Ανταρκτική​— Μια Ήπειρος που Αντιμετωπίζει Προβλήματα

ΟΤΑΝ οι αστροναύτες βλέπουν τη γη από το διάστημα, λέει το βιβλίο Ανταρκτική: Η Τελευταία Ήπειρος (Antarctica: The Last Continent), το πιο ξεχωριστό χαρακτηριστικό του πλανήτη μας είναι το παγετωνικό κάλυμμα της Ανταρκτικής. «Ακτινοβολεί φως σαν ένας μεγάλος λευκός φανός στον πυθμένα του κόσμου», ανέφεραν οι αστροναύτες.

Εφόσον περιέχει γύρω στα τριάντα εκατομμύρια κυβικά χιλιόμετρα πάγου, η Ανταρκτική είναι μια μηχανή παραγωγής πάγου η οποία έχει διαστάσεις ηπείρου. Το χιόνι που πέφτει στην επιφάνειά της συσσωρεύεται και σχηματίζει πάγο. Η βαρύτητα κάνει τον πάγο να ρέει αργά προς την ακτή, όπου γλιστράει στη θάλασσα και σχηματίζει ογκώδεις τράπεζες πάγου.—Βλέπε το πλαίσιο στη σελίδα 18.

Συρρικνούμενες Τράπεζες Πάγου

Τα πρόσφατα χρόνια, ωστόσο, η επιταχυνόμενη τήξη έχει μειώσει το μέγεθος ορισμένων τραπεζών πάγου, και μερικές έχουν εξαφανιστεί εντελώς. Το 1995, ένα τμήμα 1.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων από την Τράπεζα Πάγου Λάρσεν, η οποία έχει μήκος 1.000 χιλιόμετρα, κατέρρευσε σχηματίζοντας χιλιάδες παγόβουνα, σύμφωνα με ένα δημοσίευμα.

Η περιοχή που έχει επηρεαστεί μέχρι στιγμής από τη συρρίκνωση του πάγου είναι η Ανταρκτική Χερσόνησος. Σε αυτή τη χερσόνησο, που αποτελεί συνέχεια της οροσειράς των Άνδεων, στη Νότια Αμερική, και έχει σχήμα τελικού σίγμα, τα περασμένα 50 χρόνια η θερμοκρασία έχει αυξηθεί κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου. Ως αποτέλεσμα, τώρα μπορεί κάποιος να περιπλεύσει το νησί Τζέιμς Ρος το οποίο κάποτε ήταν αποκλεισμένο από τον πάγο. Ο συρρικνούμενος πάγος έχει επίσης προκαλέσει απότομη αύξηση της βλάστησης.

Επειδή μόνο στην περιοχή της Ανταρκτικής Χερσονήσου έχει παρατηρηθεί σημαντική τήξη, μερικοί επιστήμονες δεν είναι βέβαιοι ότι αυτό αποτελεί ένδειξη παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας. Εντούτοις, σύμφωνα με μια νορβηγική μελέτη, συρρικνώνεται και ο πάγος της Αρκτικής. (Εφόσον ο Βόρειος Πόλος δεν βρίσκεται πάνω σε ξηρά, μεγάλο μέρος του πάγου της Αρκτικής είναι θαλάσσιο.) Όλες αυτές οι αλλαγές, σύμφωνα με τη μελέτη, εναρμονίζονται με τις προβλεπόμενες συνέπειες της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας.

Αλλά η Ανταρκτική δεν περιορίζεται στο να αντιδρά στις αλλαγές της θερμοκρασίας. Αυτή η ήπειρος έχει περιγραφεί ως «η κινητήρια δύναμη που διαμορφώνει σε σημαντικό βαθμό το παγκόσμιο κλίμα μας». Αν ισχύει αυτό, τότε οι μελλοντικές κλιματολογικές συνθήκες μπορεί να επηρεαστούν αν η ήπειρος συνεχίσει να υφίσταται αλλαγές.

Στο μεταξύ, ψηλά πάνω από την Ανταρκτική έχει σχηματιστεί στο στρώμα όζοντος της ατμόσφαιρας μια τρύπα μεγέθους διπλάσιου της Ευρώπης. Το όζον, μια μορφή οξυγόνου, προστατεύει τη γη από την επιβλαβή υπεριώδη ακτινοβολία που βλάπτει τα μάτια και προκαλεί καρκίνο του δέρματος. Εξαιτίας της αύξησης της ακτινοβολίας, οι ερευνητές στην Ανταρκτική πρέπει να προστατεύουν το δέρμα τους από τον ήλιο και να φορούν προστατευτικά γυαλιά ή γυαλιά ηλίου με ειδική ανακλαστική επίστρωση για να προφυλάσσουν τα μάτια τους. Μόνο ο χρόνος θα δείξει σε ποιο βαθμό έχει επηρεαστεί η εποχική άγρια ζωή της Ανταρκτικής.

Ευπαθής Ήπειρος​—Βαδίζετε Ανάλαφρα

Ο παραπάνω υπότιτλος θα μπορούσε να αποτελεί έναν κατάλληλο τρόπο υποδοχής των επισκεπτών στην Ανταρκτική. Γιατί; Για αρκετούς λόγους, σύμφωνα με την Αυστραλιανή Διεύθυνση Ανταρκτικής. Πρώτον, εξαιτίας των βασικών οικολογικών αλληλεξαρτήσεων της Ανταρκτικής, το περιβάλλον είναι εξαιρετικά ευαίσθητο σε διαταράξεις. Δεύτερον, τα φυτά αναπτύσσονται τόσο αργά ώστε μια πατημασιά σε ένα μέρος με βρύα μπορεί να είναι ορατή ακόμη και έπειτα από δέκα χρόνια. Τα τραυματισμένα ή ασθενικά φυτά βρίσκονται στο έλεος των σφοδρών ανέμων της Ανταρκτικής, οι οποίοι μπορούν να καταστρέψουν ολόκληρες περιοχές με φυτά. Τρίτον, το δριμύ ψύχος σημαίνει ότι μπορεί να απαιτούνται  ολόκληρες δεκαετίες για την αποσύνθεση των αποβλήτων. Τέταρτον, οι άνθρωποι μπορεί, άθελά τους, να μεταφέρουν μικροσκοπικές μορφές ζωής που είναι ξένες ως προς αυτή την απομονωμένη, και συνεπώς ευάλωτη, ήπειρο. Τέλος, τα μέρη όπου συχνάζουν οι τουρίστες και οι επιστήμονες είναι οι παράκτιες περιοχές​—αυτές που επίσης είναι οι πλέον ευνοϊκές για την άγρια ζωή και τη βλάστηση. Επειδή αυτές οι περιοχές αποτελούν μόνο το 2 τοις εκατό περίπου της ξηράς, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί θα μπορούσε εύκολα να δημιουργηθεί συνωστισμός στην Ανταρκτική. Αυτό εγείρει το ερώτημα: Ποιος επιτηρεί αυτή την τεράστια ήπειρο;

Ποιος Διοικεί την Ανταρκτική;

Μολονότι εφτά χώρες διεκδικούν τμήματα της Ανταρκτικής, η ήπειρος ως σύνολο διαθέτει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό​—δεν έχει ούτε κυρίαρχη εξουσία ούτε πολίτες. «Η Ανταρκτική είναι η μόνη ήπειρος της γης που διοικείται εξ ολοκλήρου από μια διεθνή συμφωνία», αναφέρει η Αυστραλιανή Διεύθυνση Ανταρκτικής.

Η συμφωνία, που ονομάζεται Συνθήκη της Ανταρκτικής, υπογράφηκε από 12 κυβερνήσεις και τέθηκε σε ισχύ στις 23 Ιουνίου 1961. Έκτοτε, τα έθνη που συμμετέχουν ξεπέρασαν τα 40. Στόχος της συνθήκης είναι «να διασφαλίσει, προς το συμφέρον όλης της ανθρωπότητας, ότι η Ανταρκτική θα συνεχίσει επ’ άπειρον να χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο για ειρηνικούς σκοπούς και δεν θα αποτελέσει πεδίο ή αντικείμενο διεθνούς διαμάχης».

Τον Ιανουάριο του 1998 τέθηκε σε ισχύ το Πρωτόκολλο Προστασίας του Περιβάλλοντος, στα πλαίσια της Συνθήκης της Ανταρκτικής. Αυτό το πρωτόκολλο απαγορεύει κάθε εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Ανταρκτικής επί 50 τουλάχιστον χρόνια. Επίσης, χαρακτηρίζει την ήπειρο και τα εξαρτώμενα θαλάσσια οικοσυστήματά της ως «φυσικό καταφύγιο, αφιερωμένο στην ειρήνη και στην επιστήμη». Οι στρατιωτικές δραστηριότητες, οι δοκιμές όπλων και η εναπόθεση πυρηνικών αποβλήτων απαγορεύονται. Αποκλείονται ακόμη και τα σκυλιά που σέρνουν έλκηθρα.

Η Συνθήκη της Ανταρκτικής έχει χαιρετιστεί ως «ένα άνευ προηγουμένου παράδειγμα διεθνούς συνεργασίας». Εντούτοις, υπάρχουν ακόμη πολλά προβλήματα που απαιτούν επίλυση, ένα από τα οποία είναι και η κυριαρχία. Λόγου χάρη, ποιος θα επιβάλει τη συνθήκη, και πώς; Επίσης, πώς θα αντιμετωπίσουν τα συμβαλλόμενα έθνη τη ραγδαία αύξηση του τουρισμού​—μια πιθανή απειλή για την ευπαθή οικολογία της Ανταρκτικής; Τα πρόσφατα χρόνια, πάνω από 7.000 τουρίστες επισκέπτονται με πλοίο την Ανταρκτική ετησίως, και αυτός ο αριθμός αναμένεται σύντομα να διπλασιαστεί.

Στο μέλλον μπορεί να δημιουργηθούν και άλλες δυσκολίες. Παραδείγματος χάρη, τι θα γίνει αν οι επιστήμονες βρουν πολύτιμα κοιτάσματα μετάλλων ή πετρελαίου; Θα αποτρέψει η συνθήκη την εμπορική εκμετάλλευση και τη μόλυνση που συνήθως επακολουθεί; Οι συνθήκες υπόκεινται σε αλλαγές, και η Συνθήκη της Ανταρκτικής δεν αποτελεί εξαίρεση. Μάλιστα, το Άρθρο 12 προβλέπει ότι η συνθήκη μπορεί να «τροποποιηθεί ανά πάσα στιγμή κατόπιν ομόφωνης συναίνεσης των Συμβαλλόμενων Μερών».

Ασφαλώς, καμιά συνθήκη δεν μπορεί να προστατέψει την Ανταρκτική από τα απόβλητα του σύγχρονου, βιομηχανοποιημένου κόσμου. Τι κρίμα θα ήταν να μολυνθεί αυτός ο όμορφος «λευκός φανός» στον πυθμένα της υδρογείου από τις τεράστιες συνέπειες της ανθρώπινης απληστίας και άγνοιας! Αν πληγωθεί η Ανταρκτική, θα τραυματιστεί η ίδια η ανθρωπότητα. Αν υπάρχει κάτι που μας διδάσκει η Ανταρκτική, αυτό είναι ότι ολόκληρη η γη​—όπως και το ανθρώπινο σώμα—​είναι ένα αλληλοεξαρτώμενο σύστημα, τέλεια συντονισμένο από τον Δημιουργό τόσο για να συντηρεί τη ζωή όσο και για να μας χαρίζει απόλαυση.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 18]

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΑΓΟΥ;

Σε ψηλά σημεία στο εσωτερικό της Ανταρκτικής, ρεύματα πάγου που σχηματίστηκαν από χιονοπτώσεις κινούνται προς την ακτή​—μερικά ρέουν με ταχύτητα 800 μέτρων το χρόνο, σύμφωνα με πρόσφατες δορυφορικές φωτογραφίες. Πολλά από αυτά τα ρεύματα πάγου ενώνονται όπως οι παραπόταμοι, σχηματίζοντας τεράστια ποτάμια πάγου. Όταν φτάνουν στη θάλασσα, αυτά τα παγωμένα ποτάμια επιπλέουν στο νερό και σχηματίζουν τράπεζες πάγου​—η μεγαλύτερη είναι η Τράπεζα Πάγου Ρος (η οποία φαίνεται εδώ). Καθώς τροφοδοτείται από εφτά ρεύματα πάγου ή παγετώνες, έχει μέγεθος όσο η Γαλλία, ενώ το πάχος της σε μερικά σημεία είναι περίπου ένα χιλιόμετρο. a

Υπό ομαλές συνθήκες, οι τράπεζες πάγου δεν συρρικνώνονται. Καθώς οι παγετώνες τροφοδοτούν με περισσότερο πάγο την τράπεζα, τα εξωτερικά της άκρα επεκτείνονται προς τη θάλασσα, όπως η οδοντόκρεμα που συμπιέζεται για να βγει από το σωληνάριο. Τελικά αποσπώνται τεράστια κομμάτια, τα οποία γίνονται παγόβουνα. Μερικά παγόβουνα «φτάνουν στο τεράστιο μέγεθος των 13.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων», λέει Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia). Τα πρόσφατα χρόνια, όμως, η απόσπαση επιταχύνεται και οι τράπεζες πάγου συρρικνώνονται, μερικές μάλιστα εξαφανίζονται εντελώς. Παρ’ όλα αυτά, το επίπεδο της θάλασσας δεν ανεβαίνει. Γιατί; Επειδή οι τράπεζες πάγου επιπλέουν ήδη στο νερό, εκτοπίζοντάς το με το βάρος τους. Αν όμως έλιωνε ο πάγος της ηπειρωτικής Ανταρκτικής, θα ήταν σαν να άδειαζε κανείς μια δεξαμενή τριάντα εκατομμυρίων κυβικών χιλιομέτρων στη θάλασσα! Το επίπεδο της θάλασσας θα ανέβαινε τότε κατά 65 μέτρα!

[Υποσημείωση]

[Εικόνα]

Τεράστια κομμάτια πάγου αποσπώνται από την Τράπεζα Πάγου Ρος. Η τράπεζα πάγου υψώνεται εδώ περίπου 65 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας

[Ευχαριστίες]

Tui De Roy

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Νεαρή φώκια του Ουέντελ

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία: Commander John Bortniak, NOAA Corps