abasi akanyan̄ade mmọ osio ke Egypt. Abasi ọkọdọhọ mmọ ete: “Mbufo ẹnyene nditi usen emi, mbufo ẹnyụn̄ ẹnyene ndinịm enye nte usọrọ nnọ Jehovah ke ofụri emana mbufo. Mbufo ẹdinịm enye nte nsinsi ewụhọ.” Ke ẹma ẹkedia Passover ke Nisan 14, ẹkenyene ndidia usọrọ ke usen itiaba oro ẹketienede. Nisan 14 ekedi ata usen Passover, edi ẹkeme ndikot ofụri usen itiaita oro ẹkedade ẹdia usọrọ mi, Passover. (Ex. 12:14-17; Luke 22:1; John 18:28; 19:14) Passover ekedi kiet ke otu usọrọ emi ẹkewụkde nditọ Israel ẹte ẹsinam kpukpru isua.—2 Chron. 8:13.

7. Nso obufa edinam ke Jesus ọkọtọn̄ọ ke akpatre ini emi enye akadiade Passover ye mbet esie?

⁷ Sia Jesus ye mme apostle esie ẹkedide mme Jew, mmọ ẹma ẹnịm Ibet Moses ẹnyụn̄ ẹsitiene ẹdia Passover. (Matt. 26:17-19) Ke akpatre ini emi mmọ ẹkediade usọrọ emi, Jesus ama ọtọn̄ọ obufa edinam—oro edi, Udia Mbubreyo Ọbọn̄—emi mme anditiene enye ẹkenyenede ndinam kpukpru isua. Edi nso usen ke ẹkpenịm edinam emi?

8. Nso mbụme ke ndusụk owo ẹkeme ndibụp mban̄a Passover ye Udia Mbubreyo Ọbọn̄?

⁸ Jesus ọkọtọn̄ọ Udia Mbubreyo Ọbọn̄ ke ndondo oro enye okokụrede ndidia Passover ye mbet esie. Ntre, ẹketọn̄ọ Udia Mbubreyo Ọbọn̄ ke usen Passover. Edi ekeme ndidi ọmọfiọk ke mme Jew mfịn isidiaha Passover ke ukem usen emi nnyịn isinịmde Udia Mbubreyo Ọbọn̄. Nso inam edi ntre? Ewụhọ emi Abasi ọkọnọde nditọ Israel anam ifiọk ntak. Ke Moses ama ọkọdọhọ ke “ofụri esop Israel ẹnyene ndiwot” eyenerọn̄, enye ama etịn̄ ini emi mmọ ẹdiwotde enye ke Nisan 14.—Kot Exodus 12:5, 6.

9. Exodus 12:6 ọdọhọ ke ẹkenyene ndiwot eyenerọn̄ Passover ini ewe? (Se n̄ko ekebe oro  “Ini Ewe?”)

⁹ N̄wed mme Jew emi ẹkotde The Pentateuch and Haftorahs ọdọhọ ke Exodus 12:6 ọdọhọ ke ẹkenyene ndiwot eyenerọn̄ oro “ke ufọt mbubreyo iba.” Ndusụk Bible ẹkabade ikọ emi nnennen nnennen ntre. Mme Bible en̄wen, esịnede Tanakh mme Jew, ẹkabade enye nte “mfụn̄mfụn̄ mbubreyo.” Ndusụk Bible en̄wen ẹkabade ikọ emi nte “ke ini eyo ọtọn̄ọde ndifụk owo idem,” “isọn̄ isọn̄ mbubreyo,” m̀mê “ke utịn ama okosụhọde.”  Mmọdo, ẹkenyene ndiwot eyenerọn̄ oro ke utịn ama okosụhọde, edi eyo ifụkke owo idem, oro edi, ke ntọn̄ọ Nisan 14.

10. Ndusụk owo ẹdọhọ ke ini ewe ke ẹkewot eyenerọn̄ Passover, edi nso mbụme ke ẹbụp ẹban̄a emi?

¹⁰ Nte ini akakade, ẹkesida erọn̄ ẹdiwot ke temple ndien ama ada ekese ini ndiwa kpukpru unam oro. Ke ntak emi, ke ediwak isua ikie ẹma ẹkebe, ndusụk mme Jew ẹkekere ke item oro ẹkenọde ke Exodus 12:6 akaban̄a utịt Nisan 14, ke ufọt ini emi utịn ọkọhọrede itọn̄ tutu esịm utịt usen oro ke utịn ama okosop. Edi edieke ekpedide ntre, ini ewe ke ẹkpeta eyenerọn̄ Passover? Prọfesọ Jonathan Klawans, ata ekpep n̄kpọ mban̄a Ido Ukpono Mme Jew eset, ọkọdọhọ ete: ‘Obufa usen esitọn̄ọ ke ini utịn osopde, ntre ẹsiwot eyenerọn̄ Passover ke ọyọhọ usen 14, edi ẹta ke ọyọhọ usen 15, okposụkedi emi owo mîtịn̄ke ntem ke Exodus.’ Enye ekewet n̄ko ete: ‘N̄wed mme adaiso Ido Ukpono Mme Jew . . . ikam itịn̄ke inọ nnyịn nte ẹkesitade eyenerọn̄ Passover mbemiso ẹkesobode Temple’ ke isua 70 E.N.

11. (a) Nso iketịbe inọ Jesus ke usen Passover eke isua 33 E.N.? (b) Ntak emi ẹkekotde Nisan 15 eke isua 33 E.N. “akwa Sabbath”? (Se ikọ idakisọn̄.)

¹¹ Ntem imekeme ndibụp ite, Nso usen ke ẹkedia Passover eke isua 33 E.N.? Ke Nisan 13, ke ekperede usen “emi anade ẹwot unam uwa passover,” Christ ama ọdọhọ Peter ye John ete: “Ẹka ẹketịm passover ẹben̄e ẹnịm ẹnọ nnyịn man nnyịn idia.” (Luke 22:7, 8) Ndien ke Nisan 14, emi ekedide mbubreyo Thursday ke utịn ama okosop, Jesus ama adia Passover ye mme apostle esie. Ekem enye ama ọtọn̄ọ Udia Mbubreyo Ọbọn̄. (Luke 22:14, 15) Ẹma ẹmụm enye okoneyo oro ẹnyụn̄ ẹkpe ikpe ẹnọ enye. Ẹma ẹkọn̄ Jesus ke ekperede ufọt uwemeyo Nisan 14, ndien enye ama akpa kpa uwemeyo oro. (John 19:14) Ntem “[ẹkewa] Christ, passover nnyịn,” kpa ke usen emi ẹkewotde eyenerọn̄ Passover. (1 Cor. 5:7; 11:23; Matt. 26:2) Ẹma ẹbụk Jesus mbemiso Nisan 15 ọkọtọn̄ọde. *—Lev. 23:5-7; Luke 23:54.

12, 13. Didie ke nditọwọn̄ ke Israel ẹketiene ẹbuana ke usọrọ Passover?

¹² Ẹyak ifiak ikere iban̄a se iketịbede ke Egypt. Moses ọkọdọhọ ikọt Abasi  ke ana mmọ ẹsidia Passover; mmọ ẹkenyene ndinịm ewụhọ emi “ke nsinsi.” Ke usen usọrọ oro ẹkesinịmde ke isua ke isua do, nditọwọn̄ ẹma ẹsibụp mme ete ye eka mmọ mbụme ẹban̄a usọrọ oro. (Kot Exodus 12:24-27; Deut. 6:20-23) Ntem, Passover ekenyene ndidi usen emi ‘ẹtide,’ emi idem nditọwọn̄ ẹkpepde n̄kpọ ẹto.—Ex. 12:14.

¹³ Nditọ Israel ẹma ẹsikpep nditọ mmọ n̄kpọ ẹban̄a Passover to ke emana kiet sịm en̄wen. Kiet ke otu n̄kpọ emi mmọ ẹkekpepde edi ke Jehovah esikpeme ikọt esie. Nditọwọn̄ ẹma ẹsikụt ke Jehovah edi ata Abasi, odu-uwem Abasi emi esikerede aban̄a onyụn̄ ekpemede ikọt esie. Enye okowụt utọ Abasi emi imọ idide “ke ini enye [akamiade] nditọ Egypt ufen,” edi anyan̄a akpan nditọ Israel.

14. Nso ke mme ete ye eka emi ẹdide Christian ẹkeme ndida mbụk Passover n̄kpep nditọ mmọ?

¹⁴ Abasi idọhọke mme ete ye eka emi ẹdide Christian ẹsitie kpukpru isua ye nditọ mmọ ẹneme se ikanamde ẹsidia Passover. Edi ndi emesikpep nditọ fo se ikpepde ito Passover, oro edi, ke Abasi esikpeme ikọt esie? Ndi emesinam mmọ ẹkụt ke emenen̄ede enịm ke Jehovah osụk ekpekpeme ikọt esiemmọ mfịn? (Ps. 27:11; Isa. 12:2) N̄ko, ndi emesinam ukpepn̄kpọ emi enem mmọ m̀mê esinam enye etie eto eto? Ukpepn̄kpọ emi ayanam mmọ ẹnen̄ede ẹberi edem ke Jehovah.

15, 16. Nso ke Exodus ibuot 12-15 ekpep nnyịn aban̄a Jehovah?

¹⁵ Idịghe Jehovah ndikpeme ikọt esie edi n̄kukụre se ikpepde ito Passover. Enye ama anyan̄a mmọ sia enye ‘okosio mmọ ke Egypt.’ Kere ban̄a nte enye akasan̄ade anyan̄a mmọ. Enye akada adaha obubịt enyọn̄ ye adaha ikan̄ ada mmọ usụn̄. Jehovah ama abahade Ididuot Inyan̄ anam ada nte ibibene ke ufien ye ke nnasia mmọ, onyụn̄ anam mmọ ẹsan̄a ke edisat isọn̄ ẹbe. Ke mmọ ẹma ẹkebe ẹma, mmọ ẹma ẹkụt nte mmọn̄ oro ọtọde ofụk udịmekọn̄ Egypt. Nditọ Israel ẹma ẹtoro Jehovah ke ndikanyan̄a mmọ ẹnyụn̄ ẹkwọ ẹte: “Yak n̄kwọ nnọ Jehovah . . . Enye omotop enan̄-mbakara ye andiwat enye ọduọk ke inyan̄. Jah edi odudu ye ukeme mi, sia enye anyan̄ade mi.”—Ex. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Ps. 136:11-15.

¹⁶ Edieke enyenede nditọ, ndi ke an̄wam mmọ ẹnen̄ede ẹbuọt idem ye Jehovah nte Andinyan̄a? Ndi nneme ye ubiere fo owụt mmọ ke afo ke idemfo emenịm ke Jehovah ekeme ndinyan̄a fi ye ubon fo? Ẹmekeme ndineme Exodus ibuot 12-15, Utom 7:30-36, m̀mê Daniel 3:16-18, 26-28 ke Utuakibuot Ubon mbufo man ẹkụt nte Jehovah akanyan̄ade ikọt esie. Akpana kpukpru nnyịn, n̄kpri ye ikpọ, inịm ke kpa nte Jehovah akanyan̄ade ikọt esie ke eset, ke enye ayanyan̄a nnyịn ke ini iso.—Kot 1 Thessalonica 1:9, 10.

17, 18. Nso ke ikpeti ke ini ikerede iban̄a ufọn iyịp eyenerọn̄ emi ẹkewotde ke akpa Passover?

¹⁷ Ata mme Christian isidiaha Passover. Passover ekesịne ke Ibet Moses ndien Ibet oro ibọpke nnyịn. (Rome 10:4; Col. 2:13-16) Edi enyene edinam en̄wen emi nnyịn isitide, oro edi, n̄kpa Eyen Abasi. Kpa ye oro, enyene mme n̄kpọ emi ikemede ndikpep nto Passover emi ẹkediade ke Egypt.

¹⁸ Iyịp eyenerọn̄ emi nditọ Israel ẹkeyetde ke obubọk ye ke ndori enyịnusụn̄ ufọk mmọ ama anyan̄a akpan mmọ. Mfịn, nnyịn isiwaha uwa unam inọ Abasi ke usen Passover m̀mê ke usen en̄wen ekededi. Edi odu uwa emi akam ọfọnde akan Passover. Enye ekeme ndinam owo enyene nsinsi uwem. Apostle Paul ama ewet aban̄a “esop mmọ emi ẹdide akpan emi ẹwetde enyịn̄ mmọ ke heaven.” “Iyịp oro ẹsịmede,” oro edi, iyịp Jesus, ke ẹda ẹnyan̄a mme Christian emi ẹyetde aran mi. (Heb. 12:23, 24) Kpa iyịp emi n̄ko ke ẹda ẹnyan̄a mme Christian emi ẹnyenede idotenyịn ndidu uwem ke nsinsi mi ke isọn̄. Mmọ ẹkpenyene ndisiti un̄wọn̄ọ emi: “Nnyịn inyene ubọhọ-ufụn ke enye ebe ke ufak oto ke iyịp owo oro, kpa edifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn, nte asan̄ade ekekem ye akpakịp mfọnido esie oro owo mîdotke.”—Eph. 1:7.

19. Didie ke nte Jesus akakpade anam inen̄ede inịm ntịn̄nnịm ikọ Bible?

¹⁹ Ẹkedọhọ nditọ Israel ẹkûbụn̄ ọkpọ eyenerọn̄ oro mmọ ẹkewotde ndida ndidia Passover. (Ex. 12:46; Num. 9:11, 12) Nso kaban̄a ọkpọ “Eyenerọn̄ Abasi” emi ekekpede ufak? (John 1:29) Ẹkekọn̄ enye ye mme abiatibet iba, kiet ke ubọk nnasia, kiet ke ufien. Mme Jew ẹma ẹkedọhọ Pilate ayak ẹbụn̄ ọkpọ mmọ mbita. Emi ayanam mmọ ẹsọsọp ẹkpa mbak mmọ ẹdikọn̄ọ ke eto ẹsịm Nisan 15 emi ekedide akwa Sabbath. Mbonekọn̄ ẹma ẹbụn̄ ukot mme abiatibet iba oro, “edi ke ini ẹdide ẹdisịm Jesus, mmọ ibụn̄ke enye ukot sia ẹkụtde ẹte enye ama akpakpa.” (John 19:31-34) Kpa nte owo mîkobụn̄ke ọkpọ eyenerọn̄ Passover, owo ikobụn̄ke ọkpọ Jesus. Ntem, eyenerọn̄ Passover akada aban̄a uwa oro Jesus akawade ke Nisan 14 eke isua 33 E.N. (Heb. 10:1) Emi ama osu se ẹkewetde ke Psalm 34:20, ndien akpana emi anam inen̄ede inịm ke ntịn̄nnịm ikọ Bible isikpụhu.

20. Nso akpan ukpụhọde idu ke nte ẹkesidiade Passover ye nte ẹsinịmde Udia Mbubreyo Ọbọn̄?

²⁰ Edi ukpụhọde odu ke nte ẹkesidiade Passover ye nte ẹsinịmde Udia Mbubreyo Ọbọn̄. Emi owụt ke Passover emi Abasi ọkọdọhọde mme Jew ẹsiti ikadaha iban̄a Editi n̄kpa Christ emi enye ọkọdọhọ mbet esie ẹsinịm. Ke ini nditọ Israel ẹkediade Passover ke Egypt, mmọ ẹketa obụk eyenerọn̄ oro kpọt, ikọn̄wọn̄ke iyịp esie. Emi okpụhọde ye se Jesus ọkọdọhọde mbet esie ẹnam. Enye ọkọdọhọ ke ana mbon emi ẹditienede imọ ikara “ke obio ubọn̄ Abasi” ẹta uyo ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ wine, emi ẹdade ẹban̄a obụkidem ye iyịp imọ. Iyenen̄ede ineme iban̄a Editi n̄kpa Christ ke ibuotikọ emi etienede.—Mark 14:22-25.

21. Ntak emi ọfọnde ndifiọk n̄kpọ mban̄a Passover?

²¹ Passover ekedi akpan n̄kpọ ọnọ ikọt Abasi, ndien kpukpru nnyịn imekeme ndikpep ediwak n̄kpọ nto enye. Ntem, okposụkedi emi Passover ekedide usọrọ mme Jew, nnyịn mme Christian ikpenyene ndifiọk n̄kpọ mban̄a enye nnyụn̄ n̄kpep n̄kpọ nto enye sia “Abasi ọkọnọ odudu spirit ẹda ẹwet ofụri N̄wed Abasi.”—2 Tim. 3:16.