Τι Είναι το Ελ Νίνιο;

Όταν ο φυσιολογικά ξερός ποταμός Απουρίμακ, κοντά στη Λίμα του Περού, παρέσυρε σχεδόν όλα τα αποκτήματα της Κάρμεν, εκείνη είπε με θλίψη: «Πολλοί, πάρα πολλοί άνθρωποι είναι στην ίδια κατάσταση. Δεν είμαι η μόνη». Βορειότερα, οι καταρρακτώδεις βροχές μετέτρεψαν προσωρινά ένα τμήμα της παράκτιας ερήμου Σετσούρα σε λίμνη, τη δεύτερη σε μέγεθος στο Περού, με έκταση περίπου 5.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Σε άλλα μέρη του πλανήτη, πρωτοφανείς πλημμύρες, ισχυροί κυκλώνες και μεγάλες ξηρασίες προξένησαν πείνα, επιδημίες, καταστροφικές πυρκαγιές, καθώς και ζημιές σε σοδειές, σε περιουσίες και στο περιβάλλον. Ποια ήταν η αιτία όλων αυτών; Πολλοί θεωρούν υπεύθυνο το Ελ Νίνιο, που εμφανίστηκε στα τέλη του 1997 από τον τροπικό, ή αλλιώς ισημερινό, Ειρηνικό Ωκεανό και διήρκεσε περίπου οχτώ μήνες.

Τι ακριβώς είναι το Ελ Νίνιο; Πώς αναπτύσσεται; Γιατί είναι τόσο εκτεταμένες οι συνέπειές του; Μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια η επόμενη εμφάνισή του, γεγονός που ίσως περιορίσει τις απώλειες σε ζωές και περιουσίες;

Αρχίζει Όταν Ανεβαίνει η Θερμοκρασία των Νερών

«Σύμφωνα με την αυστηρή έννοια του όρου, το Ελ Νίνιο είναι απλώς ένα θερμό θαλάσσιο ρεύμα που εμφανίζεται στα ανοιχτά του Περού κάθε δύο ως εφτά χρόνια», λέει το περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek). Επί εκατό και πλέον χρόνια, οι ναυτικοί που ταξιδεύουν κατά μήκος των ακτών του Περού παρατηρούν αυτή την άνοδο της θερμοκρασίας. Επειδή αυτά τα θερμά ρεύματα εμφανίζονται συνήθως την εποχή των Χριστουγέννων, πήραν το όνομα Ελ Νίνιο, που στα ισπανικά σημαίνει «Το Βρέφος» και αναφέρεται στον Ιησού.

Η άνοδος της θερμοκρασίας των νερών κοντά στην ακτογραμμή του Περού αυξάνει τις βροχοπτώσεις σε αυτή τη χώρα. Οι βροχές κάνουν τις ερήμους να ανθίζουν και την κτηνοτροφία να ακμάζει. Όταν οι βροχές δυναμώνουν, προκαλούν πλημμύρες στην περιοχή. Επιπλέον, εξαιτίας των θερμών επιφανειακών νερών της θάλασσας, δεν μπορούν να αναδυθούν τα ψυχρότερα και πλούσια σε θρεπτικά συστατικά νερά των βαθύτερων στρωμάτων. Ως αποτέλεσμα, πολλά θαλάσσια πλάσματα, ακόμη και μερικά πουλιά, μεταναστεύουν αναζητώντας τροφή. Έτσι, οι συνέπειες του Ελ Νίνιο γίνονται στη συνέχεια αισθητές σε άλλα μέρη μακριά από τις περουβιανές ακτές. a

Προκαλείται από τον Άνεμο και το Νερό

Τι προξενεί την ασυνήθιστη άνοδο της θερμοκρασίας του ωκεανού κοντά στην περουβιανή ακτογραμμή; Για να το κατανοήσουμε αυτό, ας  εξετάσουμε πρώτα την τεράστια κυκλοφοριακή θηλιά που είναι γνωστή ως Κυκλοφορία Γουόκερ, και η οποία υπάρχει στην ατμόσφαιρα ανάμεσα στο ανατολικό και στο δυτικό τμήμα του τροπικού Ειρηνικού. b Καθώς ο ήλιος θερμαίνει τα ανώτερα στρώματα του νερού στη δύση, κοντά στην Ινδονησία και στην Αυστραλία, ο θερμός και υγρός αέρας ανέρχεται στην ατμόσφαιρα, δημιουργώντας ένα σύστημα χαμηλής πίεσης κοντά στην επιφάνεια του νερού. Ο ανερχόμενος αέρας ψύχεται και αποβάλλει την υγρασία του, προκαλώντας βροχές στην περιοχή. Οι άνεμοι στην ανώτερη ατμόσφαιρα κινούν τον ξηρό αέρα προς ανατολάς. Καθώς πνέει προς ανατολάς, ο αέρας γίνεται ψυχρότερος και βαρύτερος, και αρχίζει να χάνει ύψος όταν φτάνει στο Περού και στον Ισημερινό. Αυτό δημιουργεί ένα σύστημα υψηλής πίεσης κοντά στην επιφάνεια του ωκεανού. Και σε χαμηλά υψόμετρα, τα ρεύματα αέρα που είναι γνωστά ως αληγείς άνεμοι κατευθύνονται και πάλι πίσω προς δυσμάς, προς την Ινδονησία, συμπληρώνοντας έτσι τη θηλιά.

Πώς επηρεάζουν οι αληγείς άνεμοι την επιφανειακή θερμοκρασία του τροπικού Ειρηνικού; «Αυτοί οι άνεμοι φυσιολογικά δρουν όπως το αεράκι σε μια λιμνούλα», λέει το περιοδικό Νιούζγουικ· «σπρώχνουν τα θερμά νερά προς το δυτικό Ειρηνικό, ανεβάζοντας εκεί τη στάθμη της θάλασσας μέχρι και 60 εκατοστά, και τη θερμοκρασία της μέχρι και 8 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση, λόγου χάρη, με τον Ισημερινό». Στον ανατολικό Ειρηνικό, τα ψυχρότερα και πλούσια σε θρεπτικά συστατικά νερά αναδύονται στην επιφάνεια, συμβάλλοντας στην άνθηση της θαλάσσιας ζωής. Γι’ αυτό, τις φυσιολογικές χρονιές, όταν δεν εμφανίζεται το Ελ Νίνιο, οι επιφανειακές θερμοκρασίες της θάλασσας είναι ψυχρότερες στην ανατολή από ό,τι στη δύση.

Εξαιτίας ποιων ατμοσφαιρικών αλλαγών προκαλείται το Ελ Νίνιο; «Για λόγους που εξακολουθούν να μην κατανοούν οι επιστήμονες», δηλώνει το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ (National Geographic), «κάθε λίγα χρόνια οι αληγείς άνεμοι κοπάζουν ή και εξαφανίζονται». Καθώς αυτοί οι άνεμοι εξασθενούν, τα θερμά νερά που έχουν συσσωρευτεί κοντά στην Ινδονησία κινούνται και πάλι προς ανατολάς, ανεβάζοντας τις επιφανειακές θερμοκρασίες της θάλασσας στο Περού και σε άλλα ανατολικά μέρη. Αυτή η κίνηση, με τη σειρά της, επηρεάζει το ατμοσφαιρικό σύστημα. «Η άνοδος της θερμοκρασίας στο ανατολικό τμήμα του τροπικού Ειρηνικού Ωκεανού εξασθενίζει την Κυκλοφορία Γουόκερ  και αναγκάζει τη μεταφερόμενη ζώνη ισχυρών βροχοπτώσεων να κινείται προς ανατολάς, από το δυτικό προς το κεντρικό και ανατολικό τμήμα του τροπικού Ειρηνικού», αναφέρει ένα σύγγραμμα. Έτσι, επηρεάζονται τα καιρικά συστήματα κατά μήκος ολόκληρου του ισημερινού Ειρηνικού.

Σαν Μεγάλη Πέτρα Μέσα σε Ποτάμι

Το Ελ Νίνιο μπορεί, επίσης, να μεταβάλει τα κλιματολογικά συστήματα σε μέρη που απέχουν πολύ από τα θαλάσσια ρεύματα του τροπικού Ειρηνικού. Πώς; Χρησιμοποιώντας ως φορέα το σύστημα ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας. Οι εκτεταμένες επιπτώσεις μιας τοπικής διαταραχής στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία μπορούν να παρομοιαστούν με τον τρόπο με τον οποίο μια μεγάλη πέτρα που βρίσκεται στο μέσο ενός ποταμού μπορεί να σχηματίσει κυματισμούς στην επιφάνεια ολόκληρου του ποταμού. Τα πυκνά σύννεφα βροχής που ανέρχονται πάνω από τα νερά του θερμού τροπικού ωκεανού σχηματίζουν στην ατμόσφαιρα ένα εμπόδιο που μοιάζει με μεγάλη πέτρα, και το οποίο επηρεάζει τα καιρικά συστήματα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά.

Σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη, το Ελ Νίνιο ενισχύει και εκτοπίζει τα μεγάλης ταχύτητας ανατολικά ρεύματα αέρα που είναι γνωστά ως αεροχείμαρροι. Οι αεροχείμαρροι κατευθύνουν τα περισσότερα συστήματα καταιγίδων προς αυτά τα γεωγραφικά πλάτη. Η ενίσχυση και η μετατόπιση των αεροχειμάρρων μπορούν, επίσης, να αυξήσουν ή να μειώσουν την ένταση εποχικών καιρικών συνθηκών. Λόγου χάρη, όταν εμφανίζεται το Ελ Νίνιο, οι χειμώνες είναι γενικά ηπιότεροι από ό,τι συνήθως στις βόρειες περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ είναι υγρότεροι και ψυχρότεροι σε μερικές νότιες πολιτείες.

Μπορεί να Γίνει Πρόβλεψη;

Οι συνέπειες μεμονωμένων καταιγίδων μπορούν να προβλεφθούν μόνο μερικές μέρες νωρίτερα. Ισχύει άραγε το ίδιο και με τις προσπάθειες πρόβλεψης του Ελ Νίνιο; Όχι. Η πρόγνωση του Ελ Νίνιο δεν περιλαμβάνει βραχυπρόθεσμα καιρικά φαινόμενα, αλλά αφύσικες κλιματολογικές συνθήκες που επηρεάζουν εκτεταμένες περιοχές επί μήνες κάθε φορά. Και οι ερευνητές που ασχολούνται με τις κλιματολογικές συνθήκες έχουν σημειώσει αρκετή επιτυχία όσον αφορά την πρόγνωση του Ελ Νίνιο.

Για παράδειγμα, η πρόγνωση για το Ελ Νίνιο του 1997-1998 ανακοινώθηκε το Μάιο του 1997​—περίπου έξι μήνες πριν από την εμφάνισή του. Τώρα έχουν τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία του τροπικού Ειρηνικού 70 αγκυροβολημένοι πλωτήρες που μετρούν τις κινήσεις του ανέμου στην επιφάνεια, καθώς και τις θερμοκρασίες του ωκεανού μέχρι και σε βάθος 500 μέτρων. Όταν αυτά τα δεδομένα εισάγονται στα κλιματολογικά μοντέλα των κομπιούτερ, δίνουν τη δυνατότητα πρόβλεψης των καιρικών συνθηκών.

Οι έγκαιρες προειδοποιήσεις για το Ελ Νίνιο μπορούν πράγματι να βοηθήσουν τους ανθρώπους να προετοιμαστούν για τις αναμενόμενες αλλαγές. Από το 1983, παραδείγματος χάρη, οι προβλέψεις για το Ελ Νίνιο στο Περού έχουν παρακινήσει πολλούς αγρότες να ασχοληθούν με την εκτροφή βοοειδών και με την καλλιέργεια ειδών που ευδοκιμούν σε πιο υγρά κλίματα, ενώ οι ψαράδες, αντί να πιάνουν ψάρια, άρχισαν να ασχολούνται με τις γαρίδες που φέρνει το θερμότερο νερό. Ναι, η ακριβής πρόγνωση σε συνδυασμό με την έγκαιρη προετοιμασία μπορεί να περιορίσει τις απώλειες που προξενεί το Ελ Νίνιο σε ανθρώπινες ζωές και σε χρήματα.

Η επιστημονική έρευνα όσον αφορά τα φαινόμενα που διέπουν το κλίμα της γης μας πιστοποιεί την ακρίβεια των θεόπνευστων λόγων που κατέγραψε ο βασιλιάς του αρχαίου Ισραήλ, Σολομών, περίπου πριν από 3.000 χρόνια: «Ο άνεμος πηγαίνει προς το νότο και στρέφεται προς το βορρά διαγράφοντας κύκλο. Γύρω γύρω κινείται διαγράφοντας συνεχώς κύκλους, και επιστρέφει στους κύκλους του ο άνεμος». (Εκκλησιαστής 1:6) Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει μάθει πολλά για τα καιρικά συστήματα, καθώς μελετάει τα ρεύματα του αέρα και τα ρεύματα του ωκεανού. Είθε να ωφελούμαστε από αυτή τη γνώση δίνοντας προσοχή στις προειδοποιήσεις σχετικά με φαινόμενα όπως το Ελ Νίνιο.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

ΤΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΕΛ ΝΙΝΙΟ

■ 1525: Τα αρχαιότερα ιστορικά γραπτά στοιχεία σχετικά με την εμφάνιση ενός Ελ Νίνιο στο Περού.

■ 1789-1793: Το Ελ Νίνιο προκάλεσε πάνω από 600.000 θανάτους στην Ινδία, καθώς και μεγάλη πείνα στη νότια Αφρική.

■ 1982-1983: Αυτό το Ελ Νίνιο προκάλεσε πάνω από 2.000 θανάτους και υλικές ζημιές ύψους άνω των 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων (περ. 3,9 τρισ. δρχ.), κυρίως σε τροπικές περιοχές.

■ 1990-1995: Τρία διαδοχικά επεισόδια συνδυάστηκαν και δημιούργησαν ένα από τα πλέον παρατεταμένα Ελ Νίνιο στην ιστορία.

■ 1997-1998: Παρά τις πρώτες σημαντικά επιτυχημένες τοπικές προβλέψεις πλημμύρας και ξηρασίας που έγιναν ποτέ για το Ελ Νίνιο, χάθηκαν περίπου 2.100 ζωές, και οι ζημιές ανήλθαν παγκόσμια σε 33 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 9,9 τρισ. δρχ.).

[Διαγράμματα/Χάρτες στη σελίδα 24, 25]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Σύστημα Κυκλοφορίας Γουόκερ

Ισχυροί αληγείς άνεμοι

Θερμά ωκεάνια νερά

Ψυχρά ωκεάνια νερά

 ΕΛ ΝΙΝΙΟ

Αεροχείμαρροι αλλάζουν πορεία

Ασθενείς αληγείς άνεμοι

Θερμά νερά κινούνται προς ανατολάς

Θερμότερες ή ξηρότερες συνθήκες από τις συνήθεις

Ψυχρότερες ή υγρότερες συνθήκες από τις συνήθεις

[Διαγράμματα/Εικόνες στη σελίδα 26]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΕΛ ΝΙΝΙΟ

Με κόκκινο χρώμα απεικονίζονται σε αυτή την υδρόγειο σφαίρα τα νερά που έχουν θερμοκρασίες πολύ υψηλότερες από τις κανονικές

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Τα θερμά νερά συσσωρεύονται στο δυτικό Ειρηνικό, επιτρέποντας στα ψυχρότερα και πλούσια σε θρεπτικά συστατικά νερά να αναδύονται στην επιφάνεια, στα ανατολικά

ΕΛ ΝΙΝΙΟ

Οι ασθενείς αληγείς άνεμοι επιτρέπουν στα θερμά νερά να επιστρέφουν στα ανατολικά, εμποδίζοντας τα ψυχρότερα νερά να αναδυθούν στην επιφάνεια

[Εικόνες στη σελίδα 24, 25]

ΠΕΡΟΥ

Η πλημμυρισμένη έρημος Σετσούρα

ΜΕΞΙΚΟ

Τυφώνας Λίντα

ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ

Κατολισθήσεις λάσπης

[Ευχαριστίες]

Σελίδες 24, 25, από τα αριστερά προς τα δεξιά: Fotografía por Beatrice Velarde· Κατασκευή εικόνας: Laboratory for Atmospheres, NASA Goddard Space Flight Center· φωτογραφία FEMA από Dave Gatley