Οι Μικροσκοπικοί Θησαυροί του Νιιχάου

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΧΑΒΑΗ

ΚΑΘΕ χειμώνα, κύματα που δημιουργούνται από θύελλες σκάνε στις ακτές του «Απαγορευμένου Νησιού» της Χαβάης, του Νιιχάου. Τα κύματα σπρώχνουν προς την ακτή τεράστιες ποσότητες από άδεια, μικροσκοπικά κελύφη θαλάσσιων σαλιγκαριών και τα ξεβράζουν σε κάποιες παραλίες. Το Νιιχάου​—έκτασης μόλις 180 τετραγωνικών χιλιομέτρων—​είναι το μικρότερο από τα εφτά κατοικημένα Νησιά Χαβάη. Είναι πολύ κατάλληλο, λοιπόν, που αυτό το ηφαιστειακό νησί φιλοξενεί μερικούς από τους πιο μικροσκοπικούς θησαυρούς του κόσμου​—τα εξαίσια κοχύλια του Νιιχάου.

Ανόμοια με τον πλησιέστερο νησιωτικό γείτονά του, το Καουαί, που βρίσκεται 27 χιλιόμετρα βορειοανατολικά, το Νιιχάου έχει ως επί το πλείστον χαμηλό υψόμετρο και είναι άνυδρο. Αλλά γιατί αποκαλείται Απαγορευμένο Νησί; Το Νιιχάου είναι ιδιωτικό νησί στο οποίο δεν έχουν πρόσβαση απρόσκλητοι επισκέπτες. Οι αυτοσυντήρητοι κάτοικοί του δεν έχουν κεντρικό σταθμό παραγωγής ενέργειας, τρεχούμενο νερό, καταστήματα ή ταχυδρομείο. Προσπαθώντας να διαφυλάξουν τον παμπάλαιο πολιτισμό τους, οι 230 περίπου ιθαγενείς Χαβανέζοι που ζουν εκεί συνδιαλέγονται στη χαβανεζική γλώσσα. Όταν δεν φροντίζουν τα πρόβατα και τα βοοειδή τους, οι περισσότεροι ασχολούνται με την εκμετάλλευση του «χρυσωρυχείου» τους, δηλαδή με τα μικροσκοπικά κοχύλια. a

Κατά τους θερμούς χειμωνιάτικους μήνες στη Χαβάη, οικογένειες διασχίζουν χωματόδρομους με τα πόδια ή με το ποδήλατο για να φτάσουν στις παρθένες ακρογιαλιές και στους βραχώδεις όρμους, όπου αφιερώνουν μεγάλο τμήμα της ημέρας συλλέγοντας κοχύλια. Αφού τα μαζέψουν, τα απλώνουν στη σκιά για να στεγνώσουν. Αργότερα θα τα ταξινομήσουν, θα αξιολογήσουν την ποιότητά τους και θα τα κάνουν περίτεχνα λέι, δηλαδή περιδέραια. Στα πιο εύφορα νησιά, τα περισσότερα λέι φτιάχνονται από λουλούδια. Στο Νιιχάου, τα κοχύλια παίζουν το ρόλο των λουλουδιών.

«Κοσμήματα» από τη Θάλασσα

Τα κοχύλια χρησιμοποιούνται εδώ και πολλά χρόνια ως κοσμήματα στη Χαβάη. Στα τέλη του 18ου αιώνα, θαλασσοπόροι εξερευνητές​—περιλαμβανομένου και του πλοίαρχου Τζέιμς Κουκ—​βρήκαν εδώ διακοσμητικά αντικείμενα από κοχύλια και έγραψαν για αυτά στα ημερολόγιά τους. Πήραν επίσης μαζί τους στην πατρίδα τους δείγματα, μερικά από τα οποία ίσως να προέρχονταν από το Νιιχάου. Καθώς περνούσε ο καιρός, τα γοητευτικά λέι του Νιιχάου άρχισαν να εμφανίζονται στο λαιμό επιφανών γυναικών της Χαβάης, μεταξύ των οποίων ήταν χορεύτριες και μέλη της βασιλικής οικογένειας. Τον 20ό αιώνα, χάρη στα καταστήματα με είδη λαϊκής τέχνης, στον τουρισμό και στους στρατιώτες που πέρασαν από τη Χαβάη κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτά τα ξεχωριστά «κοσμήματα» βρήκαν τη θέση τους σε μια ευρύτερη αγορά. Σήμερα, τα όμορφα περιδέραια που κάποτε κοσμούσαν την αριστοκρατία της Χαβάης στολίζουν τις θαυμάστριές τους σε κοντινές και μακρινές χώρες.

 Τα κοχύλια που χρησιμοποιούνται κυρίως για την κατασκευή των λέι του Νιιχάου ονομάζονται μόμι, λαΐκι και καχελελάνι στη χαβανεζική. Οι παραλλαγές σε χρώματα και σχήματα αποτελούν για τον τεχνίτη​—που είναι συνήθως γυναίκα—​μια απολαυστική πρόκληση καθώς αρμαθιάζει προσεκτικά τα κοχύλια δημιουργώντας ένα έργο τέχνης. Χρησιμοποιούνται 20 περίπου παραλλαγές του λαμπερού, οβάλ μόμι, σε χρωματισμούς που ποικίλλουν από το κατάλευκο μέχρι το σκούρο καφέ. Χάρη στη στιλπνότητα και στο μικρό μέγεθος των κοχυλιών μόμι​—έχουν μήκος μόλις 10 χιλιοστά—​τα λέι που φτιάχνονται σε στιλ Λέι Πικάκε, τα οποία θεωρούνται μεγάλης αξίας, μοιάζουν πολύ με σειρές ευωδιαστών άσπρων γιασεμιών, ή πικάκε, όπως λέγονται στην τοπική γλώσσα.

Διαδοχικές σειρές από γυαλιστερά κοχύλια λαΐκι, που μοιάζουν με κόκκους ρυζιού, στολίζουν συνήθως τις νύφες στη Χαβάη. Αυτά τα λαμπερά κοχύλια έχουν ποικίλες αποχρώσεις, από κάτασπρες και υπόλευκες μέχρι χρυσαφιές, ενώ μερικά έχουν καφέ ραβδώσεις. Τα κοχύλια καχελελάνι, που ίσως έχουν πάρει το όνομά τους από έναν Χαβανέζο αρχηγό του παλιού καιρού, έχουν μήκος μόλις 5 χιλιοστά. Είναι πολύ δύσκολο να φτιαχτούν λέι από αυτά τα λεπτεπίλεπτα κοχύλια που μοιάζουν με σαρίκια, και αυτά τα λέι είναι και τα πιο ακριβά. Το χρώμα τους μπορεί να είναι από βαθυκόκκινο μέχρι φούξια, το οποίο συναντάται σπάνια και είναι τρεις φορές ακριβότερο από τα άλλα χρώματα.

Κατασκευή Λέι από Κοχύλια του Νιιχάου

Όταν η γυναίκα που φτιάχνει το λέι επιλέξει το σχέδιο που θα κάνει, αφαιρεί όλη την άμμο από τα κοχύλια και τα τρυπάει με ένα πολύ μυτερό σουβλί. Αν και εργάζεται προσεκτικά και επιδέξια, το 1 στα 3 κοχύλια σπάει. Έτσι λοιπόν, πρέπει να έχει στη διάθεσή της πολλά επιπλέον κοχύλια για να ολοκληρώσει ένα και μόνο λέι, διαδικασία η οποία μπορεί να πάρει χρόνια! Για να φτιάξει το λέι, χρησιμοποιεί νάιλον νήμα ενισχυμένο με υγρή κόλλα που στεγνώνει γρήγορα ή με κερί μέλισσας. Κατά παράδοση, ένα μικρό κοχύλι σε σχήμα κουμπιού, όπως το κοχύλι πούκα, προσαρμόζεται στην κάθε άκρη του περιδέραιου και ένα ή δύο κοχύλια κάουρι προστίθενται εκεί που ενώνονται οι άκρες του λέι.

Υπάρχουν σχεδόν τόσες τεχνοτροπίες λέι όσες είναι και οι ποικιλίες των ίδιων των κοχυλιών. Ανάμεσά τους είναι το κλασικό λέι με μία σειρά από λευκό μόμι, μήκους 150 ως 190 εκατοστών, το λέι που μοιάζει με σχοινί και αποτελείται από εκατοντάδες μικροσκοπικά κοχύλια καχελελάνι, καθώς και οι γιρλάντες που είναι πλεγμένες ώστε να σχηματίζουν συμμετρικά γεωμετρικά σχέδια​—μερικά με αναμείξεις κοχυλιών και σπόρων. Η κατασκευή των λέι είναι επίπονη, χρονοβόρα και κουραστική για τα μάτια. Αλλά οι δημιουργικές και υπομονετικές γυναίκες του Νιιχάου που γνωρίζουν αυτή την τέχνη φτιάχνουν συνεχώς περίπλοκα λέι ασυνήθιστης ομορφιάς. Το κάθε λέι είναι μοναδικό, και εύκολα καταλαβαίνει κανείς γιατί μπορούν να συναγωνιστούν σε αξία τους πολύτιμους λίθους και τα κοσμήματα-κειμήλια, καθώς μερικά κοστίζουν χιλιάδες ευρώ.

Το Νιιχάου μπορεί να είναι σχετικά γυμνό από βλάστηση, αραιοκατοικημένο και κρυμμένο σε μια απομακρυσμένη γωνιά της Χαβάης. Αλλά χάρη στις ευρηματικές, επιδέξιες κατασκευάστριες των λέι οι οποίες υπάρχουν εκεί, άνθρωποι που ζουν πολύ μακριά από τις ηλιόλουστες ακρογιαλιές του Νιιχάου μπορούν να απολαύσουν την ομορφιά των θησαυρών του «Απαγορευμένου Νησιού».

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 24, 25]

Τα στεγνά κοχύλια ταξινομούνται, αξιολογούνται και μετατρέπονται σε περίτεχνα λέι

[Ευχαριστίες]

© Robert Holmes

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Λέι από κοχύλια «μόμι»

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 24]

© drr.net