Ke Ini Owo Eduede Fi

ẸSIWAK ndidọhọ ke ẹsio n̄kpri usiene ke isọn̄. Mme owo ẹsitịn̄ ntem sia edi ndammana n̄kpọ owo ndiyat esịt ke ini ẹduede m̀mê ẹnamde enye idiọk. Ukeme ndifiọk eti ye idiọk oro ikadade imana esinam iyom ẹnen̄ede se ikwan̄ade. Edi didie ke ẹkpenam emi?

Ẹsidue owo ke nsio nsio usụn̄, ekeme ndidi ẹsiak owo ufia, ẹnụk, ẹsụn̄i, ẹmia, m̀mê ẹbọ enye n̄kpọ ke n̄kanubọk, ye ntre ntre eken. Esitie fi didie ke idem ke ini owo eduede fi? Etie nte ediwak owo mfịn ẹsidọhọ ẹte, ‘Nyonyụn̄ nnam enye usiene!’

Ke United States, nditọ ufọkn̄wed ẹsidori mme andikpep oro ẹtụnọde mmọ ikọ ẹte ke ẹsabade m̀mê ẹfiomo mmimọ man ẹsio mmọ usiene. Brenda Mitchell, emi edide etieibuot N̄ka Mme Andikpep ke New Orleans, ọdọhọ ete, “Se isitịbede edi ke ẹma ẹdodori andikpep ikọ ntem, ẹbiat enyịn̄ esie.” Idem ọkpọkọm kpukpru owo ẹdi ẹdifiọk ke ẹkedodori enye ikọ oro, ufọn idụhe, mmanyan̄a ama ọdọduọhọ ke obu.

Ediwak mbonutom oro mîkopke inemesịt ẹsibiat n̄kpọ ke itieutom mîdịghe ẹsọhi akpan ntọt ẹfep ke kọmputa itieutom mmọ man ẹsio eteutom mmọ usiene. Ndusụk owo ẹsiyarade ikọ idịbi itieutom mmọ ẹnọ mbon en̄wen ẹbọ okụk. Ke adianade ye edisọhi ntọt ke kọmputa mfep, The New York Times ọdọhọ ke “mbonutom ẹsiwak ndiyịp n̄kpọ ke itieutom mmọ ke usiene.” Ndusụk usiakifia ẹsidọhọ akwa owo ukpeme asan̄a ye owo oro ẹsiode ke utom aka ọfis esie akada ebet enye atan̄ kpukpru n̄kpọ esie onyụn̄ ada enye akayak ke usụn̄ mbak enye edinam orụk n̄kpọ emi.

Mbon oro ẹkperede nnyịn idem ẹkan ẹsinen̄ede ẹwak ndisio nnyịn usiene—oro edi, mme ufan nnyịn, nsan̄a nnyịn, ye mbonubon nnyịn. Edieke itịn̄de ikọ m̀mê inamde n̄kpọ oro ayatde owo esịt, enye ekeme ndisio nnyịn usiene. Edieke owo etịn̄de ikọ ye afo uyat uyat, ndi esinyụn̄ ọbọrọ enye uyat uyat n̄ko? Edieke owo ke ubon mbufo anamde se iyatde fi esịt, ndi emesiyom usụn̄ ndisio enye usiene? Imesiwak ndisio owo emi ekperede nnyịn idem usiene.

 Ntak Emi Usiene Mîfọnke

Mbon oro ẹsiyomde ndisio owo usiene ẹsikere ke oro ayanam esịt osụhọde mmimọ. Ke uwụtn̄kpọ, Bible asian nnyịn ke nditọiren Jacob ẹma ẹkekop ke Shechem owo Canaan asabade Dinah eyeneka mmimọ, mmọ ẹma “ẹfụt esịt, esịt onyụn̄ ayat mmọ eti-eti.” (Genesis 34:1-7) Nditọiren Jacob iba ẹma ẹdiomi nte idisan̄ade isio Shechem ye mbonubon esie usiene n̄kpọ oro enye akanamde eyeneka mmọ. Simeon ye Levi ẹma ẹda n̄kari ẹdụk obio Canaan ẹkewot kpukpru irenowo ye Shechem nde.—Genesis 34:13-27.

Ndi akpakịp owo oro mmọ ẹkewotde ama ọkọk mfịna oro? Ke ini Jacob okokopde se nditọ esie ẹkenamde, enye ama asua ọnọ mmọ onyụn̄ ọdọhọ ete: “Mbufo ẹmesịn mi ke afanikọn̄ ke edinam mi n̄waha ke otu mme andidụn̄ isọn̄ emi, . . . mmọ ẹyenyụn̄ ẹsop idem ẹtiene mi, ẹnyụn̄ ẹwot mi; ami nnyụn̄ ntak ye ufọk mi.” (Genesis 34:30) Ke akpanikọ, usiene oro nditọ Jacob ẹkesiode do ikọkọkke mfịna oro, edi akakam esesịn Jacob ke afanikọn̄, sia akana mmọ ẹdu ke mben̄eidem mbak mme idụt mbọhọ oro ẹkpeyat esịt ẹdin̄wana ye mmọ. Etie nte ntak edi oro Abasi ọkọdọhọde Jacob ada ubon esie ọwọrọ ọkpọn̄ ebiet oro okodụn̄ ke Bethel.—Genesis 35:1, 5.

Se iketịbede ke ini ẹkesabade Dinah ekpep nnyịn ata akamba n̄kpọ. Ama osio owo usiene, enye oyonyụn̄ osio fi usiene n̄ko. Ntak edi oro Efịk ẹsidọhọde ke usiene aka ke usiene.

Usiene Aka ke Usiene

Nditie n̄kere nte idisiode owo emi ekeduede nnyịn usiene isiyakke idem ọsọn̄ owo. N̄wed oro Forgiveness—How to Make Peace With Your Past and Get On With Your Life ọdọhọ ete: “Iyatesịt esidia owo idem. Ababaha ini ye odudu oro adade etie ekere nte owo ekeduede fi, osụn̄i mbon oro ẹkeduede fi ke esịt fo, onyụn̄ ekere nte edisan̄ade isio mmọ usiene.” Bible etịn̄ nnennen nnennen ete ke “ufụp edi nyap ọkpọ.”—Mme N̄ke 14:30.

Owo emi akamade isiọ ye udu ke esịt  edisan̄a didie ikop idatesịt? Etịn̄ikọ kiet ọkọdọhọ ete: “Edieke ekerede ke ọfọn ‘ẹsio n̄kpri usiene ke isọn̄,’ se iso mbon oro ẹsimade ndisio owo usiene.”

Kere ban̄a se isụk itịbede ke ediwak ebiet emi mfịna ekpụk ye usua ido ukpono ẹdude. Ediwak ini esidi ẹma ẹwot owo kiet, mbon edem mmọ ẹtiene ẹwot mbon eken usiene, ndien emi anam ẹsua ẹnyụn̄ ẹwot mme owo ntịme ntịme. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini mbon edinam oyomonsia ẹkedade bọmb ẹwot uyen 18, mma kiet emi okofụhọde ama ofiori ete, “Ana isio mmọ usiene utịm ike ikie!” Ndinam ntre edikam ananam afai ọdọdiọn̄ okpon onyụn̄ anam mbon oro ẹduọde obom emi ẹdọdiọn̄ ẹwak.

“Enyịn ke Enyịn”

Ediwak owo ẹsidọhọ ke Bible enyịme ẹsio owo usiene. Mmọ ẹdọhọ ẹte, “Ndi Bible idọhọke ẹnọ ‘enyịn ke enyịn, edet ke edet’?” (Leviticus 24:20) Edieke owo mîtịmke ise ibet emi, ekeme nditie nte ke enye esịn udọn̄ ọnọ mme owo ẹsio usiene. Edi ẹkenọ ibet emi mbak ẹdisio owo usiene ntịme ntịme. Ntak emi idọhọde ntre?

Edieke eyen Israel akamiade ekemmọ eyen Israel esịri enyịn, Ibet ama enyịme ẹnọ enye ufen oro ekemde. Edi idịghe owo oro ẹsịride enyịn do edinọ owo emi m̀mê kiet ke otu mbonubon esie ufen. Ibet ọkọdọhọ enye emen mfịna oro eketịn̄ ọnọ mme ebiereikpe man mmọ ẹbiere ikpe oro ke nnennen usụn̄. Ntre, ndifiọk ke ẹyenọ owo emi okoide-koi abiat ibet m̀mê anamde owo en̄wen ibak, ufen oro ekemde ye ndudue esie ikesiyakke ẹsio owo usiene. Edi ibet emi esịne n̄kpọ akan se inemede emi.

Mbemiso Jehovah Abasi ọkọnọde ibet oro, enye ama ọdọn̄ Moses ọkọdọhọ nditọ Israel ete: ‘Kûsua eyen usọ ke esịt fo; kûsio usiene, kûnyụn̄ ukọk owo ekikọhọ.’ (Leviticus 19:17, 18) Ke ntre, ikpenyene ndida ibet “enyịn ke enyịn, edet ke edet” nte idade ofụri Ibet ediomi emi Jesus ọkọdọhọde ke ọkọn̄ọ ke ibet iba emi: “Afo enyene ndima Jehovah Abasi fo ke ofụri esịt fo ye ke ofụri ukpọn̄ fo ye ke ofụri ekikere fo,” ye “afo enyene ndima mbọhọidụn̄ fo nte idemfo.” (Matthew 22:37-40) Edi didie ke ata mme Christian ẹkpenam n̄kpọ edieke owo eduede mmọ?

Tiene Usụn̄ Emem

Bible ọdọhọ ke Jehovah edi “Abasi emem” onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ mme andituak ibuot nnọ enye ete ‘ẹyom emem ẹnyụn̄ ẹbịne enye.’ (Mme Hebrew 13:20; 1 Peter 3:11) Edi ndi imekeme ndinam emi?

Ke ini Jesus akanamde utom ukwọrọikọ ke isọn̄, mme owo ẹma ẹfiari enye etap, ẹmia enye, mme asua esie ẹkọbọ enye, kiet ke otu mbet esie ada enye ọnọ, mbon eken ẹnyụn̄ ẹfehe ẹkpọn̄ enye. (Matthew 26:48-50; 27:27-31) Nso ke enye akanam? Apostle Peter ekewet ete: “Ke ini ẹkesụn̄ide enye, enye ikosụn̄ike usiene. Ke ini enye okokụtde ukụt, enye ikesịnke owo ndịk ke idem, edi aka iso ayak idemesie ọnọ enye emi ekpede edinen ikpe.”—1 Peter 2:23.

Peter ọkọdọhọ ete: “Christ ama akam okụt ukụt kaban̄a mbufo, ọkpọn̄de uwụtn̄kpọ enịm ọnọ mbufo man ẹtiene nde ikpat esie ketket.” (1 Peter 2:21) Ke akpanikọ, ẹsịn udọn̄ ẹnọ mme Christian ẹte ẹkpebe Jesus ye nte enye akanamde n̄kpọ  ke ini mme owo ẹkeduede enye. N̄kpọ ntem akanam Jesus etịn̄ ke Ukwọrọikọ Oro ke Obot ete: “Ẹka iso ẹma mme asua mbufo ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam ẹban̄a mmọ eke ẹkọbọde mbufo; man mbufo ẹkpewụt ẹte mmimọ idi nditọ Ete mbufo emi odude ke heaven.”—Matthew 5:44, 45.

Didie ke mbon oro ẹnyenede ima nte Christ ẹsinam n̄kpọ ke ini owo eduede mmọ? Mme N̄ke 19:11 ọdọhọ ete: “Mbufiọk owo iyakke enye ọsọp iyatesịt: onyụn̄ eye enye ndifen ndudue.” Mmọ ẹsinyụn̄ ẹnam item emi: “Ẹkûyak idiọk akan mbufo, edi ẹka iso ẹda nti n̄kpọ ẹkan idiọk ubọk.” (Rome 12:21) Emi edi ata isio ye edu usio usiene oro odude ke ererimbot mfịn! Ata ima Christian ayanam ikan udọn̄ edisio owo usiene inyụn̄ ‘ifen owo emi eduede nnyịn’ sia ima “inịmke ibat idiọk.”—1 Corinth 13:5.

Ndi emi ọwọrọ ke edieke owo anamde nnyịn idiọk m̀mê ẹdịghe nnyịn uwem ke akpana idop uyo idaha ntre? Iwọrọke ntre! Paul ndidọhọ, “Ẹka iso ẹda nti n̄kpọ ẹkan idiọk ubọk” iwọrọke ke ana Christian awan̄ ubọk etie ẹdiwot enye man akpa n̄kpa usụn̄ Abasi. Edi, edieke owo anamde mfịna ye nnyịn, imenyene unen ndinyan̄a idem. Edieke ẹnọde fi unan m̀mê ẹbiatde n̄kpọ fo, emekeme ndikot mme bodisi. Edieke enyenede mfịna ye owo ke itieutom, tọt nọ akwa owo ke itieutom oro, edieke edide ke ufọkn̄wed, tọt nọ etubom.—Rome 13:3, 4.

Edi ọfọn iti ke ekeme ndisọn̄ ndinyene edinen ikpe ke ererimbot emi. Ke nditịm ntịn̄, ediwak owo ẹbiat ofụri eyouwem mmọ ẹyom unen, edi ẹnen̄ede ẹyat esịt ke ini idotenyịn mmọ akpade mfụhọ.

Eyenen̄ede enem Satan ndikụt mme owo ẹdian̄arede nsan̄a ke ntak edisio usiene ye usua. (1 John 3:7, 8) Ke ntre, eyenen̄ede ọfọn inam item Bible emi: “Ẹkûsio usiene ẹnọ idem mbufo, ndima, edi ẹyak ufan̄ ẹnọ iyatesịt Abasi; koro ẹwet ẹte: ‘Jehovah ọdọhọ ete, usiene enyene mi; ami nyosio usiene.’” (Rome 12:19) Edieke iyakde mfịna isịn Jehovah ke ubọk, iyọbọhọ ubiak, ọkpọsọn̄ iyatesịt, ye afai.—Mme N̄ke 3:3-6.

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 22]

“Afo enyene ndima Jehovah Abasi fo ke ofụri esịt fo ye ke ofụri ukpọn̄ fo ye ke ofụri ekikere fo” ye “afo enyene ndima mbọhọidụn̄ fo nte idemfo”

[Mme ndise ke page 23]

Ima “inịmke ibat idiọk.” —1 Corinth 13:5