Ibuot Efịteba

“Babylon Ọmọduọ”

Isaiah 21:1-17

1, 2. (a) Nso idi ibuotikọ ofụri Bible, edi nso akpan udiana ibuotikọ odu ke Isaiah? (b) Didie ke Bible atat ibuotikọ iduọ Babylon?

 ẸKEME ndimen Bible ndomo ye inem inem ikwọ emi enyenede akpan ibuotikọ kiet ye n̄kpri ibuotikọ oro ẹdade ẹdidian ndinam enye ọwọrọ ada san̄asan̄a. Ke ukem usụn̄ oro, Bible enyene ata akpan ibuotikọ kiet—ediwụt unen itie edikara Jehovah ebe ke ukara Obio Ubọn̄ Messiah. Enye enyene n̄ko mme akpan ibuotikọ en̄wen, ẹmi ẹdude ndien ndien. Kiet ke otu mmọ ẹmi edi iduọ Babylon.

² Ẹwụt ibuotikọ oro ke Isaiah ibuot 13 ye 14. Enye afiak odu ke Isa ibuot 21 onyụn̄ afiak odu ke Isa ibuot 44 ye 45. Isua ikie ke ukperedem, Jeremiah ama ewet n̄kpọ ntatara ntatara kpa ke ibuotikọ emi, ndien n̄wed Ediyarade ada enye esịm n̄wọrọnda utịt. (Jeremiah 51:60-64; Ediyarade 18:1–19:4) Eyen ukpepn̄kpọ Bible kiet kiet emi esịnde ifịk enyene ndikere mban̄a akpan udiana ibuotikọ eke Ikọ Abasi emi. Isaiah ibuot 21 an̄wam ke afan̄ emi, koro enye ọnọ ọyọhọ ntọt oro aduaide owo idem aban̄a iduọ akwa odudu ererimbot oro ẹketịn̄de ẹban̄a ke ntịn̄nnịm ikọ. Ekem, nnyịn iyokụt ite ke Isaiah ibuot 21 ọsọn̄ọ etịn̄ aban̄a akpan ibuotikọ efen ke Bible—enye oro an̄wamde nnyịn ndidụn̄ọde nse nte idude ke ukpeme nte mme Christian mfịn.

“Ọkpọsọn̄ N̄kukụt”

3. Ntak ẹkotde Babylon “wilderness inyan̄,” ndien udorienyịn̄ oro owụt nso aban̄a ini iso esie?

³ Isaiah ibuot 21 ọtọn̄ọ ye ikọ oro esịnde owo ndịk ke  idem ete: “Uyo Abasi emi aban̄a wilderness inyan̄. Kpa nte oyobio otode ke usụk, kpa ntre ke enye oto ke wilderness, ke isọn̄ ndịk, edi.” (Isaiah 21:1) Babylon atian̄ade ana, esịn Akpa Euphrates ke ufọt esie, ndien ubak ikpehe edem usiahautịn esie odu ke ufọt ikpọ akpa Euphrates ye Tigris. Enye oyom usụn̄ esisịt ọkpọn̄ ata ata inyan̄. Ntak, ndien, ẹkotde enye “wilderness inyan̄”? Koro mmọn̄ esitọ ofụk ikpehe Babylon emi kpukpru isua, anamde akwa “inyan̄” emi etiede okpụk okpụk odu. Nte ededi, mbon Babylon ẹkpeme mmọn̄ mmọn̄ wilderness emi ebe ke nditịbi ediwak obube, usụn̄ mmọn̄, ye mme edịk. Mmọ ẹda mmọn̄ emi ẹnam n̄kpọ ke mbufiọk nte ubak ndutịm ukpeme obio. Kpa ye oro, idụhe utom ubọk owo ekededi emi edinamde Babylon ọbọhọ ubiereikpe Abasi. Enye ekedi wilderness—enye ayafiak akabade edi wilderness. Nsobo ọmọn̄ esịm enye, efịmede nte idat idat oyobio oro ndusụk ini esifịmede oto akwa wilderness ke edem usụk odụk Israel.—Men Zechariah 9:14 domo.

4. Didie ke n̄kukụt “Akwa Babylon” ke Ediyarade esịne mme n̄kpọ ẹwụtde “mmọn̄” ye “desert,” ndien nso ke “mmọn̄” oro ọwọrọ?

⁴ Nte nnyịn ikokụtde ke ibuot 14 ke n̄wed emi, Babylon eset enyene mbiet eke eyomfịn—kpa “Akwa Babylon,” ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono. Ke Ediyarade, ẹtịn̄ ẹban̄a Akwa Babylon ke ebuana ye “wilderness” ye “mmọn̄.” Ẹmen apostle John ẹka desat man ẹkewụt enye Akwa Babylon. Ẹsian enye ẹte ke Babylon ‘etie ke enyọn̄ ediwak mmọn̄’ emi adade aban̄a “mbio-obio, ye otu owo, ye mme idụt ye usem.” (Ediyarade 17:1-3, 5, 15) Un̄wam oro mme owo ẹnọde kpukpru ini esidi ntak emi nsunsu ido ukpono akade iso odu, edi mme utọ “mmọn̄” oro idikpemeke enye ke akpatre. Ukem nte mbiet esie eke eset, ẹyenịm enye ukpọk, ẹfụmi, ẹnyụn̄ ẹsobo enye.

5. Didie ke Babylon edinyene etop nte “andibụme” ye “andibiat”?

⁵ Ke eyo Isaiah Babylon idịghe kan̄a odudu ukara ererimbot,  edi Jehovah ebebem iso ada okụt ete ke ini esie ama ekem, enye ayada odudu esie anam n̄kpọ ke idiọk usụn̄. Isaiah aka iso ete: “Ke ẹwụt mi ọkpọsọn̄ n̄kukụt; andibụme ke obụme, andibiat ke abiat.” (Isaiah 21:2a) Babylon ke akpanikọ oyobụme onyụn̄ abiat mme idụt oro enye akande, esịnede Judah. Mbon Babylon ẹyesobo Jerusalem, ẹbụme temple esie, ẹnyụn̄ ẹtan̄ mbon esie ẹka ntan̄mfep ke Babylon. Do, ẹyebụme mme anana-un̄wam mbon ntan̄mfep ẹmi, ẹsak mmọ nsahi ẹban̄a mbuọtidem mmọ, inyụn̄ inọhọ mmọ idotenyịn ndomokiet ndifiak nnyọn̄ obio emana mmọ.—2 Chronicles 36:17-21; Psalm 137:1-4.

6. (a) Nso eseme ke Jehovah edinam odop? (b) Mme idụt ewe ke ẹkebem iso ẹtịn̄ nte ẹdin̄wanade ye Babylon, ndien didie ke emi osu?

⁶ Ih, Babylon enen̄ede odot “ọkpọsọn̄ n̄kukụt” emi, emi ediwọrọde n̄kpọsọn̄ ini ọnọ enye. Isaiah aka iso ete: “Elam, dọk: Media, kan kụk. Mmanam ofụri eseme esie odop.” (Isaiah 21:2b) Mbon oro obụme-mbụme obio ukara emi efịkde ẹyenyene ubọhọ. Ke akpatre eseme mmọ oyodop! (Psalm 79:11, 12) Ubọhọ emi edidi ebe ke nso usụn̄? Isaiah asiak idụt iba ẹmi ẹdin̄wanade ye Babylon: Elam ye Media. Isua ikie iba ke ukperedem, ke 539 M.E.N., Cyrus owo Persia ayada mbuaha udịmekọn̄ Persia ye Media ẹken̄wana ye Babylon. Amaedi Elam, ndidem Persia ẹyeda ke nsụhọde n̄kaha ubak idụt oro ẹnyene mbemiso 539 M.E.N. a Udịmekọn̄ Persia ke ntre ẹyesịne mbon Elam.

7. Didie ke n̄kukụt Isaiah otụk enye, owụtde nso?

⁷ Tịm fiọk nte Isaiah etịn̄de nte n̄kukụt emi otụkde enye: “Oro esịn ata ndịk ọyọhọ mi ke isịn: ubiak omụm mi, nte ubiak an̄wan uman: se n̄kopde anam idem esịn̄ede  mi; se n̄kụtde esịn mi ndutịme. Esịt etịmede mi, n̄kpa-idem enyen̄e mi: enye amakabade okoneyo inemesịt mi enịm ke n̄kpọ unyek-idem ọnọ mi.” (Isaiah 21:3, 4) Etie nte prọfet oro esima okoneyo, kpa eti ini nditie n̄kere n̄kpọ. Edi okoneyo inyeneke aba inem, edidi n̄kpọ ndịk, ubiak, ye nyekidem. Enye okop ọkpọsọn̄ nnyen̄e nte n̄wan uman, ndien “esịt etịmede” enye. Eyen ukpepn̄kpọ kiet akabade udịmikọ emi “eti atuak mi odudu odudu,” ọdọhọde ete ke ikọ oro etịn̄ aban̄a “eti ndituak owo ntịme ntịme ye unana iwụk.” Ntak utọ nnanenyịn oro? Nte an̄wan̄ade, etie Isaiah ke idem nte etịn̄de ke ntịn̄nnịm ikọ. Ke okoneyo October 5/6, 539 M.E.N., mbon Babylon ẹyekop ukem ndịk oro.

8. Nte ẹkebemde iso ẹtịn̄, didie ke mbon Babylon ẹnam n̄kpọ, kpa ye oro mme asua mmọ ẹdude ke edem ibibene?

⁸ Nte ekịm ofụkde isọn̄ okoneyo oro, akpatre n̄kpọ emi mbon Babylon ẹnyenede ke ekikere edi ndịk. N̄kpọ nte isua ikie iba ke mbemiso, Isaiah etịn̄ ete: “Nịm okpokoro, nịm mbon ukpeme, dia, n̄wọn̄.” (Isaiah 21:5a) Ih, atan̄-idem Edidem Belshazzar ke enịm usọrọ. Ẹbon n̄kpọitie ẹnọ tọsịn ikpọ owo esie, ọkọrọ ye ediwak ibanndọ ye ibanesa. (Daniel 5:1, 2) Mbon usọrọ ẹmi ẹdiọn̄ọ ẹte ke udịmekọn̄ odu ke edem ibibene, edi mmọ ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke owo ikemeke ndibe ndụk obio mmimọ. Ikpọ ibibene ye editụn̄ọ afua esie ẹnam etie nte owo ikemeke ndikan enye; ediwak abasi esie ẹnam edi se owo mîkemeke ndikere ke ẹyekan enye. Ntre yak mmọ ‘ẹdia, ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄.’ Belshazzar akpa mmịn, ndien ekeme ndidi idịghe enye ikpọn̄. Ndidọdọhọ mmọ ẹdaha ke enyọn̄ ọnọ ekikere aban̄a nte ikpọ owo ẹkpade mmịn, nte mme ikọ ntịn̄nnịm ikọ Isaiah oro ẹtienede mi ẹwụtde.

9. Ntak oyomde “ẹyet otu-ekọn̄ aran”?

⁹ “Mbọn̄, mbufo ẹdaha ke enyọn̄ ẹyet otu-ekọn̄ aran.” (Isaiah 21:5b) Usọrọ oro etre ke mbuari. Mbọn̄ ke idemmọ ẹnyene ndidaha ke enyọn̄! Ẹkot akanieren prọfet Daniel edi, ndien enye okụt nte Jehovah anamde ndịk omụm  Edidem Belshazzar eke Babylon ukem nte enye oro Isaiah eketịn̄de. Ibuot oyon̄ ikpọ owo edidem nte mbuaha udịmekọn̄ mbon Media, Persia, ye Elam ẹbiatde mme ukpeme obio oro. Babylon ọduọ usọp usọp! Nso, ndien, ke ndiyet “otu-ekọn̄ aran” ọwọrọ? Ndusụk ini Bible esida edidem idụt nte otu-ekọn̄ esie koro enye edi andin̄wana nnọ ye andikpeme idụt oro. b (Psalm 89:18) Ntre ekeme ndidi  ufan̄ikọ emi ke Isaiah ebem iso etịn̄ ete ke oyom ẹnyene obufa edidem. Ntak-a? Koro ẹwot Belshazzar kpa ke “okoneyo oro.” Ntem, oyom “ẹyet otu-ekọn̄ aran,” m̀mê ẹmek obufa edidem.—Daniel 5:1-9, 30.

10. Nso ndọn̄esịt ke mme andituak ibuot nnọ Jehovah ẹkeme ndinyene nto edisu ntịn̄nnịm ikọ Isaiah aban̄ade andibụme?

¹⁰ Kpukpru mme andima utuakibuot akpanikọ ẹbọ ndọn̄esịt ẹto mbụk emi. Babylon eyomfịn, kpa Akwa Babylon, edi andibụme ye andibiat kpa nte mbiet esie eke eset ekedide. Tutu esịm mfịn emi mme adaiso ido ukpono ẹdụk odu ndinam ẹtre utom Mme Ntiense Jehovah, ẹkọbọ mmọ, m̀mê ẹdọhọ mmọ ẹkpe tax nte ufen. Edi nte ntịn̄nnịm ikọ emi etide nnyịn, Jehovah okụt kpukpru utọ n̄kari n̄kari edinam oro, idinyụn̄ iyakke mmọ ẹbọhọ ufen. Enye ayada utịt ọsọk kpukpru ido ukpono oro mîwụtke enye ke nnennen usụn̄ ẹnyụn̄ ẹnọde ikọt esie ufen. (Ediyarade 18:8) Nte utọ n̄kpọ ntre ekeme nditịbe? Man ibọp mbuọtidem nnyịn, akam oyom nnyịn ikụt nte mme ntọt esie ẹban̄ade iduọ Babylon eset ye mbiet esie eke eyomfịn ẹsude.

“Babylon Ọmọduọ”

11. (a) Nso idi utom owo ukpeme, ndien anie anam utom ifịk ifịk nte owo ukpeme mfịn? (b) Mme odoro ass ye mme odoro camel ẹda ẹban̄a nso?

¹¹ Jehovah idahaemi etịn̄ ikọ ọnọ prọfet oro. Isaiah ọtọt ete: “Ntem ke Ọbọn̄ ọdọhọ mi, ete, Ka kenịm owo ukpeme, yak enye obụk se okụtde.” (Isaiah 21:6) Mme ikọ ẹmi ẹwụt akpan ibuotikọ efen ke ibuot emi—eke owo ukpeme. Emi edi n̄kpọ udọn̄ ọnọ kpukpru mme ata Christian mfịn, koro Jesus ama akpak mme anditiene enye ete “ẹkpeme.” Akananam “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄” itreke nditịn̄ se enye okụtde  aban̄a nte usen ubiereikpe Abasi asan̄ade ekpere ye mme n̄kpọndịk eke idiọk ererimbot emi. (Matthew 24:42, 45-47) Nso ke owo ukpeme eke n̄kukụt Isaiah okụt? “Enye ama okụt mbon udoro, mme odoro horse iba-iba, ye mme odoro ass, ye mme odoro camel, yak enye akpan̄ utọn̄ ata akamba eti-eti.” (Isaiah 21:7) Ekeme ndidi mbon udoro ẹmi kiet kiet ẹda ẹban̄a otu ediwak chariot ekọn̄ ẹsịnede mme ọsọp-usọp horse oro ẹnọde ukpep. Mme odoro ass ye mme odoro camel nte odotde ẹda ẹban̄a odudu ukara iba, Media ye Persia, oro ẹdidianade kiet ndin̄wana ekọn̄ emi. N̄ko-n̄ko, mbụk ọsọn̄ọ nte ke udịmekọn̄ Persia ẹma ẹsikama ass ye camel ẹn̄wana ekọn̄.

12. Owo ukpeme eke n̄kukụt Isaiah enyene ewe edu, ndien oyom mmanie ẹnyene mme edu ẹmi mfịn?

 ¹² Do, onụk owo ukpeme ndibụk se enye okụtde. “Enye etie ke enyọn̄ tower ofiori nte lion, ete, ‘Ọbọn̄, ami ndada kpukpru ini ke uwemeyo, ẹnyụn̄ ẹnịm mi ke itie-ukpeme ke ofụri okoneyo: ndien sese, ẹmi ke ẹdi; mbon udoro, mme odoro horse iba-iba.’” (Isaiah 21:8) Owo ukpeme eke n̄kukụt oro ofiori uko uko, “nte lion.” Oyom uko man ẹtobo ọkpọsọn̄ idụt nte Babylon etop ubiereikpe. Oyom n̄kpọ efen n̄ko—ime. Owo ukpeme osụk odu ke itie esie uwemeyo ye okoneyo, idehede itre ndidu ke ukpeme. Ukem ntre, oyom otu owo ukpeme enyene uko ye ime ke ukperedem ini emi. (Ediyarade 14:12) Oyom kpukpru mme Christian akpanikọ ẹnyene mme utọ edu ẹmi.

13, 14. (a) N̄kpọ etie didie ye Babylon eset, ndien ke nso usụn̄ifiọk ke ẹnuak ndisọi n̄kpọ esie? (b) Didie ndien ini ewe ke Akwa Babylon ọduọ kpasụk ntre?

¹³ Owo ukpeme eke n̄kukụt Isaiah okụt chariot ekọn̄ awatde. Etop edi nso? “Enye ọbọrọ ete, Babylon ọmọduọ, ọmọduọ; enye omonyụn̄ anuak kpukpru edisọi mbiet mme abasi esie adian ke isọn̄.” (Isaiah 21:9) Nso aduai-owo-idem mbụk ke emi edi ntem! Ke akpatre, andibiat ikọt Abasi emi ọmọduọ! c Nte ededi, ke nso usụn̄ifiọk ke ẹnuak ndisọi mbiet ye ndisọi n̄kpọ Babylon? Nte mbonekọn̄ Media ye Persia ẹyedọk ẹdụk temple Babylon ẹnyụn̄ ẹnuak ediwak ndisọi n̄kpọ? Baba, iyomke ẹnam utọ n̄kpọ ntre. Ẹdinuak ndisọi n̄kpọ Babylon koro ẹsuenede mmọ nte se mînyeneke odudu ndikpeme obio oro. Ndien Babylon  ọyọduọ ke ini enye mîkemeke ndika iso mfịk ikọt Abasi aba.

¹⁴ Nso kaban̄a Akwa Babylon? Ebede ke ndida iso ke ndifịk ikọt Abasi ke ini Ekọn̄ Ererimbot I, enye ama okụt unen ke ndida mmọ n̄ka ntan̄mfep ke ndusụk ini. Ẹma ẹkpere nditre utom ukwọrọikọ mmọ ofụri ofụri. Ẹma ẹsịn etieibuot ye mme ọwọrọiso mbon utom Watch Tower Society eken ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak nsunsu edori ikọ. Edi akwa ukpụhọde ama ada itie ke 1919. Ẹma ẹsion̄o mbonutom oro ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹma ẹfiak ẹberede ọfis ibuot itieutom, ndien utom ukwọrọikọ ama afiak ọtọn̄ọ. Ntem, Akwa Babylon ama ọduọ ke emi edide enye ikekemeke ndisịn ikọt Abasi aba ke ufụn. d Ke Ediyarade, angel ada mme ikọ ntọt ke Isaiah 21:9 atan̄a iduọ emi utịm ikaba.—Ediyarade 14:8; 18:2.

15, 16. Ke nso usụn̄ifiọk ke ikọt Isaiah ẹdi ‘nditọ itie udịghi,’ ndien nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto edu Isaiah kaban̄a mmọ?

¹⁵ Isaiah ada mme ikọ edu mbọm eberi etop ntịn̄nnịm ikọ emi aban̄ade ikọt esie. Enye ọdọhọ ete: “O ikọt mi ẹmi ẹdịghide, O eyen itie udịghi mi n̄ko! Mmasian mbufo se n̄kopde ye Jehovah mme udịm, Abasi Israel.” (Isaiah 21:10) Ke Bible, edidịghi esiwak ndida mban̄a editụnọ ye edinam ikọt Abasi ẹsana. Ikọt ediomi Abasi ẹyekabade ẹdi ‘nditọ itie udịghi,’ ke ebiet emi ẹsatde ibokpot ẹsion̄o ke mbio, ẹsụhọde sụk nti, n̄kpasịp ibokpot oro ẹyomde. Isaiah ikopke inemesịt iban̄a ntụnọ emi. Utu ke oro, enye okop mbọm aban̄a ‘nditọ itie udịghi’ eke ini iso, emi ndusụk mmọ edidude ke ntan̄mfep ke esen idụt ke ofụri eyo uwem mmọ.

¹⁶ Emi ekeme ndidi eti n̄kpọ editi ọnọ kpukpru nnyịn. Ke esop Christian mfịn, ndusụk owo ẹkeme ndinyene ntụhọ editre ndiwụt mme anamidiọk mbọm. Ndien mbon oro  ẹnọde ntụnọ ẹkeme ndinyene ntụhọ edisịn enye. Nte ededi, edieke nnyịn inyenede ke ekikere nte ke Jehovah otụnọ ikọt esie man enye anam mmọ ẹsana, nnyịn ididaha ntụnọ ye mbon oro ẹbọde enye ke usụhọde m̀mê ndisịn ndibọ enye ke ini ẹnọde nnyịn. Ẹyak nnyịn ida ntụnọ Abasi nte edinam ima Abasi.—Mme Hebrew 12:6.

Ndibụp Owo Ukpeme

17. Nte odotde, ntak emi ẹkotde Edom “Dumah”?

¹⁷ Ọyọhọ etop ntịn̄nnịm ikọ iba ke Isaiah ibuot 21 owụt owo ukpeme. Enye ọtọn̄ọ ntem: “Uyo Abasi emi aban̄a Dumah. Owo etie ke Seir ofiori okot mi, ete, Andikpeme, edi n̄kanika ifan̄ ke okoneyo? Andikpeme, edi n̄kanika ifan̄ ke okoneyo?” (Isaiah 21:11) Dumah emi odu ke m̀mọ̀n̄? Nte an̄wan̄ade ediwak obio ẹma ẹdu ẹmi ẹkekerede enyịn̄ emi ke ini ẹkewetde Bible, edi owo itịn̄ke iban̄a mmọ ndomokiet mi. Dumah idụhe ke Seir, emi edide enyịn̄ efen ọnọ Edom. Nte ededi, “Dumah” ọwọrọ “Ndobo.” Ntre nte ekedide ye uyo Abasi oro ekebemde iso, etie nte ẹnọ ikpehe emi enyịn̄ emi ndiwụt nte ini iso esie editiede. Edom, emi ke anyan ini edide ata asua ikọt Abasi, oyosụn̄ọ ke ndobo—kpa ndobo n̄kpa. Mbemiso oro etịbede, nte ededi, ndusụk owo ẹyebụp ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ẹban̄a ini iso.

18. Didie ke uyo Abasi oro, “Usenubọk ke edi, ye okoneyo n̄ko” okosu Edom eset ke idem?

¹⁸ Ke ini ẹwetde Isaiah, Edom odu ke usụn̄ okopodudu udịmekọn̄ Assyria. Ọdọn̄ ndusụk owo ke Edom ndifiọk ini emi okoneyo ufịk editrede. Nso idi ibọrọ? “Andikpeme ọdọhọ, ete, Usenubọk ke edi, ye okoneyo n̄ko.” (Isaiah 21:12a) Mme n̄kpọ ibonoke ọfọn ye Edom. Ekpri un̄wana oyowụt idem ke usenubọk ke ikpaenyọn̄, edi idibịghike, edidi abian̄a. Okoneyo—ufịk ini n̄kịmeyo efen—eyetiene usenubọk usọp usọp. Nso in̄wan̄în̄wan̄ ndise emi aban̄ade ini iso Edom ke emi edi ntem! Ufịk Assyria  eyetre, edi Babylon ayada itie Assyria nte ukara ererimbot onyụn̄ osobo Edom. (Jeremiah 25:17, 21; 27:2-8) N̄kpọntịbe oro ayafiak ada itie. Ufịk Persia ndien ekem eke Greece ẹyetiene ufịk Babylonia. Adan̄aoro “usenubọk” oyodu ibio ibio ke ini Rome, emi mme Herod—ẹtode Edom—ẹdade ukara ke Jerusalem. Edi “usenubọk” oro idibịghike. Ke akpatre, Edom oyosụhọde odụk ndobo ke nsinsi, osop ofụri ofụri ke mbụk. Oyodot ndida enyịn̄ oro Dumah ntịn̄ mban̄a enye ke akpatre.

19. Ke ini owo ukpeme oro ọdọhọde, “Edieke mbufo ẹyomde ndibụp, ẹbụp: ẹfiak ẹdi” nso ke ikọ esie ekeme ndiwọrọ?

¹⁹ Owo ukpeme eberi ibio ibio etop esie ye mme ikọ ẹmi: “Edieke mbufo ẹyomde ndibụp, ẹbụp: ẹfiak ẹdi.” (Isaiah 21:12b) Ikọ oro “ẹfiak ẹdi” ekeme ndida mban̄a mme anana-utịt “okoneyo” oro ẹnade ẹbet Edom. Mîdịghe sia edide ẹkeme n̄ko ndikabade ikọ oro nte “ẹfiak edem,” ekeme ndidi prọfet oro ọkọnọ ekikere nte ke eyen Edom ekededi  oro oyomde ndibọhọ nsobo idụt oro ekpenyene ndikabade esịt nnyụn̄ ‘mfiak edem’ ntiene Jehovah. Ke idaha ekededi, owo ukpeme oro ọdọhọ owo eke oyomde ndika iso mbụp obụp.

20. Ntak emi uyo Abasi oro ẹwetde ke Isaiah 21:11, 12 edide akpan n̄kpọ ọnọ ikọt Jehovah mfịn?

²⁰ Ibio ibio uyo Abasi emi ọwọrọ ekese n̄kpọ ọnọ ikọt Jehovah ke eyomfịn. e Nnyịn imọfiọk ite ke ubonowo enen̄ede ebe odụk ekịm okoneyo eke nnan eke spirit onyụn̄ adian̄ade ọkpọn̄ Abasi, emi ayada ekesịm nsobo editịm n̄kpọ emi. (Rome 13:12; 2 Corinth 4:4) Ke okoneyo emi, mbukpọn̄ mbukpọn̄ idotenyịn ekededi nte ke ubonowo ekeme ndida emem ye ifụre ndi etie nte ekpri un̄wana usenubọk oro ekịm osụk odude. Eyo ọmọn̄ enen̄ede esiere—kpa usiere Ukara Tọsịn Isua Christ emi edikarade isọn̄ emi. Edi adan̄a nte okoneyo osụk odude, ana nnyịn itiene ndausụn̄ otu owo ukpeme oro ebe ke ndidu ke edidemede ke n̄kan̄ eke spirit nnyụn̄ ntan̄a uko uko nte ke utịt idiọk editịm n̄kpọ emi emekpere.—1 Thessalonica 5:6.

Eyo Okụt ke Unaisọn̄ Desat

21. (a) Nso nsio nsio usụn̄ edida ntịn̄ mban̄a n̄kpọ kiet ke ubak udịmikọ oro ‘uyo Abasi emi aban̄ade unaisọn̄ desat’ ekeme nditịn̄ mban̄a? (b) Mmanie ẹdi mbon isan̄ Dedanim?

²¹ Akpatre uyo Abasi ke Isaiah ibuot 21 aban̄a “unaisọn̄ desat.” (NW) Enye ọtọn̄ọ ntem: “Uyo Abasi emi aban̄a Arabia [“unaisọn̄ desat,” NW]. Mbufo mbon isan̄ mme Dedanim, ẹyedụn̄ ke okoneyo ke akai ke [unaisọn̄ desat, NW].” (Isaiah 21:13) Unaisọn̄ desat oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi nte an̄wan̄ade edi Arabia, koro uyo Abasi emi ọwọrọ aban̄a ediwak esien Arab. Ndusụk ini ẹsikabade ikọ oro  adade ọnọ “unaisọn̄ desat” nte “mbubịteyo,” ata mbiet ikọ ke usem Hebrew. Ndusụk owo ẹnọ ekikere ẹte ke emi edi edida nsio nsio usụn̄ ntịn̄ mban̄a n̄kpọ kiet, nte n̄kpọ eke ekịm okoneyo—ini afanikọn̄—oyomde ndisịm ikpehe emi. Uyo Abasi emi ọtọn̄ọ ye se itịbede ke okoneyo owụtde mbon isan̄ Dedanim, ọwọrọiso esien Arab. Utọ mbon isan̄ oro ẹsan̄a ke usụn̄ mbonurua to ke eti isọn̄ kiet ke desat sịm eken, ẹkamade ufuọn̄n̄kpọ, pearl, ye mme n̄kpọuto eken. Edi mi nnyịn ikụt ẹnyịkde mmọ ndikpọn̄ eti usụn̄ oro mmọ ẹsisan̄ade ndikedịbe ke okoneyo. Ntak-a?

22, 23. (a) Nso ọkpọsọn̄ mfịghe idisịm mme esien Arab ke mîbịghike, ndien nso utịp ke emi edinyene ke idem mmọ? (b) Afanikọn̄ emi ediwara adan̄a didie, ndien edito anie?

²² Isaiah anam an̄wan̄a ete: “Mme andidụn̄ isọn̄ Tema ẹda mmọn̄ ẹkesobo ye owo eke asatde itọn̄, mmọ ẹda uyo mmọ ẹkesịm owo itọk. Koro mmọ ẹfen̄ede ke iso mme ofụt, ke iso ofụt afai, ye ke iso edinụhọ utịgha, ye ke iso ọkpọsọn̄ ekọn̄.” (Isaiah 21:14, 15) Ih, ọkpọsọn̄ mfịghe ekọn̄ eyesịm mme esien mbon Arab ẹmi. Ẹyenyịk Tema, emi odude ke eti isọn̄ oro mmọn̄ odude ke ikpehe oro, ndida mmọn̄ ye uyo nsọk mbon itọkekọn̄ ẹmi ẹnyenede ndiọkiso. Ini ewe ke afanikọn̄ emi edidi?

²³ Isaiah aka iso ete: “Ntem ke Ọbọn̄ ọdọhọ mi, ete, Osụk kan̄a isua kiet, nte mme isua owo eke anamde utom ke utịp ẹsan̄ade, ndien ofụri ubọn̄ Kedar oyokụre. Ndien ibat mme utịgha ẹmi ẹsụhọde, kpa eke mbon uko ke otu nditọ Kedar, ẹyekabade ẹdi esisịt: koro uyo Jehovah Abasi Israel ọdọhọde.” (Isaiah 21:16, 17) Kedar edi esien emi ọwọrọde iso etieti tutu ẹsida enye ẹtịn̄ ẹban̄a ofụri Arabia. Jehovah ebiere ete ke mbon utịgha ye n̄kpọsọn̄ owo esien emi ẹyesụhọde ke ibat esịm ekpri nsụhọ. Ini ewe? ‘Ke ufan̄ isua kiet,’ iwakke ikan oro, kpa nte owo utom mînamke utom ibe ini oro ẹkpede enye. Owo idiọn̄ọke ata nnennen nte kpukpru  ẹmi ẹkesude. Andikara iba ẹtode Assyria—Sargon II ye Sennacherib—ẹdọhọ ke mmimọ ikakara Arabia. Ekeme ndidi kiet ke otu iba ẹmi ama osobo mme atan̄-idem esien Arab ẹmi, nte ẹkebemde iso ẹtịn̄.

24. Didie ke nnyịn ikeme ndinịm ke akpanikọ nte ke ntịn̄nnịm ikọ Isaiah emi aban̄ade Arabia ama osu?

²⁴ Nte ededi, nnyịn imekeme ndinịm ke akpanikọ nte ke ntịn̄nnịm ikọ emi ama osu ọyọhọ ọyọhọ. Idụhe n̄kpọ oro ekemede ndiwụt akpan n̄kpọ emi ke usụn̄ enyenede odudu ntre akan mme ikọ ẹmi ẹberide uyo Abasi emi: “Koro uyo Jehovah Abasi Israel ọdọhọde.” Ye mme owo eyo Isaiah, ekeme ndisọn̄ ndikere nte ke Babylon oyokon̄ akan Assyria ndien ekem ẹkan enye ke ini idat idat usọrọ oro ke okoneyo kiet. Ekeme ndisọn̄ ndikere n̄ko nte ke okopodudu Edom oyodụk ndobo n̄kpa mîdịghe nte ke okoneyo kiet, nsọn̄ọn̄kpọ ye unana ẹyesịm mme uforo uforo esien Arab. Edi Jehovah ọdọhọ ke eyesịm, enye onyụn̄ etịbe ntre. Mfịn, Jehovah asian nnyịn ete ke ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono ididụhe aba. Emi idịghe n̄kpọ oro ekemede-keme nditịbe, enye eyetịbe. Jehovah ke idemesie ọdọhọ!

25. Didie ke nnyịn ikeme ndikpebe uwụtn̄kpọ owo ukpeme?

²⁵ Ẹyak nnyịn, ndien, itie nte owo ukpeme. Ẹyak nnyịn idu ke ukpeme, nte n̄kpọ eke ẹnịmde nnyịn ke n̄kokon̄ itie ukpeme, isuande enyịn ise ikanade man ikụt n̄kpọndịk ekededi oro ekperede. Ẹyak nnyịn idian idem ketket ye otu owo ukpeme oro anamde akpanikọ, kpa nsụhọ mme Christian oro ẹyetde aran mfịn ke isọn̄. Ẹyak nnyịn idiana ye mmọ ke nditan̄a se nnyịn ikụtde uko uko—kpa akpakịp uyarade nte ke Christ ke akara ke heaven; nte ke enye ọmọn̄ ọsọp ada utịt ọsọk anyan, ekịm okoneyo ubonowo emi adian̄arede ọkpọn̄ Abasi; ye nte ke oro ebede enye ayada usiere edi, kpa Ukara Tọsịn Isua emi edikarade paradise isọn̄!

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 219]

“Dia, n̄wọn̄”

 [Ndise ke page 220]

Owo ukpeme “ofiori nte lion”

[Ndise ke page 222]

‘Ami ndada kpukpru ini ke uwemeyo, ye ke ofụri okoneyo’