Κεφάλαιο Τρία

Από Πού Προήλθε η Ζωή;

Η ΓΗ μας ξεχειλίζει από ζωή. Από τη χιονισμένη Αρκτική ως το βροχερό δάσος του Αμαζονίου, από την έρημο Σαχάρα ως τους βάλτους Έβεργκλεϊντς, από το σκοτεινό πυθμένα των ωκεανών ως τις λαμπρές βουνοκορφές—η ζωή αφθονεί. Και έχει χίλιους δυο τρόπους να μας εντυπωσιάζει.

Εμφανίζεται σε τόσα είδη, σε τόσα μεγέθη και σε τέτοιες ποσότητες που ξεπερνούν κάθε φαντασία. Στον πλανήτη μας, ένα εκατομμύριο είδη εντόμων πετούν εδώ και εκεί με το χαρακτηριστικό τους βούισμα. Στα νερά που βρίσκονται γύρω μας, κολυμπούν πάνω από 20.000 είδη ψαριών—μερικά έχουν το μέγεθος ενός κόκκου ρυζιού, ενώ άλλα είναι μεγάλα σαν φορτηγά. Τουλάχιστον 350.000 είδη φυτών—μερικά παράξενα, αλλά τα περισσότερα υπέροχα—ομορφαίνουν την ξηρά. Και περισσότερα από 9.000 είδη πουλιών πετούν πάνω από τα κεφάλια μας. Αυτά τα πλάσματα, περιλαμβανομένου και του ανθρώπου, απαρτίζουν την ποικιλόμορφη, αρμονική σύνθεση που ονομάζουμε ζωή.

Αλλά ακόμη πιο εκπληκτική από τη μαγευτική ποικιλία που υπάρχει γύρω μας είναι η έντονη ομοιομορφία που συνδέει τις διάφορες μορφές ζωής. Οι βιοχημικοί, οι οποίοι ερευνούν σε βάθος τα πλάσματα που ζουν στη γη, εξηγούν ότι όλα τα όντα—είτε αμοιβάδες είτε άνθρωποι—βασίζονται σε μια φοβερή αλληλεπίδραση: στην ομαδική συνεργασία των νουκλεϊνικών οξέων (DNA και RNA) και των πρωτεϊνικών μορίων. Οι περίπλοκες διεργασίες που σχετίζονται με αυτά τα συστατικά λαβαίνουν χώρα ουσιαστικά σε όλα τα κύτταρα του σώματός μας, όπως και στα κύτταρα των κολιβρίων, των λιονταριών και των φαλαινών. Αυτή η ομοιόμορφη αλληλεπίδραση παράγει ένα πανέμορφο μωσαϊκό από διάφορες μορφές ζωής. Πώς ήρθε σε ύπαρξη αυτή η αρμονική οργάνωση των διαφόρων μορφών ζωής; Στην πραγματικότητα, από πού προήλθε η ζωή;

 Προφανώς δέχεστε ότι κάποτε δεν υπήρχε ζωή στη γη. Αυτό βρίσκεται σε αρμονία με την άποψη των επιστημόνων, καθώς και με πολλά θρησκευτικά βιβλία. Ωστόσο, μπορεί να γνωρίζετε ότι αυτές οι δύο πηγές—η επιστήμη και η θρησκεία—διαφέρουν ως προς τον τρόπο με τον οποίο εξηγούν πώς άρχισε η ζωή στη γη.

Εκατομμύρια άνθρωποι, από όλα τα μορφωτικά επίπεδα, πιστεύουν ότι ένας νοήμων Δημιουργός, ο αρχικός Σχεδιαστής, παρήγαγε τη ζωή στη γη. Αντίθετα, πολλοί  επιστήμονες λένε ότι η ζωή προήλθε από την άψυχη ύλη με διαδοχικές χημικές αντιδράσεις, εντελώς τυχαία. Ποιο από τα δύο ισχύει;

Δεν πρέπει να νομίζουμε ότι αυτό το ζήτημα δεν μας αγγίζει και ότι δεν σχετίζεται με το πώς μπορούμε να βρούμε περισσότερο νόημα στη ζωή μας. Όπως παρατηρήσαμε ήδη, ένα από τα πιο θεμελιώδη ερωτήματα στα οποία έχουν προσπαθήσει να απαντήσουν οι άνθρωποι είναι: Από πού προήλθαμε εμείς οι άνθρωποι ως ζωντανοί οργανισμοί;

Οι περισσότερες επιστημονικές μελέτες επικεντρώνονται στην προσαρμοστικότητα και στην επιβίωση των διαφόρων μορφών ζωής, και όχι στο πιο καίριο ερώτημα που αφορά την ίδια την προέλευση της ζωής. Ίσως να έχετε παρατηρήσει ότι οι απόπειρες που γίνονται για να εξηγηθεί η προέλευση της ζωής παρουσιάζονται συνήθως με γενικεύσεις του τύπου: “Κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων ετών, μόρια που συγκρούονταν παρήγαγαν με κάποιον τρόπο τη ζωή”. Αλλά είναι πραγματικά ικανοποιητική μια τέτοια περιγραφή; Αυτό θα σήμαινε ότι υπό την επήρεια ενέργειας από τον ήλιο, από αστραπές ή από ηφαίστεια, άψυχη ύλη κινήθηκε, οργανώθηκε και τελικά άρχισε να ζει—και όλα αυτά χωρίς κατευθυνόμενη βοήθεια. Τι τεράστιο άλμα θα ήταν αυτό! Από άψυχη ύλη σε έμψυχη! Θα μπορούσαν να έχουν συμβεί τα πράγματα με αυτόν τον τρόπο;

Το Μεσαίωνα, η αποδοχή μιας τέτοιας πεποίθησης ίσως να μην αποτελούσε πρόβλημα, επειδή η αυτόματη γένεση—η αντίληψη ότι η ζωή θα μπορούσε να προέλθει αυτόματα από άψυχη ύλη—αποτελούσε την επικρατούσα άποψη. Τελικά, το 17ο αιώνα, ο Ιταλός φυσικός Φρανσέσκο Ρέντι απέδειξε ότι τα σκουλήκια εμφανίζονταν στο σάπιο κρέας μόνο όταν οι μύγες είχαν εναποθέσει αβγά σε αυτό. Δεν εμφανίζονταν σκουλήκια σε κρέας προφυλαγμένο από τις μύγες. Αν οι μύγες, που είναι πλάσματα κάποιου μεγέθους, δεν μπορούσαν να εμφανιστούν από μόνες τους, τι γινόταν με τα μικρόβια που εξακολουθούσαν να εμφανίζονται στα τρόφιμα—είτε αυτά ήταν σκεπασμένα είτε όχι; Μολονότι  μεταγενέστερα πειράματα υποδείκνυαν ότι τα μικρόβια δεν εμφανίζονταν αυτόματα, το ζήτημα αυτό παρέμεινε αμφιλεγόμενο. Κατόπιν ήρθε το έργο του Λουί Παστέρ.

Πολλοί ανακαλούν στη μνήμη τους τις εργασίες του Παστέρ που αφορούσαν την επίλυση προβλημάτων σχετικών με τη ζύμωση και με τα λοιμώδη νοσήματα. Ο ίδιος έκανε, επίσης, πειράματα για να διαπιστώσει αν ορισμένες μικροσκοπικές μορφές ζωής μπορούσαν να εμφανιστούν από μόνες τους. Όπως ίσως να έχετε διαβάσει, ο Παστέρ κατέδειξε ότι ακόμη και μικροσκοπικά βακτήρια δεν μπορούσαν να σχηματιστούν μέσα σε αποστειρωμένο νερό το οποίο ήταν προφυλαγμένο από τη μόλυνση. Το 1864, ανακοίνωσε: «Η θεωρία της αυτόματης γένεσης δεν θα συνέλθει ποτέ από το θανατηφόρο χτύπημα αυτού του απλού πειράματος». Αυτή η δήλωση εξακολουθεί να αληθεύει. Με κανένα πείραμα δεν έγινε ποτέ δυνατόν να παραχθεί ζωή από άψυχη ύλη.

Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, να εμφανιστεί η ζωή στη γη; Στους σύγχρονους καιρούς, οι προσπάθειες για απάντηση αυτού του ερωτήματος θα μπορούσαμε να πούμε πως άρχισαν στη δεκαετία του 1920, με το έργο του Ρώσου βιοχημικού Αλεξάντρ Ι. Οπάριν. Αυτός καθώς και άλλοι επιστήμονες έχουν έκτοτε υποστηρίξει μια άποψη που μοιάζει με σενάριο τρίπρακτου θεατρικού έργου, το οποίο περιγράφει τα όσα υποτίθεται ότι συνέβησαν στη σκηνή του πλανήτη Γη. Στην πρώτη πράξη, τα στοιχεία της γης, δηλαδή οι πρώτες ύλες, μεταμορφώνονται σε ομάδες μορίων. Κατόπιν, έρχεται το άλμα που οδηγεί στα μεγάλα μόρια. Και στην τελευταία πράξη αυτού του έργου, λαβαίνει χώρα το άλμα που οδηγεί στο πρώτο ζωντανό κύτταρο. Αλλά συνέβησαν όντως έτσι τα πράγματα;

Κάτι πολύ βασικό όσον αφορά αυτό το έργο είναι το να αποδείξουμε ότι η πρώιμη γήινη ατμόσφαιρα ήταν πολύ διαφορετική από ό,τι είναι σήμερα. Μια θεωρία υποστηρίζει ότι το ελεύθερο οξυγόνο ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτο και ότι τα στοιχεία άζωτο, υδρογόνο και άνθρακας σχημάτιζαν αμμωνία και μεθάνιο. Η κύρια ιδέα είναι πως, όταν οι αστραπές  και το υπεριώδες φως εισέδυσαν στην ατμόσφαιρα η οποία αποτελούνταν από αυτά τα αέρια και από υδρατμούς, τότε σχηματίστηκαν σάκχαρα και αμινοξέα. Μην ξεχνάτε, όμως, ότι αυτή είναι μια θεωρία.

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρητική πλοκή, εκείνοι οι μοριακοί σχηματισμοί εισχώρησαν στους ωκεανούς ή σε άλλους υδάτινους όγκους. Με το πέρασμα του χρόνου, τα σάκχαρα, τα οξέα και άλλες ενώσεις συγκεντρώθηκαν και σχημάτισαν μια «προβιοτική σούπα», όπου τα αμινοξέα, για  παράδειγμα, ενώθηκαν και έγιναν πρωτεΐνες. Στη συνέχεια αυτής της θεωρητικής διαδικασίας, άλλες ενώσεις που ονομάζονται νουκλεοτίδια σχημάτισαν αλυσίδες και έγιναν ένα νουκλεϊνικό οξύ όπως το DNA. Όλα αυτά υποτίθεται ότι ετοίμασαν τη σκηνή για την τελευταία πράξη του μοριακού θεατρικού έργου.

Κάποιος θα μπορούσε να ονομάσει αυτή την τελευταία πράξη, η οποία είναι ατεκμηρίωτη, ιστορία αγάπης. Πρωτεϊνικά μόρια και μόρια του DNA συναντιούνται τυχαία, αλληλοαναγνωρίζονται και αγκαλιάζονται. Κατόπιν, ακριβώς προτού πέσει η αυλαία, γεννιέται το πρώτο ζωντανό κύτταρο. Αν παρακολουθούσατε αυτό το έργο, ίσως να αναρωτιόσασταν: “Είναι πραγματικότητα ή φαντασία; Θα μπορούσε άραγε να έρθει σε ύπαρξη η ζωή στη γη με αυτόν τον τρόπο;”

Γένεση Ζωής στο Εργαστήριο;

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οι επιστήμονες άρχισαν να δοκιμάζουν τη θεωρία του Αλεξάντρ Οπάριν. Το ότι η ζωή προέρχεται μόνο από ζωή αποτελούσε αποδεδειγμένο γεγονός· ωστόσο, οι επιστήμονες διατύπωσαν τη θεωρία ότι, αν οι συνθήκες διέφεραν στο παρελθόν, η ζωή θα μπορούσε να έχει προέλθει σιγά-σιγά από μια άψυχη πηγή. Θα μπορούσε να καταδειχτεί αυτό; Ο επιστήμονας Στάνλεϊ Λ. Μίλερ, εργαζόμενος στο εργαστήριο του Χάρολντ Γιούρεϊ, πήρε υδρογόνο, αμμωνία, μεθάνιο και υδρατμούς (υποθέτοντας ότι αυτή ήταν η σύνθεση της αρχέγονης ατμόσφαιρας), τα σφράγισε σε μια φιάλη η οποία είχε βραστό νερό στον πυθμένα της (που αντιστοιχούσε με τον ωκεανό) και διοχέτευσε στους υδρατμούς ηλεκτρικούς σπινθήρες (σαν αστραπές). Μέσα σε μια εβδομάδα, αναπτύχθηκαν ίχνη μιας κοκκινωπής κολλώδους ουσίας, την οποία ανέλυσε ο Μίλερ και διαπίστωσε ότι ήταν πλούσια σε αμινοξέα, τα οποία είναι τα συστατικά των πρωτεϊνών. Μπορεί κάλλιστα να έχετε ακούσει για αυτό το πείραμα, επειδή αναφέρεται εδώ και χρόνια σε επιστημονικά εγχειρίδια και σε σχολικά μαθήματα ως το πείραμα που εξηγεί πώς άρχισε η ζωή στη γη. Αλλά εξηγεί πράγματι κάτι τέτοιο;

 Στην πραγματικότητα, η αξία του πειράματος του Μίλερ αμφισβητείται σοβαρά σήμερα. (Βλέπε «Κλασικό Αλλά Αμφισβητήσιμο», σελίδες 36, 37.) Παρ’ όλα αυτά, η επιφανειακή επιτυχία του οδήγησε σε άλλες δοκιμές οι οποίες μάλιστα παρήγαγαν συστατικά που βρίσκονται στα νουκλεϊνικά οξέα (DNA ή RNA). Οι επιστήμονες που ασχολούνται ειδικά με την προέλευση της ζωής ένιωθαν αισιοδοξία, γιατί φαινομενικά είχαν αναπαραστήσει την πρώτη πράξη του μοριακού θεατρικού έργου. Και φαινόταν ότι θα ακολουθούσε η εργαστηριακή αναπαράσταση και των δύο υπόλοιπων πράξεων. Ένας καθηγητής χημείας ισχυρίστηκε: «Δεν απέχει πολύ η στιγμή που θα μπορέσουμε να εξηγήσουμε την προέλευση ενός πρωτόγονου ζωντανού συστήματος μέσω εξελικτικών μηχανισμών». Και ένας επιστημονικός συγγραφέας παρατήρησε: «Οι ειδήμονες πρόβλεψαν ότι οι επιστήμονες θα έφερναν σύντομα σε ύπαρξη ζωντανούς οργανισμούς μέσα στα εργαστήριά τους, όπως συνέβη και με τον Δρ Φρανκενστάιν της Μαίρης Σέλεϊ, και έτσι θα καταδείκνυαν λεπτομερώς πώς εκτυλίχθηκε η γένεση της ζωής». Πολλοί πίστεψαν ότι το μυστήριο της αυτόματης προέλευσης της ζωής είχε λυθεί.—Βλέπε «Δεξιόστροφα, Αριστερόστροφα», σελίδα 38.

Οι Διαθέσεις Αλλάζουν—Τα Αινίγματα Παραμένουν

Αλλά στη διάρκεια των ετών που ακολούθησαν, αυτή η αισιοδοξία εξανεμίστηκε. Πέρασαν δεκαετίες, και τα μυστικά της ζωής παραμένουν σφραγισμένα. Περίπου 40 χρόνια μετά το πείραμά του, ο καθηγητής Μίλερ είπε στο περιοδικό Σαϊεντίφικ Αμέρικαν (Scientific American): «Το  πρόβλημα της προέλευσης της ζωής αποδείχτηκε πολύ πιο δύσκολο από όσο φανταζόμασταν εγώ και οι περισσότεροι άλλοι άνθρωποι». Με αυτή την αλλαγή διάθεσης συμφωνούν και άλλοι επιστήμονες. Παραδείγματος χάρη, το 1969, ο καθηγητής βιολογίας Ντιν Χ. Κένιον συνεργάστηκε στη συγγραφή του βιβλίου Βιοχημικός Προκαθορισμός (Biochemical Predestination). Αλλά πιο πρόσφατα ο ίδιος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι «απολύτως αβάσιμο να υποστηρίζουμε πως η ύλη και η ενέργεια, χωρίς καμιά βοήθεια, οργανώθηκαν και σχημάτισαν ζωντανά συστήματα».

Πράγματι, οι εργαστηριακές έρευνες επιβεβαιώνουν την εκτίμηση που έκανε ο Κένιον, δηλαδή ότι υπάρχει «ένα θεμελιώδες ψεγάδι σε όλες τις τρέχουσες θεωρίες περί χημικής καταγωγής της ζωής». Αφού ο Μίλερ και άλλοι κατάφεραν να συνθέσουν αμινοξέα, οι επιστήμονες προσπάθησαν να κατασκευάσουν πρωτεΐνες και DNA, που είναι  και τα δύο απαραίτητα για τη ζωή στη γη. Ύστερα από χιλιάδες πειράματα με λεγόμενες προβιοτικές συνθήκες, ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Το βιβλίο Το Μυστήριο της Προέλευσης της Ζωής: Οι Τρέχουσες Θεωρίες Επανεξετάζονται (The Mystery of Life’s Origin: Reassessing Current Theories) παρατηρεί: «Υπάρχει μια εντυπωσιακή αντίθεση ανάμεσα στην αξιοσημείωτη επιτυχία όσον αφορά τη σύνθεση αμινοξέων και στη συστηματική αποτυχία όσον αφορά τη σύνθεση πρωτεϊνών και DNA». Οι προσπάθειες για σύνθεση πρωτεϊνών και DNA χαρακτηρίζονται από «καθολική αποτυχία».

Για να είμαστε ρεαλιστές, το μυστήριο δεν περιλαμβάνει απλώς και μόνο το πώς ήρθαν σε ύπαρξη τα πρώτα πρωτεϊνικά μόρια και τα πρώτα μόρια νουκλεϊνικών οξέων (DNA ή RNA). Περιλαμβάνει και το πώς αυτά συνεργάζονται. «Μόνο η συνεργασία των δύο αυτών μορίων καθιστά δυνατή τη ζωή στη Γη», λέει Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica). Ωστόσο, η εγκυκλοπαίδεια παρατηρεί ότι το πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτή η συνεργασία παραμένει «κρίσιμο και άλυτο . . . πρόβλημα στην προέλευση της ζωής». Πράγματι, έτσι είναι.

Το Παράρτημα Α΄ με τίτλο «Ομαδική Συνεργασία—Προϋπόθεση για τη Ζωή» (σελίδες 45-47) ανασκοπεί μερικές βασικές λεπτομέρειες της συναρπαστικής συνεργασίας ανάμεσα στις πρωτεΐνες και στα νουκλεϊνικά οξέα μέσα στα κύτταρά μας. Ακόμη και μια τέτοια ματιά μέσα στα κύτταρα του σώματός μας προκαλεί θαυμασμό για το έργο που κάνουν οι επιστήμονες σε αυτόν τον τομέα. Έχουν ρίξει φως σε εκπληκτικά περίπλοκες διαδικασίες, τις οποίες ίσως σκέφτονται λίγοι αλλά οι οποίες βρίσκονται σε λειτουργία κάθε στιγμή της ζωής μας. Αν όμως δούμε το ζήτημα από διαφορετική σκοπιά, η φοβερή περιπλοκότητα και ακρίβεια που απαιτείται μας αναγκάζει να ξαναρωτήσουμε: Πώς ήρθαν σε ύπαρξη όλα αυτά;

Μπορεί να γνωρίζετε ότι οι επιστήμονες που ασχολούνται ειδικά με την προέλευση της ζωής δεν έχουν πάψει να  προσπαθούν να φτιάξουν ένα αξιόπιστο σενάριο για το θεατρικό έργο που περιγράφει την αρχική εμφάνιση της ζωής. Εντούτοις, τα καινούρια τους σενάρια δεν αποδεικνύονται πειστικά. (Βλέπε το Παράρτημα Β΄ με τίτλο «Από “τον Κόσμο του RNA” ή από Άλλον Κόσμο;», σελίδα 48.) Παραδείγματος χάρη, ο Κλάους Ντόζε του Ινστιτούτου Βιοχημείας στο Μάιντς της Γερμανίας παρατήρησε: «Προς το παρόν, όλες οι συζητήσεις που αφορούν τις βασικές θεωρίες και τα πειράματα αυτού του τομέα είτε καταλήγουν σε αδιέξοδο είτε σε παραδοχή άγνοιας».

Ακόμη και στο Διεθνές Συνέδριο για την Προέλευση της Ζωής, που έγινε το 1996, δεν παρουσιάστηκαν λύσεις. Αντίθετα, το περιοδικό Επιστήμη (Science) ανέφερε ότι οι 300 σχεδόν επιστήμονες που συμμετείχαν «αγωνίζονταν να λύσουν το αίνιγμα του πώς εμφανίστηκαν για πρώτη φορά τα μόρια [του DNA και του RNA] και πώς εξελίχθηκαν σε αυτοαναπαραγόμενα κύτταρα».

Για να μελετήσει κανείς και να αρχίσει έστω να εξηγεί τι συμβαίνει σε μοριακό επίπεδο μέσα στα κύτταρά μας, απαιτήθηκε νοημοσύνη και ανώτερη μόρφωση. Είναι λογικό να πιστεύουμε ότι περίπλοκα βήματα έλαβαν χώρα για πρώτη φορά σε μια «προβιοτική σούπα», χωρίς καμιά καθοδήγηση, αυτόματα και κατά τύχη; Ή μήπως περιλαμβάνονταν περισσότερα πράγματα;

Γιατί Υπάρχουν τα Αινίγματα;

Αν ανατρέξει κανείς στο παρελθόν, θα διαπιστώσει σήμερα ότι επί μισό σχεδόν αιώνα έχουν γίνει πολλές εικασίες και χιλιάδες προσπάθειες με σκοπό να αποδειχτεί πως η ζωή ήρθε σε ύπαρξη από μόνη της. Εφόσον το κάνει αυτό, θα  δυσκολευτεί τότε να διαφωνήσει με τον νομπελίστα Φράνσις Κρικ. Μιλώντας για τις θεωρίες οι οποίες ασχολούνται με την προέλευση της ζωής, ο Κρικ παρατήρησε ότι γίνονται «πάρα πολλές εικασίες που βασίζονται σε πάρα πολύ λίγα γεγονότα». Εύλογα, λοιπόν, μερικοί επιστήμονες που εξετάζουν τα γεγονότα συμπεραίνουν πως η ζωή είναι τόσο περίπλοκη ώστε δεν μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά ακόμη και μέσα σε ένα οργανωμένο εργαστήριο, πόσο μάλλον μέσα σε ένα ανεξέλεγκτο περιβάλλον.

Αν η προηγμένη επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει ότι η ζωή θα μπορούσε να έρθει σε ύπαρξη από μόνη της, γιατί εξακολουθούν ορισμένοι επιστήμονες να εμμένουν σε τέτοιες θεωρίες; Πριν από μερικές δεκαετίες, ο καθηγητής Τζ. Ντ. Μπερνάλ έκανε τα εξής διαφωτιστικά σχόλια στο βιβλίο Η Προέλευση της Ζωής (The Origin of Life): «Εφαρμόζοντας  τους αυστηρούς κανόνες της επιστημονικής μεθόδου σε αυτό το ζήτημα [της αυτόματης γένεσης της ζωής], είναι δυνατόν να καταδείξουμε αποτελεσματικά, σε διάφορα στάδια αυτού του σεναρίου, πώς δεν θα μπορούσε να έχει εμφανιστεί η ζωή· οι απιθανότητες είναι πάρα πολύ μεγάλες, ενώ το ενδεχόμενο εμφάνισης της ζωής πάρα πολύ μικρό». Και πρόσθεσε: «Δυστυχώς για αυτή την άποψη, η ζωή βρίσκεται εδώ πάνω στη Γη με όλες τις πάμπολλες μορφές και δραστηριότητές της, και για να υποστηρίξουμε την ύπαρξή της χρειάζεται να διαστρεβλώσουμε τα επιχειρήματα». Και η εικόνα δεν έχει βελτιωθεί.

Αναλογιστείτε τι σημαίνει ουσιαστικά αυτό το σκεπτικό. Είναι σαν να λέμε: “Επιστημονικά είναι ορθή η δήλωση ότι η ζωή δεν μπορεί να άρχισε από μόνη της. Αλλά η αυτόματη γένεση της ζωής είναι η μοναδική πιθανότητα που θα εξετάσουμε. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να διαστρεβλώσουμε τα επιχειρήματα για να υποστηρίξουμε την υπόθεση ότι η ζωή εμφανίστηκε αυτόματα”. Σας ικανοποιεί μια τέτοια λογική; Δεν απαιτεί ένα τέτοιο σκεπτικό πολλή “διαστρέβλωση” των γεγονότων;

Ωστόσο, υπάρχουν ενημερωμένοι και αξιοσέβαστοι επιστήμονες που δεν πιστεύουν ότι είναι απαραίτητο να διαστρεβλωθούν τα γεγονότα προκειμένου να ταιριάξουν με μια επικρατούσα φιλοσοφία σχετικά με την προέλευση της ζωής. Αντίθετα, αυτοί αφήνουν τα γεγονότα να τους οδηγήσουν σε ένα λογικό συμπέρασμα. Ποια γεγονότα και ποιο συμπέρασμα;

Πληροφορίες και Νοημοσύνη

Δίνοντας συνέντευξη στα πλαίσια ενός ντοκιμαντέρ, ο καθηγητής Μάτσεϊ Γκίρτικ, σημαίνων γενετιστής του Ινστιτούτου Δενδρολογίας της Πολωνικής Ακαδημίας Επιστημών, απάντησε:

«Ξέρουμε ότι τα γονίδια περιέχουν τεράστια ποσότητα πληροφοριών. Η επιστήμη δεν γνωρίζει κανέναν τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν αυτές οι πληροφορίες να  προκύψουν αυτόματα. Απαιτούν νοημοσύνη· δεν μπορούν να προκύψουν από τυχαία γεγονότα. Αν ανακατέψει κανείς γράμματα, δεν παράγονται λέξεις». Και πρόσθεσε: «Παραδείγματος χάρη, το εξαιρετικά περίπλοκο σύστημα αντιγραφής του DNA, του RNA και των πρωτεϊνών μέσα στο κύτταρο θα πρέπει να ήταν τέλειο ευθύς εξαρχής. Αν αυτό δεν συνέβαινε, τότε τα ζωντανά συστήματα δεν θα υπήρχαν. Η μοναδική λογική εξήγηση είναι ότι αυτή η τεράστια ποσότητα πληροφοριών προήλθε από κάποια νοημοσύνη».

Όσο περισσότερα μαθαίνετε για τα θαύματα της ζωής, τόσο πιο λογικό είναι να συμφωνήσετε με το εξής συμπέρασμα: Η ζωή πρέπει να προήλθε από μια νοήμονα πηγή. Ποια πηγή;

Όπως παρατηρήσαμε νωρίτερα, εκατομμύρια μορφωμένα άτομα καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η ζωή στη γη πρέπει να παράχθηκε από μια ανώτερη νοημοσύνη, από έναν σχεδιαστή. Ναι, αφού εξέτασαν το ζήτημα αμερόληπτα, δέχτηκαν ότι, ακόμη και στη δική μας επιστημονική εποχή, είναι λογικό να συμφωνήσουν με το Βιβλικό ποιητή ο οποίος είπε για τον Θεό πριν από πολύ καιρό: «Διότι σε εσένα είναι η πηγή της ζωής».—Ψαλμός 36:9.

Είτε έχετε ήδη καταλήξει σε ένα οριστικό συμπέρασμα σχετικά με αυτό το θέμα είτε όχι, ας στρέψουμε την προσοχή μας σε μερικά θαύματα που περιλαμβάνουν εσάς προσωπικά. Αυτό θα αποδειχτεί ιδιαίτερα ικανοποιητικό και μπορεί να ρίξει αρκετό φως σε τούτο το ζήτημα που επηρεάζει τη ζωή μας.

 [Πλαίσιο στη σελίδα 30]

Πόσο Τυχαία Ήταν η Τύχη;

«Η τύχη, και μόνο η τύχη, τα έφτιαξε όλα, από την αρχέγονη σούπα μέχρι τον άνθρωπο», είπε ο νομπελίστας Κριστιάν ντε Ντιβ, αναφερόμενος στην προέλευση της ζωής. Αλλά μπορεί η τύχη να αποτελεί λογική εξήγηση για το ποια ήταν η αιτία της ζωής;

Τι είναι τύχη; Μερικοί τη συνδέουν με το μαθηματικό νόμο των πιθανοτήτων—για παράδειγμα, με τις πιθανότητες που περιλαμβάνονται όταν παίζουμε «κορόνα-γράμματα». Ωστόσο, δεν είναι αυτός ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούν πολλοί επιστήμονες τη λέξη «τύχη» αναφορικά με την προέλευση της ζωής. Η αόριστη λέξη «τύχη» χρησιμοποιείται ως αντικατάστατο μιας ακριβέστερης λέξης όπως είναι η «αιτία», κυρίως όταν η αιτία δεν είναι γνωστή.

«Όταν προσωποποιούμε την “τύχη” σαν να μιλούσαμε για έναν αιτιώδη παράγοντα», σχολιάζει ο βιοφυσικός Ντόναλντ Μ. Μακ Κέι, «τότε στην ουσία μεταπηδούμε εσφαλμένα από μια επιστημονική σε μια σχεδόν θρησκευτική μυθολογική αντίληψη». Σε παρόμοιο τόνο, ο Ρόμπερτ Τσ. Σπράουλ τονίζει: «Όταν αποκαλούμε την άγνωστη αιτία “τύχη” επί τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, οι άνθρωποι αρχίζουν να ξεχνούν πως έχουμε κάνει μια αντικατάσταση. . . . Η υποθετική αντίληψη ότι “τύχη ίσον μια άγνωστη αιτία” έχει φτάσει στο σημείο να σημαίνει για πολλά άτομα ότι “τύχη ίσον αιτία”».

Παραδείγματος χάρη, ο νομπελίστας Ζακ Λ. Μονό χρησιμοποίησε αυτή τη λογίκευση, δηλαδή “τύχη ίσον αιτία”. «Η καθαρή τύχη, η τύχη και μόνο, απόλυτη αλλά τυφλή ελευθερία, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του απαράμιλλου οικοδομήματος της εξέλιξης», έγραψε ο ίδιος. «Ο άνθρωπος ξέρει επιτέλους ότι είναι μόνος μέσα στην αδιάφορη απεραντοσύνη του σύμπαντος, απ’ όπου ξεπήδησε τυχαία». Παρατηρήστε ότι λέει: «Τυχαία». Ο Μονό κάνει ό,τι κάνουν και πολλοί άλλοι—εξυψώνει την τύχη σε δημιουργικό αίτιο. Η τύχη προτείνεται ως το μέσο με το οποίο εμφανίστηκε η ζωή στη γη.

Στην πραγματικότητα, τα λεξικά λένε ότι «τύχη» είναι «ο απρόσωπος και στερούμενος σκοπού παράγοντας που θεωρείται ότι καθορίζει ανεξήγητα συμβάντα». Συνεπώς, αν κάποιος υποστηρίζει ότι η ζωή ήρθε σε ύπαρξη τυχαία, στην ουσία λέει ότι ήρθε σε ύπαρξη από κάποια αιτιώδη δύναμη που δεν είναι γνωστή. Μήπως τελικά κάποιοι χρησιμοποιούν τη λέξη «Τύχη» με το πρώτο γράμμα κεφαλαίο—εννοώντας στην πραγματικότητα «Δημιουργός»;

[Πλαίσιο στη σελίδα 35]

«[Και το μικρότερο βακτήριο] έχει πολύ περισσότερες ομοιότητες με τον άνθρωπο από όσες έχει με τα μείγματα χημικών ουσιών που παρήγαγε ο Στάνλεϊ Μίλερ, επειδή έχει ήδη τις ιδιότητες αυτών των συστημάτων. Άρα το άλμα που πρέπει να γίνει για να φτάσουμε από το βακτήριο στον άνθρωπο είναι μικρότερο από εκείνο που απαιτείται για να φτάσουμε από το μείγμα αμινοξέων στο βακτήριο». —Λιν Μαργκούλις, καθηγήτρια βιολογίας.

 [Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 36, 37]

Κλασικό Αλλά Αμφισβητήσιμο

Το πείραμα που έκανε ο Στάνλεϊ Μίλερ το 1953 χρησιμοποιείται συχνά για να αποδείξει ότι η αυτόματη γένεση θα μπορούσε να έχει συμβεί στο παρελθόν. Αλλά η εγκυρότητα της εξήγησης που πρόσφερε αυτός βασίζεται στην υπόθεση ότι η αρχέγονη ατμόσφαιρα της γης ήταν «αναγωγική». Αυτό σημαίνει ότι περιείχε τη μικρότερη δυνατή ποσότητα ελεύθερου οξυγόνου (οξυγόνου που δεν είχε ενωθεί με άλλα χημικά στοιχεία). Γιατί;

Το βιβλίο Το Μυστήριο της Προέλευσης της Ζωής: Οι Τρέχουσες Θεωρίες Επανεξετάζονται (The Mystery of Life’s Origin: Reassessing Current Theories) τονίζει ότι, αν υπήρχε πολύ ελεύθερο οξυγόνο, τότε “ούτε καν θα σχηματιζόταν κάποιο αμινοξύ, και αν κατά τύχη σχηματίζονταν αμινοξέα, τότε θα διασπόνταν γρήγορα”. * Πόσο βάσιμη ήταν η υπόθεση που έκανε ο Μίλερ σχετικά με τη λεγόμενη αρχέγονη ατμόσφαιρα;

Σε μια κλασική διατριβή που δημοσιεύτηκε δύο χρόνια μετά το πείραμά του, ο Μίλερ έγραψε: «Φυσικά αυτές οι ιδέες είναι υποθετικές, γιατί δεν είμαστε βέβαιοι ότι η Γη είχε αναγωγική ατμόσφαιρα κατά το σχηματισμό της. . . . Μέχρι τώρα δεν έχει βρεθεί καμιά άμεση απόδειξη για αυτό».—Περιοδικό της Αμερικανικής Χημικής Εταιρίας (Journal of the American Chemical Society), 12 Μαΐου 1955.

Βρέθηκαν ποτέ αποδείξεις; Περίπου 25 χρόνια αργότερα, ο επιστημονικός συγγραφέας Ρόμπερτ Κ. Κάουεν ανέφερε: «Οι επιστήμονες χρειάζεται να επανεξετάσουν ορισμένες από τις υποθέσεις που είχαν κάνει. . . . Ελάχιστα στοιχεία έχουν προκύψει που να υποστηρίζουν την αντίληψη ότι η ατμόσφαιρα ήταν πλούσια σε υδρογόνο και εξαιρετικά αναγωγική· απεναντίας, ορισμένα στοιχεία υποστηρίζουν το αντίθετο».—Τεχνολογική Επισκόπηση (Technology Review), Απρίλιος 1981.

Και τι έχει γίνει έκτοτε; Το 1991, ο Τζον Χόργκαν έγραψε στο περιοδικό Σαϊεντίφικ Αμέρικαν (Scientific American): «Στη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών περίπου, έχουν ανακύψει αμφιβολίες για τα όσα υπέθεσαν οι Γιούρεϊ και Μίλερ σχετικά με την ατμόσφαιρα. Ερ γαστηριακά πειράματα καθώς και ανασυνθέσεις της ατμόσφαιρας που έγιναν με τη βοήθεια κομπιούτερ . . . υποδηλώνουν ότι η υπεριώδης ακτινοβολία του ήλιου, της οποίας η διέλευση παρεμποδίζεται σήμερα από το ατμοσφαιρικό όζον, θα είχε καταστρέψει τα βασιζόμενα στο υδρογόνο μόρια που θα βρίσκονταν μέσα στην ατμόσφαιρα. . . . Μια τέτοια ατμόσφαιρα [με διοξείδιο του άνθρακα και άζωτο] δεν θα ευνοούσε τη σύνθεση αμινοξέων και άλλων ουσιών που υπήρξαν πρόδρομοι της ζωής».

Γιατί, λοιπόν, εξακολουθούν να πιστεύουν πολλοί ότι η πρώιμη ατμόσφαιρα της γης ήταν αναγωγική, δηλαδή περιείχε λίγο οξυγόνο; Στο βιβλίο Μοριακή Εξέλιξη και η Προέλευση της Ζωής (Molecular Evolution and the Origin of Life), ο Σίντνεϊ Γ. Φοξ και ο Κλάους Ντόζε απαντούν: Η ατμόσφαιρα πρέπει να μην είχε οξυγόνο αφενός επειδή «τα εργαστηριακά πειράματα δείχνουν ότι η χημική εξέλιξη . . . θα παρεμποδιζόταν δραστικά από το οξυγόνο» και αφετέρου επειδή ενώσεις όπως τα αμινοξέα, «κατά τη διάρκεια των γεωλογικών χρονικών περιόδων, δεν είναι σταθερές όταν υπάρχει οξυγόνο».

Δεν δημιουργεί αυτή η λογίκευση ένα φαύλο κύκλο; Λέγεται ότι η πρώιμη ατμόσφαιρα ήταν αναγωγική επειδή, αν δεν συνέβαινε αυτό, η αυτόματη γένεση της ζωής δεν θα μπορούσε να έχει γίνει. Αλλά στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ήταν αναγωγική.

Υπάρχει και άλλη μια σημαντική λεπτομέρεια: Αν το μείγμα αερίων παρίστανε την ατμόσφαιρα, ο ηλεκτρικός σπινθήρας μιμούνταν τις αστραπές και το βραστό νερό αναπαριστούσε τη θάλασσα, τότε με τι ή με ποιον αντιστοιχούσε ο επιστήμονας που οργάνωσε και εκτέλεσε το πείραμα;

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στη σελίδα 38]

Δεξιόστροφα, Αριστερόστροφα

Ξέρουμε ότι υπάρχουν δεξιά και αριστερά γάντια. Το ίδιο συμβαίνει και με τα μόρια των αμινοξέων. Από τα 100 περίπου γνωστά αμινοξέα, μόνο τα 20 χρησιμοποιούνται στις πρωτεΐνες και είναι όλα αριστερόστροφα. Όταν οι επιστήμονες κατασκευάζουν αμινοξέα στα εργαστήρια, μιμούμενοι αυτό που πιστεύουν ότι πρέπει να συνέβη στην προβιοτική σούπα, προκύπτουν ισάριθμα δεξιόστροφα και αριστερόστροφα μόρια. «Αυτή η ισόποση κατανομή», αναφέρει η εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times), «δεν [αποτελεί] χαρακτηριστικό της ζωής, η οποία βασίζεται μόνο σε αριστερόστροφα αμινοξέα». Το γιατί οι ζωντανοί οργανισμοί απαρτίζονται μόνο από αριστερόστροφα αμινοξέα αποτελεί «μεγάλο μυστήριο». Ακόμη και τα αμινοξέα που βρέθηκαν σε μετεωρίτες «ήταν τα περισσότερα αριστερόστροφα». Ο Δρ Τζέφρι Λ. Μπαντ, ο οποίος ερευνάει τα προβλήματα που σχετίζονται με την προέλευση της ζωής, είπε ότι «κάποια επιρροή προερχόμενη έξω από τη γη ίσως να έπαιξε ρόλο στον καθορισμό της φοράς των βιολογικών αμινοξέων».

[Πλαίσιο στη σελίδα 40]

«Με αυτά τα πειράματα . . . υποτίθεται πως επιτεύχθηκε αβιοτική σύνθεση, ενώ στην πραγματικότητα το προϊόν τους το παρήγαγε και το σχεδίασε ο εξαιρετικά νοήμων και πάρα πολύ “βιοτικός” άνθρωπος, στην προσπάθειά του να επιβεβαιώσει ιδέες τις οποίες υπηρετούσε πιστά».—Προέλευση και Ανάπτυξη των Ζωντανών Συστημάτων (Origin and Development of Living Systems).

 [Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 41]

«Μια Ηθελημένη Πράξη που Προϋπέθετε Νοημοσύνη»

Ο Βρετανός αστρονόμος Σερ Φρεντ Χόιλ έχει δαπανήσει δεκαετίες μελετώντας το σύμπαν και τη ζωή μέσα σε αυτό, ασπαζόμενος ακόμη και την άποψη ότι η ζωή έφτασε στη γη από το έξω διάστημα. Σε μια ομιλία του στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας, ασχολήθηκε με την αλληλουχία των αμινοξέων μέσα στις πρωτεΐνες.

«Το μεγάλο πρόβλημα της βιολογίας», είπε ο Χόιλ, «δεν είναι τόσο το προφανές γεγονός ότι η πρωτεΐνη αποτελείται από μια αλυσίδα αμινοξέων συνδεδεμένων με ένα συγκεκριμένο τρόπο, αλλά το ότι η σαφής αλληλουχία των αμινοξέων προσδίδει στην αλυσίδα αξιοσημείωτες ιδιότητες . . . Αν τα αμινοξέα ήταν συνδεδεμένα κατά τύχη, τότε θα υπήρχε τεράστιος αριθμός συνδυασμών οι οποίοι θα ήταν άχρηστοι για τις λειτουργίες του ζωντανού κυττάρου. Αν σκεφτείτε ότι η αλυσίδα ενός συνηθισμένου ενζύμου περιέχει περίπου 200 συνδετικούς κρίκους και ότι υπάρχουν 20 πιθανότητες για κάθε κρίκο, είναι εύκολο να καταλάβετε πως ο αριθμός των άχρηστων συνδυασμών είναι τεράστιος, μεγαλύτερος και από τον αριθμό των ατόμων τα οποία υπάρχουν σε όλους τους γαλαξίες που μπορούμε να δούμε με τα ισχυρότερα τηλεσκόπια. Αυτό ισχύει για ένα μόνο ένζυμο, και υπάρχουν πάνω από 2.000 ένζυμα, τα οποία εξυπηρετούν κατά κύριο λόγο πολύ διαφορετικούς σκοπούς. Πώς, λοιπόν, φτάσαμε στην υπάρχουσα κατάσταση;»

Ο Χόιλ πρόσθεσε: «Αντί να δεχτούμε την απειροελάχιστη πιθανότητα που έχει η εμφάνιση της ζωής μέσω των τυφλών δυνάμεων της φύσης, θα φαινόταν ορθότερο να υποθέσουμε ότι η ζωή προήλθε από μια ηθελημένη πράξη που προϋπέθετε νοημοσύνη».

[Πλαίσιο στη σελίδα 44]

Ο καθηγητής Μάικλ Τζ. Μπίχι δήλωσε: «Για ένα άτομο που δεν αισθάνεται υποχρεωμένο να περιορίσει την έρευνά του σε μη νοήμονες αιτίες, το σαφέστατο συμπέρασμα είναι ότι πολλά βιοχημικά συστήματα σχεδιάστηκαν. Σχεδιάστηκαν, όχι από τους νόμους της φύσης ούτε κατά τύχη και από ανάγκη· απεναντίας, προγραμματίστηκαν. . . . Η ζωή στη γη, στο πλέον θεμελιώδες επίπεδό της και σε ό,τι αφορά τα πλέον ζωτικά της συστατικά, αποτελεί το προϊόν μιας δραστηριότητας που προϋποθέτει νοημοσύνη».

[Διάγραμμα/Εικόνα στη σελίδα 42]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ακόμη και μια ματιά στον περίπλοκο κόσμο και στις πολύπλοκες λειτουργίες κάθε κυττάρου του σώματος οδηγεί στο ερώτημα: Πώς ήρθαν σε ύπαρξη όλα αυτά;

• Κυτταρική μεμβράνη

Ελέγχει τα εισερχόμενα και τα εξερχόμενα από το κύτταρο

• Πυρήνας

Το κέντρο ελέγχου του κυττάρου

• Χρωμοσώματα

Περιέχουν το DNA, το πρωτότυπο γενετικό σχέδιο

• Ριβοσώματα

Ο χώρος στον οποίο γίνεται η σύνθεση των πρωτεϊνών

• Πυρηνίσκος

Τόπος όπου γίνεται η σύνθεση των ριβοσωμάτων

• Μιτοχόνδριο

Κέντρο παραγωγής των μορίων που προμηθεύουν ενέργεια για το κύτταρο

[Εικόνα στη σελίδα 33]

Πολλοί επιστήμονες παραδέχονται τώρα ότι τα περίπλοκα μόρια που είναι απαραίτητα για τη ζωή δεν θα μπορούσαν να εμφανιστούν αυτόματα μέσα σε μια προβιοτική σούπα