1-3. Didie ke Jesus odụk Jerusalem, ndien ntak anade edi idem akpa ndusụk owo?

 MME owo ke ẹsịn etiti ke Jerusalem, ke ẹnyụn̄ ẹkop idatesịt. Ata akpan owo ke edi Jerusalem! Mme owo ẹda ke mbenusụn̄ oro ekperede Jerusalem. Enen̄ede ọdọn̄ mmọ ndidara owo emi; ndusụk owo ẹte ke enye edi adiakpa Edidem David ye enye emi enyenede unen ndikara Israel. Ediwak owo ẹkama ndakeyop ẹdi man ẹdifụn̄ ẹkọm enye; mbon eken ẹbri ewụra mmọ ye n̄kọk eto ke usụn̄ man ẹdiọn̄ usụn̄ ẹnọ enye asan̄a ebe. (Matthew 21:7, 8; John 12:12, 13) Ekeme ndidi ediwak owo ke ẹkere m̀mê enye edidụk obio didie.

² Eyedi ndusụk owo ẹdori enyịn ke enye edidụk obio ubọn̄ ubọn̄. Mmọ ẹfiọk mme akpan owo emi ẹkedụkde obio ubọn̄ ubọn̄ ntre. Ke uwụtn̄kpọ, Absalom eyen David ama anam idemesie edidem; enye ama anam owo 50 ẹfehe ẹbe iso ẹnọ chariot esie. (2 Samuel 15:1, 10) Julius Caesar, andikara Rome ama akam anam se ikande oro; isan̄ kiet enye ama asan̄a ye akwa udịmowo anam isan̄ edikan ekesịm akwa ufọkmbet Rome, enen 40 emi ẹkọn̄ọde utuenikan̄ ẹnyụn̄ ẹsan̄a enye ke ubọk nnasia ye ufien! Edi idahaemi, mbon Jerusalem ke ẹbet ata akpan owo. M̀mê mmọ ẹnen̄ede ẹfiọk m̀mê ifiọkke, enye edi Messiah, kpa akakan owo oro akanam odude uwem. Anaedi idem akpa ndusụk owo ke ini Edidem ini iso emi odụkde obio.

³ Mmọ ikwe chariot, ikwe mbon itọk, ikwe enan̄-mbakara, inyụn̄ ikwe enen. Utu ke oro, Jesus awat ke usụhọde unam  mbiomo, kpa ass. a Owo ibanake awat ass emi m̀mê ass esie uwouwo uwouwo. Utu ke ọsọn̄urua ifịm enan̄-mbakara, mme mbet Jesus ẹbri ọfọn̄ ke edem unam emi. Ntak emi Jesus emekde ndidụk Jerusalem ke utọ usụn̄ emi, ke ini edide mbon oro mîkponke itie nte enye ẹsidụk obio ubọn̄ ubọn̄, mme owo ẹnyụn̄ ẹkpọk ukịbe?

4. Bible ọkọdọhọ ke Edidem emi edide Messiah edisan̄a didie idụk Jerusalem?

⁴ Jesus osu ntịn̄nnịm ikọ emi: “Dara etieti. Sio n̄kpo idara, O eyenan̄wan Jerusalem. Sese! Edidem fo ke edi ke ọtọ fo. Enye edi edinen owo emi ẹnyan̄ade; osụhọde idem, onyụn̄ awat ke ass.” (Zechariah 9:9) Ntịn̄nnịm ikọ emi ama owụt ke Enye Oro Abasi Eyetde Aran, kpa Messiah, ayayarade idemesie usen kiet ọnọ mbon Jerusalem nte Edidem emi Abasi emekde. Ke adianade do, usụn̄ oro enye edinamde emi ye unam emi enye ediwatde, ayanam ẹkụt ediye edu esie kiet emi edide nsụhọdeidem.

5. Ntak emi esinemde nditie n̄kere mban̄a nte Jesus okosụhọrede idem, ndien ntak emi oyomde ikpebe enye ke afan̄ emi?

⁵ Nsụhọdeidem edi kiet ke otu nti edu Jesus, kpa ediye edu emi esinemde owo nditie n̄kere mban̄a. Nte ikenemede ke Ibuot 2, Jesus ikpọn̄-ikpọn̄ edi “usụn̄ ye akpanikọ ye uwem.” (John 14:6) Ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke idụhe owo ndomokiet ke otu akpakịp owo oro akanam ẹdude uwem ke isọn̄ emi ekpetde ndidi n̄kpọ nte Eyen Abasi. Kpa ye oro, akananam Jesus idomoke-domo nditan̄ idem, ndiseri iseri m̀mê ndida idem ke n̄kpọ, kpa nte emi ata ediwak mme anana-mfọnmma owo ẹsinamde. Man idi mme anditiene Christ, ana in̄wana ibiọn̄ọ edu ntan̄idem. (James  4:6) Ti ke Jehovah asasua iseri. Do, enen̄ede oyom ikpebe nsụhọdeidem Jesus.

6. Nso ke nsụhọdeidem ọwọrọ, ndien Jehovah akasan̄a didie ọfiọk ke Messiah oyosụhọde idem?

⁶ Nsụhọdeidem ọwọrọ owo nditre iseri m̀mê ntan̄idem. Edu emi esitọn̄ọ ke esịt, ndien nte owo etịn̄de ikọ, odude uwem, onyụn̄ anamde n̄kpọ ye mbon en̄wen ẹsiwụt ke enye osụhọde idem. Jehovah akasan̄a didie ọfiọk ke Messiah oyosụhọde idem? Enye ama ọfiọk ke Eyen imọ etiene mfọnmma uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem imọ. (John 10:15) Enye ama esikụt n̄ko nte Eyen esie osụhọrede idem. Didie?

7-9. (a) Didie ke Michael okosụhọde idem ke ini enye ekenenide eneni ye Satan? (b) Didie ke mme Christian ẹkpekpebe Michael ke ndisụhọde idem?

⁷ N̄wed Jude asiak inem inem uwụtn̄kpọ kiet: “Ke ini Michael etubom mme angel mîkenyịmeke inọ Devil edi enenide aban̄a okpo Moses, enye ikedehedei ida ikọ isụn̄i ibiom [Devil] ikpe, edi ọkọdọhọ ete: ‘Jehovah akpakam asua ọnọ fi.’ ” (Jude 9) Jesus ke ẹkot Michael—mbemiso enye ekedide isọn̄ ye ke ama ọkọkpọn̄ isọn̄—ke ntak emi enye edide etubom mme angel, m̀mê andida udịm mme angel Jehovah usụn̄, ke heaven. b (1 Thessalonica 4:16) Edi, se nte Michael akanamde n̄kpọ ke ini enye ekenenide eneni ye Satan.

⁸ N̄wed Jude isianke nnyịn se Satan okoyomde ndida okpo Moses nnam, edi imekere ke Devil okoyom ndida nnam idiọk. Ekeme ndidi enye okoyom ndinam mme owo ẹtuak ibuot ẹnọ okpo asan̄autom Abasi oro. Okposụkedi emi Michael ọkọbiọn̄ọde Satan ndinam idiọk uduak esie, enye ama omụm idem akama n̄ko ke ata n̄wọrọnda usụn̄. Ke akpanikọ, ama odot ẹsua ẹnọ Satan, edi Michael—emi owo mîkayakke  “kpukpru ikpe” isịn ke ubọk kan̄a ke ini oro enye ekenenide eneni ye Satan—ekekere ke Jehovah Abasi kpọt okpobiom Satan ikpe. (John 5:22) Sia Michael edide etubom mme angel, enye ama enyene akwa odudu. Kpa ye oro, enye ama osụhọde idem ayak n̄kpọ oro esịn Jehovah ke ubọk utu ke ndidomo ndida odudu oro owo mîkọnọhọ enye nnam n̄kpọ. Ke ẹsiode enye ndisụhọde idem ẹfep, enye n̄ko ama ọfiọk mme n̄kpọ oro imọ mîkemeke ndinam.

⁹ Enyene ntak emi ẹkenọde Jude odudu spirit ndiwet n̄kpọ emi. Edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄ ke ndusụk mme Christian ke eyo Jude ikosụhọkede idem. Iseri ama anam mmọ “ẹsụn̄i kpukpru n̄kpọ eke mmọ [mîketịmke] ifiọk.” (Jude 10) Emem utom didie ntem nnyịn mme anana-mfọnmma owo ndiyak ntan̄idem akan nnyịn ubọk! Nnyịn isinam n̄kpọ didie ke ini n̄kpọ oro ẹnamde ke esop Christian—eyedi ubiere oro otu mbiowo ẹnamde—mîn̄wan̄ake nnyịn? Edieke nnyịn ikpetịn̄de ikọ ibiat inyụn̄ ikụt ndudue inọ mmọ kpa ye oro nnyịn mîfiọkke kpukpru se ikanamde mmọ ẹnam ubiere oro, ndi emi ikpowụtke ke nnyịn isụhọkede idem? Utu ke oro, ẹyak nnyịn ikpebe Michael, m̀mê Jesus, ke nditre ndibiere n̄kpọ oro Abasi mînọhọ nnyịn odudu.

10, 11. (a) Nso inen̄ede idi n̄wọrọnda ke Eyen Abasi ndikenyịme ndidi isọn̄? (b) Didie ke ikeme ndikpebe nsụhọdeidem Jesus?

¹⁰ Eyen Abasi ama osụhọde idem n̄ko ke ndikenyịme ndidi isọn̄. Kere ban̄a se enye ọkọkpọn̄de man edi isọn̄. Enye ekedi etubom mme angel. Enye ekedi n̄ko “Ikọ,” kpa Etịn̄ikọ ke ibuot Jehovah. (John 1:1-3) Enye okodụn̄ ke heaven, kpa “edikon̄ ebietidụn̄ edisana ido ye uyai” Jehovah. (Isaiah 63:15) Kpa ye oro, Eyen “ama asana emi ayak onyụn̄ emen mbiet ofụn esịne onyụn̄ edidu ke mbiet owo.” (Philippi 2:7) Kere se ẹkedọn̄de enye edinam ke isọn̄! Ẹma ẹsio uwem esie ẹdisịn ke idịbi eyenan̄wan Jew emi mîkọfiọkke erenowo, enye ama esịne do ọkọri ke ọfiọn̄ usụkkiet tutu edimana nte nsekeyen. Ẹkeman enye ke ufọk anamusọ eto emi ekedide ubuene, do ke enye ọkọkọri ọtọn̄ọ ndikpep isan̄, akabade edi ekpri eyeneren, ekem edi akparawa. Okposụkedi  emi enye ekedide mfọnmma owo, enye ama aka iso osụk ibuot ke ofụri ini uyen esie ọnọ ete ye eka esie emi ẹkedide mme anana-mfọnmma owo. (Luke 2:40, 51, 52) Nso n̄wọrọnda nsụhọdeidem ke emi ekedi ntem!

¹¹ Ndi imekeme ndikpebe nsụhọdeidem Jesus ke ndinyịme ndinam utom oro esitiede ndusụk ini nte usụhọde utom? Ke uwụtn̄kpọ, utom nnyịn ndikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi ekeme nditie nte usụhọde utom ke ini mme owo ẹnanade udọn̄, ẹsakde nnyịn nsahi, m̀mê ẹsuade nnyịn. (Matthew 28:19, 20) Edieke ikade iso inam utom emi, imekeme ndin̄wam mme owo ẹnyene edinyan̄a. Edide mme owo ẹkpan̄ utọn̄ m̀mê ikpan̄ke, utom emi ayanam inen̄ede isụhọde idem, iyonyụn̄ itiene nde ikpat Eteufọk nnyịn, kpa Jesus Christ.

12-14. (a) Didie ke Jesus okosụhọde idem ke ini mme owo ẹketorode enye? (b) Didie ke Jesus okosụhọde idem anam n̄kpọ ye mbon en̄wen? (c) Nso iwụt ke Jesus ikosụhọkede idem man mme owo ẹkụt m̀mê ẹda ke enye enyene eti ido?

¹² Jesus ama osụhọde idem toto ke ntọn̄ọ utom ukwọrọikọ esie ke isọn̄ tutu esịm utịt. Enye ama owụt emi ke ndinam ẹnọ Ete esie kpukpru itoro ye ubọn̄. Ndusụk ini, mme owo ẹma ẹsitoro Jesus ke ikọ ọniọn̄ esie, ke odudu oro enye akadade anam mme utịben̄kpọ, ye ke nti edu esie. Edi Jesus ekesiwak ndidọhọ mmọ ẹnọ Jehovah ubọn̄, ẹkûnọ imọ.—Mark 10:17, 18; John 7:15, 16.

¹³ Jesus ama osụhọde idem ke nte enye akanamde n̄kpọ ye mme owo. Enye ọkọdọhọ ke imọ ikedịghe isọn̄ man ẹnam n̄kpọ ẹnọ imọ, edi ikedi man inam n̄kpọ inọ mme owo. (Matthew 20:28) Enye ama osụhọde idem ke nditie ifụre ifụre nnyụn̄ n̄wụt eti ibuot ke nte enye akanamde n̄kpọ ye mme owo. Ke ini mme anditiene enye ẹkekpude enye, enye ikosụn̄ike mmọ, edi ama aka iso odomo ndisịm esịt mmọ. (Matthew 26:39-41) Ke ini otuowo mîkayakke enye odu ikpọn̄ ọduọk odudu ke ndobo ndobo ebiet, enye ikebịnke  mmọ, edi ama aka iso ekpep mmọ “ediwak n̄kpọ.” (Mark 6:30-34) Ke ini n̄wan emi mîkedịghe eyen Israel ekeyịrede enye ete anam idem ọsọn̄ eyen imọ an̄wan, ke nsonso oro, enye akanam nte ke imọ idinamke. Nte ededi, enye ikayatke esịt isịn ndin̄wam mma oro, edi ama anam se enye ekeben̄ede ke ntak ọkpọsọn̄ mbuọtidem mma oro, nte idinemede ke Ibuot 14.—Matthew 15:22-28.

¹⁴ Ke ata ediwak usụn̄, Jesus ama anam se enye eketịn̄de aban̄a idemesie ete: “Ami mmenyene ifụre ifụre ido nnyụn̄ nsụhọde idem.” (Matthew 11:29) Nsụhọdeidem esie ikedịghe enyọn̄ enyọn̄, n̄kpọ emi enye anamde sia ẹdọhọde ẹnam, m̀mê sia edide eti ido. Esiemmọ okoto esịt, ata ọwọn̄esịt esie. Imosụk ise Jesus ekenen̄erede ekpep mme anditiene enye ete ẹsụhọde idem!

15, 16. Didie ke Jesus okowụt ke edu oro ẹyomde mme anditiene imọ ẹnyene okpụhọde ye edu mme andikara ererimbot?

¹⁵ Ama ada mme apostle Jesus ini ndisụhọde idem. Emi ama anam Jesus odomo ndien ndien ndikpep mmọ nsụhọdeidem. Ke uwụtn̄kpọ, isan̄ kiet, James ye John ẹma ẹdọhọ eka mmọ eben̄e Jesus ọn̄wọn̄ọ ke iyọnọ mmimọ ikpọ itie ke Obio Ubọn̄ Abasi. Jesus ama osụhọde idem ọbọrọ mmọ ete: “Editie ke nnasia mi ye ke ufien mi inyeneke mi ndinọ, edi enyene mbon emi Ete mi eketịmde oro ọnọ.” Apostle duop eken ẹma ‘ẹfụt esịt’ ye James ye John. (Matthew 20:20-24) Didie ke Jesus ọkọkọk mfịna emi?

¹⁶ Enye ama ada edu mfọnido asua ọnọ kpukpru mmọ ete: “Mbufo ẹmefiọk ẹte mme andikara mme idụt ẹkara mmọ ke ọkpọsọn̄ ubọk, ikpọ owo ẹnyụn̄ ẹnyene odudu ke idem mmọ. Inyeneke ndidi ntem ke otu mbufo; edi owo ekededi eke oyomde ndidi akwa owo ke otu mbufo edidi asan̄autom mbufo, owo ekededi eke onyụn̄ oyomde ndidi akpa ke otu mbufo edidi ofụn mbufo.” (Matthew 20:25-27) Eyedi mme apostle ẹma ẹkụt adan̄a nte “mme andikara mme idụt” ẹketan̄de idem, ẹkeyomde odudu, ẹnyụn̄ ẹkerede ẹban̄a idem  mmọ kpọt. Jesus ama owụt ke mme anditiene imọ ikpetiehe nte mme akara ukara ufịk oro ẹkeyomde odudu do. Ama oyom mmọ ẹsụhọde idem. Ndi n̄kpọ emi ama an̄wan̄a mme apostle esie?

17-19. (a) Ke okoneyo oro ekesierede usen n̄kpa Jesus, didie ke enye ekekpep mme apostle esie nsụhọdeidem ke usụn̄ oro mmọ mîdifreke? (b) Nso akakan uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem ke Jesus ekenịm?

¹⁷ Ikememke utom inọ mmọ. Emi ikedịghe akpa ini, ikonyụn̄ idịghe akpatre ini, oro Jesus ekekpepde mmọ ete ẹsụhọde idem. Mbemiso emi, ke ini mmọ ẹkenenide m̀mê anie ke otu mmimọ okpon akan, enye ama okot ekpri eyenọwọn̄ enịm ke ufọt mmọ, onyụn̄ ọdọhọ mmọ ẹtie nte nditọwọn̄, emi mîsitan̄ke idem, iyomke odudu ye uwọrọiso nte ikpọ owo. (Matthew 18:1-4) Kpa ye oro, ke okoneyo oro ekesierede usen n̄kpa esie, enye ama okụt ke mme apostle esie iketreke ntan̄idem ofụri ofụri. Enye ama ekpep mmọ n̄kpọ oro mmọ mîdifreke. Enye ama ada ọfọn̄ ukwọhọdeidem ọbọbọ onyụn̄ anam ata usụhọde utom oro ifịn ẹkesiwakde ndinam ini oro nnọ isenowo oro ẹkedide. Jesus ama eyet kpukpru mme apostle esie ukot—esịnede Judas emi okoyomde ndida enye nnọ!—John 13:1-11.

¹⁸ Jesus ama owụt ntak oro imọ ikanamde emi ke ini enye ọkọdọhọde mmọ ete: “N̄kenịm uwụtn̄kpọ nnọ mbufo.” (John 13:15) Ndi ukpepn̄kpọ emi ama esịm mmọ esịt ndien? Baba, koro ke okoneyo oro, mmọ ẹma ẹfiak ẹneni m̀mê anie ke otu mmimọ okpon akan! (Luke 22:24-27) Kpa ye oro, Jesus ama aka iso eme ime ye mmọ onyụn̄ osụhọde idem ekpep mmọ n̄kpọ. Ekem enye ama enịm akakan uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem ọnọ mmọ: “Enye [ama] osụhọde idem onyụn̄ akabade osụk ibuot tutu esịm n̄kpa, ih, n̄kpa ke eto ndutụhọ.” (Philippi 2:8) Jesus ama enyịme ndikpa esuene esuene n̄kpa; ẹma ẹbiere ukwan̄ikpe ẹnọ enye nte abiatibet ye andisụn̄i Abasi. Ntem, Eyen Abasi ama owụt ke imọ idi san̄asan̄a owo ke otu kpukpru se Jehovah okobotde, koro enye ama osụhọde idem ke mfọnmma usụn̄.

 ¹⁹ Ekeme ndidi akpatre uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem Jesus emi okodụk mme anam-akpanikọ apostle esie esịt. Bible asian nnyịn ke iren emi ẹma ẹsụhọde idem ẹnam utom ke ata ediwak isua. Nso kaban̄a nnyịn?

20. Didie ke ikeme ndifiọk m̀mê imosụhọde idem?

²⁰ Paul eteme nnyịn owo kiet kiet ete: “Ẹka iso ẹnyene edu ukere n̄kpọ emi Christ Jesus ekenyenede.” (Philippi 2:5) Oyom isụhọde idem nte Jesus. Didie ke ikeme ndifiọk m̀mê imosụhọde idem? Ọfọn, Paul eti nnyịn ete ‘ikûnam baba n̄kpọ kiet ke ndomoidem m̀mê ke n̄kụtidem, edi ida nsụhọdeidem ibat ite mbon en̄wen ẹfọn ẹkan nnyịn.’ (Philippi 2:3) Mmọdo, nte nnyịn idade mbon en̄wen ediwụt m̀mê imosụhọde idem. Oyom nnyịn ibat ke mmọ ẹfọn ẹkan nnyịn ẹnyụn̄ ẹdi n̄kpọ ẹkan nnyịn. Ndi afo ayanam item emi?

21, 22. (a) Ntak emi oyomde mme esenyịn Christian ẹsụhọde idem? (b) Didie ke ikeme ndiwụt ke imọbọbọ nsụhọdeidem?

²¹ Apostle Peter okosụk eteti ke nsụhọdeidem edi akpan n̄kpọ ediwak isua ke Jesus ama akakpa. Peter ama ekpep mme esenyịn Christian ete ẹnam utom mmọ ke nsụhọdeidem, ẹkûdedei ẹda ọkpọsọn̄ ubọk ẹkara mme erọn̄ Jehovah. (1 Peter 5:2, 3) Ikpanaha ifetutom anam owo atan̄ idem. Utu ke oro, ifetutom akpakam ananam owo enen̄ede osụhọde idem. (Luke 12:48) Nte ededi, oyom kpukpru mme Christian ẹnyene edu emi, idịghe mme esenyịn kpọt.

²² Ke akpanikọ, Peter ikedehedei ifre okoneyo oro Jesus ekeyetde enye ukot, okposụkedi emi enye mîkenyịmeke! (John 13:6-10) Peter ama ewet mme Christian ete: “Kpukpru mbufo ẹnam n̄kpọ ke nsụhọdeidem ye kiet eken.” (1 Peter 5:5) Akpasarade ikọ Greek oro ẹkabarede nte “ẹnam n̄kpọ ke nsụhọdeidem” ọwọrọ ke ata ata usụn̄, “ẹbọbọ nsụhọdeidem ke idem nte mbọbọ,” ndien enye owụt se ofụn ekesinamde ke ndibọbọ ọfọn̄ ubọ mbat ke ini oyomde ndinam usụhọde utom. Enye n̄ko ekeme nditi nnyịn ini oro Jesus akadade  ọfọn̄ ukwọhọdeidem ọbọbọ mbemiso ọtọn̄ọde edọn̄ eyet mme apostle esie ukot. Edieke itienede Jesus, nnyịn idikereke ke imokpon ibe ndusụk utom oro Abasi ọdọhọde inam. Kpukpru owo ẹkpenyene ndikụt ke imosụhọde idem, nte n̄kpọ eke ibọbọde-bọbọ enye.

23, 24. (a) Ntak emi ikpekpemede mbak nnyịn iditan̄ idem? (b) Ibuot oro etienede edin̄wam nnyịn inen̄ede ewe ukwan̄ ekikere oro aban̄ade nsụhọdeidem?

²³ Ntan̄idem etie nte ibọkn̄kpa. Enye ekeme ndida ekese mfịna ndi. Edu emi ekeme ndinam owo oro enyenede san̄asan̄a ukeme okûdi n̄kpọ ke iso Abasi. Edi, Jehovah ekeme ndida owo oro mme owo mîbatke ke n̄kpọ, edi emi osụhọrede idem, nnam n̄kpọ. Edieke nnyịn ikade iso isụhọde idem isan̄a ke nde ikpat Christ ke usen ke usen, inua ikemeke nditịn̄ utịp oro idibọde. Peter ekewet ete: “Ntre, ẹsụhọde idem ke idak ọkpọsọn̄ ubọk Abasi, man enye ekpemenede mbufo ke edikem ini.” (1 Peter 5:6) Ke akpanikọ, Jehovah ama emenede Jesus itie ke ntak emi enye ekenen̄erede osụhọde idem. Abasi nnyịn ayadat esịt ndinọ fi utịp n̄ko ke nsụhọdeidem fo.

²⁴ Ke mfụhọ, ndusụk owo ẹkere ke owo oro osụhọrede idem edi mbe. Uwụtn̄kpọ Jesus anam nnyịn ikụt ke utọ ekikere oro inenke, koro enye okosụhọde idem akan, enye n̄ko ekenyene uko akan. Ẹyeneme oro ke ibuot oro etienede.