Όταν τα Νερά Γίνονται Κόκκινα

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΙΣ ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ

Φανταστείτε τους ψαράδες να πηγαίνουν προς την παραλία νωρίς το πρωί για να ετοιμάσουν, ως συνήθως, τις βάρκες και τα δίχτυα τους. Όπως πάντα, ελπίζουν να έχουν καλή ψαριά. Αλλά προς έκπληξή τους, τα νυσταγμένα μάτια τους αντικρίζουν ένα φρικτό θέαμα. Χιλιάδες ψάρια έχουν εκβραστεί στην ακτή​—νεκρά. Ποια είναι η αιτία αυτής της μαζικής καταστροφής; ΜΙΑ ΚΟΚΚΙΝΗ ΠΑΛΙΡΡΟΙΑ!

ΟΙ ΚΟΚΚΙΝΕΣ ΠΑΛΙΡΡΟΙΕΣ είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Έχουν παρατηρηθεί στις ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών και του Καναδά, τόσο στον Ατλαντικό όσο και στον Ειρηνικό Ωκεανό. Έχουν εμφανιστεί επίσης στην Αυστραλία, στη βορειοδυτική Ευρώπη, στην Ιαπωνία, στη Μαλαισία, στο Μπρουνέι, στην Παπούα-Νέα Γουινέα, στις Φιλιππίνες και σε άλλα μέρη. Αν και οι άνθρωποι που γνωρίζουν για αυτές είναι σχετικά λίγοι, οι κόκκινες παλίρροιες δεν είναι κάτι καινούριο.

Στις Φιλιππίνες, κόκκινη παλίρροια εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην επαρχία Μπατάν το 1908. Το 1983 μια κόκκινη παλίρροια δηλητηρίασε ψάρια και οστρακοειδή στη Θάλασσα Σάμαρ, στον κόλπο Μακέντα και στον κόλπο Μπιλιαρεάλ. Από τότε, κόκκινες παλίρροιες έχουν εμφανιστεί σε πολλές άλλες παράκτιες περιοχές. Η Ζενάιντα Αμπούσο, από την Εθνική Ομάδα Δράσης για την Κόκκινη Παλίρροια στις Φιλιππίνες, είπε στο Ξύπνα! ότι «εκτός από τα ψάρια που θανατώνονται, η Υπηρεσία Αλιείας και Υδάτινων Πόρων των Φιλιππίνων έχει καταγράψει 1.926 κρούσματα παραλυτικής δηλητηρίασης από οστρακοειδή τα οποία έχουν προκληθεί από κόκκινες παλίρροιες». a Αλλά τι ακριβώς είναι αυτά τα θανατηφόρα φαινόμενα;

Τι Είναι

Ο όρος «κόκκινη παλίρροια» εφαρμόζεται στον αποχρωματισμό του νερού που συμβαίνει μερικές φορές σε ορισμένες περιοχές του ωκεανού ή της θάλασσας. Αν και το χρώμα γίνεται συνήθως κόκκινο, μπορεί επίσης να υπάρχουν καφέ ή κίτρινες αποχρώσεις. Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia) αναφέρει ότι «οι αποχρωματισμένες περιοχές μπορεί να έχουν έκταση από λιγότερο από μερικά τετραγωνικά μέτρα ως πάνω από 2.600 τετραγωνικά χιλιόμετρα».

Τι προκαλεί αυτόν τον αποχρωματισμό; Οι κόκκινες παλίρροιες προκαλούνται γενικά από αρκετά είδη μικροσκοπικών, μονοκύτταρων αλγών ή από πρωτόζωα τα οποία ονομάζονται δινομαστιγωτά. Αυτοί οι μικροσκοπικοί οργανισμοί έχουν τριχοειδείς αποφύσεις που ονομάζονται μαστίγια​—όμοιες με μαστίγια προεκτάσεις τις οποίες χρησιμοποιούν για να προωθούνται μέσα στο νερό. Υπάρχουν περίπου 2.000 ποικιλίες δινομαστιγωτών, από τις οποίες οι 30 περιέχουν δηλητηριώδεις ουσίες. Αυτοί οι πολύ μικροί οργανισμοί συνήθως μένουν σε ζεστά νερά με μεγάλη αλμυρότητα.

Η κόκκινη παλίρροια εμφανίζεται όταν σημειώνεται ξαφνική και ραγδαία αύξηση, ή αλλιώς άνθηση, αυτών των μικροσκοπικών δινομαστιγωτών. Η συγκέντρωση αυτών των οργανισμών μπορεί να ανέλθει σε 50.000.000 ανά λίτρο νερού! Αν και οι επιστήμονες δεν κατανοούν πλήρως γιατί συμβαίνει  αυτό, είναι γνωστό ότι τα δινομαστιγωτά αυξάνονται όταν ορισμένες συνθήκες επηρεάζουν ταυτόχρονα το νερό. Ανάμεσά τους είναι ο αφύσικος καιρός, οι κατάλληλες θερμοκρασίες, η υπεραφθονία βρώσιμων ουσιών στο νερό, το πλούσιο ηλιακό φως και τα ευνοϊκά ρεύματα νερού. Όταν πέφτει δυνατή βροχή, τα μεταλλικά στοιχεία και άλλες βρώσιμες ουσίες μερικές φορές παρασύρονται από τη στεριά στα παράκτια νερά. Αυτές οι ουσίες μπορούν να συμβάλουν στον πολλαπλασιασμό των δινομαστιγωτών. Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Οι κόκκινες παλίρροιες!

Δυστυχώς, φαίνεται ότι οι άνθρωποι ορισμένες φορές εντείνουν αυτό το φαινόμενο. Όταν μεγάλες ποσότητες βιομηχανικών και ανθρώπινων αποβλήτων καταλήγουν στο νερό, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η υπεραφθονία ορισμένων βρώσιμων ουσιών. Αυτό μπορεί να προκαλέσει μεγάλη αύξηση στον πληθυσμό των δινομαστιγωτών. Σύντομα το διαθέσιμο οξυγόνο στο νερό εξαντλείται, με αποτέλεσμα το μαζικό θάνατο των ψαριών.

Οι κόκκινες παλίρροιες εμφανίζονται στις θερμές θάλασσες και στα ήρεμα παράκτια νερά, συνήθως ανάμεσα στο τέλος των θερινών μηνών και στην έναρξη της εποχής των βροχών. Μπορεί να διαρκέσουν από λίγες ώρες μέχρι αρκετούς μήνες, ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή.

Τα Θύματα

Οι περισσότερες κόκκινες παλίρροιες είναι αβλαβείς. Ωστόσο, μερικές είναι πολύ βλαβερές. Ορισμένα είδη δινομαστιγωτών εκκρίνουν τοξικές ουσίες στο νερό οι οποίες παραλύουν και θανατώνουν ψάρια και άλλα είδη θαλάσσιας ζωής. Μερικές κόκκινες παλίρροιες έχουν προκαλέσει τεράστιες απώλειες σε ψάρια, στρείδια, καλαμάρια, δίθυρα μαλάκια, μύδια, γαρίδες και καβούρια, τα οποία τρέφονται με δινομαστιγωτά. Όταν εμφανιστεί μια επιβλαβής κόκκινη παλίρροια, μπορεί κανείς να δει μεγάλους αριθμούς νεκρών ψαριών να επιπλέουν στο νερό ή και να κείτονται στοιβαγμένα στις ακτές σε έκταση χιλιομέτρων.

Και οι άνθρωποι επίσης έχουν επηρεαστεί πολύ. Σε περιοχές όπου το ψάρεμα είναι πηγή εισοδήματος, οι κόκκινες παλίρροιες στερούν από τους ψαράδες την ψαριά τους, από την οποία εξαρτάται η επιβίωσή τους. Το χειρότερο είναι ότι οι κόκκινες παλίρροιες έχουν προκαλέσει απώλειες σε ανθρώπινες ζωές.

Δηλητηρίαση από Κόκκινες Παλίρροιες

Μια από τις τοξίνες που εκκρίνουν μερικά δινομαστιγωτά είναι γνωστή ως σαξιτοξίνη. Πρόκειται για ένα υδροδιαλυτό άλας το οποίο προσβάλλει το νευρικό σύστημα του ανθρώπου. Γι’ αυτό, κατατάσσεται στις νευροτοξίνες. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) αναφέρει ότι «οι τοξίνες που εκκρίνονται στο νερό ερεθίζουν το αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου». Οργανωμένες παραλίες αναγκάστηκαν να κλείσουν όταν οι τοξίνες των κόκκινων παλιρροιών απελευθερώθηκαν στον αέρα ως αποτέλεσμα της κίνησης των κυμάτων.

 Σας αρέσει να τρώτε οστρακοειδή και άλλα θαλασσινά; Οι κόκκινες παλίρροιες μπορούν να κάνουν δηλητηριώδη τα οστρακοειδή που τρέφονται με δινομαστιγωτά. Το περιοδικό Ινφομάπερ (Infomapper) αναφέρει ότι “τα δίθυρα και άλλα οστρακοειδή, όπως τα στρείδια, τα μύδια και οι αχιβάδες, είναι τα πιο επικίνδυνα επειδή τρέφονται μέσω διήθησης και απορροφούν περισσότερες τοξίνες από ό,τι τα ψάρια”. Εντούτοις, «τα ψάρια, τα καλαμάρια, οι γαρίδες και τα καβούρια . . . μπορούν παρ’ όλα αυτά να είναι ασφαλή για κατανάλωση από τους ανθρώπους». Για ποιο λόγο; Οι τοξίνες των κόκκινων παλιρροιών συσσωρεύονται στα σπλάχνα αυτών των πλασμάτων, και συνήθως τα σπλάχνα αφαιρούνται πριν από το μαγείρεμα.

Ωστόσο, χρειάζεται προσοχή όταν κάποιος καταναλώνει θαλασσινές τροφές​—ιδιαίτερα οστρακοειδή—​από περιοχές που είναι γνωστό ότι μολύνονται από κόκκινες παλίρροιες. Τέτοιες παλίρροιες μπορούν να προκαλέσουν μια πάθηση που ονομάζεται παραλυτική δηλητηρίαση από οστρακοειδή, ή αλλιώς PSP. Αν έχετε απορροφήσει τοξίνες κόκκινων παλιρροιών, μπορεί να νιώσετε συμπτώματα μέσα σε 30 λεπτά. Ο συνοδευτικός πίνακας αναφέρει μερικά από αυτά τα συμπτώματα. Αν δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα, η PSP μπορεί να προκαλέσει αναπνευστική παράλυση, η οποία είναι δυνατόν να οδηγήσει στο θάνατο.

Μέχρι στιγμής, δεν είναι ακόμη γνωστό κάποιο αντίδοτο για τη δηλητηρίαση από κόκκινη παλίρροια. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα άμεσα βήματα που έχουν κάποιον βαθμό επιτυχίας. Οι τοξίνες των κόκκινων παλιρροιών μπορεί να απομακρυνθούν από το στομάχι του ασθενούς αν προκληθεί εμετός. Επίσης, έχει χρησιμοποιηθεί η μέθοδος της γαστρικής πλύσης μέσω ενός σωλήνα που εισάγεται στο στομάχι για την εξαγωγή της δηλητηριώδους ουσίας. Σε μερικές περιπτώσεις, είναι αναγκαία η τεχνητή αναπνοή. Στις Φιλιππίνες, μερικοί πιστεύουν ότι αν τα θύματα πιουν γάλα καρύδας με μαύρη ζάχαρη, αυτό μπορεί να τα βοηθήσει να αναρρώσουν γρηγορότερα.

Η Λύση

Προς το παρόν, οι κόκκινες παλίρροιες είναι σε μεγάλο βαθμό πέρα από τον έλεγχό μας. Αλλά πολλοί πιστεύουν ότι το πρόβλημα των κόκκινων παλιρροιών θα μπορούσε να ελαχιστοποιηθεί αν χρησιμοποιούνταν λιγότερα χημικά λιπάσματα και παρασιτοκτόνα. Αυτό θα τα εμπόδιζε να καταλήγουν στη θάλασσα. Κάτι άλλο που θα βοηθούσε είναι η απαγόρευση της ρίψης βιομηχανικών και ανθρώπινων αποβλήτων στο νερό. Μια άλλη μέθοδος θα ήταν ο καθαρισμός των ακτών από πιθανές πηγές βρώσιμων ουσιών που θα μπορούσαν να προκαλέσουν τον πολλαπλασιασμό των δινομαστιγωτών.

Στο μεταξύ, μερικές κυβερνήσεις παρακολουθούν προσεκτικά την κατάσταση. Στις Φιλιππίνες, λόγου χάρη, μια κυβερνητική υπηρεσία ελέγχει τακτικά τα οστρακοειδή για να βεβαιωθεί ότι είναι ασφαλής η διάθεσή τους στις τοπικές και διεθνείς αγορές. Τελικά, όμως, μόνο ο Δημιουργός μπορεί να εξαλείψει τις επιβλαβείς συνέπειες που υφίστανται οι άνθρωποι όταν τα νερά γίνονται κόκκινα.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στη σελίδα 24]

Συμπτώματα Δηλητηρίασης από Κόκκινες Παλίρροιες

1. Αίσθημα φαγούρας ή καψίματος στα χείλη, στα ούλα και στη γλώσσα

2. Μούδιασμα και φαγούρα στο πρόσωπο που απλώνεται και σε άλλα σημεία του σώματος

3. Πονοκέφαλος και ίλιγγος

4. Έντονη δίψα και σιαλόρροια

5. Ναυτία, εμετός και διάρροια

6. Δυσκολία στην αναπνοή, στην ομιλία και στην κατάποση

7. Πόνοι στις αρθρώσεις και ένα αίσθημα ζαλάδας

8. Επιτάχυνση του παλμού

9. Ατονία μυών και έλλειψη ισορροπίας

10. Παράλυση του σώματος

[Εικόνες στη σελίδα 24, 25]

Οργανισμοί που ευθύνονται για τις κόκκινες παλίρροιες

Pyrodinium bahamense

Gymnodinium catenatum

Gambierdiscus toxicus

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από Dr. Rhodora V. Azanza, University of the Philippines

Ευγενής παραχώρηση από Dr. Haruyoshi Takayama

ASEAN-Canada Cooperative Programme on Marine Science

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Συνέπειες της κόκκινης παλίρροιας

[Ευχαριστίες]

Grant Pitcher/Ευγενής παραχώρηση από WHOI

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 23]

Peter J. S. Franks, Scripps Institution of Oceanography

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 25]

Scripps Institution of Oceanography