Χαρτογράφηση του Ουρανού​—Παρελθόν και Παρόν

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

Η ΘΕΑ των άστρων που στολίζουν το μαύρο, βελούδινο ουρανό συχνά γέμιζε τον άνθρωπο με δέος, και ανέκαθεν τον υποκινούσε να εκφράζει το θαυμασμό του για τον Δημιουργό ενός τόσο όμορφου θεάματος. Πολύ παλιά, ένας ποιητής αναφώνησε: «Οι ουρανοί διακηρύττουν τη δόξα του Θεού, και για το έργο των χεριών του μιλάει το εκπέτασμα». (Ψαλμός 19:1) Ωστόσο, οι αρχαίοι παρατηρητές του νυχτερινού ουρανού δεν έβλεπαν μόνο την ομορφιά του.

Διακρίνουν Διάφορες Μορφές στον Ουρανό

Οι αστρονόμοι της αρχαιότητας παρατήρησαν ότι όλα τα άστρα φαινόταν να κινούνται εύτακτα. Μολονότι τα άστρα διέσχιζαν τον ουρανό από την ανατολή προς τη δύση, δεν μεταβαλλόταν η θέση που είχαν το ένα σε σχέση με το άλλο. a Με άλλα λόγια, κάθε νύχτα ήταν ορατές οι ίδιες συγκεκριμένες ομάδες άστρων. Θέλοντας να βάλει τάξη σε αυτά τα αναρίθμητα φωτεινά σημεία, ο άνθρωπος ομαδοποίησε τα άστρα. Με λίγη φαντασία, αυτές οι ομάδες έμοιαζαν με ζώα, με ανθρώπους ή με άψυχα αντικείμενα. Έτσι άρχισε η συνήθεια να αποκαλούνται αστερισμοί ορισμένοι συγκεκριμένοι συνδυασμοί άστρων.

Μερικοί από τους αστερισμούς που γνωρίζουμε σήμερα περιγράφτηκαν για πρώτη φορά στην αρχαία Βαβυλώνα. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι 12 αστερισμοί που αποτελούν το ζωδιακό κύκλο. Αυτοί έπαιζαν​—και εξακολουθούν να παίζουν—​σημαντικό ρόλο στην αστρολογία, δηλαδή τη μαντεία που βασίζεται στην υποτιθέμενη επιρροή των άστρων στις ανθρώπινες υποθέσεις. Εντούτοις, η αναζήτηση οιωνών στα άστρα καταδικάζεται από την Αγία Γραφή. (Δευτερονόμιο 18:10-12) Ωστόσο, οι λάτρεις του Ιεχωβά Θεού γνώριζαν την ύπαρξη αστερισμών. Το Γραφικό βιβλίο του Ιώβ, για παράδειγμα, λέει ότι ο Ιεχωβά “δημιούργησε τον αστερισμό Ας,  τον αστερισμό Κεσίλ και τον αστερισμό Κιμάχ”.​—Ιώβ 9:9.

Τα ονόματα πολλών αστερισμών που γνωρίζουμε σήμερα προέρχονται από την ελληνική μυθολογία. Ονόματα όπως Κηφεύς, Κασσιόπη, Ανδρομέδα και Ηρακλής χρησιμοποιούνται ακόμη σε σημερινούς αστρικούς χάρτες.

Αστρικοί Χάρτες του Παρελθόντος

Περίπου το 150 Κ.Χ., ο Έλληνας αστρονόμος Πτολεμαίος συνέπτυξε σε μια επιτομή την αστρονομική γνώση που υπήρχε τότε. Αυτή η επιτομή που έχει τον τίτλο Αλμαγέστη περιέχει έναν κατάλογο με 48 αστερισμούς. Οι χάρτες και οι άτλαντες του ουρανού που συντάχθηκαν στη διάρκεια των αιώνων μετά τον Πτολεμαίο συνήθως απεικόνιζαν αυτούς τους 48 αστερισμούς. Μάλιστα μέχρι το 16ο αιώνα περίπου, ο αριθμός των αστερισμών δεν είχε αλλάξει. b Αργότερα προστέθηκαν άλλοι 40 αστερισμοί. Το 1922 η Διεθνής Αστρονομική Ένωση υιοθέτησε επίσημα τον κατάλογο αυτών των 88 αστερισμών.

Εκτός από τους αστερισμούς, το σύγγραμμα του Πτολεμαίου περιλαμβάνει έναν κατάλογο με περισσότερα από χίλια άστρα και δίνει πληροφορίες για τη λαμπρότητά τους και τη θέση τους στον ουρανό. Ο Πτολεμαίος, όχι μόνο ορίζει τη θέση του κάθε άστρου δίνοντας το γεωγραφικό του μήκος και πλάτος, αλλά προσθέτει και άλλες λεπτομέρειες. Λόγου χάρη, ένα άστρο του αστερισμού της Μεγάλης Άρκτου περιγράφεται ως «το άστρο που βρίσκεται στην αρχή της ουράς», και η θέση ενός κομήτη προσδιορίζεται με τα λόγια «στα αριστερά του δεξιού γόνατου της Ανδρομέδας». Συνεπώς, «κάθε καλός αστρονόμος», σχολιάζει ένα βιβλίο, «έπρεπε να γνωρίζει την ουράνια ανατομία του!»

Γιατί, όμως, οι περισσότεροι αρχαίοι αστερισμοί βρίσκονται στο βόρειο ουρανό; Επειδή η τακτική τού να αποκαλούνται αστερισμοί ορισμένες ομάδες άστρων ξεκίνησε στην περιοχή της Μεσογείου, όπου είναι ορατός ο βόρειος ουρανός, εξηγεί ένας ουρανογράφος, ή αλλιώς χαρτογράφος του ουρανού. Αργότερα, όταν ο άνθρωπος άρχισε να εξερευνά το νότιο ουρανό, προσδιορίστηκαν νέοι αστερισμοί. Μερικοί από αυτούς τους νεότερους αστερισμούς έχουν ονόματα όπως Κάμινος, Ωρολόγιον, Μικροσκόπιον και Τηλεσκόπιον.

«Ο Χριστιανικός Έναστρος Ουρανός»

Το 1627, ο Γερμανός μελετητής Γιούλιους Σίλερ εξέδωσε έναν αστρικό άτλαντα με τίτλο Ο Χριστιανικός Έναστρος Ουρανός (Coelum Stellatum Christianum). Πίστευε ότι ήταν καιρός να εκχριστιανίσει τους ουρανούς. Γι’ αυτό, άρχισε να αφαιρεί τις ειδωλολατρικές μορφές από τον ουρανό και να τις αντικαθιστά με μορφές από την Αγία Γραφή. Σύμφωνα με το βιβλίο Η Χαρτογράφηση του Ουρανού (The Mapping of the Heavens), χρησιμοποίησε «την Καινή Διαθήκη για το βόρειο ουρανό και την Παλαιά Διαθήκη για τον νότιο». «Το νότιο ημισφαίριο του Σίλερ μετατράπηκε σε μια διαδοχή θεμάτων από την Παλαιά Διαθήκη​—ο Ιώβ παίρνει τη θέση του Ινδού και του Ταώ, ο Κένταυρος γίνεται Αβραάμ και Ισαάκ». Στο Βόρειο Ημισφαίριο «η Κασσιόπη γίνεται Μαρία Μαγδαληνή και ο Περσεύς Άγιος Παύλος, ενώ τη θέση των δώδεκα ζωδίων παίρνουν εύκολα οι δώδεκα απόστολοι».

 Μόνο ένας μικρός αστερισμός επέζησε από αυτό το ξεκαθάρισμα. Επρόκειτο για την Περιστερά, η οποία υποτίθεται ότι αναπαριστούσε το περιστέρι που έστειλε ο Νώε για να βρει στεριά.

Οι Χάρτες Αλλάζουν

Με τον καιρό, οι αστρικοί χάρτες άλλαξαν εμφάνιση. Το 17ο αιώνα, μετά την εφεύρεση του τηλεσκοπίου, χρειάζονταν χάρτες που να δίνουν ακριβέστερα τις θέσεις των άστρων. Επιπλέον, οι περίτεχνες διακοσμήσεις που έκαναν δυσανάγνωστους τους παλιότερους χάρτες άρχισαν να μειώνονται και τελικά εξαφανίστηκαν. Σήμερα, οι περισσότεροι αστρικοί άτλαντες απεικονίζουν μόνο τα άστρα, τα αστρικά σμήνη, τα νεφελώματα, τους γαλαξίες και άλλα αντικείμενα που ενδιαφέρουν τον παρατηρητή του νυχτερινού ουρανού.

Στα μέσα του 19ου αιώνα, άρχισαν να συντάσσονται περιεκτικότεροι κατάλογοι. Ένας από τους πρωτοπόρους σε αυτόν τον τομέα ήταν ο Γερμανός αστρονόμος Φρίντριχ Βίλχελμ Αργκελάντερ. Σε συνεργασία με αρκετούς βοηθούς του, ξεκίνησε το τεράστιο έργο της σύνταξης ενός καταλόγου με τα άστρα του βόρειου ουρανού. Με τη βοήθεια ενός τηλεσκοπίου εντόπισαν περίπου 325.000 άστρα και υπολόγισαν τη θέση και τη λαμπρότητα του καθενός από αυτά. Το αστεροσκοπείο στο οποίο εργάστηκαν βρισκόταν στη γερμανική πόλη της Βόννης, και γι’ αυτό ο κατάλογός τους έγινε γνωστός ως Επισκόπηση της Βόννης (Bonner Durchmusterung). Εκδόθηκε το 1863. Μετά το θάνατο του Αργκελάντερ, ένας από τους βοηθούς του συνέχισε το έργο του. Χαρτογράφησε τα άστρα του νότιου ουρανού και εξέδωσε το έργο του με τίτλο Νότια Επισκόπηση της Βόννης (Südliche Bonner Durchmusterung). Η τελική επισκόπηση εκδόθηκε το 1930 στην Κόρδοβα της Αργεντινής. Αυτοί οι κατάλογοι διατηρούν την αξία τους μέχρι σήμερα.

Παρόν και Μέλλον

Στο έργο του Αργκελάντερ και των διαδόχων του ήρθαν να προστεθούν ακόμη καλύτεροι κατάλογοι. Εντούτοις, πιο πρόσφατα, μετά την εφεύρεση των διαστημικών τηλεσκοπίων, σημειώθηκαν ασύλληπτα χαρτογραφικά επιτεύγματα. Με τη βοήθεια του Διαστημικού Τηλεσκοπίου Χαμπλ, οι αστρονόμοι έχουν τώρα καταρτίσει έναν κατάλογο που περιέχει περίπου 15 εκατομμύρια άστρα!

Μια πρόσφατη εξέλιξη στη χαρτογράφηση του ουρανού είναι η έκδοση δύο νέων καταλόγων από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος. Αυτοί βασίζονται σε παρατηρήσεις που έγιναν με το διαστημικό τηλεσκόπιο του δορυφόρου Ίππαρχου. Προς το παρόν, η ακρίβεια αυτών των καταλόγων είναι απαράμιλλη. Με βάση αυτούς τους καταλόγους, έχουν τυπωθεί νέοι αστρικοί άτλαντες. Ένας είναι ο περιεκτικός τρίτομος άτλας που τιτλοφορείται Αστρικός Άτλας της Χιλιετίας (Millennium Star Atlas).

Αυτός ο τίτλος ίσως θυμίζει στους αναγνώστες της Αγίας Γραφής τη Χιλιετία, δηλαδή τη χιλιόχρονη ειρηνική Βασιλεία του Χριστού που αναφέρεται στην Αγία Γραφή. (Αποκάλυψη 20:4) Στη διάρκεια εκείνης της περιόδου ο άνθρωπος αναμφίβολα θα μάθει πολύ περισσότερα για το φοβερό σύμπαν, του οποίου ακόμη και οι μεγαλύτεροι αστρικοί άτλαντες σήμερα απεικονίζουν ένα πολύ μικρό μέρος.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Αστρικός Χάρτης του Απιανού, 1540

[Ευχαριστίες]

Άδεια από British Library (Maps C.6.d.5.: Apian’s Star Chart)

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Το Νότιο Ημισφαίριο, όπως χαρτογραφήθηκε το 19ο αιώνα

[Ευχαριστίες]

© 1998 Visual Language

[Εικόνα στη σελίδα 27]

Ο αστερισμός του Ωρίωνα, όπως απεικονίζεται σε ένα σύγχρονο αστρικό χάρτη

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 27]

Φόντο στις σελίδες 25-27: Ευγενής παραχώρηση από ROE/Anglo-Australian Observatory, φωτογραφία από David Malin