1, 2. Mmanie ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto Ikwọ Solomon? Ntak emi ọdọhọde ntre? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

EBIOWO ndisụk ndian ebe ye n̄wan kiet ndọ mma edi oro, ndien mmọ ẹka itie emi mmọ ẹsịnde usọrọ ndọ mmọ. Nte ebe ye n̄wan emi ẹsụk ẹnekde unek, enye ese mmọ onyụn̄ ekere ke esịt esie ete, ‘Se nte mmọ ẹsede idemmọ ke enyịn ima. Eke okụtde mmọ ọdiọn̄ọ ke mmọ ẹma idemmọ etieti. Edi ndi ndọ emi eyebịghi? Ndi mmọ ẹyeka iso ẹma idemmọ ntem?’ Edieke ebe ye n̄wan ẹmade kiet eken ata ima, ndọ mmọ eyebịghi, n̄kpọ ndomokiet idikemeke ndidian̄ade mmọ. Edi mme owo ẹdian̄ade ndọ etieti idahaemi, ndien emi ekeme ndinam fi ekere m̀mê ata ima ke osụk ododu.

² Ama akam ọsọn̄ ndikụt ata ima idem ke eyo Edidem Solomon. Ke Ecclesiastes 7:26-29, Solomon ọkọdọhọ ke ikụt eti erenowo kiet kpọt ke otu tọsịn edi ikwe eti an̄wan ndomokiet. Enye ama adian do ete: “Sese! N̄kukụre se n̄kụtde edi nte ke ata Abasi ama anam ubonowo nte enende, edi mmọ ẹyom ediwak usụn̄ en̄wen.” Ini oro, iban isenidụt emi ẹkekponode Baal ẹma ẹwak etieti ke Israel ẹnyụn̄ ẹsinam oburobụt ido. Ntre, ediwak owo ke Israel ẹma ẹtiene mmọ  ẹdu oburobụt uwem. * Edi uto emi Solomon ekewetde isua 20 mbemiso ini emi owụt ke erenowo ye n̄wan ẹkeme ndima idemmọ ata ima. Uto emi odu ke n̄wed Ikwọ Solomon. Enye owụt nte ikpasan̄ade idiọn̄ọ ata ima ye nte owo ekemede ndiwụt ke ima owo ata ima. Enye ekeme ndikpep mme ebe ye iban mmọ ye idem mbon emi mîdọhọ ndọ kan̄a ekese n̄kpọ mban̄a ata ima.

3. Ntak emi erenowo ye n̄wan ẹkemede ndima kiet eken ata ima?

³ Kot Ikwọ Solomon 8:6. Itie N̄wed Abasi oro ọdọhọ ke ima edi “edemeikan̄ Jah.” Ntak emi ẹdọhọde ntre? Sia Jehovah edi ima, ndien imekeme ndikpebe enye sia enye okobot nnyịn ke mbiet esie. (Gen. 1:26, 27) Ke ini Abasi ekemende Eve ọsọk Adam, n̄wan emi ama eye Adam tutu enye ọtọn̄ọ nditịn̄ uto. Imọdiọn̄ọ ke Eve ama ekpere Adam etieti sia ẹkeda ọkpọn̄kan̄ Adam ẹbot enye. (Gen. 2:21-23) Sia Jehovah okobotde owo ke mbiet esie, erenowo ye n̄wan ẹkeme ndima idemmọ ata ima.

4, 5. Bụk mbụk ima emi odude ke Ikwọ Solomon.

⁴ Ikwọ Solomon owụt ke erenowo ye n̄wan ẹkeme ndima idemmọ mbịghi onyụn̄ owụt n̄kpọ en̄wen emi utọ ima emi esinamde owo anam. Ikwọ emi aban̄a mbụk ima ekpemerọn̄ ye eyenan̄wan kiet emi okotode Shunem m̀mê Shulem. Usen kiet, eyenan̄wan emi ama aka akanam utom ke in̄wan̄ vine nditọeka esie emi ekekperede ebiet emi Edidem Solomon ye mbonekọn̄ esie ẹkedude. Edidem ama okụt enye onyụn̄ ọdọhọ ikọt esie ẹda enye ẹsọk imọ. Enye ama ọdọhọ eyenan̄wan oro ke enye eye etieti onyụn̄ ọn̄wọn̄ọ ndinọ enye ediwak n̄kpọ. Edi eyenan̄wan emi ikọnọhọ enye iso sia eyenan̄wan emi ama amama ekpemerọn̄ onyụn̄ ọdọhọ ke enye ikpọn̄ ke imọ iyom. (Ikwọ Sol. 1:4-14) Ekpemerọn̄ oro ama oyom eyenan̄wan emi tutu ekesịm ebiet emi Solomon odude. Ke ini okụtde enye, mmọ mbiba ẹma ẹtịn̄ ndinem ikọ emi owụtde ke mmọ ẹma idemmọ.—Ikwọ Sol. 1:15-17.

⁵ Solomon ama emen eyenan̄wan emi ọnyọn̄ Jerusalem; ekpemerọn̄ onyụn̄ etiene mmọ. (Ikwọ Sol. 4:1-5, 8, 9) Kpukpru se Solomon akanamde man eyenan̄wan oro ama imọ ọkọwọrọ ikpîkpu. (Ikwọ Sol. 6:4-7; 7:1-10) Ke Solomon ama eketịme yak akak enye, enye ama ayak eyen mbon ọnyọn̄. Ke utịt mbụk emi, eyenan̄wan emi ama ọdọhọ owo ima esie ọsọp nte “edop” ebịne imọ.—Ikwọ Sol. 8:14.

6. Ntak emi ọsọn̄de ndidiọn̄ọ nsio nsio owo emi ẹsịnde uyo ke ikwọ ima emi?

⁶ Ẹkot Ikwọ Solomon “akakan ikwọ” sia mbụk ima emi enem etieti. Edi ọsọsọn̄ ndidiọn̄ọ nsio nsio owo emi ẹsịnde uyo. (Ikwọ Sol. 1:1) Etie nte se ikanamde Solomon okûsiak enyịn̄ mmọ edi ke emi idiyakke enye ewet ikwọ esie ke nde ke nde, uto uto. Edi imekeme ndida se owo kiet kiet etịn̄de ndiọn̄ọ m̀mê anie ke edi.

7, 8. Tịn̄ ndusụk ikọ ima emi ekpemerọn̄ ye eyenan̄wan Shunem ẹketịn̄de ye kiet eken.

⁷ Ikọ ima eyenan̄wan Shunem ye ekpemerọn̄ ọyọyọhọ Ikwọ Solomon. Ndusụk se mmọ ẹtịn̄de ẹkeme nditie  esen esen sia isua 3,000 ẹbe tọn̄ọ ẹkewet uto emi, mmọ ẹkenyụn̄ ẹtịn̄ enye nte mbon edem mmọ ẹkesitịn̄de ikọ. Edi ikọ mmọ an̄wan̄a nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ekpemerọn̄ oro ọkọdọhọ ke enyịn eyenan̄wan oro ebiet “enyịn ibiom.” (Ikwọ Sol. 1:15) Eyenan̄wan ọdọhọ ke eke esie akam ebiet ibiom. (Kot Ikwọ Solomon 5:12.) Ama eye eyenan̄wan oro ndikụt nte obubịt eyen-enyịn owo ima esie esịnede ke esịt afia enyịn ukem nte ibiom emi ọdọn̄ọde n̄kem odụkde esịne ke mmọn̄eba eyere idem.

⁸ Ikọ ima mmọ ikaban̄ake uyai kpọt. Ke uwụtn̄kpọ, ekpemerọn̄ ama ama nte eyenan̄wan oro esitịn̄de ikọ onyụn̄ otoro enye. (Kot Ikwọ Solomon 4:7, 11.) Akparawa oro ama ọdọhọ enye ke “n̄kpọkinua [esie] ẹtọi obukpa ọkwọk” ye nte ke ‘aranọkwọk ye mmọn̄eba ẹdu enye ke idak edeme.’ Ikọ esie ọkọwọrọ ke ikọ eyenan̄wan oro esinem onyụn̄ ọfọn. Ke ini akparawa oro ọkọdọhọde eyenan̄wan oro ke enye ‘eye ke kpukpru usụn̄,’ idịghe uyai esie kpọt ke enye okotoro.

9. (a) Ima ebe ye n̄wan esịne nso ye nso? (b) Ntak emi ọfọnde ebe esidọhọ n̄wan esie ke imama enye, n̄wan onyụn̄ anam ntre ye ebe?

⁹ Ebe ye n̄wan emi ẹdide ikọt Jehovah isinamke n̄kpọ nte eteufọk ye eyenufọk. Mmọ ẹsima idemmọ ẹsinyụn̄ ẹsio ẹtịn̄. Edi didie ke mmọ ẹkpema kiet eken? Ndi ekpedi utọ enye emi Bible ọdọhọde ẹma mbon en̄wen? (1 John 4:8) Ndi mmọ ẹkpema kiet eken utọ ima emi owo akpamade ete m̀mê eka m̀mê nditọeka esie? Ndi ekpedi utọ enye emi ufan esimade ufan? (John 11:3) Ndi ekpedi utọ enye emi ẹtịn̄de ke Mme N̄ke 5:15-20? Ima ebe ye n̄wan esịne kpukpru emi. Se afo etịn̄de ye nte anamde n̄kpọ ye ebe fo m̀mê n̄wan fo ayanam enye ọdiọn̄ọ ke amama imọ. Kûdi anam emi, anam oko, tutu afo efre ndinam enye ọdiọn̄ọ ke imama enye. Ke mme ebiet emi ẹsimekde-mek n̄wan m̀mê ebe ẹnọ owo, ndusụk ebe ye n̄wan isimeheke tutu ke ẹma ẹkenam ndọ ẹma. Nte mmọ ẹdomode ndimehe, ọyọfọn ebe ẹsidọhọ n̄wan ke imama enye, n̄wan onyụn̄ anam ntre ye ebe. Se idinamde mmọ ẹkpere edi emi; ndọ mmọ n̄ko eyenem.

10. Nso ufọn ke ebe ye n̄wan ẹdibọ edieke mmọ ẹsitịn̄de ikọ ima?

¹⁰ Owo ndinam ebe m̀mê n̄wan esie ọdiọn̄ọ ke imama enye enyene ufọn efen. Edidem Solomon ama ọdọhọ eyenan̄wan Shunem ke imọ imọn̄ inọ enye ‘ekara n̄kpọmbana gold ọkọrọ ye n̄kwa silver.’ Solomon ama otoro eyenan̄wan emi etieti, ọdọhọ ke enye ‘eye nte ọyọhọ ọfiọn̄ onyụn̄ asana nte nsemnsem utịn.’ (Ikwọ Sol. 1:9-11; 6:10) Edi eyenan̄wan oro ọkọdọhọ enye ke ikpakpa, ikpa ye ekpemerọn̄. Nso ikanam enye ọsọn̄ọ eyịre ekpemerọn̄ emi ntem? Nso ke enye akada ọdọn̄ idem esịt ke ini enye mîkekwe owo ima esie? (Kot Ikwọ Solomon 1:2, 3.) Enye ama esiti ikọ ima ekpemerọn̄ oro. Ikọ akparawa emi ‘ama enem enye akan wine’ emi esinamde esịt adat owo. Ke ini enye okopde enyịn̄ akparawa emi, ekesitie enye nte ẹtọhọ enye enem-utebe aran ke ibuot. (Ps. 23:5; 104:15) Ọfọn ebe ye n̄wan ẹsitịn̄ ikọ ima ye kiet eken. Owo ama eti ndinem ikọ ima emi ebe m̀mê n̄wan esie eketịn̄de ye enye, emi ayanam mmọ ẹma idemmọ ẹbịghi.

11. Nso ke mme Christian emi mîdọhọ ndọ ẹkeme ndikpep nto se eyenan̄wan Shunem eketịn̄de ye iban Jerusalem?

¹¹ Mme Christian emi mîdọhọ ndọ kan̄a, akpan akpan mbon emi ẹyomde owo emi mmọ ẹdidọde, ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto Ikwọ Solomon. Eyenan̄wan Shunem ikamaha Solomon. Ntre enye ama owụk iban Jerusalem ete: “Ẹkûdomo ndidemede ima ke esịt mi tutu enye edemede ikpọn̄.” (Ikwọ Sol. 2:7; 3:5) Nso ikanam enye etịn̄ utọ ikọ emi? Ifọnke owo osio esịt ama owo ekededi emi obụpde enye ufan. Ana Christian emi oyomde ndidọ ndọ enyene ime ebet tutu enye okụt owo emi enye edinen̄erede ima mbemiso enye esịnde esịt esie.

12. Nso ikanam eyenan̄wan Shunem ama ekpemerọn̄ ntre?

¹² Nso ikanam eyenan̄wan Shunem ama ekpemerọn̄ ntre? Akparawa oro ama eye nte “edop,” ubọk esie ọsọn̄ nte “gold,” ukot esie eye onyụn̄ enen nte “mme adaha marble.” Edi idịghe uyai ye odudu kpọt ke eyenan̄wan emi okokụt. Enye ọkọdọhọ ke ama imọ ebiet “eto apple ke otu mme eto akai.” Mbemiso eyenan̄wan emi amade Jehovah osio esịt ama akparawa ntre, ọwọrọ akparawa oro ama Abasi n̄ko.—Ikwọ Sol. 2:3, 9; 5:14, 15.

13. Nso ikanam ekpemerọn̄ ama eyenan̄wan oro ntre?

¹³ Eyenan̄wan Shunem ama eye anana mbiet. Enye ama eye tutu odụk Edidem Solomon enyịn. Edidem emi itetịn̄ mi ama enyenyene “iban ata ye ibanesa anan̄ ye anana-ibat n̄kaiferi” ini oro. Edi ndi uyai oro kpọt akanam ekpemerọn̄ ama eyenan̄wan Shunem? Ihih-o. Eyenan̄wan oro ama ama Jehovah, enyene ido, onyụn̄ osụhọde idem. Ke uwụtn̄kpọ, enye ọkọdọhọ ke imọ idi “saffron ke mbenesụk.” Edi ekpemerọn̄ emi ikadaha enye ntre, sia owo ikadaha flawa emi ke n̄kpọ ndomokiet. Akparawa emi akakam ada enye nte ediye “ekpon̄idịm ke ikọt n̄kukịm.”—Ikwọ Sol. 2:1, 2; 6:8.

14. Nso ke mbon emi ẹyomde ndidọ ndọ ẹkeme ndikpep nto utọ ima emi ikụtde ke Ikwọ Solomon?

¹⁴ Jehovah ọdọhọ ikọt esie ẹdọ owo “Ọbọn̄ ikpọn̄-ikpọn̄.” (1 Cor. 7:39) Emi ọwọrọ ke Christian emi oyomde ndidọ ebe m̀mê n̄wan ididọhọ owo ererimbot,  edidọ asan̄autom Abasi kpọt. Ntak emi ọfọnde ẹnam item emi? Idụhe ndọ emi n̄kpri n̄kpri mfịna mîdụhe ke usen ke usen. Edieke ebe ye n̄wan ẹdiọn̄ọde Abasi, emem oyodu ke ndọ mmọ, mmọ ẹyenyụn̄ ẹkop inemesịt. Ntre, edieke oyomde ndidọ ndọ, kpebe ekpemerọn̄ ye eyenan̄wan Shunem. Yom owo emi enen̄erede ama Jehovah onyụn̄ enyenede ido.

15. Nso ke ikọt Abasi emi ẹnyenede owo emi mmọ ẹyomde ndidọ ẹkpekpep ẹto eyenan̄wan Shunem?

¹⁵ Kot Ikwọ Solomon 4:12. Nso inam ekpemerọn̄ ọdọhọ ke owo ima imọ etie nte “in̄wan̄ emi ẹsịnde ọkọ ẹkanade”? Owo isidụkke utọ in̄wan̄ emi nte ẹmama ke ntak ọkọ emi ẹsịnde. Eke oyomde ndidụk ana ọkpọkpọhọde usụn̄ kan̄a mbemiso odụkde. Se inamde ẹdọhọ ke eyenan̄wan emi etie ntem edi ke enye akama owo emi enye okoyomde ndidọ kpọt. Sia kpukpru se edidem akanamde mîkodụkke enye enyịn, enye eketie nte “ibibene,” itiehe nte “usụn̄” emi owo ekemede ndiberede nnịm in̄wan̄. (Ikwọ Sol. 8:8-10) Nte nti ikọt Abasi ẹkpetiede edi oro. Ikpanaha mmọ ẹmen ima emi mmọ ẹkpemade owo emi mmọ ẹyomde ndidọ ẹkema owo en̄wen.

16. Nso ke Ikwọ Solomon ẹkpep mbon emi ẹnyenede owo emi mmọ ẹyomde ndidọ?

¹⁶ Ke ini ekpemerọn̄ ọkọdọhọde eyenan̄wan Shunem edi mmimọ isan̄a ntre ibọ ofụm, nditọeka esie ikayakke enye aka. Mmọ ẹma ẹdọhọ enye aka ekekpeme in̄wan̄ vine. Ntak emi mmọ mîkayakke enye aka? Ndi mmọ ẹkekere ke enye ọmọn̄ akanam ndisịme ye akparawa oro? Idịghe ntre. Mmọ ikoyomke eyeneka mmọ esịn idem ke mfịna, enye esịn mmọ mîkayakke enye aka. (Ikwọ Sol. 1:6; 2:10-15) Mbon emi mîdọhọ ndọ ẹkeme ndikpep akpan n̄kpọ nto emi: Ana mmọ ẹkpeme se mmọ ẹnamde ye owo emi mmọ ẹyomde ndidọ. Inaha mmọ ẹsidu ikpọn̄ ke ebiet emi mbon en̄wen mîdikwe mmọ. Idiọkke mmọ ndinam n̄kpọ emi owụtde ke mmọ ẹma idemmọ, edi ọfọn mmọ ẹkpeme mbak ẹdinam oburobụt ido.

17, 18. Nso ke afo ekpep oto Ikwọ Solomon?

¹⁷ Jehovah iyomke ndọ ndomokiet abiara. Enye oyom ebe ye n̄wan ẹka iso ẹma idemmọ. Ebe ye n̄wan ẹsima idemmọ ke nsonso oro, edi edieke mmọ ẹyomde ndọ mmọ ebịghi, ana mmọ ẹka iso ẹma kiet eken. Ana ima oro osụk ofofiop ke nsinsi.—Mark 10:6-9.

¹⁸ Edieke edide oyoyom owo emi edidọde, yom owo emi edinen̄erede ama ẹnyụn̄ ẹdiana kiet ẹnam n̄kpọ emi edinamde mbufo ẹtetịm ẹma idem mbufo nte ikụtde ke mbụk ima Ikwọ Solomon. Iben̄e Abasi ite anam fi okụt owo emi afo edinen̄erede ima, owo emi edinyụn̄ imade fi ntre n̄ko. Edieke edide ọmọdọdọ ndọ, ibọn̄ akam ite afo ye ebe fo m̀mê n̄wan fo ẹma kiet eken ata ima. Yak ima mbufo ofiop nte “edemeikan̄ Jah.”—Ikwọ Sol. 8:6.