“Nnyịn Ididia Nso?”

MBON eyo Jesus ẹma ẹsiwak ndineme nneme mban̄a udia ye mmịn. Akpa utịben̄kpọ oro enye akanamde ekedi ndinam mmọn̄ akabade wine. Jesus ama onyụn̄ ada uyo ye iyak ifan̄ ọbọk ediwak tọsịn owo ikaba. (Matthew 16:7-10; John 2:3-11) Jesus ama esidia udia ye mme ubuene ye imọ. Mme asua esie ẹkedọhọ ke enye edi owo udia ye owo mmịn. (Matthew 11:18, 19) Edi Jesus ikedịghe utọ owo oro. Enye ama ọfiọk ke udia ye mmịn ama enen̄ede okpon mbon eyo esie ibuot, ntre enye ama esida mme n̄kpọ emi ekpep mmọ Ikọ Abasi.—Luke 22:14-20; John 6:35-40.

Nso orụk udia ye mmịn ikodu ke eyo Jesus? Ẹkesitem udia didie? Ẹkesinyụn̄ ẹda hour ifan̄ ẹtem? Ndifiọk ibọrọ mbụme emi ayanam se idude ke mme Gospel an̄wan̄a fi.

Nọ Nnyịn “Udia Eke Ekemde Nnyịn ke Usen Mfịn”

Ke ini Jesus ekekpepde mme mbet esie ndibọn̄ akam, enye ọkọdọhọ ke ọfọn ndiben̄e mme n̄kpọ udu uwem, utọ nte “udia eke ekemde nnyịn ke usen mfịn.” (Matthew 6:11) Mme Jew ye mbon Greece ẹkesiwak ndita uyo. Ikọ Hebrew ye Greek oro ẹkabarede “ndidia n̄kpọ” ọwọrọ “ndita uyo.” Mme Jew eyo Jesus ẹkesidia mme n̄kpọ in̄wan̄ oro ẹkemede ndida nsan̄ uyo, utọ nte ibokpot, ye mmọ eken oro ẹtiede nte edesi. Mme anam-ndụnọde ẹdọhọ ke isua kiet, owo kiet ama esidia udia oro ẹdade n̄kpọ nte ekpat ibokpot iba ẹnam, ndien emi ama esinọ enye odudu.

Ẹma ẹsinyam uyo ke urua. Edi ediwak owo ẹkesisan̄ uyo oro mmọ ẹditade—emi ikedịghe ifia ubọk kiet. N̄wed oro ẹkotde Bread, Wine, Walls and Scrolls ọdọhọ ete: “Sia ndomuyo ekesisọpde abiara, eka ubon ekesikọk ibokpot kpukpru usen.” Emi ekesida enye hour ifan̄? Ewet n̄wed oro ọdọhọ ke “ekesida enye hour kiet ndikọk kilogram ibokpot kiet nsio n̄kpọ nte kilogram ndomuyo kiet. Sia owo kiet kiet ekesidiade udia oro ẹdade n̄kpọ nte ubak kilogram ibokpot ẹnam ke usen, edieke ẹsịmde owo ition m̀mê itiokiet ke ufọk kiet, eka ubon ekesida hour ita kpukpru usen ọkọk ibokpot man ekem se mmọ ẹdiade.”

Kere ban̄a Mary eka Jesus. Ke adianade ye mme utomufọk eken oro enye ekesinamde ke usen ke usen, enye ekesinyene ndikọk ibokpot oro edikemde enye, ebe esie, ye nditọ itiaba ke  nsụhọde n̄kaha. (Matthew 13:55, 56) Mary ama esisịn idem anam utom nte iban Jew eken man ubon esie ẹnyene se ẹdiade ke usen.

“Ẹdi, Ẹdidia N̄kpọ”

Ke Jesus ama ekeset ke n̄kpa, enye ama afiak owụt ndusụk mbet esie idem usenubọk kiet. Mmọ ẹkedu ke akpa ofụri okoneyo oro, edi imụmke iyak ndomokiet. Jesus ama okot mbet esie emi ẹma ẹkekpa mba mi ete, “ẹdi, ẹdidia n̄kpọ,” onyụn̄ ọnọ mmọ uyo ye iyak ẹta. (John 21:9-13) Kpa ye oro edide n̄kukụre ini oro ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a udia usenubọk edi emi ke mme Gospel, mme owo ẹma ẹsita uyo ye nsat grape ke usenubọk, mîdịghe ẹdia olive.

Nso kaban̄a udia uwemeyo? Nso ke ubuene ẹkesidia? N̄wed oro ẹkotde Life in Biblical Israel ọdọhọ ke “ẹkesita uyo, ibokpot, ẹdia olive, ye mfri fig.” Etie nte mme n̄kpọ emi ke mbet Jesus ẹkekedep ke Sychar ẹnyọn̄ ẹdikụt Jesus enemede nneme ye n̄wan Samaria ke obube mmọn̄. “Ekedi n̄kpọ nte ufọt uwemeyo,” ndien Bible ọdọhọ ke mbet Jesus ẹma ẹdadaha “ẹka obio ndikedep udia.”—John 4:5-8.

Ubon kiet kiet ẹma ẹsitie ọtọkiet ẹdia udia mbubreyo. N̄wed oro Poverty and Charity in Roman Palestine, First Three Centuries C.E. ọdọhọ ke “mme owo ẹkesita uyo, mîdịghe ẹdia mmọn̄-mmọn̄ udia emi ẹdade nsio nsio n̄kpọ-in̄wan̄ emi ẹtiede nte edesi ye nsama ẹtem. Ẹma ẹsinyụn̄ ẹda n̄kpọ emi ẹtiede nte ibokpot ẹtem udia. Inụn̄ ye aran m̀mê olive ikesinanake ke okpokoro udia. Ndusụk ini ẹyenọ mmọn̄ efere . . . ye aranọkwọk, m̀mê edinem mmọn̄ mfri.” Etie nte ẹma ẹsinyụn̄ ẹn̄wọn̄ mmọn̄eba, ẹdia cheese, ikọn̄, ye mfri. Ẹma ẹnyene n̄kpọ nte n̄kpọ-in̄wan̄ 30. Emi ama esisịne n̄kpọ nte oyịm, carrot, ikọn̄udia, ye n̄kpọ ntre, ẹnyụn̄ ẹtọ ẹbe orụk mfri 25—utọ nte (1) fig, (2) date, ye (3) pomegranate.

Kere ban̄a utọ ndien oro Lazarus ye nditọeka esie Martha ye Mary, ẹkedoride ke okpokoro mbubreyo oro mmọ ẹkekotde Jesus ufọk. Kere nte ofụri ufọk oro eketiede ke ini ufuọn̄ inem udia akabuahade ye ufuọn̄ ‘enem-utebe ọsọn̄urua aran’ emi Mary ekeyetde Jesus ke ukot.—John 12:1-3.

“Ke Ini Afo Anamde Usọrọ”

Ini kiet, Jesus ama ekpep mme owo akpan n̄kpọ ke ini ẹkekotde enye usọrọ ke “ufọk andikara mme Pharisee kiet.” Enye ọkọdọhọ mbon oro ẹkedude do ete: “Ke ini afo anamde usọrọ, kot mme ubuene, mmọ eke ẹbiomode ndo ke ukot, mbụn̄ọ, nnan; ndien afo oyokop inemesịt, koro mmọ mînyeneke se ẹdidade ẹsio fi usiene. Koro ẹyenọ fi usiene ke ini ediset ndinen owo.” (Luke 14:1-14) Edieke owo Pharisee oro akanamde  item Jesus oro, afo ekere ke nso ke ẹkedia ke ini enye akafiakde okot mme owo usọrọ?

Enyene ndidi ẹma ẹsisịn wine, aranọkwọk, mmọn̄eba, ye ndunịm eken ke uyo oro imọ owo ekesinọde ke ini okotde owo ufọk. Etie nte ẹma ẹsinyụn̄ ẹnọ bọta ye cheese. Ẹma ẹsinyụn̄ ẹnọ nsat ye ndek olive mîdịghe aran olive. N̄wed oro ẹkotde Food in Antiquity ọdọhọ ke “owo kiet kiet ekesidia tian aran olive kiet kpukpru isua, adianade ye se enye ekesidade odomo ikan̄ onyụn̄ ọfiọn̄ọ m̀mê ada anam mme n̄kpọ mmaidem eken.”

Edieke owo Pharisee oro okodụn̄de ekpere ine, anaedi enye ye isenowo esie ẹma ẹsita ndekiyak. Mbon oro mîkodụn̄ke ikpere ine ẹkesita iyak oro ẹduọkde inụn̄ m̀mê vinegar mbak edibiara. Ekeme ndidi enye ama ọnọ mmọ unam ẹta—n̄kpọ emi ubuene mîkesinyeneke ita. Mîdịghe, ẹma ẹnyụn̄ ẹnọ udia oro ẹsịnde nsenunen. (Luke 11:12) Etie nte ẹma ẹsidọn̄ n̄kpọ nte mint, dill, cumin, ye mustard, ke udia man ọfuọn̄. (Matthew 13:31; 23:23; Luke 11:42) Ekeme ndinyụn̄ ndi ẹma ẹnọ isenowo emi ufọfọp ibokpot emi ẹkeduọkde aran almond, aranọkwọk, ye ndunịm eken.

Anaedi ẹma ẹnọ mbon oro ẹkedide usọrọ oro ndek m̀mê nsat grape, mîdịghe wine emi ẹdade grape ẹnam. Ata ediwak obube unyịmi wine emi ẹkụtde ke Palestine owụt ke mme owo ẹma ẹsin̄wọn̄ wine. Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹma ẹkụt abaitiat 63 ke Gibeon, oro ẹketụn̄de ke eset. Abaitiat emi ekeme ndidọn̄ọ n̄kpọ nte galọn mmịn 25,000.

“Ẹkûtịmede Esịt”

Ke ini okotde mme Gospel, se m̀mê ikafan̄ ke Jesus akada udia m̀mê mmịn ọnọ uwụtn̄kpọ, mîdịghe se nte enye ekesikpepde mme owo akpan n̄kpọ ke itie udia. Edi akpanikọ ke Jesus ye mbet esie ẹma ẹsidia ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ n̄kpọ, akpan akpan ke ini ẹdude ye mme ufan, edi mmọ ikadaha emi nte ubọkutom.

Jesus ikoyomke mbet esie ẹdi mme ama udia ye mme ama mmịn̄. Ntak edi oro enye ọkọdọhọde mmọ ete: “Ẹkûtịmede esịt ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹte, ‘Nnyịn ididia nso?’ m̀mê, ‘Nnyịn idin̄wọn̄ nso?’ m̀mê, ‘Nnyịn idisịne nso?’ Sia kpukpru emi ẹdi mme n̄kpọ emi mme idụt ẹbịnede ye ọkpọsọn̄ udọn̄. Koro Ete mbufo eke heaven ọfiọk ke mbufo ẹmeyom kpukpru n̄kpọ emi.” (Matthew 6:31, 32) Mme mbet Jesus ẹma ẹnam item emi, ndien Abasi ama ese aban̄a mmọ. (2 Corinth 9:8) Edi akpanikọ ke ekeme ndidi usudiaha se mbon eyo Jesus ẹkesidiade. Edi fiọk ete ke Abasi iditreke ndinọ fi se adiade edieke ebemde iso oyom Obio Ubọn̄ ye edinen ido esie.—Matthew 6:33, 34.