Jeremiah 31:15 ọdọhọ ete: “Ntem ke Jehovah ọdọhọ ete, ‘Ẹmekop uyom ke Ramah, eseme ye ndotndot eyet; Rachel ke atua nditọiren esie. Enye inyịmeke ndikop ndọn̄esịt mban̄a nditọiren esie, koro mmọ mîdụhe aba.’”

Nditọ Rachel ikakpaha ikpọn̄ eka mmọ. Ntre owo ekeme ndikere ke se Jeremiah ekewetde ke isua 1,000 ama ekebe tọn̄ọ Rachel akakpa inenke.

Akpan Rachel ekekere Joseph. (Gen. 30:22-24) Ekem Rachel ama aman eyen en̄wen emi ekekerede Benjamin, edi akpa ke ama akaman ọyọhọ eyen iba emi ama. Ntak emi Jeremiah 31:15 ọdọhọde ke Rachel akatua eyet sia nditọiren esie “mîdụhe aba”?

Ọfọn iti ke Joseph emi Rachel ekebemde iso aman okobon Manasseh ye Ephraim. (Gen. 41:50-52; 48:13-20) Nte ini akade, esien Ephraim ẹma ẹwak ẹnyụn̄ ẹwọrọ etop tutu ẹsimen ofụri obio ubọn̄ edem edere Israel duop ẹkot Ephraim. Esien Benjamin, ọyọhọ eyen Rachel iba, ẹma ẹdiana ye Judah; mmọ ke ẹkekot obio ubọn̄ edem usụk. Ntre ẹkeme ndidọhọ ke Rachel ada aban̄a kpukpru eka ke Israel, ke edere ye ke usụk.

Ke ini ẹkewetde n̄wed Jeremiah, mbon Assyria ẹma ẹkakan obio ubọn̄ edem edere ẹnyụn̄ ẹtan̄ ata ediwak owo ẹnyọn̄ọ. Etie nte ndusụk owo ke esien Ephraim ẹma ẹfehe ẹka Judah. Ke isua 607 mbemiso Christ, mbon Babylon ẹma ẹkan obio ubọn̄ edem usụk. Etie nte ẹma ẹtan̄ mbon emi ẹkemụmde ẹka Ramah, emi ẹsan̄ade n̄kpọ nte kilomita 8 ẹto Jerusalem ẹdọk ẹka. (Jer. 40:1) Ekeme ndidi ẹma ẹwot ndusụk mmọ do ke isọn̄ Benjamin emi ẹkebụkde Rachel. (1 Sam. 10:2) Ntre, ndidọhọ ke Rachel ke atua nditọiren esie ekeme ndida mban̄a nte enye akpakatuade kpukpru mbon Benjamin emi ẹkewotde m̀mê mbon emi ẹkewotde ke Ramah. Ẹkeme ndidọhọ n̄ko ke ikọ oro ọwọrọ ke kpukpru mme eka ke Israel ẹketua nditọ mmọ oro ẹkewotde m̀mê emi ẹketan̄de ẹka obio owo.

Edi akpan n̄kpọ akam edi ke ikọ Jeremiah akaban̄a se iditịbede ediwak isua ke iso, ke ini ẹdiyomde ndiwot Jesus ke nsek. Herod ama ọdọn̄ ẹka Bethlehem ke usụk usụk Jerusalem ẹkewot kpukpru nditọiren, ọtọn̄ọde ke ata nsek tutu esịm eyen isua iba. Ẹma ẹwot nditọ oro; mmọ ikodụhe aba. Kere nte mme eka nditọ emi ẹketuade! Eyet ama okpon tutu ẹdọhọ ke ẹma ẹda ke Ramah emi odude ke edere edere Jerusalem ẹkop.—Matt. 2:16-18.

Ndidọhọ ke Rachel ke atua nditọ esie okowụt adan̄a nte iban Jew ke eyo Jeremiah ye ke eyo Jesus ẹketuade nditọ mmọ emi ẹkewotde. Edi mbon oro ẹkekpan̄ade ẹdu ke ubọk “asua” emi ekerede n̄kpa. Ekeme ndidi ẹyenam mmọ ẹset ke ini asua emi edisanade mme owo iyak.—Jer. 31:16; 1 Cor. 15:26.