Σβάλμπαρντ​—Η Γη με τις Κρύες Ακτές

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΝΟΡΒΗΓΙΑ

ΠΕΤΑΜΕ μέσα σε ένα πυκνό στρώμα σύννεφων και δεν μπορούμε να δούμε τίποτα. Ξαφνικά το αεροπλάνο μας βγαίνει από τα σύννεφα και κάτω εμφανίζεται το λευκό, αρκτικό τοπίο. Η θέα είναι εκπληκτική! Ατενίζουμε γοητευμένοι τους παγετώνες, τα γαλάζια φιόρδ και τα χιονοσκέπαστα βουνά. Το έρημο τοπίο με τα χιονισμένα και παγωμένα εδάφη εκτείνεται όσο μακριά μπορεί να δει το μάτι. Αυτό είναι το Σβάλμπαρντ, ένα αρχιπέλαγος κοντά στο Βόρειο Πόλο, το οποίο βρίσκεται μεταξύ του 74ου και του 81ου βόρειου παράλληλου, και έχουμε έρθει εδώ να το επισκεφτούμε!

Το όνομα Σβάλμπαρντ, που σημαίνει «Κρύα Ακτή», πρωτοεμφανίστηκε το 1194 στα ισλανδικά χρονικά. Αλλά η «ανακάλυψη» αυτής της γης 400 χρόνια αργότερα, το 1596, έδωσε ουσιαστικά στο Σβάλμπαρντ μια θέση στο χάρτη. Εκείνη τη χρονιά μια ομάδα Ολλανδών εξερευνητών με επικεφαλής τον Βίλεμ Μπάρεντς έπλεαν προς τα βόρεια όταν ο παρατηρητής είδε άγνωστη γη στον ορίζοντα, μια ακανόνιστη οροσειρά. Αυτοί οι εξερευνητές είχαν φτάσει στο βορειοδυτικό τμήμα του Σβάλμπαρντ, το οποίο ο Μπάρεντς αποκάλεσε «Σπίτσμπεργκεν», δηλαδή «Αιχμηρά Βουνά». Αυτό είναι σήμερα το όνομα του μεγαλύτερου νησιού του αρχιπελάγους. Η ανακάλυψη του Μπάρεντς άνοιξε το δρόμο για μια εποχή έντονης δραστηριότητας στην περιοχή του Σβάλμπαρντ η οποία περιλάμβανε φαλαινοθηρία, κυνήγι φώκιας, παγίδευση ζώων, εξερεύνηση, και πιο πρόσφατα εξόρυξη άνθρακα, επιστημονική έρευνα και τουρισμό. Στο πέρασμα του χρόνου αρκετές χώρες έχουν λάβει μέρος σε αυτές τις δραστηριότητες, αλλά από το 1925 το αρχιπέλαγος βρίσκεται υπό νορβηγική κυριαρχία.

Μόνιμα Παγωμένο Έδαφος και Βόρειο Σέλας

Το αεροπλάνο μας αρχίζει την καθοδική του πορεία πάνω από το Άις Φιόρδ και προσγειώνεται στο Αεροδρόμιο του Σβάλμπαρντ. Παίρνουμε το νοικιασμένο αυτοκίνητό μας και κατευθυνόμαστε στη Λόνγκιερμπεν, που πήρε το όνομά της από τον Αμερικανό μεγαλοεπιχειρηματία των εξορύξεων Τζον Μ. Λόνγκιερ, ο οποίος έθεσε σε λειτουργία τα πρώτα ανθρακωρυχεία σε αυτή την περιοχή το 1906. Η Λόνγκιερμπεν είναι η μεγαλύτερη κοινότητα στο Σβάλμπαρντ, με πληθυσμό περίπου  2.000 κατοίκους. Ναι, στο μέσο αυτών των αχανών εκτάσεων ουσιαστικά ανέπαφης φύσης, βρίσκουμε μια σύγχρονη κωμόπολη με πράγματα τόσο συνηθισμένα όπως σούπερ μάρκετ, ταχυδρομείο, τράπεζα, δημόσια βιβλιοθήκη, σχολεία, νηπιαγωγεία, ξενοδοχεία, καφετέριες και εστιατόρια, νοσοκομείο και τοπική εφημερίδα. Η Λόνγκιερμπεν, η οποία βρίσκεται πέρα από τον 78ο βόρειο παράλληλο, είναι η βορειότερη κοινότητα του κόσμου με τέτοιο μέγεθος.

Βρίσκουμε κατάλυμα σε έναν ξενώνα ο οποίος στο παρελθόν ήταν τμήμα του οικισμού των ανθρακωρύχων. Ο ξενώνας είναι ψηλά στη Λόνγκιερμπεν και έχει θέα το μεγαλοπρεπές βουνό Χιορτφιέλετ. Είναι Οκτώβριος και τα βουνά είναι σκεπασμένα με χιόνι. Το κάτω μέρος της κοιλάδας δεν είναι ακόμη χιονισμένο αλλά το έδαφος έχει παγώσει. Η περιοχή αυτή έχει μόνιμα παγωμένο έδαφος. Μόνο το επιφανειακό χώμα ξεπαγώνει για μια μικρή περίοδο το καλοκαίρι. Ωστόσο, χάρη στους ευνοϊκούς ανέμους και στα ωκεάνια ρεύματα, το κλίμα είναι ηπιότερο εδώ από ό,τι σε άλλες περιοχές με ίδιο γεωγραφικό πλάτος. Από εκεί που μένουμε μπορούμε να δούμε τον ήλιο να λάμπει στα βουνά, ενώ στην κοιλάδα υπάρχει μια γαλάζια σκιά. Γύρω από τη Λόνγκιερμπεν ο ήλιος δεν υψώνεται πάνω από τη γραμμή του ορίζοντα από τις 26 Οκτωβρίου ως τις 16 Φεβρουαρίου. Αλλά το βόρειο σέλας συνήθως φωτίζει τη σκοτεινιά του χειμώνα. Από την άλλη πλευρά, το Σβάλμπαρντ απολαμβάνει τον ήλιο του μεσονυκτίου την άνοιξη και τους καλοκαιρινούς μήνες, και στη Λόνγκιερμπεν αυτό γίνεται από τις 20 Απριλίου ως τις 23 Αυγούστου.

Φυτά και Ζώα

Η θερμοκρασία είναι μείον 8 βαθμοί Κελσίου και φυσάει ένας διαπεραστικός άνεμος, αλλά ο ουρανός είναι καθαρός. Είμαστε έτοιμοι για μια εκδρομή. Θα κάνουμε πεζοπορία με τον ξεναγό μας στο όρος Σόρκουφόνγκεν και έπειτα θα κατεβούμε στον παγετώνα Λόνγκιερμπριν. Καθώς ανηφορίζουμε στους παγωμένους λόφους, ο ξεναγός μάς λέει ότι εδώ φυτρώνουν πολλά όμορφα λουλούδια την άνοιξη και το καλοκαίρι. Στην πραγματικότητα, το Σβάλμπαρντ έχει εντυπωσιακά πλούσια βλάστηση​—με 170 περίπου είδη ανθοφόρων φυτών. Δύο χαρακτηριστικά λουλούδια είναι η λευκή ή κίτρινη παπαρούνα του Σβάλμπαρντ και η αρωματική κόκκινη σαξιφράγα.

Ακόμη πιο ψηλά στη χιονισμένη βουνοπλαγιά βλέπουμε μερικά ίχνη του λαγόπου του Σβάλμπαρντ, που είναι το μόνο ενδημικό πουλί στο Σβάλμπαρντ. Όλα τα άλλα πουλιά, όπως οι ισλανδόκεπφοι, οι μικρές άλκες, οι διάφοροι γλάροι και  τα μοβ μπεκατσόνια, είναι αποδημητικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το αρκτικό γλαρόνι. Πολλά από αυτά τα γλαρόνια μεταναστεύουν στην άλλη άκρη της γης, την Ανταρκτική.

Επίσης συναντάμε ίχνη της αρκτικής αλεπούς. Αυτό το πανούργο ζώο είναι νεκροφάγο​—τρώει πτώματα και κουφάρια αλλά συμπληρώνει το διαιτολόγιό του με νεοσσούς και αβγά. Η αλεπού είναι ένα από τα δύο εξ ολοκλήρου χερσαία ιθαγενή θηλαστικά του Σβάλμπαρντ. Το άλλο είναι ο φιλικός τάρανδος του Σβάλμπαρντ. Βλέπουμε αυτό το ζώο από κοντά πολλές φορές κατά την παραμονή μας στο Σβάλμπαρντ. Μας κοιτάζει ήσυχα και μας επιτρέπει να το πλησιάσουμε αρκετά για να το φωτογραφίσουμε προτού απομακρυνθεί. Αυτός ο τάρανδος έχει κοντά πόδια με πυκνό, ζεστό τρίχωμα. Τώρα το φθινόπωρο είναι αρκετά παχουλός​—το επιπλέον στρώμα λίπους που διαθέτει είναι το απόθεμα τροφής του, το οποίο του είναι απαραίτητο για τον κρύο χειμώνα.

Η πολική αρκούδα, ο βασιλιάς της Αρκτικής, θεωρείται από πολλούς θαλάσσιο θηλαστικό, εφόσον περνάει τον περισσότερο χρόνο της στον πάγο της θάλασσας κυνηγώντας φώκιες. Μπορείτε, όμως, να συναντήσετε μοναχικές αρκούδες να περιπλανιούνται σχεδόν οπουδήποτε στο Σβάλμπαρντ. Ο ξεναγός μας ελπίζει να μη συμβεί αυτό. Η πολική αρκούδα μπορεί να γίνει πολύ επιθετική, γι’ αυτό ο ξεναγός μας έχει μαζί του ένα τουφέκι για λόγους ασφαλείας. Από το 1973 έχει απαγορευτεί εντελώς το κυνήγι πολικής αρκούδας και κάθε περιστατικό θανάτωσης πολικής αρκούδας διερευνάται. Αν και τώρα ο πληθυσμός της πολικής αρκούδας είναι σχετικά μεγάλος στην περιοχή του Σβάλμπαρντ, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για το μέλλον αυτού του επιβλητικού ζώου. Η Αρκτική μπορεί να φαίνεται λευκή, απάτητη και αμόλυντη, αλλά τοξικοί ρύποι όπως τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB) έχουν επηρεάσει το περιβάλλον. Οι ρύποι συσσωρεύονται στις πολικές αρκούδες, εφόσον αυτές βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, και αυτό φαίνεται ότι εξασθενίζει την αναπαραγωγική τους ικανότητα.

Φτάνουμε στην κορυφή του όρους Σόρκουφόνγκεν και ανταμειβόμαστε με το συναρπαστικό θέαμα  μιας σειράς λευκών κορυφών στο βάθος. Προς τα νοτιοδυτικά βρίσκεται το εντυπωσιακό, βουνό Νόρτεσκιολφιέλετ, με τη στρογγυλεμένη κορυφή του, λουσμένο στο φως του ήλιου. Πολύ χαμηλότερα είναι η Λόνγκιερμπεν, και ψηλά πάνω από εμάς ο γαλάζιος αρκτικός ουρανός. Πραγματικά νιώθουμε ότι στεκόμαστε στην κορυφή του κόσμου. Μερικές φέτες ψωμί και ένα φλιτζάνι «τόντι» από μαύρη σταφίδα​—ποτό που συνηθίζουν να πίνουν οι πεζοπόροι και περιέχει χυμό μαύρης σταφίδας, ζάχαρη και ζεστό νερό—​μας αναζωογονούν, και είμαστε έτοιμοι για την κατάβαση μέσω του παγετώνα Λόνγκιερμπριν.

Ανθρακωρυχείο και Απειλούμενα Ζώα

Η επίσκεψη σε ένα παλιό ανθρακωρυχείο είναι μια ακόμη ενδιαφέρουσα εμπειρία. Ο γεροδεμένος ξεναγός μας, ένας παλιός ανθρακωρύχος, μας δείχνει το Ορυχείο 3, λίγο έξω από τη Λόνγκιερμπεν. Φορώντας φόρμες εργασίας και κράνη με φακούς, τον συνοδεύουμε βαθιά μέσα στο βουνό. Μας λέει ότι η εξόρυξη άνθρακα αποτελεί τη βασική δραστηριότητα στο Σβάλμπαρντ από τις αρχές του 20ού αιώνα. Επί πολλά χρόνια η ζωή των ανθρακωρύχων ήταν πολύ δύσκολη. Συχνά κινούνταν έρποντας με τα χέρια και τα γόνατα σε μακριά ορύγματα ή διόδους, μέσα σε οριζόντια στρώματα άνθρακα το ύψος των οποίων σε μερικά μέρη μόλις ξεπερνούσε τα 70 εκατοστά. Μας δίνεται η ευκαιρία να κάνουμε το ίδιο, και πραγματικά δεν ζηλεύουμε τους ανθρακωρύχους. Η εργασία τους ήταν σκληρή, ο αέρας ήταν γεμάτος από σκόνη άνθρακα και πέτρας, ο θόρυβος ήταν μεγάλος και ο κίνδυνος εκρήξεων και κατάρρευσης ήταν πάντα υπαρκτός. Τώρα χρησιμοποιούνται πιο σύγχρονες μέθοδοι. Η εξόρυξη άνθρακα εξακολουθεί να αποτελεί βασικό μέρος της οικονομίας του Σβάλμπαρντ, αλλά τις τελευταίες λίγες δεκαετίες ο τουρισμός γίνεται ολοένα και πιο σημαντικός.

Οι άνθρωποι δεν λαβαίνουν πάντοτε υπόψη τους την ευαισθησία της αρκτικής άγριας ζωής. Μερικές φορές, το κυνήγι φαλαινών, θαλάσσιων ίππων, ταράνδων, πολικών αρκούδων και άλλων ζώων απείλησε ορισμένα είδη στο Σβάλμπαρντ με εξαφάνιση. Ωστόσο, ρυθμίσεις για τη διατήρηση της φύσης βοήθησαν να επανακάμψουν αρκετά απειλούμενα είδη ζώων.

Ο Παράδεισος των Γεωλόγων

Το Σβάλμπαρντ έχει περιγραφτεί ως ο «παράδεισος των γεωλόγων». Λόγω της πολύ αραιής βλάστησης το τοπίο μοιάζει με γεωλογικό λεύκωμα. Παρατηρούμε τις χαρακτηριστικές γεωλογικές δομές στα βουνά, τα οποία αποτελούνται από σαφώς καθορισμένες διαστρώσεις και μοιάζουν σαν τεράστια κέικ με διάφορα στρώματα. Έχουν βρεθεί πετρώματα από όλες τις περιόδους της ιστορίας της γης. Μερικά διαμορφώθηκαν από άμμο και άργιλο, άλλα από οργανική ύλη. Ανά τους αιώνες πολλά νεκρά φυτά και ζώα καλύφτηκαν από άργιλο και διατηρήθηκαν ως απολιθώματα. Στην πραγματικότητα, στα πετρώματα εμφανίζονται απολιθώματα από όλες τις γεωλογικές περιόδους.

Στο μουσείο του Σβάλμπαρντ, εξετάζουμε αρκετά απολιθώματα θερμόφιλων φυτών και ζώων, πράγμα που δείχνει ότι το κλίμα του αρχιπελάγους ήταν παλαιότερα πολύ πιο θερμό από ό,τι σήμερα. Σε μερικά σημεία στο Σβάλμπαρντ τα στρώματα άνθρακα έχουν πάχος ως και 5 μέτρα! Στα στρώματα άνθρακα, βρέθηκαν υπολείμματα απολιθωμάτων τόσο κωνοφόρων όσο και φυλλοβόλων δέντρων. Οι απολιθωμένες πατημασιές ενός φυτοφάγου δεινόσαυρου είναι άλλη μια απόδειξη ότι παλαιότερα το κλίμα ήταν ηπιότερο και η βλάστηση πλουσιότερη.

Πώς μπορούν να εξηγηθούν αυτές οι μεγάλες κλιματικές αλλαγές; Ρωτάμε τον γεωλόγο Τέρφιν Σιέρνετ, εκπρόσωπο της Διεύθυνσης Εξορύξεων στη Λόνγκιερμπεν. Μας λέει ότι οι περισσότεροι γεωλόγοι πιστεύουν πως ο κύριος λόγος είναι η μετατόπιση των ηπείρων. Οι γεωλόγοι λένε ότι το Σβάλμπαρντ βρίσκεται σε τεκτονική πλάκα η οποία μετατοπιζόταν προς τα βόρεια για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, πιθανόν από πολύ νότια, σχεδόν από τον ισημερινό. Σύμφωνα με σύγχρονες παρατηρήσεις από δορυφόρο, το Σβάλμπαρντ εξακολουθεί να μετατοπίζεται βορειοανατολικά κατά λίγα εκατοστά το χρόνο.

Καθώς το αεροπλάνο μας φεύγει από το Σβάλμπαρντ, αισθανόμαστε ότι η επίσκεψή μας μάς έδωσε πολλή τροφή για σκέψη. Το απέραντο αρκτικό τοπίο, τα ζώα που είναι καλά προσαρμοσμένα στο περιβάλλον και όλα τα διαφορετικά φυτά μάς κάνουν να αναλογιστούμε την ποικιλία της δημιουργίας, την ασημαντότητα του ανθρώπου και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι διαχειρίζονται τη γη. Πετώντας προς το νότο ρίχνουμε μια τελευταία ματιά στη γη με τις κρύες ακτές, όπου μερικές χιονοσκέπαστες βουνοκορφές ξεπροβάλλουν μέσα από τα πυκνά σύννεφα, λουσμένες στον απογευματινό ήλιο που τους δίνει ένα απαλό ροζ χρώμα.

[Χάρτης στη σελίδα 24]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Βόρειος Πόλος

ΓΡΟΙΛΑΝΔΙΑ

ΣΒΑΛΜΠΑΡΝΤ

Λόνγκιερμπεν

75°Β

ΙΣΛΑΝΔΙΑ

ΝΟΡΒΗΓΙΑ

60°Β

ΡΩΣΙΑ

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Η κοινότητα Λόνγκιερμπεν

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Πολλά ανθοφόρα φυτά, όπως η κόκκινη σαξιφράγα, επιβιώνουν στο βαρύ αρκτικό κλίμα

[Ευχαριστίες]

Knut Erik Weman

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Ο λαγόπους και ο τάρανδος του Σβάλμπαρντ

[Ευχαριστίες]

Knut Erik Weman