KE UTỊN̄IKỌ, editịn̄ ikọ ntuak nda nte odotde edi akpan n̄kpọ. Ẹyom emi edide afo ọnọ utịn̄ikọ m̀mê enyene nneme ye owo kiet. Edieke mûtịn̄ke ikọ utuak uda ntre, se etịn̄de ekeme nditie nte uyom oro mînyeneke se ọwọrọde, utu ke ndisio ekikere n̄wụt in̄wan̄-in̄wan̄. Editịn̄ ikọ ntuak nda nte odotde an̄wam ndinam utịn̄ikọ fo an̄wan̄a. Ẹkeme n̄ko ndida enye nnam n̄kpọ ke usụn̄ oro edinamde mme owo ẹti mme akpan n̄kpọ fo ẹbịghi.

Didie ke afo ekeme ndibiere ini emi akpatuakde ada? Editịn̄ ikọ ntuak nda ekpenyene ndibịghi adan̄a didie?

Tuak Da Man Ọduọk Ibifịk. Idiọn̄ọ uduọk ibifịk amakabade edi akpan ikpehe ke usem oro ẹwetde-wet. Enye ekeme ndiwụt utịtikọ, m̀mê utịt mbụme. Ke ndusụk usem ẹda enye ẹwụt mme ikọ oro ẹkotde ẹto owo en̄wen. Ndusụk idiọn̄ọ uduọk ibifịk ẹwụt ebuana oro ubak udịmikọ kiet enyenede ye mmọ eken. Owo oro okotde n̄wed ọnọ idemesie oyokụt mme idiọn̄ọ uduọk ibifịk emi. Edi ke ini enye okotde n̄wed man mbon efen ẹnyene ufọn, ukotn̄wed esie enyene ndiwụt idiọn̄ọ uduọk ibifịk ekededi oro odude ke n̄wed oro. (Ke oyomde ntọt efen efen, se Ukpepn̄kpọ 1, “Edikot N̄wed Ọfọn.”) Editre ndituak nda ke ini idiọn̄ọ uduọk ibifịk oyomde ẹtuak ẹda ekeme ndinam edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ mbon efen ndifiọk se afo okotde mîdịghe akam ekeme ndikpụhọde se uwetn̄kpọ oro ọwọrọde.

Ke adianade ye idiọn̄ọ uduọk ibifịk, usụn̄ nte ẹbonde mme ekikere ke udịmikọ ebiere ebiet emi odotde ẹtuak ẹda. Ọwọrọetop ebre ikwọ ọkọdọhọ ini kiet ete: “Ami mbreke ikwọ n̄kan mbon efen. Edi edituak nda ke ufọt ikwọ, oh, oro edi ebiet emi usọ esịnede.” Ukem oro ke edi ye editịn̄ ikọ. Nditịn̄ ikọ ntuak nda nte odotde ayanam se afo etịn̄de enem onyụn̄ anam utịn̄ikọ fo oro ekenen̄erede etịm idem enyene se ọwọrọde.

 Ke etịmde idem ndikot n̄wed nnọ owo, afo emekeme ndikụt nte ọfọnde ndisịn idiọn̄ọ ke n̄wed oro afo edikotde. Dụri ekpri udịm ke ebiet oro ediyomde atuak ada esisịt, m̀mê ememen̄e kpọt. Dụri n̄kpri udịm iba nọ anyan edituak nda. Edieke afo okụtde ke nte ẹbonde ndusụk ikọ etie fi etikwo etikwo anamde atuak ada ndien ndien ke itie emi mûkputuakke uda, da benetap sịn idiọn̄ọ man eyịri kpukpru ikọ ọtọkiet ke ubak udịmikọ oro ọsọn̄de do. Ekem kot ubak udịmikọ oro to ke ntọn̄ọ tutu esịm utịt. Ntem ke ediwak mme etịn̄ikọ oro ẹnyenede mbufiọk ẹsinam.

Editịn̄ ikọ ntuak nda ke nneme ofụri usen isisọn̄ke sia afo ọmọdiọn̄ọ se afo oyomde nditịn̄. Nte ededi, edieke afo enyenede edu editịn̄ ikọ ntuak nda ke ini ke ini inamke n̄kpọ m̀mê nso ke ekikere oro enyenede ndinọ oyom, utịn̄ikọ fo idinyeneke odudu idinyụn̄ in̄wan̄ake. Ẹnọ mme ekikere ke nte ẹkpenamde n̄kọri ke Ukpepn̄kpọ 4, “Editịn̄ Ikọ Ọdọnọ.”

Tuak Da Man Ebe Odụk Ekikere En̄wen. Ke ini afo ebede ke akpan n̄kpọ kiet odụk efen, edituak nda ekeme ndinọ otuowo fo ifet ndikere n̄kpọ, ndinam ukpụhọde, ndifiọk ukpụhọde ekikere, nnyụn̄ mfiọk akpan n̄kpọ efen oro editienede ata in̄wan̄-in̄wan̄. Edi akpan n̄kpọ afo ndituak nda ke ini ebede ke ekikere kiet odụk efen kpa nte edide akpan n̄kpọ afo ndisan̄a sụn̄sụn̄ ke ini ọwọn̄ọrede oto inụk efak kiet odụk efen.

Ntak kiet oro ndusụk mme etịn̄ikọ ẹsisọpde ẹto ekikere kiet ẹdụk efen ye unana edituak nda edi nte ke mmọ ẹsidomo nditịn̄ n̄kpọ awawak akaha. Ndusụk owo ẹsitịn̄ ikọ ntem kpukpru usen. Eyedi kpukpru owo oro ẹdude ẹkanade mmọ ẹtịn̄ ikọ ke ukem usụn̄ oro. Edi oro idaha ikesịm unọ ukpep oro enyenede uforo. Edieke afo enyenede n̄kpọ nditịn̄ oro odotde mme owo ẹkop ẹnyụn̄ ẹti, do da ini oro ekemde nam akpan n̄kpọ ọwọrọ ada in̄wan̄-in̄wan̄. Fiọk ete ke mbemiso mme akpan n̄kpọ ẹwọrọde ẹda in̄wan̄-in̄wan̄ ke utịn̄ikọ, ke oyom ẹtịn̄ ikọ ẹtuak ẹda.

Edieke afo edinọde utịn̄ikọ oto n̄wed utịn̄ikọ, ekpenyene nditịm utịn̄ikọ fo ke usụn̄ oro anamde ebiet oro edituakde ada ke ufọt mme akpan n̄kpọ ana in̄wan̄-in̄wan̄. Edieke afo edinọde utịn̄ikọ oro ẹkotde-kot, sịn idiọn̄ọ ke mme itie oro ẹbede ke akpan n̄kpọ kiet ẹdụk efen.

Edituak nda man ẹbe ẹdụk ekikere efen esiwak ndiniọn̄ n̄kan edituak  nda ke idiọn̄ọ uduọk ibifịk—nte ededi, idiniọn̄ke ke usụn̄ oro anamde utịn̄ikọ oro ododụri. Edieke ẹniọn̄de ẹkaha, mmọ ẹyenọ ekikere nte ke afo ukunen̄ekede utịm idem ndien ke afo odomo ndiyom n̄kpọ efen oro ekpetịn̄de.

Tuak Da Man Odori Nsọn̄uyo. Edituak nda man ẹdori nsọn̄uyo esiwak ndina in̄wan̄-in̄wan̄, oro edi, ẹsinam enye mbemiso ẹtịn̄de ikọ m̀mê etienede utịn̄ikọ m̀mê mbụme oro ẹkebụpde ufiop ufiop. Utọ editịn̄ ikọ ntuak nda oro ọnọ otuowo ifet ndikere se ẹsụk ẹtịn̄de, m̀mê ndiben̄e idem nnọ se iditienede. Mmọ isidịghe ukem ukem. Biere enye oro odotde ndida nnam n̄kpọ. Edi ti ete ke ekpenyene ndituak nda ndori nsọn̄uyo ke mme ebiet oro ẹnen̄erede ẹnyene akpan n̄kpọ nditịn̄. Mîdịghe ntre, se ẹtịn̄de idinyeneke ufọn.

Ke ini Jesus okokotde N̄wed Abasi uyo ọwọrọ ke synagogue ke Nazareth, enye ama etịn̄ ikọ atuak ada nte ekemde. Akpa, enye ama okot utom oro ẹkedọn̄de enye oto ikpan̄wed prọfet Isaiah. Nte ededi, mbemiso adade enye abuan, enye ama ofụt ikpan̄wed oro, ayak enye ọnọ asan̄autom, onyụn̄ osụhọde etetie. Ndien ke kpukpru mmọ emi ẹdude ke synagogue ẹwụkde enyịn ẹse enye, enye ọdọhọ ete: “Ikọ n̄wed Abasi emi omosu ke utọn̄ mbufo mfịn emi.”—Luke 4:16-21.

Tuak Da ke Ini Mme Idaha Ẹyomde Emi. Mme n̄kpọ ubiọn̄ọ ẹkeme n̄ko ndiyom fi atuak ada ke utịn̄ikọ fo ke ini ke ini. Uyom n̄kpọisan̄ oro ẹwatde ẹbe m̀mê eyen oro atuade ekeme ndiyom etre nneme ye enyeneufọk oro afo osobode ke an̄wautom. Edieke ndutịme mîkponke ikaha ke itie emi ẹsopde idem, afo emekeme ndimenede uyo fo onyụn̄ aka iso. Edi edieke ndutịme okponde onyụn̄ ebịghide, ana afo atuak ada. Otuowo fo idinọhọ n̄kpan̄utọn̄ ndomokiet. Ke ntre tịn̄ ikọ tuak da nte ekemde, ye ekikere edin̄wam otuowo fo ẹbọ ọyọhọ ufọn ẹto nti n̄kpọ oro afo oyomde nditịn̄ nnọ mmọ.

Tuak Da Bet Ibọrọ. Okposụkedi ekemede ndidi utịn̄ikọ fo isịneke ata ata ebuana otuowo, ọfọn ndiyak otuowo ẹtiene ẹbuana, idịghe ke ndinọ ibọrọ, edi ke ekikere. Edieke afo obụpde mbụme oro akpanamde otuowo fo ekere n̄kpọ edi afo etre ndituak nda ebịghi ekem, mbụme oro idinen̄ekede inyene ufọn.

Nte ededi, edi akpan n̄kpọ ndituak nda, idịghe ke ini etịn̄de ikọ ke mbot utịn̄ikọ kpọt edi n̄ko ke ini ọnọde mbon efen ikọ ntiense. Etie nte akanam ndusụk owo isitịn̄ke ikọ ituak ida. Edieke oro edide mfịna fo, sịn ọkpọsọn̄ ukeme ndikọri ido utịn̄ikọ emi. Afo ayanam n̄kọri ke nneme fo ye mbon efen oyonyụn̄ enyene uforo ke utom ukwọrọikọ fo ke  an̄wautom. Editịn̄ ikọ ntuak nda edi ini oro ẹdopde uyo, ndien ẹsitịm ẹtịn̄ ẹte ke ndopuyo anam ẹduọk ibifịk, ẹdori nsọn̄uyo, anam ẹkpan̄ utọn̄, onyụn̄ edemede udọn̄.

Nneme ofụri usen abuana edem mbiba nditịn̄ ekikere mmọ. Mbon efen ẹyetịm ẹnyene udọn̄ ndikpan̄ utọn̄ nnọ fi ke ini afo akpan̄de utọn̄ ọnọ mmọ onyụn̄ owụtde udọn̄ ke se mmọ ẹtịn̄de. Emi oyom ete afo atuak ada ebịghi ekem man ọnọ mmọ ifet nditịn̄ ikọ.

Ke an̄wautom, ikọ ntiense nnyịn esiwak nditịm nnyene uforo ke ini ẹnamde enye ke ido nneme. Ke ẹma ẹkekọm owo, ediwak Ntiense ẹsikụt nte ọfọnde ndisiak ibuot nneme mmọ ndien ekem ẹbụp mbụme. Mmọ ẹsituak ẹda man ẹnọ owo enye eken ifet ndinọ ibọrọ, ndien ekem mmọ ẹwụt ke imokop se enyeneufọk etịn̄de. Ke ini nneme oro, mmọ ẹkeme ndinọ enyeneufọk ediwak ifet nditịn̄ ikọ. Mmọ ẹfiọk ẹte ke mmimọ idikeme ndinen̄ede n̄n̄wam owo edieke mmimọ ifiọkde se idide ekikere esie ke se ẹnemede.—N̄ke 20:5.

Nte ededi, idịghe kpukpru owo ẹdinyịme ndinọ ibọrọ ke eti usụn̄. Edi oro ikakpanke Jesus ndituak nda ebịghi ekem man ọnọ idem mme andibiọn̄ọ enye ifet nditịn̄ ikọ. (Mark 3:1-5) Ndinọ owo enye eken ifet nditịn̄ ikọ esịn udọn̄ ọnọ enye ndikere n̄kpọ, ndien nte utịp, enye ekeme ndiyarade se idude enye ke esịt. Ke akpanikọ, kiet ke otu uduak utom ukwọrọikọ nnyịn edi ndidemede udọn̄ esịt akpanikọ ebe ke ndiwụt mme owo mme akpan eneni ke Ikọ Abasi oro anade mmọ ẹnam ubiere.—Heb. 4:12.

Ke akpanikọ editịn̄ ikọ ntuak nda nte odotde ke utom ukwọrọikọ nnyịn edi usọ. Ke ini ẹtịn̄de ikọ ẹtuak ẹda nte odotde, mme akpan n̄kpọ oro ẹtịn̄de ẹyetịm an̄wan̄a, ndien owo idisọpke ifre.