Η Γλώσσα των Ζώων​—Τα Μυστικά της Επικοινωνίας Τους

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΚΕΝΥΑ

ΧΩΡΙΣ αμφιβολία, ένα από τα πολυτιμότερα δώρα που έχει λάβει η ανθρωπότητα είναι η δύναμη της επικοινωνίας. Με αυτήν μεταδίδουμε ο ένας στον άλλον ζωτικές πληροφορίες είτε με λόγια είτε χωρίς λόγια, παραδείγματος χάρη με χειρονομίες. Μάλιστα, η ελευθερία λόγου είναι ένα ζήτημα για το οποίο έχουν γίνει πολλοί αγώνες σε όλο τον κόσμο. Μερικοί, ωστόσο, πιστεύουν ότι η επικοινωνία είναι αποκλειστικό προνόμιο των ανθρώπων.

Αντιθέτως, οι έρευνες αποκαλύπτουν ότι τα ζώα ανταλλάσσουν πληροφορίες με πολύπλοκους τρόπους τους οποίους συχνά δυσκολεύονται να κατανοήσουν οι άνθρωποι. Πράγματι, «μιλάνε», όχι με λέξεις αλλά με οπτικά σημάδια όπως με το κούνημα της ουράς, τη σύσπαση του αφτιού ή το φτερούγισμα. Άλλες μορφές επικοινωνίας ίσως περιλαμβάνουν τη χρήση φωνής, όπως το γάβγισμα, ο βρυχηθμός, ο γρυλισμός ή το κελάηδημα ενός πουλιού. Οι άνθρωποι μπορούν να διακρίνουν μερικές από τις «γλώσσες», ενώ απαιτείται αρκετή επιστημονική μελέτη προκειμένου να αντιληφθούν κάποιες άλλες.

Αρπακτικά!

Είναι μέσα Ιουλίου. Στο επεκτεινόμενο Εθνικό Πάρκο Σερεγκέτι της Τανζανίας, πολλές χιλιάδες γκνου κατευθύνονται βόρεια προς το Καταφύγιο Θηραμάτων Μασάι Μάρα στην Κένυα αναζητώντας πιο πράσινα βοσκοτόπια. Οι οπλές τους αντηχούν στις πεδιάδες όταν γίνεται αυτή η ετήσια αποδημία. Ωστόσο, καθ’ οδόν παραμονεύουν κίνδυνοι. Η διαδρομή είναι γεμάτη αρπακτικά ζώα, όπως λιοντάρια, γατόπαρδους, ύαινες και λεοπαρδάλεις. Τα γκνου θα διακινδυνεύσουν επίσης διασχίζοντας τον ποταμό Μάρα ο οποίος σφύζει από κροκόδειλους. Πώς αποφεύγουν τα γκνου τα αρπακτικά;

Για να αιφνιδιάσει τον εχθρό, το γκνου τρέχει γρήγορα καλύπτοντας μικρή απόσταση και έπειτα γυρίζει και τον κοιτάζει, τινάζοντας συνεχώς το κεφάλι του πέρα δώθε. Χοροπηδάει αλλόκοτα, δημιουργώντας ένα μάλλον αστείο θέαμα. Ακόμη και ένα «ασυγκίνητο» αρπακτικό θα σταματήσει έκπληκτο αντικρίζοντας αυτόν τον άκομψο χορό. Αν το αρπακτικό συνεχίσει να πλησιάζει, το γκνου θα επαναλάβει την «παράσταση». Ο απρόσκλητος επισκέπτης αιφνιδιάζεται τόσο πολύ έπειτα από αυτό το χορευτικό «σόου», ώστε ίσως ακόμη και να εγκαταλείψει την προσπάθεια. Με αυτόν τον αδέξιο χορό, το γκνου έχει κερδίσει τον όχι και τόσο κολακευτικό τίτλο του κλόουν των πεδιάδων.

 Τα μικρότερα ξαδέλφια των γκνου, τα ιμπάλα, είναι γνωστά για τα μεγάλα τους άλματα. Για πολλούς, αυτά τα ψηλά πηδήματα θα μπορούσαν να υποδηλώνουν χάρη και ταχύτητα. Στις δύσκολες στιγμές, ωστόσο, αυτή η αντιλόπη χρησιμοποιεί τις αλτικές της ικανότητες για να εμποδίσει ένα αρπακτικό να την πιάσει από τα πόδια. Τα άλματα, τα οποία φτάνουν τα εννέα μέτρα μήκος, δίνουν στον επιτιθέμενο ένα ξεκάθαρο μήνυμα: «Κυνήγησέ με, αν μπορείς να με φτάσεις». Λίγα αρπακτικά είναι διατεθειμένα να το κάνουν αυτό για να πιάσουν το μη συνεργάσιμο ιμπάλα!

Ώρα για Φαγητό

Στη φύση πολλά αρπακτικά ζώα πρέπει να βελτιώνουν τις κυνηγετικές τους ικανότητες ώστε να γίνονται καλοί κυνηγοί. Τα νεαρά ζώα πρέπει να δίνουν αμέριστη προσοχή όταν οι γονείς τους τα εκπαιδεύουν. Σε κάποιο αφρικανικό καταφύγιο ζώων, παρατηρήθηκε ένας θηλυκός γατόπαρδος ονόματι Σάμπα ο οποίος έδινε ζωτικά μαθήματα επιβίωσης στα μικρά του. Αφού παρακολούθησε αθόρυβα επί μία και πλέον ώρα μια γαζέλα του Τόμσον η οποία βοσκούσε, έκανε ένα τεράστιο άλμα μπροστά και έπειτα παγίδευσε και άρπαξε την άτυχη αντιλόπη από το λαιμό χωρίς όμως να τη σκοτώσει. Μερικά λεπτά αργότερα, η Σάμπα έριξε το ζαλισμένο ζώο μπροστά στα μικρά της, τα οποία κατά περίεργο τρόπο ήταν απρόθυμα να ορμήσουν στο θήραμα. Οι μικροί γατόπαρδοι κατάλαβαν γιατί η μητέρα τους τούς είχε φέρει ένα ζωντανό ζώο. Ήθελε να μάθουν πώς να σκοτώνουν τη γαζέλα. Κάθε φορά που το θήραμα προσπαθούσε να σηκωθεί και να τρέξει, τα κατενθουσιασμένα μικρά το έριχναν κάτω. Εξουθενωμένη, η γαζέλα εγκατέλειψε τη μάχη για επιβίωση. Παρακολουθώντας από απόσταση, η Σάμπα επιδοκίμαζε τις ενέργειές τους.

Μερικά ζώα ειδικεύονται στο να κάνουν όσο το δυνατόν περισσότερο θόρυβο όταν αναζητούν τροφή. Μια αγέλη από στικτές ύαινες γρυλίζουν, ρουθουνίζουν και ουρλιάζουν χαρακτηριστικά σαν να γελάνε ενώ κυνηγάνε το θήραμά τους. Όταν το θήραμα θανατώνεται, το αποκρουστικό «γέλιο» της ύαινας προσκαλεί και άλλες ύαινες στο συμπόσιο. Ωστόσο, οι ύαινες δεν στηρίζονται πάντοτε στο κυνήγι για να φάνε. Συγκαταλέγονται ανάμεσα στους χειρότερους πειρατές τροφίμων της φύσης​—χρησιμοποιούν κάθε τρόπο προκειμένου να παρενοχλήσουν άλλα αρπακτικά και να πάρουν το θήραμά τους. Είναι γνωστό ότι φοβίζουν ακόμη και λιοντάρια διώχνοντάς τα από το φαγητό τους! Πώς τα καταφέρνουν; Καθώς είναι θορυβώδη ζώα, ουρλιάζουν σαν να έχουν πάθει υστερία προσπαθώντας να ενοχλήσουν τα λιοντάρια που γευματίζουν. Αν τα αιλουροειδή αγνοήσουν το θόρυβο, οι ύαινες θα γίνουν πιο θορυβώδεις και θρασείς. Αναστατωμένα, τα λιοντάρια συνήθως εγκαταλείπουν το πτώμα και φεύγουν από την περιοχή.

Για τις μέλισσες, η αναζήτηση τροφής είναι μια περίπλοκη διαδικασία. Συνδυασμένες επιστημονικές μελέτες έχουν  αποκαλύψει ότι, χορεύοντας, μια μέλισσα ενημερώνει τις άλλες στην κυψέλη για την τοποθεσία, το είδος, ακόμη και την ποιότητα της τροφής που βρήκε. Πάνω στο σώμα της η μέλισσα μεταφέρει δείγματα της τροφής, όπως νέκταρ ή γύρη, για τις άλλες μέλισσες στην κυψέλη. Εκτελώντας χορευτικές κινήσεις σε σχήμα οχτώ, μπορεί όχι μόνο να οδηγήσει τις άλλες στην πηγή της τροφής αλλά και να δείξει την απόσταση που πρέπει να καλύψουν. Προσέξτε! Αυτή η μέλισσα που σας περιτριγυρίζει μπορεί να συλλέγει κάποιες σημαντικές πληροφορίες τις οποίες θα μεταφέρει στην κυψέλη. Ίσως το ευωδιαστό άρωμά σας την κάνει να νομίζει ότι βρήκε το επόμενο γεύμα της!

Κρατάνε την Επαφή

Λίγοι ήχοι είναι τόσο εντυπωσιακοί όσο ο βρυχηθμός του λιονταριού μέσα στην ήσυχη νύχτα. Έχουν δοθεί πολλές εξηγήσεις για αυτόν τον τρόπο επικοινωνίας. Με το δυνατό βρυχηθμό του, το αρσενικό προειδοποιεί τους πάντες ότι βρίσκεται στην περιοχή. Περάστε, αλλά με δική σας ευθύνη. Ωστόσο, όντας κοινωνικό αιλουροειδές, το λιοντάρι βρυχάται επίσης για να κρατήσει την επαφή με τα άλλα μέλη του κοπαδιού. Συνήθως αυτός είναι ηπιότερος, λιγότερο έντονος βρυχηθμός. Κάποια νύχτα ακουγόταν ο βρυχηθμός ενός λιονταριού κάθε 15 λεπτά ώσπου ένα συγγενικό λιοντάρι τού απάντησε από μακριά. Συνέχισαν να «συζητούν» άλλα 15 λεπτά μέχρι που τελικά συναντήθηκαν. Οι βρυχηθμοί έπαψαν.

Τέτοιου είδους επαφές δεν ενισχύουν μόνο τις καλές σχέσεις αλλά επίσης προσφέρουν προστασία από τις δύσκολες καιρικές συνθήκες. Η κότα βγάζει ορισμένους ήχους οι οποίοι μεταδίδουν διαφορετικά  μηνύματα στα κλωσόπουλά της. Ωστόσο, ο πιο χαρακτηριστικός είναι ο μακρύς, χαμηλός, χουρχουριστικός ήχος που βγάζει το βράδυ, δείχνοντας ότι έχει επιστρέψει για να κουρνιάσει. Δίνοντας προσοχή στο κάλεσμα της μητέρας, τα διασκορπισμένα μικρά συγκεντρώνονται κάτω από τις φτερούγες της για να περάσουν τη νύχτα.​—Ματθαίος 23:37.

Βρίσκουν Σύντροφο

Έχετε ποτέ διακόψει τη δραστηριότητά σας επειδή ακούσατε μια μελωδία από ωδικά πουλιά; Δεν σας γοητεύει η ικανότητα που έχουν να κελαηδούν; Το ξέρατε, όμως, ότι το λιγότερο που τα ενδιαφέρει είναι να σας διασκεδάσουν; Με το κελάηδημά τους μεταδίδουν σημαντικά μηνύματα. Μολονότι μερικές φορές το κελάηδημα αποτελεί μέσο για να κατοχυρώσουν την επικράτειά τους, χρησιμοποιείται επίσης σε μεγάλο βαθμό για να προσελκύσει πιθανούς συντρόφους. Σύμφωνα με Το Νέο Βιβλίο της Γνώσης (The New Book of Knowledge), «το κελάηδημα μειώνεται κατά 90 τοις εκατό» από τη στιγμή που το αρσενικό και το θηλυκό θα βρεθούν μαζί.

Μερικές φορές, ωστόσο, χρειάζεται κάτι περισσότερο από το μελωδικό κελάηδημα για να κερδηθεί ο σύντροφος. Μερικά θηλυκά απαιτούν να καταβληθεί κάποιο «νυφικό τίμημα» πριν τα κερδίσει το αρσενικό. Έτσι λοιπόν, ο αρσενικός υφαντής πρέπει να επιδείξει τις ικανότητές του στην κατασκευή της φωλιάς πριν γίνουν οι περαιτέρω κινήσεις. Άλλα αρσενικά είδη αποδεικνύουν ότι είναι ικανά να συντηρούν οικογένεια ταΐζοντας στην κυριολεξία το θηλυκό.

Οι περίπλοκοι τρόποι με τους οποίους επικοινωνούν τα ζώα εξυπηρετούν όχι μόνο τις φυσικές τους ανάγκες αλλά μειώνουν επίσης τους καβγάδες και προωθούν την ειρήνη μεταξύ των ζώων. Με την αυξανόμενη έρευνα σχετικά με την επικοινωνία των ζώων, αναμένουμε να αποκτήσουμε πλήρη εικόνα για αυτές τις «συνομιλίες των ζώων». Αν και ίσως δεν τις κατανοούμε στο πλήρες, οι μέθοδοι επικοινωνίας των ζώων φέρνουν αίνο σε αυτόν που τις δημιούργησε, στον Ιεχωβά Θεό.

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 18, 19]

Ο «Ήχος της Σιωπής» των Ελεφάντων

Κάποιο ζεστό απόγευμα στο επεκτεινόμενο Εθνικό Πάρκο Αμποζέλι της Κένυας, το μεγάλο κοπάδι ελεφάντων φαίνεται να μην ενοχλείται από οποιαδήποτε αδιάκριτη επίσκεψη στο φυσικό τους περιβάλλον. Ωστόσο, η ατμόσφαιρα είναι γεμάτη από «συζητήσεις ελεφάντων», που κυμαίνονται από χαμηλόφωνα γουργουρητά μέχρι βροντόφωνα σαλπίσματα, βρυχηθμούς, μουγκρίσματα, «γαβγίσματα» και ρουθουνίσματα. Μερικά καλέσματα περιέχουν συχνότητες που δεν μπορεί να ακούσει ο άνθρωπος αλλά είναι τόσο ισχυρές ώστε μπορεί να τις ακούσει ένας ελέφαντας πολλά χιλιόμετρα μακριά.

Οι ειδικοί στη συμπεριφορά των ζώων εξακολουθούν να προβληματίζονται για τους περίπλοκους τρόπους με τους οποίους οι ελέφαντες μεταδίδουν σημαντικά μηνύματα. Η Τζόις Πουλ έχει δαπανήσει πάνω από 20 χρόνια μελετώντας τις μορφές επικοινωνίας των αφρικανικών ελεφάντων. Έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτά τα τεράστια πλάσματα, γνωστά για τους περιζήτητους χαυλιόδοντές τους, εκδηλώνουν αισθήματα που συναντώνται σε πολύ λίγα ζώα. «Δεν μπορείς να παρατηρείς την αξιοσημείωτη συμπεριφορά των ελεφάντων σε μια τελετή χαιρετισμού ανάμεσα σε μέλη μιας οικογένειας ή μιας στενά συνδεδεμένης ομάδας [ή στη] γέννηση ενός νέου μέλους της οικογένειας . . . και να μη σκεφτείς ότι νιώθουν πολύ ισχυρά αισθήματα τα οποία θα μπορούσαν να περιγραφούν καλύτερα με λέξεις όπως χαρά, ευτυχία, αγάπη, αισθήματα φιλίας, αγαλλίαση, διασκέδαση, ευχαρίστηση, συμπόνια, ανακούφιση και σεβασμός», λέει η Πουλ.

Όταν ξανασμίγουν έπειτα από χωρισμό μεγάλων περιόδων, δημιουργούν με τους χαιρετισμούς τους ένα πανδαιμόνιο, καθώς τα μέλη του κοπαδιού τρέχουν μαζί σηκώνοντας ψηλά το κεφάλι τους και διπλώνοντας και χτυπώντας τα αφτιά τους. Μερικές φορές, ένας ελέφαντας μπορεί ακόμη και να βάλει την προβοσκίδα του στο στόμα κάποιου άλλου. Φαίνεται πως αυτοί οι χαιρετισμοί δίνουν στους ελέφαντες ένα βαθύ αίσθημα χαράς, σαν να λένε: «Τι ωραία που είμαστε πάλι μαζί!» Τέτοιοι δεσμοί ανανεώνουν το πνεύμα αλληλεγγύης που είναι ζωτικό για την επιβίωσή τους.

Επίσης, οι ελέφαντες φαίνεται πως έχουν αίσθηση του χιούμορ. Η Πουλ περιγράφει ότι παρακολούθησε ελέφαντες να τραβάνε τις άκρες του στόματός τους σχηματίζοντας ένα χαμόγελο, όπως το αποκάλεσε, και να κουνάνε το κεφάλι τους με τρόπο που έδειχνε ότι διασκέδαζαν. Κάποτε η Πουλ ξεκίνησε ένα παιχνίδι στο οποίο συμμετείχαν τα ζώα και επί 15 λεπτά παρουσίαζαν μια πολύ αστεία συμπεριφορά. Δύο χρόνια αργότερα, μερικά από εκείνα τα ζώα φάνηκε σαν να της «γελούσαν» και πάλι, ίσως επειδή θυμήθηκαν ότι συμμετείχε και αυτή στο παιχνίδι. Οι ελέφαντες δεν διασκεδάζουν ο ένας τον άλλον μόνο με το παιχνίδι αλλά και με το να μιμούνται ήχους. Στη διάρκεια ενός ερευνητικού προγράμματος, η Πουλ άκουσε έναν ήχο που ήταν διαφορετικός από τα συνηθισμένα καλέσματα των ελεφάντων. Από την ανάλυση αυτού του ήχου φάνηκε ότι οι ελέφαντες μιμούνταν το θόρυβο των φορτηγών που περνούσαν εκεί κοντά. Και προφανώς το έκαναν αυτό για αστείο! Είναι σαν να αναζητούν οι ελέφαντες ευκαιρία για διασκέδαση.

Έχουν λεχθεί πολλά για τον τρόπο με τον οποίο φαίνεται ότι θρηνούν οι ελέφαντες όταν μια συμφορά πλήττει κάποιο μέλος της οικογένειας. Κάποτε η Πουλ παρατήρησε ένα θηλυκό να στέκεται επί τρεις ημέρες και να φυλάει το μωρό της που γεννήθηκε νεκρό, και περιέγραψε τη σκηνή ως εξής: Οι «εκφράσεις του προσώπου» της ήταν «όμοιες με αυτές ενός ατόμου που λυπάται και είναι καταθλιμμένο: είχε κατεβασμένο το κεφάλι και τα αφτιά της, οι άκρες του στόματός της είχαν στραφεί προς τα κάτω».

Όσοι σκοτώνουν ελέφαντες για το ελεφαντόδοντο δεν αναλογίζονται το “ψυχολογικό τραύμα” των ορφανών τα οποία ίσως έχουν παραστεί μάρτυρες του θανάτου της μητέρας τους. Αυτά τα μωρά μένουν τις πρώτες λίγες ημέρες σε ένα ορφανοτροφείο ζώων προσπαθώντας να ξεπεράσουν την «οδύνη» τους. Ένας φύλακας ανέφερε ότι άκουγε τα ορφανά να «ουρλιάζουν» το πρωί. Οι επιπτώσεις μπορεί να παρατηρηθούν αρκετά χρόνια μετά το θάνατο. Η Πουλ λέει πως οι ελέφαντες μπορούν να αντιληφθούν ότι ο άνθρωπος φέρει ευθύνη για τα δεινά τους. Αναμένουμε τον καιρό κατά τον οποίο ο άνθρωπος και τα ζώα θα συμβιώνουν ειρηνικά.​—Ησαΐας 11:6-9.

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Συνήθης χαιρετισμός των πουλιών σούλα

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Γκνου χορεύει άκομψα για να αιφνιδιάσει τον εχθρό

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Το αποκρουστικό «γέλιο» της ύαινας

[Ευχαριστίες]

© Joe McDonald

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Ο χορός της μέλισσας